CC BY
33
Вестник Ка^НЖУ №1-2019
А.Д. Аралбаева1 , С.У. Каменова12 , К.К. Кужыбаева1
С.Ж. Асфендияров атындагы К,азац ¥лттыц медицина университетi1 Эл-Фараби атындагы К,азац ¥лттыц Университетi12
ПАРКИНСОН АУРУЫ БАР НАУЦАСТАРДА МОТОРЛЫ ЖЭНЕ МОТОРЛЫ ЕМЕС К6Р1Н1СТЕР.
ty^h: Осы ма;алада Алматы ;аласында Паркинсон ауруымен ауыратын нау;астардыц клиникалы; сипаттамасы ;аралды, сондай а; аурудыц кезецдерь Хен жэне Яр ау;ымы ар;ылы неврологиялы; тапшыльщтыц ауырлы; дэрежесi, сонымен ;атар психикалы; статусты (MMSE) аны;тайтын ау;ымын ;олдану ар;ылы барлы; нау;астарга когнитивтi ;ызметт аны;тайтын нейропсихологиялы; тест журпзшдь
ТYЙiндi свздер: Паркинсон ауруы, моторлы емес симптомдар, Хен жэне Яр ау;ымы, MMSE ау;ымы.
A. Aralbayeva1, S. Kamenova12, K. Kuzhybayeva1
Asfendiyarov Kazakh National medical university1 Al-Farabi Kazakh National University12
MOTOR AND NON-MOTOR MANIFESTATIONS IN PATIENTS WITH PARKINSON'S DISEASE
Resume: This article examined the clinical characteristics of patients with Parkinson's disease in Almaty, as the presence of the disease stage, the severity of the neurological deficit on the Hoehn and Yahr scale and all patients underwent neuropsychological testing of cognitive function using the Psychological Status Assessment (MMSE) scale.
Keywords: Parkinson's disease, non-motor symptoms, Hoehn and Yahr scale, MMSE scale
УДК 616.8
А. Озат, А.А. Кажекенова, А.Т.Торек^л, Б.Р. Нурмухамбетова
С.Ж. Асфендияров атындсшы Цазсщ ¥лттьщ медицина университетi Жуйке аурулары кафедрасы нейрохирургия курсымен
¥ЙКЬ1СЫЗДЫККА ЗАМАНАУИ К0ЗЦАРАС (ЭДЕБИ ШОЛУ)
¥йцысыздыцжалпы медицинада, оныц ¡ш1нде неврологияда кец таралган клиникалыц синдром. Мацалада уйцысыздыц ауруыныц заманауи аныцтамасы жэне Ж1ктелу1 керсетлген.¥йцы бузылысы кезнде кец цолданылатын заманауи емдеу тэйлдер! талцыланган.
TyrnHÖi свздер: Инсомния -уйцысыздыц, уйцы бузылысы, уйцы гигиенасы, ем1
бзекплж. Инсомния «уй;ы-ояну» циклыныц уш непзп компонентшщ бiрiнiц бузылысы болып табылады, оган гиперсомния мен парасомния да жатады.[1] Эпидемиологияга сэйкес, уй;ысызды; халы;тыц 28-45% ;урайды, ал ;алган жагдайда емдеудi талап етедi. Сонымен бiрге халы;тыц 1,5-3% Yнемi, ал 25-29% эпизодты турде уйы;тат;ыш дэрыж заттар ;абылдайды. (Килей Дж., 1999; Оайон М.Н., Рот Т., 2003).
¥й;ысыздык; - уй;ы жеткiлiксiздiгi немесе уй;ыныц сапасыныц нашарлауы ,осы ;убылыстардыц айтарлы;тай уа;ыт кезецiнiц Yйлеспеуiмен сипатталатын уй;ыныц бузылуы.
