Научная статья на тему 'ДЕҲҚОН, ФЕРМЕР ВА ТОМОРҚА ҲЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН КИЧИК КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИ ЛОЙИҲАЛАШ'

ДЕҲҚОН, ФЕРМЕР ВА ТОМОРҚА ҲЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН КИЧИК КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИ ЛОЙИҲАЛАШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
4
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
томорқа / картошка / самарадорлик / картошка ковлаш машинаси / мотоблок / агрегат / лойиҳалаш / кепчигич / чивиқли элватор. / сад / картофель / производительность / картофелекопатель / мотоблок / агрегат / конструкция / лопата / чизельный элеватор / лемех.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Байбобоев Н.Г., Гойипов У.

Ушбу мақолада деҳқон, фермер ва томорқа ҳўжаликлари майдонларидаги картошка ҳосилини йиғиб олишда фойдаланиладиган, мотоблок билан агрегатланадиган ихчам бир қаторли кичик картошка ковлагични лойиҳалаш баён этилган. Унинг ковлаш ишчи қисмини назарий асослаш бўйича маълумотлар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Байбобоев Н.Г., Гойипов У.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Designing a small potato digger for farmers and household plots.

В данной статье описана конструкция компактного однорядного картофелекопателя, который используется для уборки картофеля на полях фермерских хозяйств, и приусадебных участков и оснащается мотоблоком. Приведены сведения о теоретической основе его раскопок.

Текст научной работы на тему «ДЕҲҚОН, ФЕРМЕР ВА ТОМОРҚА ҲЎЖАЛИКЛАРИ УЧУН КИЧИК КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИ ЛОЙИҲАЛАШ»

УДК. 631.319.06

ДЕХДОН, ФЕРМЕР ВА ТОМОРДА ХУЖАЛИКЛАРИ УЧУН КИЧИК КАРТОШКА

КОВЛАГИЧНИ ЛОЙИХАЛАШ

Байбобоев Н.Г., Гойипов У.

АННОТАЦИЯ. Ушбу маколада дехкон, фермер ва томорка хужаликлари майдонларидаги картошка хосилини йигиб олишда фойдаланиладиган, мотоблок билан агрегатланадиган ихчам бир каторли кичик картошка ковлагични лойихалаш баён этилган. Унинг ковлаш ишчи кисмини назарий асослаш буйича маълумотлар келтириб утилган.

АННОТАЦИЯ. В данной статье описана конструкция компактного однорядного картофелекопателя, который используется для уборки картофеля на полях фермерских хозяйств, и приусадебных участков и оснащается мотоблоком. Приведены сведения о теоретической основе его раскопок.

ANNOTATION. This article describes the design of a compact single-row potato digger, which is used for harvesting potatoes in the fields of farmers, farms and backyards, and is equipped with a motoblock. Information on the theoretical substantiation of its digging part is given.

Калит сузлар: томорка, картошка, самарадорлик, картошка ковлаш машинаси, мотоблок, агрегат, лойихалаш, кепчигич, чивикли элватор.

Ключевые слова: сад, картофель, производительность, картофелекопатель, мотоблок, агрегат, конструкция, лопата, чизельный элеватор, лемех.

Keywords: backyard, potato, efficiency, potato digging machine, motoblock, aggregate, design, shovel, elevator, lemex

Кириш. Кишлок хужалиги ислохотини амалга оширишда энг аввало техникадан унумли фойдаланиш, ёкилги ва мехнат сарфини камайтириш ахолига арзон ва сифатли махсулот етиштириш кузда тутилган. Маълумотларга кура, 2019 йилда мамлакатимизда картошка етиштириш 3025378 тоннани ташкил этиб, дунё буйича мамлакатлари орасида 25 уринни банд этган (1-расм) [1].

Давлат статистика кумитаси очик маълумотларга кура Узбекстон буйича 2020 йилда 3143800 тонна, 2021 йилнинг июл ойига кадар 1543800 тонна картошка хосили йигиб олинган [2].

