CC BY
55MODEL ODWZOROWUJ4CY SPRAWNOSC DZIALANIA W GRZE W PILK^ NOZN4 ZAWODNIKOW O NAJWYZSZYM POZIOMIE ZAAWANSOWANIA SPORTOWEGO
Szwarc Andrzej
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdansku (Polska)
Streszczenie. Celem pracy bylo przedstawienie prakseologicznego modelu odwzorowujcego sprawnosc dzialania w grze w pilk? nozn^. na podstawie obserwacji meczow turnieju finalowego mistrzostw swiata w 2006 roku. Analizowano gr? zawodnikow zwyci?skich druzyn pocz^wszy od cwiercfinalow, a skonczywszy na meczu finalowym. Dane o grze rejestrowano na specjalnym arkuszu obserwacyjnym. Badano aktywnosc, skutecznosc i niezawodnosc poszczegolnych sposobow dzialan ofensywnych i defensywnych zmierzajcych do realizacji celow gry. Stwierdzono, ze we wspolzawodniczeniu mistrz ow dominuj^. i s^. najskuteczniejsze dzialania utrzymuj^ce pilk? oraz dzialania, kt orych celem jest zdobywanie pola gry, a sprawnosc w zdobywaniu bramek jest podobna do tej, ktor^. osi^gali finali sci innych turniejow najwyzszej rangi. Ponadto, w dzialaniach obronnych przeciwko rywalowi z pilk^. (poza przeciwdzialaniem w zdobywaniu pola) najlepsi pilkarze wykazuj^. si? wyzsz^. niezawodnosci^. we wspoldzialaniu niz wowczas, gdy dzialaj^. indywidualnie.
Slowa kluczowe: pilka nozna, sprawnosc dzialania, model gry.
Анотація. Шварц А. Модель, яка відтворює точність дій футболістів найвищого рівня підготовленості.
Мета праці полягала в наведенні, на підставі огляду фінальних матчів Чемпіонату Світу 2006 року, праксеологічної моделі, яка відтворює точність ігрових дій у футболі Виконано аналіз матчів футболістів команд-переможниць, починаючи від чвертьфіналів до фіналу. Дані про ігри заносили у спеціальні регістраційні протоколи Досліджено активність, успішність і надійність окремих атакуючих і захисних дій, які були спрямовані на досягнення мети гри. Виявлено, що у матчах елітних команд переважають і є найбільш успішними дії, які спрямовані на утримання м’яча, а також дії, метою яких є точність здобуття воріт і опанування ігровим простором. Ці дії аналогічні тим, які виказують фіналісти інших турнірів найвищого рангу Крім того, в захисних діях з м’ячем проти суперників (в боротьбі за опанування ігровим простором) найбільш успішні футболісти виказують більш високу точність в спільних діях ніж в індивідуальних Ключові слова: футбол, точність дій, модель гри.
Аннотация. Шварц А. Модель, воспроизводящая точность действий футболистов найвысшего уровня подготовленности. Целью работы явилось представление, на основе обозрения финальных матчей Чемпионата Мира 2006 года, праксеологической модели, воспроизводящей точность игровых действий в футболе Произведен анализ игр футболистов команд-победительниц начиная с четвертьфиналов до финального матча. Данные об игре заносили в специальный регистрационный протокол Исследованы активность, успешность и надежность отдельных наступательных и защитных действий, направленных на достижение цели игры. Установлено, что в соревнованиях элитных команд доминируют и являются наиболее успешными действия, направленные на удержание мяча, а также действия, целью которых является овладение игровым пространством и точность взятия ворот. Эти действия аналогичны тем, которые проявляют финалисты других турниров наивысшего ранга. Кроме того, в оборонных действиях с мячом против соперников (в борьбе за овладение игровым пространством) наиболее успешно выступающие футболисты проявляют более высокую точность в совместных действиях, чем в индивидуальных.
Ключевые слова: футбол, точность действий, модель игры.
Annotation. Szwarc A. A praxiological model which illustrates the efficiency of actions in the soccer game. The
purpose of his work was to present a praxiological model which show the efficiency of actions in the game of soccer, based on observations of the final tournament matches during the World Championships in 2006. The successful teams were analyzed, from the quarterfinals to a final match. Actions, efficiency and reliability, during both offensive and defensive actions, were subject to this examination. It has been ascertained that the most effective actions are those of possessing a ball, and the actions of gaining the space; and scoring goals is similar to that which had been observed during finals in other top soccer tournaments. Additionally, in the best players manifest higher reliability in co-operation than in individual actions.