Аны;тау жэне диагностикалау критерийлерше сэйкес, осы жагдайды диагностикалау ушш ;ажетт уш негiзгi ;асиет бар:
Бiрiншiсi - бiр немесе бiрнеше рет уй;ыныц бузылуы (пресомник, интрасомник, постсомник).
Пресомник- уй;ыныц бузылуы , твсектiк режимiнiц патологиялы; бузылыстарыныц пайда болуынан, тесек ;ор;ынышынан, уйы;тамаудан ;оркудан жэне тагы бас;алардан турады. Эдетте балалар мен жасеспiрiмдерде уй;ыда болу уа;ыты 20 минут, ересектерде 30 минут;а созылады, уй;ысызды;пен ауыратын нау;астарда 2 сагат;а дешн немесе одан да кеп уа;ытты алуы мYмкiн, ал 1-шi жэне 2-шi уй;ыныц арасында бiрнеше ;ыс;а уа;ытты ояну эпизодтары болады.
Интрасомник - жш тYцгiлiк оянулар, ;айтадан уйы;тай алмаушылы;тыц уза; уа;ыт;а созылумен керiнедi. ¥й;ы уа;ытындагы сергектiлiктiц 30 мин кепке кебеюь
Постсомник- тацертецгiлiк ерте оянулар, уй;ы уа;ытыныц ;ыск;аруы ( ез уа;ытынан кем дегенде 30 мин ерте туру ) , бул кезецде уй;ы уа;ытыныц кем дегенде барлы; ;осындысы -6,5 саг болгандыгын есепке алу керек. ¥й;ысыздык;пен ауыратын нау;аста осы бузылулардыц бiреуiне немесе бiрнешеуiне шагымданады , ал басым белгiлер уа;ыт еткен сайын езгеруi мYмкiн.¥йк;ысыздык;пен ауыратын нау;астардыц сау адамдардан айырмашылыгы, уй;ыга жатудыц уза;тыгы жэне ояну саны жэне полисомнографияныц объективт керсеткiштерiне ;атысты уй;ы уза;тьиыныц темендеуь Бул жагдайлар физиологиялы; гипертiтiркенгiштiкке байланысты болуы мYмкiн немесе уй;ысыздык;тыц непзп белплершщ бiрi болуы мYмкiн.
¥й;ысыздык; диагнозын ;оюдыц екiншi ;ажетт ерекшелИ -жа;сы уй;ы Yшiн жеткшкл уа;ыт пен ;олайлы жагдайлар. Бул саналы тYPде уй;ыныц уа;ытында армандауга шек ;оятын адамдарга немесе эртYрлi жагдайларга байланысты ыцгайлы жагдайларда уйы^тауга мYмкiндiктiц болмауы. Yшiншi белгi - тYнгi уй;ыныц бузылуы адамныц кешнп уй;ысыныц сапасына эсер етедi: эмоционалды; KYЙ, физикалы; белсендiлiк, когнитивтiк функциялар жэне т.б. жатады.
¥йк;ысыздык;тыц жiктелуi:
Хальщаралы; уй;ысызды;ты жiктеу классификациясы бойынша MQRS-2 мен соцгы MQRS-3 енгiзiлген езгер^тер бойынша жiктелуi. [1]
Негiзгi уй;ысызды; бузылыстарын келесi клиникалы; формаларга белген:
ЮелЬик ХмжЫММ №1-2019
1. Психофизиологиялы; уйк;ысыздык;. ¥й;ыныц алдында психологиялы; бузылыстардыц пайда болуымен сипатталады, оныц ерекшел^ «уй;ы болмауынан коркыныш» болып табылады. Бул жагдайда кешкi уа;ытта нау;ас взiн уйыщтатуга тырыс;ан сайын , бул уй;ыныц бузылуыныц нашарлауына экеледi жэне келесi KYнгi уй;ыга алацдаушылы; тугызады.
