CC BY
19
ТДУ 371.315.5
D01:10.51844-2077-4990-2023-3-169-173
МОДЕЛСОЗИИКОМПЮТЕРИДАР Дадщонов Бобоцон Ёцубцонович, н.и.п, ШАКЛГИРИИФАЪОЛИЯТИ сармуаллими кафедраи умумидонишгох,ии ТАЪЛИМИ информатикаи МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров (Тоцикистон, Хучанд) КОМПЬЮТЕРНОЕ Дадоджонов Бободжон Якубджонович, к.п.н, МОДЕЛИРОВАНИЕ В старший преподаватель общеуниверситетской ФОРМИРОВАНИИ УЧЕБНОЙ кафедры информатики ГОУ ХГУ имени ДЕЯТЕЛЬНОСТИ акад.Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд) COMPUTER MODELING IN THE Оаёо]опоу Bobopn УакиЪрпопа, сапсИйаге of FORMATION OF EDUCATIONAL Pedagogical Sciences, Senior Lecturer of the Department
ACTIVITy of University-wide Informatics of Khujand State Universitynamed after acad. B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: dadojon_85@mail.ru Вожа^ои калиди: фаъолияти таълими, масъалаи таълими, вазъияти таълими, амалиёти таълими, модел, амалиёти моделсози, моделсозии компютери
Мацола ба баррасии масъалаи моделсозии компютери дар шаклгирии фаъолияти таълими бахшида шудааст. Нишон дода шудааст, ки ташкили раванди таълим бо истифодаи компютер тащо тавассути системаи махсуси масъалауои таълими имконпазир аст. ЦорП намудани усули мазкур воситаи самарабахшест барои беутар намудани сатуи донишомузии хонандагон ва ташаккул ёфтани шавцу рагбати устувори ощо ба цараёни таълим. Зери мафууми масъалаи таълими вазъияте дар назар аст, ки аз хонандагон дарёфт ва азхуд кардани роуи умумии уалли масъалауои гуногуни мансуб ба гурууи муайянро талаб менамояд, ки ин дар навбати худ ба муайян намудани шартуои ба вуцуд омадани масъалауои додашуда водор мекунад. Пеш аз огози вазъияти муайяни таълими бояд вазифауои мушаххасе ицро шаванд, ки дар цараёни ицрои ощо тарзи пешаки азхудшудаи амалиёти муайян ба кор бурда мешавад. Системаи масъалауои таълими имконияти тацсимоти функсияуои идоракуниро байни компютер ва хонанда фароуам меоранд ва барои функсищои навро азхуд намудани хонанда дар цараёни таълим мусоидат карда, ба ин восита гузаришро аз омузиш ба худомузи таъмин менамоянд.
Ключевые слова: учебная деятельность, учебная проблема, учебная ситуация, учебная операция, моделирование, моделирование операции, компьютерное моделирование
Статья посвящена рассмотрению вопроса компьютерного моделированя в формировании учебной деятельности. Показано, что организация учебного процесса с помощью компьютера возможна только через специальную систему учебных задач. Внедрение данной методики -действенный инструмент повышения уровня знаний учащихся и формирования у них устойчивого интереса к процессу обучения. Под учебной задачей понимается ситуация, которая требует от учащихся найти и освоить общий способ решения различных задач, принадлежащих к определенной группе, что, в свою очередь, приводит к определению условий возникновения данных проблем. Перед началом какой-либо учебной ситуации необходимо выполнить определенные задания, в ходе которых будет использоваться заранее усвоенная методика действий. Система учебных задач позволяет разделить управленческие функции между компьютером и учащимися и способствует усвоению ими новых функций в процессе обучения, тем самым обеспечивая переход от обучения к самообучению.