Мамлакатимиз ахолиси сонининг йилдан-йилга (статистик маълумотларга кура йилига уртача 500 минг нафар) ошиб боришини хисобга олсак, озик-овкат махсулотларига булган талаб хам уз навбатида ортиб боради. Бу асосий озик-овкат махсулотлардан бири булган картошка етиштириш ва йигиб олишни механизациялаштиришга алохида эътибор каратиш кераклигини таказо этади.

Бугунги кунда мамлакатимизда картошканинг 90% дан ортиги экин майдони 2 гектардан кам булган фермер, дехкон хужаликлари ва ахоли томоркаларида етиштирилмокда[2]. Шу билан бирга, фермер, дехкон хужаликлари ва ахоли томоркаларида ишларни механизациялаш даражаси паст, картошка етиштириш учун мехнат харажатлари катта.

Фермер, дехкон хужаликлари ва ахоли томоркаларида иш вактининг минимал сарфланиши билан картошканинг ялпи хосилдорлиги ва сифатини ошириш кичик механизациялаш воситаларидан фойдаланиш ва унинг усиши шартларига куйиладиган

>* NationMaster

1-расм. Дунё мамлакатлари орасида Узбекстоннинг картошка экин майдонлари ва

х,осилини етиштириш салмоFи

талаблар асосида амалга оширилади. Фермер, дехкон хужаликлари ва ахоли томоркаларида кичик хажмдаги механизациялаш воситаларидан (ускуналар туплами булган мотоблоклардан) фойдаланиш кичик контурли худудлари билан боглик. Шу сабабли, ахоли ва дехкон, фермер хужаликларини арзон ва сифатли кичик улчамдаги ускуналар, хусусан, картошка экиш, каторлараро ишлов бериш, картошка йигиш ва саралаш воситалари билан таъминлаш керак булади.

Материаллар ва методлар. Машинада картошка хосилини йигиштиришда кетма-кет куйидаги ишлар бажарилади: тугунакларни ковлаш, тугунакларни тупрокдан тозалаш (сепарациялаш), тугунакларни картошка палагидан ажратиш, ажратилган палакни чикариб ташлаш, тугунакларни тошлардан ажратиш, тозаланган тугунакларни туплаб юклаш. Баъзида хосилни йигиштириб олишдан илгари палаклар уриб олинади ва четга чикариб ташланади. Картошкани машина билан йигиштиришнинг, асосан, уч усули мавжуд [3]:

1. Картошка ковлагичлар билан ковлаб олиниб, дала юзасига ташланади, кейин эса кулда териб олинади.

2. Картошка ковлагичларга тозалаш столлари билан жихозланган тиркамалар тиркалиб, ковлаб олинган картошка кулда тозаланиб, копланади.

3. Картошка комбайн ёрдамида кул мехнатисиз йигиштирилади. Комбайн билан йигиштириш усули уч боскичдан иборат:

1. Комбайн ёрдамида бир йула йигиштириш.

2. Комбайн ёрдамида булаклаб (куп фазали) йигиштириш.

3. Курама (комбинациялашган) усулда комбайнлаш.

Картошкани бевосита комбайн ёрдамида йигиштирганда комбайн бир йула картошкани ковлаб, териб ва тозалаб туплайди. Комбайн билан булаклаб йигиштирганда эса аввалига тугунаклар картошка ковлагич ёрдамида ер юзасига уюмланади, сунгра тупроги кисман куригач, уларни комбайн билан териб олинади. Бу усул тупрок намлиги меъёридан ортик булган жойларда кулланилади. Ушбу ишларни бажариш учун оддий ковлагичлар, ковлаб-элагичлар, ишчилар учун тозалаш столлари жихозланган тиркама уланган ковлагичлар, картошкани ковлаб уюмлагич ва нихоят комбайнлардан фойдаланилади.