2. Идиопатиялы; уй;ысызды;. Бул уй;ысызды;тыц TYрi -уй;ыныц бузылуы узаада созылган, бала кезiнен бай;алып кврiнедi. Ерте басталуын, вмiр бойы тура;тылы;ты ескере отырып, бул бузылулар ми ЖYЙесiндегi генетикалы; тургыдан аньщталган немесе туа бiткен ауыт;улардан туындауы MYMKiн.
3. Парадоксальды; уй^^^ы;. Уй^^^ы^^^ бул тYрiнде пациент «аз уйы;тау» немесе «мYлде уйы;тамау» деп тYсiндiредi, алайда объективтi зерттеу ЖYргiзгенде уй;ы субъективтi тYPде ;абылданатын мелшермен аны;талады. Бул жагдайда негiзгi симптомды тудыратын фактор - тYЦгi уа;ытты сезшумен нау;ас уй;ысын ;иын ;абылдаумен байланыстырады. ТYндегi сергектiк кезецдерi есте жа;сы са;талады да,керiсiнше уйыщтаган кезецдерi амнезияланып турады.
4.¥й;ы гигиенасыныц бузылысынан пайда болатын уй^^^ы;. Ягни, бул формада уй;ы кезецшдеп активацияныц KYшеюiн, ЖYЙке ЖYЙесiн ;оздыратын, уй;ы бузылысын белсендiретiн, уй^^^ы; проблемаларын KYшейтетiн жагдайлардыц эсер етуi . Бул кофе шу, шылым шегу, кешке физикалы; жэне психикалы; стресстер немесе уй;ыныц басталуына жэне ^туше кедергi келтiретiн бас;а эрекеттер болуы мYмкiн (кYннiц эртYрлi уа;ытында уй;ыга жату , жары; жагылган белмеде жату , уйыщтауга ыцгайсыз жагдайлар болганда).
5. Балалы; ша;тагы мiнез-к;улык;к;а негiзделген уй^^^ы;.
Балалар уй;ыга байланысты дурыс емес устанымдарды ;алыптастырганда (мысалы, тек ;ана тербету кезiнде уйы;тап ;алу ;ажеттшп немесебалалардыц ез тесепнде гана уйы;тауы) жэне оларды жоюга немесе тYзетуге тырыс;анда, баланыц белсендi тYPде ;арсылыгын тугызады да ,керiсiнше уй;ыныц уа;ытын ;ыс;артады. ¥йк;ысыздык;тыц екiншi TYрiн мыналар ;амтиды:
1.Психикалы; бузылыстардан болатын уй^^^ы;. Неврологиялы; бузылыстары бар нау;астардыц 70%-ы уй;ыныц басталуына жэне уй;ысыныц тура;ты са;талуына ;иналады.Нау;астардыц айтуы бойынша кебiнесе уй;ыныц бузылуы непзп белгiлердi ;алыптастыратын радикал болып табылады, соныц ар;асында нау;астыц кептеген проблемалары пайда болады (бас ауруы, шаршау, ЖYрек согысыныц жиiлеуi, кез керушщ нашарлауы жэне т.б.) жэне шектеулi элеуметтiк ;ызмет.
2.Соматикалы; аурулар кезшдеп уй^^^ы;. Iшкi органдардыц немесе ЖYЙке ЖYЙесiнiц кептеген аурулардыц керiнiстерi тYЦгi уй;ыныц бузылысымен ЖYредi, эсiресе ауырсыну симптомдары мен дискомфорт симптомдары тYЦгi уа;ыт;а ;арай жиiлей тYседi.
