УДК 631.3
КАРТОШКА КОВЛАШ МАШИНАСИ АЖРАТИШ ИШЧИ ЦИСМИНИНГ КИНЕМАТИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ
Байбобоев Набижон Гуломович НамМКИ, профессор, +998975945770, ngbaybo boev@ gma il. co m
Мухамедов Жобирхон НамМКИ, доцент; +998905551911, j_m_muxamedov@umail.uz
Гойипов Умиджон Гуломжонович НамМКИ, докторант, +998934024797, umidiongoyipov@,gmail. co m
Муминов Азамжон Латифхонович НамМКИ, тадкикотчи, +98939417020, azamshcr1983@gmail.com
Аннотация. Ушбу маколада картошка хосилини ковлаб олишда фойдаланиладиган мотоблок билан агрегатланадиган кичик картошка ковлаш машинасини лойихалашда мухим булган ажратиш ишчи кисмининг кинематик параметрларини назарий асослаш буйича маълумотлар келтириб утилган.
Аннотация. В данной статье приведены сведения о теоретическом обосновании кинематических параметров вибрирующей рабочей части элеватор в конструкции малогабаритного картофелекопателя, агрегатированной с мотоблоком для выкапывания урожая картофеля.
Annotation. This article provides information on the theoretical substantiation of the kinematic parameters of the separating working part in the design of a small potato digger, which is aggregated with a motoblock for digging the potato crop.
Калит сузлар: картошка, ковлагич, лойихалаш, элагич, бурчак тезлик, бурчак тезланиш, элеватор
Ключевые слова: картофель, копатель, конструкция, сито, угловая скорость, угловое ускорение, элеватор
Keywords: potato, digger, design, sieve, angular velocity, angular acceleration, elevator
Сунги йилларда мамалакатимизда асосий озик-овкат махсулотларидан бири булган картошкага талабнинг юкори булгани сабабли фермер хужаликларидаги кичик майдонларда, дехкон ва томорка хужаликларида хам картошка етиштириш салмоги сезиларли даражада ошди. Маълумки, картошка хосилини йигиштириб олиш жараёни жуда сермашаккат ва куп мехнат талаб киладиган жараёндир. Айникса, кичик майдонлардаги картошка хосилини техникалар ёрдамида ковлаб олишнинг имконияти пастлиги учун деярли кул мехнати ёрдамида ковлаб олинади.
Ушбу маколада картошка хосилини ковлаб олиш учун минитрактор ёки мотоблок билан агрегатланадиган кичик хажмдаги картошка ковлаш машинасини лойихалаш ва параметрларини асослаш масалалари курилган.
Утказилган назарий ва амалий тадкикотлар [1,2,3,4] натижасида кичик хажмли тебранувчи ишчи кисм билан жихозланган картошка ковлаш машинаси яратилди. Унинг технологик схемаси 1-расмда курсатилган.
1-ковлагич рамаси; 2-к;увват олиш вали; 3-редуктор; 4-диск (кривошип); 5-шатун; 6-тебратгич (коромисло); 7- лемех тутгич стержен; 8- учбурчак тутгич стержен; 9-лемех; 10-панжарали элак; 11-учбурчак стержен; 12 - таянч гилдирак; 13-гилдирак ростлагич; 14-
илгич.
1-расм. Кичик х,ажмли картошка ковлагичнинг технологик-схемаси
Кичик хджмли картошка ковлаш машинаси агротехник талаблар даражасида ишлаши учун унинг тебранувчи-эловчи ишчи кисмини кинематик параметрларини назарий жихдтдан асослаш жуда мухимдир. Маълумки, актив лемех ва элак хдракатни редуктордан олади. Шунинг учун редуктордан элаккача булган хдракат жараёнини урганамиз. Бунинг учун куйидаги чизма асосида белгилашларни киритамиз (2-раем).
бу ерда:
AB - кривошип;
BC - шатун;
DC = DC - коромисло;
A ва В кузгалмас таянч нукталар.
1) CD = CD = c ва ZADC = 8
2) ACDKi дан CKi = ki=c sinó (1)
3) ACDK2 дан CK2 = K2=c sin(ó+x) (2)
4) ACKK' дан CK = DK2-DKi=q (3) 5) AC DC дан косинуслар теоремасига кура: (C^C)2 = 2 с 2- 2 с 2cos x
(3) ифодага (1) ва (2) ни куйсак:
c2(sinó - sin(ó+x))2+ d2 = 2 c2(I-cos x) (4)
бу ифодадаги 5 ни ABDE ва ABDF лар оркали аниклаймиз [6].
