Научная статья на тему 'КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИНГ КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ҚАЗИШ ИШ ОРГАНИ ИШ РЕЖИМИНИ АСОСЛАШ'

КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИНГ КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ҚАЗИШ ИШ ОРГАНИ ИШ РЕЖИМИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
120
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
копатель / картофель / шнек / лемех / кинематический режим / градус / почва. / digger / potato / screw / ploughshare / kinematic mode / degree / soil

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Маматов Ф., Норчаев Р., Рустамова Н.

В статье приведена конструкция картофелекопателя, снабженного комбинированным подкапывающим рабочим органом и результаты теоретических исследований по обоснованию параметров шнека и их кинематических режимов работы, а также зависимость показателя кинематического режима от угла наклона винтовой линии шнека.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents the design of a potato digger equipped with combined digging tools and the results of theoretical studies to substantiate the parameters of the screw and their kinematic modes of operation, as well as the dependence of the kinematic mode on the angle of inclination of the screw helix.

Текст научной работы на тему «КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИНГ КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ҚАЗИШ ИШ ОРГАНИ ИШ РЕЖИМИНИ АСОСЛАШ»

ЛИТЕРАТУРА

1. Лапик В.П., Французов В.С., Адылин И.П. Исследование уплотнение почвы МТА// Вестник БГСХА, 2012. №1. С.35-37.

2. Ахметов А.А.,Кодиров Д.Т. Результаты предварительных испытаний комбинированной машины с ротационным рабочим органом КМР-2,2// "Ислом Каримов - Узбекистон Республикасининг биринчи Президенти ва буюк давлат арбоби" мавзусидаги вазирлик мик;ёсидаги илмий-амалий анжуман материаллари туплами. 2018 йил 21 февраль. 4 китоб (V-шуъба). Андижон - 2018. С.16-19.

3. Ахметов А.А., Хушвактов Б.В., Кодиров Д.Т. Обоснование параметров ротора комбинированной машины для предпосевной обработки почвы // "Suv va yer resurslaridan oqilona foydalanish samaradorligini oshirish" mavzusidagi respublika ilmiy-nazariy anjumani materiallari / 22-25-noyabr 2019 yil. Buxoro. Б.104-107.

4. Заявка на изобретения за №IAP20190204. Почвообрабатывающий рабочий орган / Ахметов А.А., Арипов А.О., Атакулов Х.К., Муратов Л.Б. - 2019.

5. Панов И.М. Выбор энергосберегающих способов обработки почвы // Тракторы и сельскохозяйственные машины. - 1990. - №8. - С. 32-35.

6. А.с.1771550. Почвообрабатывающая фреза / Ахметов А.А., Нурмихамедов Б.У. // Б.И. -1992. - №40.

УУТ: 631.171:631.356:633.4 Маматов Ф., Норчаев Р., Рустамова Н.

КАРТОШКА КОВЛАГИЧНИНГ КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ЦАЗИШ ИШ ОРГАНИ

ИШ РЕЖИМИНИ АСОСЛАШ

Маматов Ф. т.ф.д., профессор; Норчаев Р.- т.ф.н., доцент; Рустамова Н.- мустакил изланувчи (КарМИИ).

В статье приведена конструкция картофелекопателя, снабженного комбинированным подкапывающим рабочим органом и результаты теоретических исследований по обоснованию параметров шнека и их кинематических режимов работы, а также зависимость показателя кинематического режима от угла наклона винтовой линии шнека.

Ключевые слова: копатель, картофель, шнек, лемех, кинематический режим, градус, почва.

The article presents the design of a potato digger equipped with combined digging tools and the results of theoretical studies to substantiate the parameters of the screw and their kinematic modes of operation, as well as the dependence of the kinematic mode on the angle of inclination of the screw helix.

Key words: digger, potato, screw, ploughshare, kinematic mode, degree, soil.