Key words: soccer, efficiency of actions, model.
Wst^p
Prakseologia gry sportowej zajmuje si? badaniem wielu elementow wspolzawodniczenia, ktore przedstawia si? jako uporz^dkowany uklad zbiorow. S^. to nast?puj^ce zestawy: kryteria sprawnosci dzialania1, zachowania i dzia lania graczy, zmienne sytuacyjne rywalizacji, cele realizowane przez zawodnikow i sposoby wykonywania przez nich zadan w grze, dyspozycje osobnicze do gry, relacje m?dzy elementami w obr?bie poszczegolnych zbiorow [6].
Usystematyzowanie ilosciowo-jakosciowych charakterystyk skladnikow gry pozwala na tworzenie poznawczych
1 Sprawnosc dzialania w zespdowej grze sportowej w sensie syntetycznym to og walorow praktycznych dzidania w grze, czyli ocenianych pozytywnie cech tego dzilania, w tym: aktywnosci ogolnej (liczba wszystkich dziian podj?tych w grze dla realizacji celu), aktywnoci szczegolowej (liczba wybranych dziaan wykonanych przez graczy w meczu), skutecznoci (liczba dzialan pozytywnych w odniesieniu do realizacji celow gry) oraz niezawodncsci (stosunek liczby dziaan skutecznych do liczby wszystkich wykonn danego dzialania w meczu). Inne postaci sprawnosci dzialania w grze to: racjonalncsc (dzialania uzasadnione poznawczo), cennoc (wspolczynnik b?d^cy ocen^. oceny skuteczncsci dzialania)
i ekonomicznosc (stosunek szeroko rozumianego wyniku -nabytkow do poniesionych kosztiw - ubytkow) [6].
modeli gry sportowej, ktore z kolei umozliwiaj^. racjonalizowanie i zwi?kszanie skutecznosci dzialania uczestnik ow gry sportowej.
Modelowanie wymaga systematycznego i obiektywnego obserwowania dziaan graczy o najwyzszej kompetencji sportowej w warunkach rzeczywistego wspolzawodnictwa. W ocenianiu zawodnikow trzeba uwzgl?dniac zmiennosc sytuacji, ktora zalezy od fazy i celu gry oraz miejsca, sposobu, czasu i warunkow dzialania. Przyj?cie tych zalozen oraz wskazanie waznosci poszczegolnych dzialan w konkretnych sytuacjach gry pozwala na wyroznienie wzorow sytuacji, tzw. modeli odwzorowujcych. Modele odwzorowujce z kolei sluz^. do tworzenia modeli projektuj^cych, ktore pomagaj^. usprawniac dzialania sportowcow poprzez wskazywanie sklasyfikowanych typow sytuacji i sposobow ich rozwi^zywania.
Prakseologiczne modele gry sportowej obejmuj w szczegolnosci wzorce tabelaryczne, matematyczne (wskazniki), graficzne (planszowe lub komputerowe) oraz uproszczone modele rzeczywiste (gry male, fragmenty gry, gry zadaniowe i selekcyjne). Proste modele matematyczne zawieraj wskazniki podstawowe - skutecznosci i niezawodnosci dzialania oraz wskazniki pomocnicze - aktywnosci dzialania, aktywnosci przemieszczania si? i obci^zenia sektorow pola gry [zob. 6].
Przegl^d metod oceny dzialan graczy w pilce noznej pokazuje jednoznacznie dowolnosc, bogactwo i roznorodnosc sposobow oceniania [9]. Panuj^cy eklektyzm badawczy uniemozliwia porownywanie wysilkow badawczych mi?dzy roznymi osrodkami naukowymi. Powszechne zastosowanie, nowej a juz zdobywajcej uznanie, prakseologicznej wykladni metodologii badan umozliwi zobiektywizowanie oceny dzialan graczy i usystematyzowanie wiedzy o sprawnosci dzialania zawodnikow w zespolowych grach sportowych. Jak dot^d, tylko nieliczni badacze zajmowali si? tworzeniem prakseologicznych modeli poznawczych w grach z pilk^. nozn^. Nieliczne prace dotycz^. gry w pilk? nozn^. halow^. [7] oraz wybranych aspektow sprawnosci dzialania w grze 11-osobowej [1].
