CC BY
39
13.00.02.НАЗАРИЯ ВА УСУЛ^ОИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ 13.00.02.ТЕОРИЯ И МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ 13.00.02.THEORY AND METHODS OF TEACHING AND UPBRINGING
ТДУ 54(07) ТКБ 74.265.7я72
Бобизода Гуломкрдир Мукаммал профессор, академики Академияи таусилоти Чумуурии Тоцикистон; Ибро^имов %ошим унвонцуи кафедраи химияи умумй ва методикаи таълими они, МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров», (Тоцикистон, Хуцанд)
Бобизода Гуламкадир Мукаммал профессор, академик Академии образования Республики Таджикистан; Ибрагимов Хошим соискатель кафедры общей химии и методики её преподавании, ГОУ «ХГУ имени акад. Б. Гафурова»
Bobizada Gulamkadir Mukammal, Professor, academician of the Academy of Education of Tajikistan Republic, E-mail: [email protected] Ibrahimov Hoshim, applicant of the department of general chemistry and methods of its teaching under the SEI "KhSU named after acad.B.Gafurov", E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: Муносибати босалоуият, салоуият, муассиса, машгулият Гояи пешбарандаи муносибати босалоуият дар таъмин намудани «таъсири идоманок»-и таусилоти муассисавй, ки ба уаёти ояндаи уар як хонанда таъсир мерасонад, бинобар ин, дар он ба мауорати мустацилона фикр, царор цабул намудан ва ба вазъият дуруст бауо додан ауамияти махсус дода мешавад.Мацолаи мазкур бартарияти муносибати босалоуиятро уангоми таълими химия, ки ба хонандагон на тануо дар азхуднамоии цамъи донишуо ёрй мерасонад, балки дар хонандагон цобилияти ба даст овардани мауорату малакауо, дар назди худ гузоштани мацсад, цабул намудани царор ва дар уолатуои маъмулй ва гайримуцаррарй амал намуданро ташаккул медиуад.Х^ангоми ташаккули салоуияти хонандагон машгулияти дарси химия чунон ба нацша гирифта мешавад, ки онуо дар навбати аввал ба рушди ангезауо мусоидат намояд ва зимни аз цониби омузгор ба кор бурдани далелуои цолибтарин аз фанни таълимй амалй мешавад. Минбаъд дар хонанда инкишофи малакаи цустуцуи мустацилонаи цавобуо ба масъалауои гузошташуда пайдо гардида, мустацилона уал намудани уолатуои проблемавй, цобилияти таулили далелуо, хулосабарорй ва ифодаи цавобуои мантицй инкишоф меёбад.Интихоби системаи методуои таълимии дахлдор уангоми муносибати босалоуият ба хонандагон на тануо имконияти фаумидани дониш ва мауоратуои цудогона аз фанни химияро фароуам меорад, балки дар шакли пурра азхуд намудани онро медиуад, ки уадафи асосии фанни таълимй мебошад.
Ключевые слова: компетентностный подход, компетенция, учебное заведение, занятия Ведущая идея компетентностного подхода заключена в обеспечении «отдалённого эффекта» школьного образования, влияющего на дальнейшую жизнь каждого учащегося, в котором особое место отводится умению самостоятельно мыслить, принимать решения и адекватно оценивать ситуацию.Настоящая статья описывает достоинства компетентностного подхода при обучении химии, который помогает учащимся в усвоении суммы знаний и содействует им в овладении умениями, в постановке перед собой цели, в принятии решения и совершении действий в типичных и нестандартных ситуациях.При формировании компетентностей учащихся учебные занятия по химии направлены на то, чтобы они, в первую очередь, способствовали развитию мотивации, что достигается учителем при сообщении ученикам наиболее интересных фактов из учебного предмета. Отмечается, что в дальнейшем у учащихся развивают навыки самостоятельного поиска ответов на поставленные вопросы, самостоятельного решения
МУНОСИБАТИ БОСАЛО^ИЯТИ ТАЪЛИМИ "ХИМИЯ"ДАР МУАССИСА^ОИ ТА^СИЛОТИ
УМУМИ
КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ подход в ОБУЧЕНИИ "ХИМИИ" В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ
COMPETENCE APPROACH IN TEACHING "CHEMISTRY"AT GENERAL EDUCATION INSTITUTIONS
проблемных ситуаций, умение анализировать факты, обобщать и делать логические выводы.