3. Дэрi-дэрмектердi немесе бас;а заттарды ;абылдауга байланысты уй^^^ы;. Бул уй^^^ы^^^ ец жиi таралган себебi - еиртм типтес препараттар мен алкогольдi тер^ пайдалану. Сонымен ;атар, наша;орлы; синдромыныц дамуына септiгiн тигiзедi жэне дэр^дэрмекке деген тэуелдiлiк пайда болады. Нау;ас алгаш;ы дэрiден алган эсердi ;айта сезiну Yшiн , клиникалы; керМстерш жою Yшiн дозаныц мелшерiн кебейтш отыруга бейiмделедi. Алайда, уза; мерзiмдi ба;ылаулардыц нэтижесi бойынша, жеке клиникалы; формалардыц симптомдары, сондай-а; бастап;ы жэне ;айталама уй;ылардыц кепшiлiгi бiр-бiрiмен Yйлесетiндiктен, олардыц iшкi тYрлерiн ажырату ;иынга согатынын керсеттi. Дэл казiргi уа;ытта олардыц патогенетикалы; механизмдерi мен терапиялы; ЖYЙесi жалпылама болгандыщтан, уй;ысызды;ты жеке ауру ретшде ;арау ;арастырылган.
-3 уйк;ыныц уш клиникалык; турш ажыратады:
1. Созылмалы уй;ысызды; (уза;тыы 3 айдан асады).
2. Жт уй;ысызды; (уза;тыы кемiнде 3 ай).
3. ^нделжт уй;ысызды; (уа;ытша диагноз).
¥й^ысыздьщты емдеу
¥й;ыныц жэне уй;ыныц нейробиологиясын тYсiнудiц айтарлы;тай жеэтстжтерше ;арамастан, уй;ысызды;ты емдеу ;иын мэселе болып ;алуда [3].
Цазiргi тацда уй;ысызды;тыц емiн шартты тYPде дэрыж жэне дэрiлiк емес деп еиге белуге болады. Дэрiлiк емес эд^терге келесi тэсiлдер жатады:
1) когнитивт мiнез-кулык психотерапиясы
2) уй;ы гигиенасы
3) психотерапия
4) фототерапия
5) «мидыц эуеш» терапиясы
Когнитивт мiнез-кулык психотерапиясына уй;ы гигиенасы, уй;ыны бузатын факторларды ба;ылау, уй;ыны шектеу, уй^^^ы;^ байланысты ;ате ойларды тYзету жэне т.б. ¥й;ы гигиенасы уй;ысызды;тыц кез-келген тYрiнiц емiнде мацызды жэне мшдетт компонент болып табылады. Оныц мшдет - уй;ы сапасын жа;сарту Yшiн салауатты кез;арас ;алыптастыру, ол келеа усыныстардан турады:
1. Бiр уа;ытта уйы;тап, бiр уа;ытта ояну.
2. КYндiз уйы;тамау, эсiресе ^ннщ екiншi жартысындагы уй;ыны болдырмау.
3. ТYнгi уа;ыт;а еарай шэй немесе кофе шпеу.
4. Стресстiк жагдайларды, эсiресе кешкi уа;ыт;а ;арай азайту.
5. Кешке физикалы; белсендiлiктi уйымдастыру, бiрак; уй;тар бурын 3 сагаттан кешж^рмей.
6. ¥ы;тар алдында Yнемi су процедураларын ;олдану. Булшыкеттердiц босацсуы Yшiн жылы суга тYсу. Кей жагдайларда сал;ын суга тYсуге болады (денеш сал;ындату уйы;тау физиологиясыныц элементi болып табылады). Контраста душты ;абылдау, шамадан тыс ысты; немесе суы; суга тYсу ;оздырушы эсер етедi.
Бул усыныстарды эрбiр нау;аспен жеке тал;ылап, мацыздылыгын тYсiндiру ;ажет.
¥й;ыныц ынталандырылуын ;адагалау нау;ас;а ез ;алауы бойынша бiр уа;ытта жатуга ;алай дагдылануды YЙретедi. ¥й;ы жо; болса, кеши белсендiлiктi темендету, ягни уйы;тар алдында теледидарды, компьютердi пайдаланбау ;ажет.