Dlatego tez celem niniejszej pracy bylo przedstawienie poznawczego modelu odwzorowujcego sprawnosc
dzialania w grze w pilk? nozn^. na podstawie obserwacji gry druzyn, ktore wygraly ostatnie osiem meczow fazy
finalowej turnieju o mistrzostwo swiata w 2006 roku.
Postawiono nast?puj^ce pytania badawcze:
1. Jaki dzialania wyst?puj^. najcz?sciej w fazie atakowania i bronienia?
2. Jaka jest aktywnosc, skutecznosc i niezawodnosc poszczegolnych, indywidualnych i grupowych dzialan
ofensywnych?
3. Jaka jest aktywnosc, skutecznosc i niezawodnosc poszczegolnych, indywidualnych i grupowych dzialan
defensywnych?
Material i metoda
Material badawczy stanowily zapisy audiowizualne z osmiu meczow rozegranych podczas ostatniej fazy turnieju finalowego o mistrzostwo swiata w pilce noznej w 2006 roku. Analizowano gr? zawodnikow zwyci?skich druzyn pocz^wszy od cwiercfinalow, a skonczywszy na meczu finalowym (tab.1). Dane o grze nanoszono na arkusz obserwacyjny, sledz^c zapis audiowizualny z wykorzystaniem funkcji „stop-klatka”. W arkuszu obserwacyjnym uwzgl?dniono zalozenia teoretyczne prakseologicznego modelowania [6].
Tabela 1.
Wykaz obserwowanych spotkcn wraz z wynikiem rywalizacji
Lp. Rywalizujce zespoly Faza turnieju Wynik meczu
1 Niemcy - Argentyna cwiercfinal 1:1 (1x1 po dogrywce, karne 4:2)
2 Wlochy - Ukraina cwiercfinal 3:0
3 Portugalia - Anglia cwiercfinal 0:0 (0:0 po dogrywce, karne 3:1)
4 Francja - Brazylia cwiercfinal 1:0
5 Francja - Portugalia polfinal 1:0
6 Wlochy - Niemcy polfinal 0:0 (2:0 po dogrywce)
7 Niemcy - Portugalia o 3 miejsce 3:1
8 Wlochy - Francja final 1:1 (1x1 po dogrywce, karne 5:3)
Oceniano aktywnosc, skutecznosc i niezawodnosc poszczegolnych sposobow dzialan ofensywnych i defensywnych zmierzaj^cych do realizacji celow gry.
W atakowaniu szacowano sprawnosc dzialan zmierzaj^cych do zdobycia bramki, stworzenia sytuacji do jej uzyskania, zdobycia pola i utrzymania pilki, zas w bronieniu sprawnosc dzialan zapobiegaj^cych zdobywaniu bramek, tworzeniu sytuacji do ich zdobycia, zdobyciu pola i utrzymaniu pilki. W arkuszu obserwacyjnym wyczniono poszczegolne sposoby indywidualnych i grupowych dzialan ofensywnych i defensywnych, ktire wykonywano w odniesieniu do wskazanych celow gry. Na tej podstawie stworzono proste tabelaryczno-graficzne modele odwzorowujce sprawnosc dzialania w grze w pilk? nozn^.
Wyniki badan i ich omowienie
Atakowanie
Z danych przedstawionych w tab. 2 wynika, ze w rywalizacji czterech najlepszych zespolow niemieckiego turnieju dominowaly dzialania utrzymuj^ce pilk? (56%) oraz dzia lania, kt orych celem bylo zdobywanie pola gry (30%). Stwarzanie sytuacji do zdobycia bramek stanowilo 11%, a zdobywanie bramek 3% calosci dzialan podczas atakowania.
Tabela 2.