Подчеркивается, что выбор соответствующей системы методов обучения при компетентностном подходе предоставляет возможность ученикам не только усвоить разрозненные знания и умения по химии, но и овладеть ими в комплексе, что и является главной целью обучения предмета.
Key-words: competence approach, competence, educational institution, lessons
The leading idea of the competence approach is to provide the "long-term effect" of school education on future life for each student in which a special place is given ability to think independently, make decisions and adequately assess the situation.The given article describes the advantages of the competence approach when teaching chemistry, which helps students, not only in mastering the amount of knowledge, and the fact that it helps students to master skills, allows them to set goals, make decisions and act in typical and unusual situations.In the formation of studentsл competence training sessions in chemistry, they are planned and aimed at ensuring that they are, first of all, contributed to the development of motivation, which is achieved by the teacher the message to pupils of the most interesting facts from a subject. In the future, students develop the skills of self-search answers on the raised questions, independent solution of problem situations, ability to analyze facts, generalize and draw logical conclusions.Selection of the appropriate system of teaching methods in the competence approach provides an opportunity for students not only to learn disparate knowledge and skills in chemistry, but also to master them in a complex, which is the main purpose of the subject.
Муносибати босалохият пурзур намудани хусусияти амалии тамоми тахсилоти муассисавй (аз чумла тахсили предметй) мебошад. Ин самт аз саволхои оддй дар бораи он, ки кадом натичахои тахсилоти муассисавиро хонанда метавонад берун аз муассиса истифода барад, пайдо шудааст. Fояи асосии ин самт дар он аст, ки барои таъмин кардани «эффекти фосилавй»-и тахсилоти муассисавй хамаи он чизе, ки мавриди омузиш ;арор мегирад, бояд ба раванди истеъмолу истифода дохил карда шавад. Ин махсусан ба донишх,ои назариявй дахл дорад, ки бояд аз холати андухтахои бехуда баромада, ба воситаи амалии шархи ходисахо ва халли вазъияту масоили амалй табдил ёбанд.
Fоях,ои муносибати босалохдят чун нуктаи назари тахсилот дар асархои А.М. Аронов, А.В. Баранников, А.Г. Бермус, В.А. Болотов, И.А. Зиняя, Г.Б. Голуб, В.В. Краевский, О.Е. Лебелев, М.В. Рижаков, Ю.Г. Татур, Л.О. Филатова, И.Д. Фрумин, А.В. Хуторский, О.В. Чуракова, М.А. Чошанов, П.Г. Шедровитский мавриди баррасй ;арор гирифтаанд [11,с.250].
Хдмаи муха;;и;оне, ки табиати салохиятнокиро омухтаанд, ба хусусияти серпахлуй, гуногунчабхагй ва низоммандии онх,о ди;кат додаанд.
Арзиши асосй на азхудкунии суммаи иттилоот ё маълумот буда, балки аз чониби хонандагон азхуд намудани махоратхое мебошанд, ки ба онхо метавонанд барои муайян кардани ма;сад, ;абули ;арор ва амал кардан дар вазъиятхои типй ва гайриандозавй имкон дихад.
Муносибати босалохият шакли нави муносибат дар тахсил аст. Вале гояхои он ба педагогика бегона нестанд, онхоро идомаи манти;ии гояхои бехтарини педагогй махсуб кардан мумкин аст: Консепсияи мундаричаи тахсилоти И.Я. Лернер, В.В. Краевский, И.К. Журавлев дар бораи тахсилот чун интишори фарханг, ки дар тачрибаи ичтимоии шарху идроки ходисахо, муносибати эхсосй ба олам, фаъолияти амалию эчодй тачаммуъ ёфтааст; консепсияи махорату малакахои умумитаълимй, ки шархи онхо ба шархи баъзе салохиятхои калидй наздик аст; гояхои Ю.К. Бабанский дар бораи оптимизатсияи раванди таълим ва гайра.