Keywords: educational activity, educational problem, educational situation, educational operation, modeling, modeling operation, computer modeling
The article shows that the organization of the educational process using a computer is possible only through a special system of educational issues. The introduction of this method is an effective tool to improve the level of knowledge of students and the formation of their lasting interest in the learning process. Under the concept of educational problem is a situation that requires students to find and master a common way to solve various problems belonging to a particular group, which in turn leads to the definition of the conditions for the emergence of given problems. Before the beginning of a certain educational situation, it is necessary to perform specific tasks, in the course of which a pre-mastered method of certain actions will be used. The system of educational tasks allows the division of management functions between the computer and the student, and facilitates the acquisition of new
functions by the student in the learning process, thereby ensuring the transition from learning to self-study
Дар замони муосир масъалаи истифодаи компютер дар чараёни таълим дар мархалаи нахустин царор дорад ва то хол дар ин самт натичахои мукаммале, ки чавобгуи талаботи илми педагогика ва психология мебошанд, ба даст наомадаанд
Масъалаи таносуби таълим ва инкишоф хамеша хамчун яке аз муаммохои мехварии педагогика эътироф мешавад. Барои тавзехи масъалаи таъсири таълим ба инкишоф Л.С. Виготский мафхумро дар бораи ду зинаи инкишофи кудак ворид намуд: якум - минтщаи инкишофи актуалй; дувум - минтщаи инкишофи наздиктарин.
Гузашта аз ин, В.В Давидов ва Д.Б. Эльконин консепсияи омузиши инкишофдихандаи худро, пеш аз хама, бо мундаричаи фанхои таълимй ва мантици густариши он дар раванди таълим вобаста мекунанд. Асоси таълими инкишофдихандаи хонандагонро назарияи ташаккули фаъолияти таълимй ва субъекти он дар чарани аз худ кардани донишхои назариявй тарици ичрои тахлил, банацшагирй ва рефлексия ташкил медихад [3,с.10].
Дар ин назария на танхо дар бораи умуман фаро гирифта шудани донишхо ва махорат аз чониби инсон, балки махз дар бораи аз худ кардан сухан меравад, ки дар шакли фаъолияти махсуси таълимй сурат мегирад. Мундаричаи онхо пайдоиш, ташаккул ва инкишофи ягон фанро инъикос мекунад. Дар ин маврид назарияви аз нав бавучудоварии воцей, мушаххасй хамчун ягонагии гуногунй дар натичаи харакати фикрхо аз абстракт ба мушаххас амалй карда мешавад [1,с.2-3].
Чуноне ки тачрибаи педагогй нишон медихад, хама гуна навоварй дар раванди таълим дар нацшагирй ва ташкили раванди таълим ба тагйироти цатъй оварда мерасонад. Усул ва ё воситаи алохидаи таълиме лозим нест, балки технологияи педагогии том - мачмуи усул, восита ва шакли ташкили таълим, ки ноилшавии мацсадхои дидактикию методии гузошташударо таъмин мекунанд лозиманд.
Дар алоца бо компютерикунонии таълим мутахассисон шартан се гурухи калони муаммохоро чудо мекунанд. Гурухи аввал ба назарияи таълим, дуюм - ба технологияи таълими компютерй ва сеюм - ба тархрезии барномаи таълимй марбут аст.
Чуноне ки тачрибаи пешрави компютерикунонии таълим дар синфхои ибтидой нишон медихад, дар ин чо бо пайдошавии компютерхо имконияти гузариш аз "мактаби хотирот" ба "мактаби фикрронй ва фаъолият"пайдо мешавад, бартараф кардани фарци байни огозхои таълими шифохй ва амалй ва ба таври мукаммал ду консепсияи бузурги педагогй: аз як тараф назарияи таълими инкишофёбандаи Д.Б.Элконин, В.В.Давидов, аз тарафи дигар - консепсияи Ж.Пиаже оид ба инкишофи ацлонии (зехнии) кудак дар такя ба объектхои гузаришро дар амал татбиц менамояд. Компютер метавонад ба сифати "воситаи моддй"-и зарурй, ба сифати як навъ объекти гузариш баромад кунад, ки ба кудакон маромхоро пешниход менамояд, ки бо ёрии онхо тачрибаи харакати иттилоотй бо ашёро ба хулосабарории маъной ва назарй (абстраксия) табдил медихад [4,с.10].