Tabelaryczny model odwzorowuj\cy sprawnosc dziaiania w atakowaniu
Wskazniki Rodzaj dzialan Liczba dzialan Liczba dzialan skutecznych Niezawodnosc dzialan Odsetek wszystkich dzialan Srednia liczba dzialan w meczu
Utrzymuj^ce pilk? 1574 1405 0,89 0,56 196,70
Zdobywajce pole 863 616 0,71 0,30 107,88
Stwarzaj^ce sytuacje bramkowe 308 159 0,52 0,11 38,50
Zdobywajce bramk? 88 10 0,11 0,03 11,00
Mistrzowie byli najskuteczniejsi w utrzymywaniu pilki (srednio prawie 197 dzialan w meczu z 89% niezawodnosci^) oraz w zdobywaniu pola gry (srednio okolo 108 dzialan w jednym spotkaniu z 71% niezawodnosci^). W jednym meczu stwarzali przeci?tnie 38 sytuacji do zdobycia bramki, z tego prawie 20 skutecznych. Z 88 szans na zdobycie bramki wykorzystali zaledwie 10 sytuacji. 11% niezawodncsc badanych graczy w zdobywaniu bramek byla niemal identyczna, jak ta, kt or^. stwierdzono u finalistow innych turniejow o mistrzostwo swiata i kontynentu [2, 3, 4, 5,
8, 10].
Ze szczegolowych, tabelaryczno - graficznych modeli odwzorowujcych sprawnosc dzialan utrzymuj^cych pilk? wynika (tab. 3 i ryc. 1), ze w grze najlepszych czterech zespolow Mundialu’2006 przewazaly dzialania grupowe (wspoldzialanie). Dominowalo rozegranie pilki po uprzednim jej przyj?ciu (97% niezawodnosc) oraz bez jej przyjmowania (91% niezawodnosc). Indywidualne dzialania utrzymuj^ce pilk? (zastawienie w miejscu, drybling, gra 1x1, prowadzenie pilki) stosowano ponad czterokrotnie rzadziej niz wspoldzialanie, a ich niezawodno sc byla nizsza i wahala si? w granicach od 56% do 77%.
□ Dziaiania nieskuteczne
□ Dziaiania skuteczne
i=i
Utrzymanie piiki Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki
Ryc. 1. Graficzny model ilustruj qcy niezawodnosc dziaian ofensywnych z uwzglqdnieniem celow gry i sposobow dziaiania (I - indywidualne, W - wspoidziaianie, BP - bez przeciwnika, ZP - z przeszkadzajqcym rywalem)
Tabela 3.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian utrzymujqcych piikq
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie prowadzenie pilki 26 20 0,77
gra 1x1 82 46 0,56
drybling 94 63 0,67
zastawienie w miejscu 101 78 0,77
Wspoldzialanie rozegranie po przyj?ciu pilki 747 722 0,97
rozegranie bez przyj?cia pilki 524 478 0,91
Z danych przedstawionych w tab. 4 i na ryc. 1 wynika, ze badani gracze uzyskali najwyzsz^. niezawodnosc w indywidualnych dzialaniach zmierzaj ^cych do zdobycia pola gry prowadzeniem pilki. Z 87 takich dzia lan az 78 wykonali skutecznie (niezawodnosc 90%). Pozostale indywidualne sposoby zdobywania pola gry (podanie piki do samego siebie, drybling, gra1x1) przez to, ze byly wykonywane w bezpojrednim kontakcie z przeciwnikiem bywaly znacznie cz?sciej nieskuteczne (46...66% niezawodnosc tych dzialan). We wspoldzialaniu przewazalo rozegranie pilki po jej przyj?ciu (382 dzialania, w tym 284 skuteczne), a nast ?pnie bez jej przyjmowania (299 dzialan, w tym 202 skutecznych). W zdobywaniu pola gry w wyniku wspjldzialania mistrzowie osi^gn?li 71% niezawodnosc.
1400-
1200
1000
0
W
W
W
BP
ZP
Tabela 4.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian zdobywajqcych pole gry
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie prowadzenie pilki 87 78 0,90
podanie do siebie 6 4 0,66
drybling 41 26 0,63
gra 1x1 48 22 0,46
Wspoldzialanie rozegranie po przyj?ciu pilki 382 284 0,74
rozegranie bez przyj?cia pilki 299 202 0,67
Szczegolowe modele sprawnosci dzialania w tworzeniu sytuacji bramkowych pokazujq (tab. 5 i ryc. 1), ze gracze o najwyzszej kompetencji sportowej kreujq je najch?tniej w wyniku wspoldzialania. Ale ze wszystkich 205 prob stworzenia sytuacji do zdobycia bramki tylko 79 okazalo si? skutecznych co dalo lqcznie niskq, 38% niezawodnosc tych dzialan (rozegranie pilki bez jej przyjmowania charakteryzowalo si? 45% niezawodnosciq, a rozegrania pi lki po uprzednim jej przyj?ciu tylko 30% niezawodnosciq).