Йигиштириш усули ва ишлатиладиган машина махаллий тупрок тури, унинг намлиги, пайкал улчамлари ва нотекислиги, тишлар микдори, хосилдорлик ва бошкаларни эътиборга олган холда танлаб олинади. Масалан, кумлок ерлардаги картошкани комбайн ёрдамида йигиштирилса, самаралирок булади. Оддий ковлагичлар куш канотли ариколгичларга ухшаган булиб, тугунакларни ернинг устига чикариб кетади. Кейин эса ишчилар куринган картошкани кулда териб олишади. Бу усулни куллаганда хосилнинг карийб 30% гача булган кисми тупрок остида колиб кетиши мумкин.

Агротехник талаблар. Ковлагичлар картошка каторига 22 см чукурликда ва 40 см кенгликда ишлов бериши лозим. Одатда, улар хосилнинг камида 95% ини ер бетига чикариб кетиши керак, огирлиги 20 граммдан камрок булган тугунакларни нобудгарчилик курсаткичларига киритилмайди.

Шикастланган тугунаклар хосилнинг 3% идан ошмаслиги, жамланган картошкага аралашган бегона жисмлар массаси эса 20% дан ошмаслиги шарт.

Ковлагич лемехлари пайкал релефига мосланиб, тайинланган ковлаш чукурлигидан ±2 см дан ортик фарк килмасдан юриши керак. Республикамизда картошка хосилини йигиштиришда махаллий шароитга мосланган технологиядан фойдаланилади, асосан оддий ковлагич ишлатилади.

Ахоли томоркалари ва кичик майдонлардаги картошкани йигиб олиш учун бир

каторли, ихчам ва ресурстежамкор картошка ковлаш курилмасини лойихалашни максад килиб олганмиз. Мотоблок билан агрегаталанадиган ковлагич учун тебранма кепчигичли ковлаб-элагич ишчи кисмидан фоИдаланамиз.

Мотоблок учун мулжалланаган бир каторли ихчам тебранма кепчигичли картошка ковлаш курилмасининг технологик схемаси куйидагича (2-расм).

1-ковлагич рамаси; 2-кувват олиш вали; 3-редуктор; 4-диск (кривошип); 5-шатун; 6-тебратгич (коромисло); 7- лемех тутгич стержен; 8- учбурчак тутгич стержен; 9-лемех; 10-элак; 11-учбурчак шаклидаги стержен; 12 - ковлагич гилдираги; 13-гилдирак

ростлагич; 14-илгич. 2-расм. Кичик х,ажмли картошка ковлагичнинг технологик-схемаси

Тузилиши. Ковлагич рамаси(1)га актив лемех (9), панжарали элак (10) кувват олиш вали(2)дан редуктор (3) оркали харакат оладиган килиб урнатилган. Бунда шатун (5) нинг бир томони айланувчи диск(4)га, иккинчи томони коромисло (6) га шарнирли килиб уланган. Коромисло (6) маркази рама (1) га шарнирли килиб урнатилган, коромислонинг иккинчи томони эса учбурчак шаклидаги ферма (11) нинг А учига шарнирли килиб уланган. Таянчга шарнирли богланган стержен (8) учбурчак шаклидаги ферманинг В учига шарнирли килиб уланган. Учбурчак шаклидаги ферманинг С учи панжарали элакка (8) шарнирли килиб уланган. Панжарали элак осма илгич (9) ёрдамида рама (1) га шарнирли урнатилган.

Ишлаш принципи. Ишлаш вактида кувват олиш вали(КОВ)дан олинган харакат оркали лемех(9) ва панжалари элак (10) тебранма харакат килади. Лемех тугунак-тупрок аралашмасини маълум калинликда киркиб олади ва панжарали элакка узатади. КОВ (2) дан харакат оладиган айланувчи диск (4) айланиши натижасида шатун (5) харакатидан коромисло (6) рамага махкамланган марказга нисбатан тебранма харакат килади ва учбурчак шаклидаги ферма (6) нинг А учини силжитади. Учбурчак шаклидаги ферма В учи стержен (8) оркали таянчга шарнирли махкамлангани хисобига учинчи С учи тебранма силжийди ва узига махкамланган панжарали элак (10) ни шу траекторияда

харакатга келтиради. Панжарали элак (10) рамага осма илгич (14) оркали эркин тебранадиган килиб осилгани учун панжарали элак (10) боши ёйсимон тебранма харакатланиб аралашмани элайди. Майда тупрок ва жисмлар эланиб, панжарали элак (10) тешикларидан тушиб колади. Тугунак ва йирик кесаклар ковлагич оркасидан тупрок юзасига тукилади. Тугунаклар кулда териб олинади.