Фототерапия -бул заманауи зерттеу эдiсi.Оныц негiзi Жары; мидыц нейротрансмиттерлi ЖYейесiне эсер етш, керу анализаторы гипоталамус, эпифиз ар;ылы циркадттi ритмдердi бас;ару. Бул эд^ уй;ысызды;тыц депрессиялы; ;урамдас белИ болтан кезде ец тиiмдi болып табылады Психотерапия -кептеген ауру тYрлерiнде, сонын iшiнде уй;ысызд;та ;олданыладын кец таракан емдеу тэсiлi. ¥й;ыга эсер ету тэсш нау;астарга уй;ысызды;тыц дамуын темендететiн емiр салтын YЙретедi. Бул эд^^ ;олдану кезiнде уй;ы бузылысына алып келетiн факторларын аны;тау жэне нау;астыц мiцез-кулыкын езгерту ар;ылы уй;ысына эсер ету.ТYнгi уй;ыныц белiнуiне алып келетш факторларды жою жэне непзп церебральды активацияны темендететiн патогенетикалы; факторларга назар аудару ;ажет. [4,5]
Арнайы кецiл белшу керек дэрiлiк емес эдiс-энцефалофания ( ми музыкасы -нейрофизиологиялы; эд^,бастысы мидыц биоэлектрикалы; белсендiлiгiн (ЭЭГ) езгерту болып табылады.Бул эуен (музыка ) арнайы компьютерлж программаныц (ЭЭГ)негiзгi алгоритiмен ецделуiнен кешн шыгады.Психологиялы; жэне неврологиялы; аурулармен жэне экстремалды; жагдайда жумыс iстейтiн сау адамдармен кеп жылдар бойы зерттеу эзiрленген.Эмоционалдык ЖYKтеме кезецiнде езiцiздiц жеке ЭЭГ нэтижесш жазган музыканы тыцдап "уй;ы- сергектiк" психофизиологиялы; параметрдi оцтайландыруга экеледi.Бул эдiстi Ресейлiк профессор Я.И. Левиным усынган , бра; казiргi тацда Еуропа мен Америдада кец ;олданады. ¥йкысыздыкка ;арсы дэрiлiк емге гипногендж эсерлерi бар дэрiлердi ;олданады (бул препараттар бас;а да ;асиеттерге ие болу MYMKiн).
Тэжiрбиеде заманауи уйы;тат;ыш дэрiлердi беруде келесi принциптерге CYЙену ;ажет:[6]
1) ¥йы;тат;ыш дэрыерде тек ;ана дэрiлiк емес эд^ пайдасыз болганда гана ;олдану.
Вестник Ка^НМУ №1-2019
2) Нау;ас;а дэрi туралы магулмат берш,оныц кунделж^ ;абылдайтын мвлшерiн, жанама эсерш тYсiндiру ;ажет.
3) Терапияны тацдау sp6ip жеке адамга индивидуалды тYPде ЖYредi. (^аушиз болу Yшiн ягни, нау;ас;а ец аз мелшерде зиян келуш ;арастыру ма;сытында).
4) Егде жастагы нау;астарга ем тагайындаганда эр тYрлi препараттардыц езара эрекетсуiне ;ауш ;атердщ жогарлауына , метоболизм жылдамдыгыныц езгер^терше танымды; жэне Yйлесiмдiлiктiц бузылысына кецы белу болып табылады.
5) ¥йы;татк;ыш дэрiлердi аз мелшерщен а;ырындап кеп мелшерге кебейткен дурыс.
¥й;ысыздык;ты емдеуде эр тYрлi уй;ысызды;;а ;арсы фармакологиялы; топтарды ;олдану болып табылады,ягни дэрыердщ iшiнде кецiл белiнетiн уй;ыны жа;сартатын табиги есiмдiк дэрiлер, мелатонин, циклопиррол-он,имидазопирин, бензодиазипин, ангистамин,
нейролептик, антидепрессант, барбитураттар т.б. [7] Цорытынды.