Муаммои вазифахои дидактикии компютерикунонии таълим дар корхои Т.В. Габай, Б.С. Гершунский, И.В.Гиркин, Т. А. Сергеева ва дигарон дида баромада шудааст. Чдхатхои равонии масъала дар захматхои П.Я. Галперин, Е.И. Машбитс, В. В. Рубтсов , Н.Ф. Тализина , О. К. Тихомиров ва дигарон тахциц шудааст.
Моделсозй, яке аз бартариятхои асосии моделсозии компютерй аз истифодаи он ба сифати воситаи тацлид вобаста аст, ки имконияти моделсозии равандхои мураккаб бо чудокунии лахзахои алохидаашро медихад. Ин аз омузиши бевоситаи холатхои воцей, ки бисёри вацт чисман гайриимкон аст, умуман фарц мекунад. Мохияти моделсозии тацлидй дар имконияти тацлиди вазифахои идораи равандхои омухташаванда, мушохида дар муносибат бо барномаи асосёфта, модел, натичахои гуногуни царорхои цабулшаванда чамъбаст мегардад.
Бартарияти асосии хама гуна барномаи моделсозй - имконияти такрори чандкаратаи тацлид то холате, ки натичаи дилхох ба даст намеояд, мебошад. Ин имконияти хубтар дарк кардани мохияти амал ва таъсири мутацобилаи омилхои гуногунро медихад ва дар пайдо кардани тасаввурот дар бораи дастовардхо имкон медихад.
Истифодаи моделсозии тацлидй танхо дар он холат дуруст аст, ки агар он ба дастоварди натичахои муайян равона карда шуда бошад, яъне хангоми мавчуд будани таъсири мусбй ба фикрронй, эхсосот, хотираи хонандагон, фаъолии идрокй, далелнокй ва психомотории у равона шуда бошад. Моделсозии тацлидй мисли бозихои компютерй бо худ воситаи арзишманди
методологиро нишон медихад, ки барои аз натичахои манфй рахо ёфтан ба истифодаи мулохизакорона ва боэхтиётона ниёз дорад.
Истифодаи босамари компютер дар раванди таълим халли як цатор масъалахои методологиро талаб мекунад, пеш аз хама таъсири компютер ба системаи таълим.
Мубрамияти муаммои мазкур бо он асоснок карда шудааст, ки компютер - ин илова ба системаи мавчудаи таълим нест ва нацши он ба ивази системаи сецисматии таълим "омузгор -китоби дарсй - хонанда" ба чорцисмата оварда намерасонад. Компютер - ин воситаи пурицтидори таълим, ки холисона ба ивазшавии хамаи цисматхои системаи таълим аз мухтавои таълим сар карда то шаклхои ташкилии он оварда мерасонад. Бо вучуди ин бояд цайд кард, ки муносибати системавй ба омузиши зухурот аз он сар мезанад, ки тагйирёбии ягон цисмати система ба дигар цисматхои ташкилкунандаи он таъсир мерасонад. Ба эътибор нагирифтани ин цонуният ба он таъсир кард, ки дастгоххои таълимй чун як навъ илова ба таълими анъанавй муоина карда мешуд, ки на ба мухтавои он, на ба усулхои он таъсир мерасонд. Ин яке аз сабабхои он буд, ки таълими барномавии он нацши мухимеро набозид, харчанд дар таълим мавцеи мухимро бозиданаш мумкин буд [9].
Хднгоми мухокимаи проблема бо истифодаи компютерхо дар мавцеи аввал бояд масъалаи таъминоти барномавии онхо бошад, зеро бе барнома онхо наметавонанд ягон хел вазифахои таълимиро ичро кунанд.
Дар назарияи давраи шуравии таълим, тачрибаи бой дар коркарди моделхои нави таълим Чамъ шудаанд. Пеш аз хама - ин назарияи фаъолиятнокии таълим аст. Махсулнокии он, аз он Чумла хамчун асоси психологии коркарди барномахои таълим, борхо тасдиц гардидааст. Дар айни замон мацсад аз он иборат аст, ки ин назария аз чониби барномарезони барномахои таълимие, ки ба хамаи доираи фанхо мувофиц аст ва бо ёрии компютер омухта мешавад аз худ карда шавад [7].