Т.М. Ковалева [11,с.250]. чунин мешуморад, ки муносибати босалохият ба дархостхои сохаи истехсолй чавоб медихад. Нисбат ба тахсилот онро танхо чун яке аз муносибатхои имконпазир баррасй кардан мумкин аст.
И.Д. Фрумин [11,с.250].бошад чунин акида дорад, ки муносибати босалохият чун тачдиди мундаричаи тахсилот чавобан ба во;еияти тагйирёфтаи ичтимоию и;тисодй зохир мегардад.
Тахлили ами;и нуктахои асосй, принсипхо ва чои муносибати босалохият дар тахсилоти муосири Русия аз чониби И.А. Зимняя сурат гирифтааст. Тиб;и шарху тавзехи у, салохият баъзе навташкилахои ботинй, эхтимолй, нихонии психологй (дониш, тасаввурот, барномаи (алгоритми) амалхо, низоми арзиш ва муносибатхо) мебошад, ки сипас дар босалохиятии инсон чун падидахои мубраму фаъол зухур мекунанд [2,с.11].
Ба а;идаи Э. Зеер ва Э. Симанюк, муносибати босалохият самтгирии афзалиятнок ба ма;садхо вектори тахсилот; таълимпазирй, худмуайякунй (худдетерминатсия), худфаъолкунй, ичтимоъгарой ва рушди инфиродият мебошад. Дар ташаккули салохиятхо тачриба на;ши
мухим меб озад : барои омузиши муносибат бояд муошират кард; барои компютерро истифода бурдан, дар он амалхои муайянро ичро кардан лозим аст [3,с.23-30].
Муносибати босалохият ба омузгору хонанда чй медихад?
Муносибати босалохият имконият медихад, ки максадхои таълимии ба миён гузоштаи педагогх,о дар амал татбик шавад; ба тахсили бошуурона ва бомасъулиятона дар муассисаи олй ё коллеч тайёр кардани хонандах,о; ба муваффа;ият дар хаёт, ки тиб;и ;онунхои пешгуинашаванда тара;;й мекунад, омода сохтани хонандагон; аз хисоби идроки фоидаи таълим барои зиндагии имруза ва ояндаи хонандагон, баланд бардоштани хавасмандй ба таълим; аз хисоби тадричан баланд бардоштани сатхи муста;илият ва масъулиятшиносии хонандагон дар таълим сабук кардани мехнати омузгор; таъмин кардани ягонагии равандхои таълиму тарбия, ва;те ки вазифаи омодагии гуногунчабхаи хонандагон ба хаёт бо ёрии воситахои мухталифи фаъолияти дарсй ва беруназдарсй хал мешавад.
Методи босалохият дар таълими пурраи муассисавии химия тасаввуроти омузгор ба воситаи истифодаи методхои фаъолияти муаммовию тад;и;й ва технологияи иттилоотй-коммуникативй (ТИК) амалй гардонида мешавад. Машгулияти таълимй ташаккули салохиятхоро дар 4 сатх амалй мегардонад: истифодаи дониш дар вазъияти стандарта; истифодаи дониш дар вазъияти гайриандозавй; идроки тарзи мушаххаси татби;; идроки тарзи умумии татби;.
Раванди тахсил тавассути дарс, машгулиятхои махфилй, факултативй, машгулиятхои инфиродй ва кор бо кудакони ;обилиятнок амалй мегардад.
Методи босалохият дар машгулиятхои таълимии намуди фаъол ташаккул меёбанд.
Хангоми ташаккули салохиятхои хонандагон машгулиятхои таълимй тавре ба на;ша гирифта мешавад, ки онхо ба касби малакахои чустучуи муста;илонаи чавобхо ба саволхои ба миёнгузошта, халли муста;илонаи вазъиятхои муаммовй, махорати тахлили фактхо, чамъбаст ва расидан ба хулосахои манти;й аз чониби хонандагон мусоидат кунанд. Дар талабахо бояд амалиёти тахлил, синтез, мучаррадкунй ва чамъбаст ташаккул ёбанд. Чунин амалхо асоси муносибати босалохиятро дар таълим ташкил мекунанд.