Картошка ковлагичнинг иш унумини ошириш йулларидан бири бу шнек курилмасини куллашдан иборат. Комбинациялашган казиш иш органининг асосий конструктив параметрлари пассив лемех ва фаол шнеклардан иборат. Комбинациялашган казиш иш органи билан жих,озланган картошка ковлагичнинг конструктив схемаси 1-расмда келтирилган.

3

1-расм. Комбинациялашган казиш иш органи билан жих,озланган картошка ковлагичнинг

конструкцияси

1 - лемех; 2 - шнек; 3 - асосий элеватор; 4 - каскадли элеватор; 5 - гилдирак

Таклиф этилаётган комбинациялашган казиш иш органининг асосий параметрлари, яъни лемехнинг горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги а, лемех тумшук кисмининг очилиш бурчаги 2у, лемех узунлиги L ва энидан В иборат булса, шнекнинг параметрлари унинг диаметри D, укининг диаметри dв, винтли ва спирал кисмини кадами Lв ва Lс, умумий узунлиги Lш, бир минутда айланишлар сони п, винтли кисмини кутарилиш бурчаги в хдмда кинематик режимини курсаткичларидан X иборат (2-расм).

Маълумки, лемехнинг эни ва узунлиги каби улчамлари унинг хдмда элаклаш иш органларининг юкланишига таъсир этади. Лемехнинг энини аниклаш имконини берадиган асосий омиллардан бири бу илдиз-мева жойлашган пушта кисмини ковлаб олиш х,исобланади.

Илгари утказилган тадкикот натижаларига кура, республикада кам энергия х,исобига сифатли картошка пуштасини ковлаб олиш лемехнинг эни 45 см, унинг тумшук кисмини очилиш бурчаги 2у=900, горизонтга нисбатан урнатилиш бурчаги а=24-260 ва узунлиги L=42-45 см, Lш=64-75 см, Lc=34 см, Lв=30-41 см, в = 300, D = 0,304м булиши лозим [1].

Лемех оркали тупрок палахсасини узатишда куйидаги шартни х,исобга олиш зарур х,исобланади, яъни лемех буйлаб тупрокнинг хдракат тезлиги Vnn, агрегат тезлигига Vагр тенг булиши ва унга нисбатан карама-карши йуналиши лозим.

Vnn< Vагр шарт бажарилганда лемех тупрок билан тикилиб колиши кузатилса, Vпп> Vагр шарт бажарилганда тупрокни булакларга булиб оркага ташлайди. Бу эса энергетик нуктаи назардан олинса максадга мувофик х,исобланмайди [2].

Тупрокнинг буйлама хдракат тезлигининг Vпп киймати шнекнинг конструктив ва кинематик параметрларига ва тупрокнинг технологик хоссаларига хамда лемех параметрларига боглик.

2-расм. Комбинациялашган казиш иш органининг конструкцияси

1 - лемех; 2 - шнек

Шнек иш органлари ва тупрок палахсаси кинематик параметрлари уртасида узаро богликликни урнатиш оркали лемех ва шнек парракларини таъсири остида тупрокнинг кучишини куришимиз мумкин.

Тупрок зарраларини шнек буйлаб хдракатланиши куйидагича амалга ошади: марказдан кочма куч Сц ва огирлик кучи G таъсири остида х,осил булган заррачаларга таъсир этувчи ишкаланиш кучи юкори булиши х,исобига зарраларнинг шнек буйлаб айланиши тухтайди, яъни шнеккка нисбатан х,осил буладиган ишкаланиш кучини енгиб, тупрок зарраларини шнек буйлаб сирпанишини таъминлайди (3-расм).

Тупрокнинг .уаракат йуналиши

Шнекуци

Gsin(9±a)

G со s(Q+а) ((ha)

F.„ cos( ц/-а)

3-расм. Шнек парракларига тупрок зарраларининг таъсирлашиш схемаси

Бунинг натижасида тупрок шнек укининг винтли йуналиши буйлаб у бурчак остида кучади. Бунда унинг хдракат йуналиши шнек парракларининг винтли йуналишига карама-карши йуналган.