Тартибдихии низоми барномахои таълимии илман асоснокшуда - шарти халкунандаи самарабахши компютерикунонии таълим мебошад.
Самаранокии таълим бо ёрии компютер аз сифати барномахои таълимй вобаста аст. Дар айни замон лоихакашии онхо одатан аз фанни таълимй ба таъсиргузории таълимй меравад ва бо амалигардонии барномавй анчом меёбад. Бо вучуди ин барномахои таълимй аз руи циёс бо бастахои барномахои амалй тартиб дода мешаванд, ки барои халли вазифахои гуногун равона шудаанд. Дар ин чо махсусияти таълимро барномарезон дар бисёр холатхо беихтиёрона ба назар мегиранд. Бештари онхо бо ифодаи таълим дар рухияи назарияи бихевиористй дар мавцеъхои назарияи асоснок пайдо мешаванд [6,с.7-8].
Мо дар ацидаем, ки рохи дигари лоихакашии барномаи таълимии дар заминаи муайяни психолого-педагогй асос ёфта, зарур аст. Пеш аз хама бояд худи раванди таълимро тархрезй кард ва баъдан амалисозии онро тартиб дод. Дар робита бо ин муайян мегардад, ки кушишхои асосии психологхо бояд ба коркарди асосхои назариявй ва технологияи лоихакашии барномахои таълимй равона шуда бошанд. Лоихакашии илман асоснок карда шудаи таълими компютерй дар муцоиса чуноне, ки мегуянд, лоихакашй дар асоси ацли солим раванди бисёрзина аст.
Х,ар як зинаи лоихакашии барномаи таълимй халли масъалахои асосии психологиро талаб мекунад. Дар зинаи аввал масъалахое, ки бо асосхои назариявии таълим вобаста хастанд: механизмхои психологии омузиш ва таълим, ки таъсири таълимй, сохтори усули идора, хамчунин назарияи психологии таълим, алоцаи он бо назарияи фаъолияти таълимй, ки дар он масъалаи таносуби компонентхои дескриптивй ва прескрептивй мухиманд, мехварй ба хисоб мераванд.
Дар зинаи дуюми тартибдихии барномахои амалй масъалахои технологияи таълими компютерии илман асосноккардашуда, яъне системахои амалисозии фаъолияти таълимй ва роххои амалкунии онхо хал мегарданд. Ба гурухи воситахо мо натанхо маънй (масалан, дониш), моддй (компютер), инчунин тачассумкуниро (таъминоти барномавиро) дохил мекунем. Технологияи таълим - ин зинаи пайвасткунандаи байни назарияи таълим ва ичрошавии амалии он, проексияи назарияи таълим дар сатхи фаъолияти омузгор ва хонанда, ки системаи таълимро ташкил мекунанд, мебошад. Дар ин чо масъалахои психологй хеле зиёданд, аз мавцеи компютер дар раванди таълим ва нацши омузгор сар карда то хамкории (якчоя амал кардани) хонанда бо компютер,бо ба хисобгирии махсусиятхои инфиродй ва гайра.
Хусусияти асосие, ки хонандаи фаъолро аз гайрифаъол фарц мекунонад - на цобилият, балки фаъолнокй ба маънои том мебошад. Хонандаи гайрифаъол агар бо масъалае, ки у хал карда наметавонад ру ба ру шавад, китф дархам мекашад ва масъулияти минбаъдаи халли онро азхуд дур мекунад. Бигузор омузгор овора шавад, агар ба у лозим бошад. Бар муцобили ин хонандаи хуб масъаларо хал карда натавониста дарк мекунад, ки бояд кушиш ва ягон кореро ичро кард ва у иловагй мухокима мекунад, холатхои хусусиро дида мебарояд, кушиш мекунад, ки чавобро дарёбад.
Компютер - цариб ягона умеди мо бар он аст, ки ба хонандаи хуцуци хато карданро медихад ва дар як вацт хохиши амалиёти уро бедор месозад. Компютер мисли омузгор майли хонандаро бахогузорй мекунад. Вале хукмномаи у цатъй нест.