Ч,авоби муста;илона ёфтан галабаи хурди кудак дар маърифати олами мураккаби табиат мебошад, ки боварии кудакро ба имкониятхояш мустахкам месозад, боиси эхсосоти мусбат мегардад, му;овимати бешууронаи уро ба раванди таълим рафъ менамояд.
Як зарраи хурдтарини донишро муста;илона кашф кардани талаба ба у халовати калон мебахшад, нишон медихад неруи худро эхсос кунад, ;адру манзалаташро дар назараш баланд мебардорад. Дар худтаъсиркунй хонанда худро чун шахсият эх,сос мекунад. Хамин тари;, рагбат на танхо ба фан (предмет) балки ба худи раванди маърифат, рагбати маърифатй, ангезиш ба дониш пайдо мешавад, ки хеле мухим аст.
Саволи муаммовй доир ба мавзуи "Оксиген" дар синфи 8. Маълум аст, ки хачми оксиген дар атмосфера 21 % аст. Fайр аз ин му;аррар карда шудааст, ки дар баландии дилхох мивдори оксиген дар хаво ба хисоби фоиз якхела аст. Вале хамчунин мусаллам аст, ки дар баландй, дар кух нафаси инсон мегирад, ба у оксиген намерасад. Дар ;уллаи Эверест кухнавардон аз дастгоххои оксигенй истифода мебаранд. Ин зиддиятро шарх дихед.
Саволи муаммовй доир ба мавзуи "Хосил кардани СО2" дар синфи 9. Якчанд ;арн инчониб наздикии шахри Неапол дар Италия 'Тори сагон" ба сифати генератори доимоамалкунандаи СО2 амал мекунад. Хосияти ин гор дар он аст, ки сагон дар он ;арор дошта наметавонанд, инсон бошад худро дар гор муътадил хис мекунад. Агар дар таркиби хаво ми;дори гази карбонат 14% бошад, сагон ва хайвоноти дигар нафас гирифта наметавонанд, вале инсони руи ду по истода аз хад зиёд будани мивдори гази карбонатро хис намекунад. Чаро?
Саволи муаммовй доир ба мавзуи "Хосил кардани СО2" дар синфи 9. Ба карибй сохибкор ураи сабзавот харид, ки онро як замонхо истифода мебурданд, вале ба сабаби чанд муддат бекор хобидан холаташ хароб буд: ураро кайхо боз шамол надода буданд, дар тахи он пусидахои караму картошка ба назар мерасиданд. Агар сохибкор пешакй ураро тоз накардаю хаво надода истифода барад, кадом ходиса рух медод?
Саволи муаммовй доир ба мавзуи "Металлхои иш;орй" дар синфи 9. 3 январи соли 1959 дар осмон комета пайдо шуд. Вале он кометаи оддй нею сунъй буд: аз ракетаи кайхоние, ки ба суи Мох мепарид, абри бугии металлхои иш;орй сар дода шуд. Дурахши равшани чунин комета имкон дод, троекторияи аввалин аппарати парвозкунанда, ки аз руи хатти сайри Замин-Мох парвоз кардааст, муайян карда шавад. Шарх дихед, ки бути кадом металл барои комета истифода шудааст? [12,с.86].
Ангеза имкон медиуад, ки диккати кудакон ба мавзуи мавриди тадкик чалб карда шавад.
Ташкили раванди таълим дар муносибати босалоуият. Хднгоми ташаккули салоуиятнокии хонандагон машгулиятуои таълимиро тавре ба накша мегиранд, ки онуо ба ташаккули малакауои зерини хонандагон мусоидат намоянд: Малакауои чустучуи мустакилонаи чавоб ба масъалауои гузошташуда, хдлли мустакилонаи вазъиятуои муаммовй, мауорати таулили фактуо, чамъбаст ва баровардани хулосауои мантикй.
Хдмин тавр, муносибати босалоуият таквияти хусусияти амалию тачрибавии тамоми таусилоти муассисавй (аз чумла таълими предметй) ба уисоб меравад.