Шнекни тавсифловчи в бурчак унинг ишлаш режимига нисбатан урнатилган шарт оркали аниклаш мумкин. Бунда т массали тупрок заррасига куйилган куч тенг кучли х,олатда булади. Шнек айланиш укидан R масофага узоклашган ва шнек урами хдмда лемехга туташиб турган тупрок заррачасига G огирлик кучи, шнек паррагининг нормал реякция кучи шнек парраги юзасига таъсир этувчи ишкаланиш кучи Fтр, марказдан кочма куч Сц=mШп2R (®п - бурчак тезлик), лемех юзасига таъсир этувчи ишкаланиш кучи Fц=maп2Rf2 ва лемех томонидан таъсир этувчи нормал кучлар Nотв таъсир этади (3-расм) [2, 3].

Марказдан кочма куч лемехнинг реакция кучи билан бараварлашади ва тупрок заррасининг хдракатланиш йуналишига таъсир этмайди.

Тупрок заррасининг тенг таъсир этувчи шартига кура, яъни шнекнинг винтли йуналиши буйлаб тупрок заррасига таъсир этувчи кучларининг алгебраик йигиндисини нолга тенг булиш шартини куйидагича ифодалаш мумкин:

Nшн= Gsin(в+a)+FцCos(у-в); (1)

=Fц sin(у-в)+Gcos(в+a), (2)

бунда Fц =т32 оп f2 ^; ^ - шнек парраги буйлаб тупрокнинг ишкаланиш бурчаги; f2 -тупрокнинг лемех буйлаб ишкаланиш бурчаги; у - тупрок заррасини шнек укига нисбатан огиш бурчаги, град; Von - R радиус буйлаб тупрокнинг айланма тезлиги, м/с.

Тенгламани бирлаштирган х,олда ечиб, куйидагига эга буламиз:

tge =

R/ sin « + Von f2fx cos w - Von /2 sin w + Rg sin а R/ cosа + V02nf2f sin а + Vo2nf2cos w - Rg cosа

(3)

Х,осил булган (3) ифода шнекли иш органнинг конструктив параметрларини унинг кинематик режимлари цц, Von ва иш шароитига ф1, /2, q богликлигини тавсифлайди.

Шундай килиб тупрок зарралари шнек парраклари таъсирида шнек укига нисбатан айланма хдракатни х,осил килади. Бунда хдракатланувчи огиш бурчакни у куйидаги шарт

оркали аниклаш мумкинки, яъни бунда тупрок зарраси лемех узунлиги буйлаб бурилиши п/2 градусдан ошмаслиги лозим [4]. Бу ердан:

tgy=nR/2L. (4)

эканлиги маълум булади.

Тупрокнинг айланма тезлигини аниклаш учун Von тезликларнинг векторли диаграммасини куришимиз мумкин (4-расм).

Тупроц ^аракатининг йуналиши

2лК

\лК2

у/ Шнек . _

5-расм. Шнекнинг кинематикаси

4-расм. Шнек парраги таъсирида тупрок зарраларини харакат тезлигининг векторли

диаграммаси

Шнек парраклари Lb кадами ва R радиусли унинг винтли кисмини огиш бурчаги таъсири остида тупрок зарралари шнек уки буйлаб у бурчак остида харакатланади. Бунинг натижасида тупрок зарраси мураккаб харакатни амалга оширади: тупрок зарраси паррак буйлаб Vc тезлик билан сирпанади ва бир вактнинг узида шнек укига нисбатан Von айланма тезлик билан айланади [3, 4]

Von = Vjgw, (5)

бунда V^p - тупрокнинг шнек уки буйлаб харакатланиш тезлиги, м/с; tgy=nR/2L -тупрокнинг заррасини шнекнинг укига нисбатан огиш бурчагининг тангенси.

Шундай килиб, тупрокнинг айланма тезлиги агрегат хдракат тезлигига V^p нисбатан тугри пропорционал ва лемех узунлигига L тескари пропорционал.