Яке аз равандхои бонуфузи компютерикунонии таълим, ба фикри мо истифодаи комппутер ба сифати воситаи шаклгирии фаъолияти таълими хонандагон мебошад. Таъиноти вазифавии компютер дар системаи мукаммали фаъолияти таълим бо сохтор ва цонунияти шаклгирии он муайян карда мешавад.
Ин имконияти мухтасар ифода кардани як цатор талабот нисбати истифодаи компютер дар хошияи фаъолияти таълимро медихад. Аввалан, компютер имконияти тасаввуроти гуногунро дар экрани дисплейи хамон объекти системавй, ки ба мухтавои он хонанда ворид мегардад, бояд таъмин кунад.
Дуюм, бо ёрии компютер тархрезии гурухи дигаргунихо мухим аст, ки бояд хонанда барои халли масъалаи таълимии ба у додашударо ичро намояд. Таркиби ин тагйирдихдхо бо мухтавои худи объект муайян карда шудааст, вале воситаи мустахкамкунии тагйирот ва имконияти инкишофи ин воситахо талаб карда мешавад. Дар нукроти идоротии компютер гуруххои мухими тагйирот дар шакли моделхои аломатии махсус ва нацши амалхо дода шуданашон мумкин аст, ки онхоро азхуд карда, хонанда алоцаи байни тагйироти ичрокардаро бо амалисозии он дар маводи модел ошкор месозад [19].
Хамин тариц, компютер бояд ба хонанда имконият дихад, ки ба таври фаврй объекти дар экран нишондодашударо тагйир дихад, бо моделхо иваз кунад ва бо онхо амалиёт гузаронад. Дар ин сурат имкониятхоро ба назар гирифтан зарур аст: инъикоси амалхои хонандагон дар экран ва алоцаи онхо бо тагйироти объекти амалиёт; барномарезии оддии амалхои шахсй бо амалисозии он дар экран; ихтисори системаи амалхо (ивази якчанд амалиёт бо як амал), яъне ташкил ва чалби аломатии амалхои хулосашуда; интихоби байни речахои фосиладор ва бефосилаи шакливазкунии объектхо дар экран; танзими суръати ичрошавии амалхо бо объект [8].
Талаботхои омухташуда аз заминахои мантицй - психологии воридкунии хонандагон ба объекти омузиш сарчашма мегирад ва чихати меъёрй - мухтавоии ташкили фаъолияти таълимиро муайян мекунад, ки ба истифодаи компютер асоснок карда шудааст. Амалисозии ин талабот хангоми ташкили технологияи мукаммали фаъолияти таълим, ки дар истифодабарии компютер асоснок карда шудааст, халли чунин масъалахоро чун коркарди тартиби дарсхои компютерй ва ташкили холатхои таълимй талаб мекунад. Дар холати аввал мухацциц бояд онро дар назар гирад, ки компютер воситаи моделсозии объект ва дар як вацт воситаи моделсозии харакат ва амалиёти зарурй аст. Дар холати дуюм дар назар доштан зарур аст, ки компютер бояд шакли муайяни ташкили кори таълимиро таъмин намояд: тацсими харакату амалиёт барои халли масъала байни якчанд иштирокчй ва ташкили хамкорй байни онхо; назорат ва бахогузории хонандагон ба харакатхои хамдигар; маслихатхои мутацобила, яъне мубодилаи усул ва натичахои амал; инъикос ва нишон додани рохи халли масъалаи як хонанда, ки аз чониби хонандаи дигар хал карда мешавад. Амалисозии талаботхои дар боло зикргардида имконият медихад, ки компютерро воситаи хациции шаклгирии фаъолияти таълим созем [5,с.6]
ПАЙНАВИШТ:
1.Бабаева, Ю.Д. Общение в условиях компьютеризованного обучения/Ю.Д Бабаева, А.Е.
Войскунский // Вопросы психологии. -1986. - №6. - С. 65.
2. Барномаи таълимй барои компютер оид ба омузиши сохтанх,ои геометрй (Рах,намои таълим)
Тахияи Ё.Дадочонов. -Хучанд,2015- 44с.