Самти мазкур аз саволуои оддй дар бораи он, ки кадом натичауои таусилоти муассисавиро хонанда берун аз муассиса истифода бурда метавонад, ба миён омадааст. Fояи асосии ин самт дар он аст, ки барои таъмини «эффекти фосилавй»-и таусилоти муассисавй уамаи он чизуое, ки мавриди омузиш карор мегирад, бояд ба раванди истеъмолу истифода дохил карда шавад. Ин нукта махсусан ба донишуои назариявй дахл дорад, ки онуо бояд аз ;атори сарбории бекора баромада, ба воситаи амалии шаруи уодисауо ва уалли вазъияту масъалауои амалй табдил ёбанд.
Муносибати босалоуият на тануо аз чониби талаба азхуд шудани донишу мауоратуои аз уамдигар чудо, балки дар мачмуъ азхуд кардани онуоро пешбинй мекунад. Дар иртибот бо ин нукта низоми методуои таусил тагйир меёбад ё аниктараш, ба таври дигар муайян карда мешавад. Асоси интихоб ва тауияи методуои таълимро сохтори салоуиятуо ва вазифауои дахлдор, ки онуо дар таусилот ичро менамоянд, ташкил мекунанд.
Муносибати босалоуият бояд дар хдр маруилаи уар дарс истифода шавад. Хднгоми коркарди низоми андозагирии салоуияти калидй истифодаи воситауои мухталиф ба максад мувофик аст, ки интихоби онуо аз максаду вазифауо вобаста мебошад. Амалия нишон медиуад, ки аз низомуои анъанавии назорат даст кашидан лозим аст. Бештар истифода бурдани методуои фаъолияти арзёбй ба максад мувофик мебошад[7,с.112].
Азбаски матнуои оддй зимни арзёбии салоуиятнокй самарабахш нестанд, истифодаи тестуои уадди акалли салоуиятнокиро баррасй кардан ба максад мувофик аст, зеро онуо ба назорати сатуи омодагии назариявии хонандагон имконият медиуанд. Хдр супориши онуо чун индикаторе баррасй мегардад, ки як чузъи ё кораи дониши тестшавандаро ошкор месозад. Зимнан интихоби супоришуои тестй дар асоси принсипуои низоммандй (муназзамй), илмияти дониш, самтияти амалии онуо, бауисобгирии интегратсияи дохили фаннй ва байнифаннй асос меёбад.
Мундаричаи тестуои салоуиятнокй аз супоришуои тестуои анъанавй бо самтияти амалиашон фарк мекунанд. Шаклуои супоришуои тестй гуногун буда метавонанд, бештар супоришуоро бо интихоби як ё якчанд чавоб (шакли пушида) ва ё навиштани чавоби мухтасар ё ботафсил (шакли кушода) истифода мебаранд.
Дар зери мафууми масъалаи таълимй диккати асосй ба амале дода мешавад, ки он бояд уини масъала ичро гардад. Худи масъала мумкин аст нодуруст уал шавад, вале хонанда тачрибаи бебауои уалро ба даст меорад, ки баъдан дар уалли масъалауои дигар истифода мебарад. Масъалаи таълимй объекти кори таълимии хонанда аст, ки пеш аз уама, фаъолияти зехдии фаъолонаро, ки ба истифодаи конунуои умумй дар вазъияти мушаххас нигаронида шудааст, пешбинй мекунад.
Дар байни масъалауои таълимй масъалауои предметиро чудо кардан мумкин аст. М.В. Зуева таърифи зерини масъалауои предметиро пешниуод кардааст: «Масъалауо супоришуоеанд, ки уангоми ичрои онуо хонанда фаъолияти сермаусулро амалй мегардонад» [6, с.144].
Г.И. Штремплер ва А.И. Хохлова дар дастури методии худ таърифи зерини масъалаи химиявиро овардаанд: «Масъалаи таълимии химиявй-амсилаи вазъияти муаммовй мебошад, ки хдлли он аз хонанда амалуои фикрй (зеунй) ва амалиро дар асоси донистани конунуо, назарияуо ва методуои химия талаб мекунад ва он ба мустаукам кардан, васеъ намудан ва инкишоф додани тафаккури химиявй равона карда шудааст. Хдлли масъала намуди фаъолияти эчодй, чустучуи уал бошад - раванди ихтироъкорй аст» [13, с.207].