Тупрок буйлама ташкил этувчисининг тезлиги V^p 3-расмга мувофик куйидагича аникланади:

V

V = -- ; (6)

пп ,/-),, ' V !

ctgd + tgw

Шнек иш жараёнида мураккаб харакатни бажаради. Бунда шнекнинг харакати ук буйлаб (айланма) V_.m тезлик ва илгариланма (кучма) V^p тезликлардан иборат булади. Шнек кинематик режимнинг курсаткичи X куйидагига тенг:

V

Л=— = ctgß+tgy. (7)

Vaep

(7) ифодага кура в = 300 ва щ = 66 - 680, X = 3,90 - 4,2 га тенг.

Таклиф этилаётган комбинациялашган (шнек билан жихозланган) казиш курилмаси илдиз-мева ковлагичнинг иш жараёнида унинг казиш лемехлари олдида хосил буладиган тупрок уюмланишини бартараф этади ва натижада ковлагич иш унуми ва сифатини оширади.

Назарий тадкикот натижаларига кура, картошка ковлагичга пассив лемех ва шнекни урнатиш оркали машина олдида тупрок уюмининг хосил булиши бартараф этилади ва унинг элеваторига узатилаётган тупрок массасининг нотекислиги камаяди.

Минимал энергия сарфи шнекнинг диаметри 300 мм, тупрок заррасининг шнек укига нисбатан огиш бурчаги 67°, винтли кисмининг кутарилиш бурчаги 300 радиус буйлаб тупрокнинг айланма тезлиги 1,25 м/с ва шнек кинематик режимининг курсаткичи 3-4 булган макбул кийматларида таъминланади.

АДАБИЁТЛАР

1. Маматов Ф., Норчаев Р., Рустамова Н. Обоснование параметров комбинированного подкапывающего рабочего органа картофелеуборочных машин // Агро илм. - Тошкент, 2019. - № 3. - Б. 100-101.

2. Тимофеев А.Н. Анализ работы и расчет шнека-смесителя // Труды ВИМ. Т.16, 1952. - С. 27-52.

3. Григорьев А.М. Винтовые конвейеры. - М.: Машиностроение, 1972. - 184 с.

4. Янчин С.К., Обертышев А.И. Коэффициент заполнения винтовых транспортеров. МЭССХ, 1970. - №3. - С.40-41.

УДК 631.3.072.1(075) Ражабов А.Х., Тухтабаев М.А.

СОПРОТИВЛЕНИЕ В ЦИЛИНДРИЧЕСКОЙ ТРУБЕ ЭЖЕКТОРА РАССЕЛИТЕЛЯ

ТРИХОГРАММЫ

Ражабов А.Х. - к.т.н., с.н.с., Тухтабаев М.А. - PhD, с.н.с. (НИИМСХ)

Мацолада гуза зараркунандаларига механизациялашган усулда царши курашишда трихограммани тарцатиш учун эжекторли аппарат цилиндрик аралаштириш камерасининг бир хил агрегат уолатидаги ишчи ва эжекцияланувчи оцимнинг назарий уисоби буйича маълумотлар келтирилган. Ишлаб чицилган оцимли аппаратнинг назарий уисоби ифодаси келтириб чицарилган.

Калит сузлар: окимли аппарат, цилиндрик аралаштириш камераси, трихограмма, гуза зараркунандалари, эжектор, трихограммани таркатиш.

The article presents the data of the calculation theory of ejector apparatuses with cylindrical mixing chamber with the same aggregate state of working and injected flows for resettling trichograms in mechanized way in fight against cotton pests. Theoretical calculation expression of the developed inkjet apparatus is made.

Key words: jet apparatus, cylindrical mixing chamber, trichogram, cotton pests, ejector, resettlement of trichogram.

В совершенствовании методов расчета струйных аппаратов, физическом объяснении процесса, протекающего в приемной камере аппарата, и разработке инженерных зависимостей для расчета рациональных осевых размеров струйного аппарата большая роль принадлежит теории свободной струи, представленной в наиболее полном и

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.