Tabela 5.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian stwarzajqcych sytuacje do zdobycia bramki
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie prowadzenie pilki 8 6 0,75
drybling 21 6 0,29
gra 1x1 69 18 0,26
Wspoldzialanie rozegranie po przyj?ciu pilki 93 28 0,30
rozegranie bez przyj?cia pilki 112 51 0,45
Indywidualne poszukiwania okazji do zdobycia bramki (gra 1x1, drybling, prowadzenie pilki) byly prawie trzykrotnie rzadsze (79) i rownie zawodne jak dzialania grupowe. Cz?stym sukcesem konczylo si? tylko tworzenie sytuacji bramkowych w wyniku prowadzenia pilki (75% niezawodnosc), zas bardzo niskq niezawodnosc osiqgano w efekcie dryblowania i gry jeden przeciwko jednemu (odpowiednio: 29% i 26%).
Tabela 6 pokazuje model odwzorowujqcy sprawnosc zawodnikow badanych druzyn w zdobywaniu bramek. Z jej danych wynika, ze najwi?cej bramek probowano zdobyc uderzeniem pilki nogq z pomini?ciem fizycznego kontaktu z przeciwnikiem (41) oraz nog q w asyscie utrudniajqcego dzialania rywala (26). W dalszej kolejnosci strzelano glowq przy przeszkadzajqcym rywalu (13) i glowq bez utrudnien ze strony przeciwnika (4) oraz sytuacyjnie w bezposrednim kontakcie z przeciwnikiem (3). Najwyzszq niezawodnosciq charakteryzowaly si? strzaly glowq pod naporem rywala, a nast?pnie uderzenia nog q bez przeciwnika znajdujqcego si? w zasi?gu gry (odpowiednio: 15%, 12%). Z 26 strzalow nogq w asyscie przeciwnika zdobyto 2 bramki (8% niezawodnosc), za s z 4 strzalow glowq wykonanych bez utrudnien ze strony rywala nie zdobyto zadnej bramki.
Tabela 6.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian w zdobywaniu bramek
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie w bezposrednim kontakcie z rywalem uderzenie nogq 26 2 0,08
uderzenie glowq 13 2 0,15
uderzenie sytuacyjne 3 0 0
Indywidualnie bez kontaktu z rywalem uderzenie nogq 41 5 0,12
uderzenie glowq 4 0 0
uderzenie sytuacyjne 1 1 1,00
Przeprowadzona analiza wybranych aspektow dzialan ofensywnych jednoznacznie uswiadamia znaczenie sprawnosci wspoldzialania dla osiqgania zamierze n we wspolczesnej grze w pilk? noznq. Z naszych badan jednoznacznie wynika, ze w grze ofensywnej mistrzow dzialania grupowe dominujq nad dzialaniami indywidualnymi. Dotyczy to tych wspolnych przedsi?wzi?c, ktorych celem jest utrzymanie pilki, zdobycie pola gry oraz stworzenia sytuacji do uzyskania bramki. Zatem formulowany przez praktykow poglqd sugerujqcy koniecznosc ograniczania do niezb?dnego minimum dzia lan indywidualnych na rzecz wspoldzialania w celu osiqgni?cia ostatecznego sukcesu w grze w pilk? noznq zostal uwiarygodniony wynikami niniejszego badania.