Масъалауои химиявй супоришуои маърифатй бо вазъияти саволй мебошанд, ки дар худ шартуо, вобастагиуои функсионалй ва талаби чавобро дар бар мегирад. Аз руи таъиноти дидактикй масъалауо воситаи истифодаи интегривии донишу мауорат, мукаррар намудани томияти байни мушаххасоти микдорию сифатии забони химиявй мебошад. Раванди уалли масъалауои химиявй бояд шавковар бошад ва ба инсон каноат ато кунад, чи тавре ки одам аз
халли кроссворд хал о в ату ;аноат хосил менамояд.
Ба раванди таълим дохил кардани масъалахо имкон медихдд муста;илияту фаъолнокии хонанд агон таъмин карда, дар хонанда донишу махорати мустахкам ташаккул дода, робитаи таълим бо хаёт амалй гардонида шавад. Он хдмчунин ба касбинтихобкунии хонандагон мусоидат мекунад.
Махорати хал кардани масъалахоро танхо бо як рох, мунтазам хал кардани масъала инкишоф додан мумкин аст. Дар рафти халли масъала хонандагон фаъолияти мураккаби зехниро амалй мегардонанд, ки инкишофи хам тарафи мухтавоии тафаккур (дониш) ва хам амалии (махоратхо) онро муайян мекунад. Таъсири хеле зичи мута;обилаи донишу махорат, асоси ташаккули усулхои мухталифи тафаккур мебошад.
Ч,идди чахди дар рафти халли масъала ташаккул додани махорати барпо кардани раванди фикрии хонандагон боиси ба вучуд омадани низоми масъалахо дар асоси на;шагирии ани;и дарсхо ва супоришхои хонагй гардид.
Ба фикри мо бо назардошти гуфтахои боло таърифи зерини мафхуми масъалаи химиявиро пешниход кардан мумкин аст. Масъалаи химиявй масъалаи таълимиест, ки аз хонанда махорати ошкор сохтани мохияти равандхои химиявй ва дар намуди муодилаи реаксияхо ё формулахо ифода кардани онхо, хамзамон ба назар гирифтани равандхои физикии ба ву;уъ пайванданда ва тавсифи ;исми ми;дории масъаларо дар намуди амалхои математикй талаб мекунад. Дар баъзе масъалахои химиявй ;исми математикй вучуд надорад, вале ду ;исми бо;имонда хамеша мавчуданд.
Дар хотир нигох доштан лозим аст, ки халли масъалахои химиявй ба сари худ максад нест, он воситаи таълим аст, ки ба азхуд кардани устувори дониш мусоидат мекунад.
Бо вучуди мухиммияту мубрамияти масъалахои алохида самарабахшии раванди томи тахсил тавассути бисёрии масъалахо, сершумории онхо оид ба хар мавзуъ, ки бояд низомро ташаккул диханд, таъмин карда мешавад. Хамин тари;, унсури калидии таъмини захиравии раванди таълим низоми масъалахо мебошад.
Масъалахои химиявиро дар раванди таълим ба сифатхои мухталиф истифода бурдан мумкин аст: барои ёд додани тарзи халли худи масъалахо, барои хал тахти рохбарии омузгор, барои кори муста;илонаи хонандагон, дар унсурхои гуногуни дарс. Онхо барои таълиму инкишоф ва тарбияи шахсият майдони фарох фарохам меоваранд. Бо ёрии масъалахои химиявй гояхои таълими рушддихандаро ба хаёт татби; кардан мумкин аст. Масъалахои хадафманд интихобгардида, ки тиб;и пайдарпайии муайян ичро мешаванд, фикр карданро ёд медиханд.
В.В. Гузеев дар бораи муносибати додашуда ба таълим сухан ронда, масъаларо бо маънии васеъ мефахмад: «... унсури асосй ва афзалиятноки кори хонанда хал кардани вазифа аст, яъне азхуд кардани фаъолият аст. Донишхои во;ей (предметй) натичаи кор бо масъалахо мебошанд, ки онхо ба низоми хадафманду босамара дароварда шудаанд»[1,с.12-18].