Натижалар. Ковлаш ишчи цисми. Ковлаш ишчи кисми тугунакли тупрок катламини киркиб олиш ва уин эловчи ишчи кисмига етказиб бериш учун хизмат килади. Асосан икки турдаги ковлаш органларидан фойдаланилади: -пассив (машина харакатига нисбатан тинч). -актив (машина хдракатига нисбатан харакатда буладиган)

Биз ушбу лойихада актив лемахдан фойдаланамиз. Лемех тиги тупрок каршилигини камайтириш ва тугунакларни камрок шикастлантириш учун горизонтга маълум а бурчак остида жойлаштирилади. Бу бурчак лемех ишчи узунлиги (Ь) ва эловчи кепчигич бошлангич кисми баландлигига (Н) боглик булади (3-расм).

Ь)

3-расм. ^азиш ишчи органининг геометрик улчамлари ва унга таъсир этувчи

кучлар

Чизмаларга асосан куйидагича ёзишимиз мумкин:

БШ СС —

(1)

(2)

Бу ерда а - горизонтга нисбатан киялик бурчаги, Н - тебранма кепчигичли элеваторнинг олд томонининг баландлиги (мм), А - бушлик (мм), Ld - ишчи узунлик (шш).

> Экспериментларга кура, а купайиши билан ажратиш хам яхшиланади.

^ Картошка йигиштириш машиналарининг аксарият конструкцияларида Н чукурликда (180 мм - 250 мм) а нинг киймати (22° - 40°).

> Лемехда картошка ва булакларнинг силлик силжиши а га боглик ва силжиш холатини таъминлаши керак:

я < 90 — 0 (3)

Бу ерда 0 - тупрок ва лемех тиги материали орасидаги ишкаланиш бурчаги.

Лемех тигининг кескирлиги лемех тиги шаклига ва унинг калинлигига боглик булгани учун тиг уткир бурчак (уо) шаклида тайёрланади (2-расм) Назарий жихатдан уо киймати куйидагича булиши керак:

(4)

Бу ерда одатда 0 киймати сифатида бурчак (25 - 60 °) олинади. Агар биз лемех тигидаги таъсир килувчи кучни Р деб фараз килсак уни тангенциал Р1 ва вертикал Р2 кучларга ажратиш мумкин (2-расм).

(5)

_ Р 51П у0

гн

(6)

Лемехга Р2 дан Р1 нинг йуналишига карши йуналишдаги Г куч таъсир килади. Ковлагич лемехида уюмнинг харакати факат куйидаги шартда содир булади:

Р., > Г

(7)

Лемех энининг катталиги картошка агатининг кенглиги, казиш чукурлиги ва тупрокдаги картошканинг жойлашиш бурчагидан келиб чикиб аникланади.

Курилма ахоли томоркалари, дехкон ва фермер хужаликлари кичик майдонларида экилган картошка хосилини ковлаб олишда иш самарадорлигини ошириш, картошка тугунаги зарарланишини камайтиришга хизмат килади.

АДАБИЁТЛАР

1. https://www.nationшaster.coш/nшx/ranking/potatoes-production-fao

2. https://stat.uz/uz/rasшiy-statistika/agriculture-2

3. M. Shaumarova, T. Abdillayev. Qishloq xo'jaligi mashinalari. -T . : «Fan va texnologiya», 2019, 576 b.

4. Долгов И.А. Уборочные сельскохозяйственные машины (Конструкция, теория, расчёт): Учебник. - Ростав д/Н: Издательский центр ДГТУ, 2003. -707 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.