3.Давыдов, В.В. Связь теорий обобщения с программированием обучения [Текст] / В.В.Давыдов
//Исследования мышления в советской психологии. -М.:Наука, 1966. - С. 437-469.
4.Давыдов, В.В. Содержание и строение учебной деятельности школьников/ В.В.Давыдов
//Проблемы общей, возрастной и педагогической психологии. -М.,1978.- С.3-6.
5.Дадочонов, Б.Ё. Моделсозии компютерй оид ба омузиши мафх,умх,ои назариявии геометрия/Б.Ё Дадочонов, З.Н Абдуллоева, Ш.С Насридинова // Маводи конференсияи чумхуриявии илмй-назариявий дар мавзуи "Масъалах,ои мубрами илму маориф дар шароити чах,онишавй" бахшида ба 75 - солагии Донишгохд давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллохд Рудакй (ш.Кулоб, 26-уми декабри соли 2020).- Кулоб, 2020.- С.369-373
6.Дадоджанов, Я. Моделирование как средство формирования рефлексирующей деятельности учащихся/Я.Дадоджанов //Экспериментальные исследования по проблемам педагогической психологии. Сборник научных трудов. -М.;НИИ ОПП АПН СССР,1979. - С.61-64.
7.Могилев, А.В. Дидактические принципы компьютерного обучения/ А.В.Могилев, С.А. Титоренко // Педагогическая информатика. 1993. - №2. - С. 10-16.
8.Могилева, В.Н. Влияние компьютеризации учебной деятельности на формирование мышления учащихся/ В.Н.Могилева. Автореф. дисс. к.п.н.- М., 2001. -22с.
9. Моделирование как метод научного исследования /Б.А. Глинский, Б.С.Грязнов и др. -М.:Изд.МГУ,1965, -248с.
10. Эльконин, Д.Б. Психология обучения младшего школьника [Текст] / Д.Б. Эльконин -М.:Знание,1974.
REFERENCES:
1.Babaeva, Yu.D. Communication in the conditions of computerized education [Text] / Yu.D Babaeva, A.E. Voiskunsky // Questions of psychology. 1986. - No. 6. - P. 65.
2.Curriculum for learning geometrical tasks by computer (manual) ed.Y. Dado^onov. -Khujand, 2015- 44p.
3.Davydov, V.V. The connection of generalization theories with teaching programming [Text] / VV Davydov // Studies of thinking in Soviet psychology. -M.: Nauka, 1966. - P. 437-469.
4.Davydov, V.V. The content and structure of the educational activity of schoolchildren [Text] / VV Davydov // Problems of general, developmental and educational psychology. -M., 1978.- P.3-6.
5.Dadojonov, B.Yo. Computer modeling for the study of theoretical concepts of geometry/ B.Ya. Dadojonov, Z.N. Abdulloeva, Sh.S. Nasridinova // Proceedings of the Republican scientific-theoretical conference on "Important issues of science and education in the context of globalization" dedicated to the 75th anniversary of Kulob State University named after Abuabdullo Rudaki ( Kulob, December 26, 2020) .- Kulob, 2020.- P.369-373
6.Dadodzhanov, Ya. Modeling as a means of forming the reflective activity of students [Text] / Ya. Dadodzhanov // Experimental research on the problems of educational psychology. Collection of scientific papers. -M.; NII OPP APN USSR, 1979. - P.61-64.
7.Mogilev, A.V. Didactic principles of computer training / A.V. Mogilev, SA. Titorenko // Pedagogical informatics. 1993. - No. 2. - P. 10-16.
8.Mogileva, V.N. The influence of computerization of educational activity on the formation of students' thinking / VN Mogileva. Abstract of thesis. diss. Ph.D. - M., 2001. -22 p.
9. Modeling as a method of scientific research/ BA. Glinsky, BS Gryaznov. -M.: Publishing house of Moscow State University, 1965, -248p.
10.Elkonin, D.B. Psychology of teaching a primary school student [Text]/D.B.Elkonin.-M.: Knowledge, 1974.