На;ши тахсилотии масъалахои химиявй дар он ифода меёбад, ки дар раванди халли онхо дар шуури хонандагон, ки усулхои барояшон нави маърифатро азхуд мекунанд, алокахо ташаккул меёбанд, мафхумхо дар бораи моддахо, равандхо ва ходисахои химиявй мустахкам мешаванд ва такмил меёбанд. М.В. Зуева ;айд мекунад, ки «... воситаи мухимтарини инкишофи тафаккури хонандагон махз масъалахоянд, на суолхо» [5, с. 190].
Дар асоси халли масъалахо, махсусан масъалахои сифатй тахсилоти муаммоиро ташкил кардан хеле осон аст. Раванди халли масъала аз абстракт ба конкрет харакат кардан аст. Аз лихози методологй халли масъала гузариш аз тафаккури абстрактй ба амалия, алокаи кул бо чузъ аст. Пас, халли масъалахои химиявй хангоми омузиши химия методи таълиму инкишоф мебошад, ки ба хуб азхуд кардани дониш дар раванди фаъолият мусоидат мекунад. Дар рафти таълими халли масъалахо фахмиши нисбатан чу;ури мохияти ;онунхои химия ба даст меояд, робитаи онхо бо во;еияти атроф амалй мегардад.
Муносибати босалохият дар низоми халли масъалахои химия бояд масъалахои сифатй ва хисобиро, ки шифохй, хаттй, озмоишй хал мешаванд, дарбар гирад. Омузгор низоми худро дар асоси на;шагирии да;и;и дарсхо ва вазифахои хонагй тахлил мекунад. Вазифахои хонагиро ичро кардани хонандагон мунтазам тахти назорат гирифта мешавад ва хатохо хатман ошкор карда мешаванд. Ми;дори масъалахои пешниходгардида бояд барои ташаккули малакаи пойдор кофй бошад, вале аз хад зиёд набошад, дар акси хол шав;у рагбат аз байн меравад.
Муносибати босалохиятро ба таълими халли масъалахо О.С. Зайсев, В.А. Ситаров, Р.М. Чернобельская баррасй кардаанд. Низоми масъалахо барои амалй гардонидани раванди
самарабахши таусилотй захираи асосй ба уисоб меравад. Комёбии хонанда уангоми омухтани химия бештар аз 50 фоиз аз сифати захираи мазкур вобаста аст. Ч,узъуои дигари комёбй дар ташкили фаъолияти хонандагон ва идоракунии он ниуон аст[4,с.384].
Х,амин тарик, хдр масъалае, ки омузгор пешниуод мекунад, бояд уаттал имкон уалли каломй, графикй, предметию намоишй дошта бошад. Хонанда уак дорад як роуи уалро интихоб намояд ва ба комёбй умед бандад, ки дар натича ангезиши у так;вият меёбад. Ин махсусан дар синфуои боло ауамият дорад, зеро дар синфуои мазкур маводи дидактикй аз лиуози мундарича, шакл ва уачм мухталиф аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Гузеев, В.В. О системе задач и задачном подходе к обучению. /В.В. Гузеев // Химия в школе. -№ 8. 2001. - С.12 -18.
2. Зимняя, И.А. Ключевые компетенции - новая парадигма результата современного образования /И. А. Зимняя // Интернет-журнал «Эйдос». URL: http:// www.eidos.ru /journal/
3. Зеер, Э. Компетентностный подход к модернизации профессионального образования /Э.Зеер, Э.Сыманюк// Высшее образование в России. - 2005. - № 4. - С. 23 -30.
4. Зубайдов, У. Методика преподавании химии. /У.Зубайдов, С.Холназаров// Учебник.-Душанбе: Шарки озод, 2011. - 384с.
5. Зуева, М.В. Развитие учащихся при обучении химии. /М.В. Зуева// Пособие для учителей. М.: Просвещение, 1978. - 190 с.
6. Зуева, М.В. Обучение учащихся применению знаний по химии /М.В. Зуева//: Кн. для учителя. -М.: Просвещение, 1987. - 144 с.
7. Конасова, Н.Ю. Новые формы оценивания образовательных результатов учащихся /Н.Ю. Конасова//: Учебно-методическое пособие для администраторов и педагогов образовательной школы. - СПб.: КАРО, 2006. -112 с.