Bronienie
Z tabelaryczno-graficznego modelu pokazujqcego sprawnosc dzialania w bronieniu wynika (tab. 7 i ryc. 2), ze badani zawodnicy wykazywali si? najwyzszq aktywnosciq w przeciwdzialaniu utrzymaniu pi lki (srednio 58,50 dzia lan w meczu), nast?pnie w uniemozliwianiu: zdobywania pola (srednio 44,75 dzialan w meczu), stwarzania sytuacji do zdobycia bramki (przeci?tnie 34,62 sytuacji w jednym spotkaniu) oraz zdobywania bramek (srednio 10,12 dzialan w meczu). Natomiast najwyzszq niezawodnosc osiqgn?li w dzialaniach zapobiegajqcych utracie bramek - 96%, znacznie
mniejszq w dzialaniach, kt orych celem byly przeciwdzialania: stwarzaniu sytuacji bramkowych - 71%, zdobyciu pola -63%, utrzymaniu pi Iki - 58%.
Tabela 7.
Tabelaryczny model odwzorowuj\cy sprawnosc dziatan w bronieniu
Wskaznik Przeciwdzialania Liczba dzialan Liczba dzialan skutecznych Niezawodn osc dzialan Odsetek wszystkich dzialan Srednia liczba dzialan w meczu
Utrzymaniu pilki 468 274 0,58 0,39 58,50
Zdobyciu pole gry 358 226 0,63 0,31 44,75
Stworzenia sytuacji do zdobycia bramki 277 196 0,71 0,23 34,62
Utracie bramki 81 78 0,96 0.07 10,12
Uzyskane wyniki pokazaly, ze gr? najlepszych zespolow swiata charakteryzowaly bardzo wysoka niezawodnosc dzialan zapobiegajqcych utracie bramki i dzialan uniemozliwiajqcych tworzenie sytuacji do jej zdobycia. Warto podkreslic, ze 96% niezawodnosc w przeciwdzialaniu utracie bramki by la niemal identyczna jak ta, kt orq stwierdzono wsrod graczy druzyn wygrywajcych mecze na innych, najwazniejszych turniejach pilkarskich najwyzszej rangi [9].
350
300
250
200
150
100
50
0
□ Przeciwdziaiania skuteczne
□ Przeciwdziaiania nieskuteczne
I W I W I W I W
P. utrzymaniu piki P. zdobyciu pola P. tworzeniu sytuacji P. zdobyciu bramk
Ryc.2. Graficzny model ilustruj qcy niezawodnosc dziatan defensywnych z uwzglqdnieniem celow gry i sposobow
dziatania (I - indywidualne, W - wspotdziatanie)
Przedstawiona w tab. 8 szczegolowa charakterystyka liczbowa aktywnosci, skutecznosci i niezawodnosci dzialan przeciwko utrzymaniu pilki pokazuje, ze zwyci?zcy wykazywali si? wyzszq aktywnosciq dzialan indywidualnych (317 zdarzenia w obserwowanych meczach) niz wspoldzialaniem (151 podwojen lub potrojen we wszystkich spotkaniach), ale za to dzialania grupowe byly bardziej niezawodne od przeciwdzialania pojedynczego gracza (odpowiednio: 68% i 54%).
Tabela 8.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziatania utrzymaniu pitki
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie piki 122 63 0,52
wyprzedzenie-przej?cie pilki 32 25 0,78
wybicie-przerwanie dzialan 85 40 0,47
odebranie pilki 52 26 0,50
blokowanie 10 6 0,60
zastawianie 16 11 0,69
Lqcznie dzialania indywidualne 317 171 0,54
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 151 103 0,68
Z dokladnego, tabelaryczno-matematycznego modelu odwzorowujcego sprawnosc przeciwdzialania zdobywaniu pola gry wynika (tab. 9), ze gracze dru zyn wygrywajqcych mecze ostatniej fazy niemieckiego turnieju wykazywali si? rowniez najwyzszq aktywnosciq indywidualnych dzialan wyprzedzajqcych zamiary rywala (87 wybic pilki we wszystkich meczach przy 71% niezawodnosci). Znacznie rzadziej przeciwdzia lali zdobywaniu pola gry w wyniku wybijania opanowanej przez rywala pilki (42 dzialania z 45% niezawodno sciq) oraz w rezultacie jej odebrania (36 dzialan z wysokq 66% niezawodnosci^), przechwytywania (26 dzialan skutecznych z 34 prob przej?cia pilki,
niezawodnosc 73%) i zastawiania (28 dzia Ian z 78% niezawodnosciq). Kr?powanie dzialan rywala (zastawianie), pomimo iz bylo stosowane stosunkowo rzadko, okazalo si? najbardziej niezawodnym sposobem utrudniajqcym rywalom zdobywanie pola gry (22 skuteczne zdarzenia z 28 zaobserwowanych we wszystkich meczach).