,g(8 + 8.) = (5)
d - b cos/
„ a sina
tg8i =-- (6)
d -acosar
(5) ва (6) тенгликлардан 5 ни аниклаймиз:
( bsina 1 ( asina 1
8 = arctg - + arctg --(7)
^ d - b cos/) ^ d - a cos/ )
ÁBD ва BDC учбурчаклардан
бундан
г2 + d2 b2 + c2
'2,2 2 72
/B£) = a + d - 2adcosa /ж> = b2 + c2 - 2bccos/
b + c - a - d ad
cos/ =--1--cosa (8)
bc bc
b2 + c2 -a2 -d2 . ad _ _
бу ердан e =-ва f = — деб белгилаш киритамиз. У х,олда
2bc bc
cos/ = e + f cosa
Коромислонинг бурчак тезлиги юз ва бурчак тезланиши 83 ни аниклаш учун тенгламани кетма-кет дифференциаллаш усулидан фойдаланиш мумкин эди. Бирок бундай усул юз ва 8з хисоблашни мураккаб тенгламасига олиб келади. Шунинг учун графо-аналитик усулни куллаймиз.
Чизмадан АВ кривошип ва DC коромисло йуналишидаги чизиклар давом эттирилишидан кесишадиган нукта - оний марказ Р ни белгилаймиз (2-расм). Агар В нукта тезлиги «9В = булса, шатун бурчак тезлиги куйидаги тенгликдан топилади:
« a
®2 =-jL = -^1-Г (9)
/PB /PB
Коромисло С нуктасининг тезлигини бир томондан шатуннинг бурчак тезлиги а2, иккинчи томондан эса коромисло бурчак тезлиги аз оркали ифодалаш мумкин.
«C = c®3 =-/PC®2 (10)
бу ердан изланаётган бурчак тезлик - аз куйидагича аникланади:
РВС учбурчакдан
бу ерда Демак, бундан
^ lpc ^ a lpc Щ = —Щ - = _1Щ---
c c l рл
lFC _ sinР
lPB sinr
p = 360— (a + y + S) a sinp
(11) (12)
c Siny
ёки бундан узатиш функцияси куринишида куйидагича ифодалаймиз:
a sinp
(13)
(14)
c siny
Кривошип бурчак тезлигини узгармас хисоблаб щ = const, (13) тенгликни t буйича дифференциаллаймиз
dp . dy
,2~ cosp--siny — sin Р■ cosy —
®3 =Ч=а-Щ--dt-- 2-dL (15)
dt c sin y
d y
(8) тенгликни t буйича дифференциаллаб — учун куйидаги ифодани оламиз:
dt
dy ad sina _ _
— =---:--щ (16)
dt bc siny
ABC ва ADC учбурчакларидан
b2 + a2 — d2 — c2 dc
cosp =--1---coss (17)
2ab ab
Ушбу тенгламани t буйича дифферанциаллаб, куйидагини оламиз:
dp dc sinS
- =---;--Щ
dt ab sin Р
Аникланган ^^, dP ва юз кийматларни (15) ифодага куйиб,маълум математик dt dt
кискартиришлардан сунг коромислонинг бурчак тезланиши учун куйидаги ифода хосил булади:
, sinS■ cosp — asina^sinp^ctgy 2 ad
= Щ ■a---^--(19)
bc sin y
Шундай килиб, тебранувчи-эловчи ишчи кисмининг тебратувчи асосий звеноси -коромислонинг бурчак тезланиши топилди. Бу ифода оркали кичик хажмли картошка ковлагичнинг конструктив ва кинематик параметрларини кийматини хисоблаб, тебранувчи элакнинг иш режими ва кинематик параметрларини аниклаш мумкин булади.
(18)
АДАБИЁТЛАР
1. Bayboboyev N. G., Temirov S.U., Goipov U.G., Tursunov A., Hamzayev A., Akbarov Sh. Creation of the Construction of the Digger-Loader with a Centrifugal Separation // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 2020, 24 Issue 04, 6790-6794
2. Bayboboyev N.G., Rembalovich G.K., Tursunov A.A, Goyipov U.G, Akbarov Sh.B. Theoretical Substantiation of Parameters of Elastic Intensifiers of Separating Working Bodies of Potato Harvesting Machines // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2019, 6, 12, 12211-12217
3. Bayboboyev N.G., Goyipov U.G., Nishonov X.X. Justification Of The Cinematic Parameters Of The Oscillating Lattice Of Potato Harvesters // The American Journal of Engineering and Technology, 2020, 2, 08, 7-18
4. Байбобоев Н.Г, Кодиров С.Т, Акбаров Ш.Б, Гоипов У.Г, Хамзаев А.А. Расчёт технологического процесса сепарации почвы с рыхлительным барабаном // Комплексный подход к научно-техническому обеспечению сельского хозяйства, 2019, 60-64
5. Bayboboev N.G, Goyipov U.G, Hamzayev A.X, Akbarov Sh.B, Tursunov A.A. Substantiation and calculation of gaps of the separating working bodies of machines for cleaning the tubers, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 2021, 659, 1, 012022
6. Кожевников С.Н. "Теория механизмов и машин". - М.: Машиностроение, 1969. - 584c