8. Краевского, В.В. Теоретические основы содержания общего среднего образования / под ред. В.В.Краевского, И.Я. Лернера// - М.: Педагогика, 1983. - 180 с.
9. Леонтьева, Л. А. Преемственность в реализации компетентностного подхода в обучении учеников средней общеобразовательной школы и студентов вуза /Л.А. Леонтьева// Психолого-педагогическое сопровождение образовательного процесса: теория и практика. -Елабуга: ЕГПУ, 2005. - Вып.2. - С. 13-23.
10.Лернер, И.Я. Проблемное обучение / И.Я. Лернер //. - М.: Знание, 1974. - 160 с.
11.Фрумин, И.Д.Российское образование-2020:модель образования для экономики, основанной на знаниях/под ред. Я.Кузьминова,И.Фрумина//.-М.:Изд-во ГУ-ВШЭ,2008.-250 с.
12.Хакимходжаев, С.Н. Модуль 4. Технология проблемного обучения в преподавании химии / Хакимходжаев С.Н. и др.// Учебно-методическое пособие. МОН РТ, РИПКРНО, USAID программа качественного обучения (QLP).-Душанбе.-2008.-86 с.
13.Штремплер,Г.И. Методика решения расчетных задач по химии 8-11 кл./Г.И.Штремплер, А. И. Хохлова // : Пособие для учителя - М.: Просвещение, 2001. - 207 с.
REFERENCES:
1. Guzeev, V. V. Beset with the Task System and Approach to Learning/V.V.Guzeev//Chemistry at school. - No. 8. 2001. - P. 12 -18.
2. Zimnaya, I.A. Key Competencies - a New Paradigm of the Result of Modern Education / I.A. Zimnaya // Internet-magazine "Eidos". URL: http:// www.eidos.ru /journal/
3. Zeer, E. Competence-Based Approach to the Modernization of Vocational Education / E.Zeer. E. Cimanuk // Higher Education in Russia. - 2005. -№4. - Р. 23 - 30.
4. Zubaydov, U. Methods of Teaching Chemistry /U.Zubaydov, S.Kholnazarov// Manual. -Dushanbe: Free Orient, 2011. - 384 р.
5. Zueva, M.V. Development of Students in Teaching Chemistry /M.V. Zueva// Manual for teachers. - Moscow: Enlightenment, 1978. - 190 p.
6. Zueva, M.V. Training of Students in Application of Knowledge in Chemistry /M.V. Zueva//: Manual for teachers. - M.: Enlightenment, 1987. - 144 p.
7. Konasova, N.Yu. New Forms of Evaluation of Educational Results of Students /N.Yu. Konasova//: Educational and methodological guide for administrators and teachers of educational schools. - St. Petersburg: KARO, 2006. - 112 p.
8. Kraevsky, V.V. Theoretical Grounds of the content of general secondary education / under the editorship V.V. Kraevsky, I.Ya. Lerner. - Moscow: Pedagogy, 1983. - 180 p.
9 . Leontieva, L.A . Continuity in the Implementation of Competence Approach in Teaching Secondary School Students and University Students /L.A. Leontieva// Psychological and pedagogical support of the educational process: theory and practice. - Yelabuga: YSPU, 2005. -Vol.2. - P. 13-23.
10.Lerner, I.Y. Problem-Based Learning/I.Y.Lerner. - M.: Knowledge, 1974. - 160 p.
11.Frumin, I.D. Russian Education-2020: a Model of Education for the Economy Based on Knowledge /under the editorship of Ya.Kuzminova, I.Frumin. - M.: Publishing-House of Higher School of Economics, 2008. - 250 p.
12.Khakimhodzhaev, S.N. Module 4. Technology of Problem-Based Learning in Teaching Chemistry / Khakimhodzhaev S.N. et al./Educational and methodical manual. RT MES, RIPKRNO, USAID Quality Training Program (QLP). - Dushanbe, - 2008. - 86 p.
13.Strempler, G.I. Methodology for Solving Computational Problems in Chemistry for 8-11 Grades / G.I. Strempler, A.I. Khokhlova // Manual for teachers. - M.: Enlightenment, 2001. - 207 p.