Кррытындылай келе, уй;ысызды; жалпы дэрiгерлiк тэжiрибеде кец ауру екенш атап ету керек. Бул бузылулардыц диагнозын на;тылау кезiнде заманауи жжтелуге CYЙену ;ажет. Заманауи дэрiлiк жэне дэршк емес емдеу тэсiлдерiн ;олдану бул ауруды айтарлы;тай жецiлдетедi. Ty^î уй;ы бузылысын заманауи емдеу эдiсiне CYЙене отырып уй;ыны тактикалы; жэне стратегиялы; тYPде жа;сартуга келесi ережелер ;арастырылады: *¥й;ысыздык;ты емдеуде тек ;ана уй;ы дэрiлерiмен шектелмей, оган себеп болатын факторларды полисомнография субъективт керiнiстерiмен объективтi нэтижелердi ескеру керек.
* уй;ысызды; кезiнде дэрiлiк жэне дэрыж емес эдiстердi ;олданып олдарды бiр-бiрiмен Yйлестiре бiлу керек. *дэрiлiк емес эд^тщ бiр тYрi "уй;ы гигиенасы" ол уй;ысызды;ты емдеудiц бас;а эд^терше тэуелсiз Yнемi устанылуы ;ажет. (¥й;ы гигиенасы - KYнде бiр уа;ытта турып, бiр уа;ытта жату).
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Vgontzas A.N., Bixler E.O., Lin H.M. et al: Chronic insomnia is associated with nyctohemeral activation of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis: Clinical implications // J ClinEndocrinolMetab. - 2001. - №86[8). - Р. 3787-3794.
2 American Academy of Sleep Medicine. International classification of sleep disorders, 3 nd ed.: Diagnostic and coding manual. Westchester, Ill.: American Academy of Sleep Medicine, 2014. - 565 р.
3 Riemann D, Nissen C, Palagini L, Otte A, Perlis ML, Spiegelhalder K. The neurobiology, investigation, and treatment of chronic Insomnia // Lancet Neurol. - 2015. - №14. - Р. 547-558.
4 Вербицкий Е.В. Сон и тревожность. - Ростов-на-Дону: 2008. - 145 с.
5 Вербицкий Е.В. Нейрофизиологические механизмы тревожности в цикле «бодрствование - сон». Сообщение 1, 2 // Валеология. - 2004. - № 2. - С. 27-34.
6 Krystal AD. Pharmacologic Treatment of Insomnia: Other Medications. (In Principles and practice of sleep medicine. Kryger M, Roth T, Dement WC, eds.) // Elsevier, Inc. - Philadelphia: 2016. - Р. 842-846.
7 Ковальзон В.М., Стрыгин К.Н. Нейрохимические механизмы регуляции сна и бодрствования: роль блокаторов гистаминовых рецепторов в лечении инсомнии. Эффективная фармакотерапия // Неврология и психиатрия. Спецвыпуск «Сон и его расстройства». - 2013. - №12. - С. 8-15.
А. Озат, А.А. Кажекенова, А.Т.Тере^ул, Б.Р. Нурмухамбетова
Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова кафедра нервных болезней с курсом нейрохирургии
СОВРЕМЕННЫЕ ВЗГЛЯДЫ К ИНСОМНИИ
Резюме: Инсомния является распростроненным синдромом в общей медицинской практике, в том числе и в неврологической. В данной статье показаны современное определение и классификация инсомнии. Расмотрены современные методы лечения при нарушении сна.
Ключевые слова: Инсомния - бессонница, нарушение сна, гигиена сна, лечение
A. Ozat, A.A. Kazhekenova, A.T. Torekul, B.R. Nurmukhambetova
Asfendiyarov Kazakh National medical university Department of Nervous Diseases with a course of neurosurgery
MODERN VIEWS TO INSOMNIA
Resume: Insomnia is a widespread syndrome in the general medical practice including in neurologic. In this article are shown the modem definition and classification of insomnia. In addition modern methods of treatment at a sleep disorder are considered. Keywords: Insomnia - insomnia, sleep disturbance, sleep hygiene, treatment