Niezawodnosc wspoldzialania badanych graczy (dwukrotnie rzadziej stosowanego) w trakcie zdobywania przez przeciwnika pola gry byla nizsza od dzialan pojedynczego gracza i wyniosla 59%.
Tabela 9.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziaiania zdobywaniu pola gry
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie piki 87 62 0,71
wyprzedzenie-przej?cie pilki 26 18 0,69
wybicie-przerwanie dzialan 42 19 0,45
odebranie pilki 36 24 0,66
blokowanie 19 10 0,53
zastawianie 28 22 0,78
Lqcznie dzialania indywidualne 238 155 0,65
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 120 71 0,59
Szczegolowa charakterystyka liczbowa sprawnosci przeciwdziaiania tworzeniu sytuacji do zdobycia bramki pokazuje (tab. 10, ryc. 2), ze gracze uznawani za mistrz ow dwukrotnie cz?sciej zapobiegali tym sytuacjom dzialajqc indywidualnie niz w wyniku wspoldzialania (odpowiednio: 184 i 93 dzialania w analizowanych meczach). Niezawodnosc dzialania indywidualnego byla ni zsza od wspolnego przeciwdzialania (podwajanie, potrajanie). Badani osiqgn?li 69% niezawodnosc dzialan indywidualnych i 73% niezawodnosc dzialan grupowych. Najcz?sciej wybijano pilk? posiadanq przez rywala (49 razy), w dalszej kolejnosci stosowano wyprzedzenie-wybicie plki (41 razy), odbieranie pilki (32 razy), zastawianie rywala (25 razy), wyprzedzenie-przej?cie pilki (21 razy) i blokowanie (16 razy).
Mistrzowie osiqgali najwyzszq bieglosc w przewidywaniu zamiarow rywali - wyprzedzaniu ich dzialan i wybijaniu pilki (78% niezawodnosc) oraz w kr?powaniu ich dzialan w wyniku zastawiania (76% niezawodnosc), zas najni zszq w podczas przechwytywania pilek (tylko co drugie dzialanie wykonane skutecznie).
Tabela 10.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziaiania tworzeniu sytuacji do zdobycia bramki
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie piki 41 32 0,78
wyprzedzenie-przej?cie pilki 21 10 0,48
wybicie-przerwanie dzialan 49 36 0,73
odebranie pilki 32 20 0,62
blokowanie 16 11 0,69
zastawianie 25 19 0,76
Lqcznie dzialania indywidualne 184 128 0,69
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 93 68 0,73
Z danych zawartych w tab. 11 i na ryc. 2 wynika, ze gracze czterech najlepszych druzyn mundialu’2006 wykazali si? 96% niezawodnosciq podczas indywidualnego przeciwdzialania zdobywaniu bramek. Skutecznie wykonali wszystkie dzialania, ktorych celem bylo przechwycenie pilki, jej odebranie i uniemozliwienie dost?pu do niej przeciwnikowi. Natomiast jedna z 24 pr ob zapobiezenia utracie bramki w rezultacie wybijania pilki i jedna z 21 pr ob blokowania strzalu do bramki zakonczyly si? niepowodzeniem. We wspoldzialaniu przeciwko utracie bramki (podwajanie, potrajanie) osiqgn?li podobnq 94% niezawodnosc (z 16 wspolnych przedsi?wzi?c przeciwko utracie bramki az 15 wykonali skutecznie).
Tabela 11.
Tabelaryczno-matematyczny model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziaiania zdobywaniu bramek
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie piki 10 10 1,00
wyprzedzenie-przej?cie pilki 2 2 1,00
wybicie-przerwanie dzialan 24 23 0,96
odebranie pilki 3 3 1,00
blokowanie 21 20 0,95
zastawianie 4 4 1,00
Lqcznie dzialania indywidualne 65 63 0,96
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 16 15 0,94
Z modeli przedstawiajqcych niezawodnosc dzialan defensywnych uwzgl?dniajqcego cele gry i sposoby przeciwdzialania zamiarom rywala wynika (tab. 7-11, ryc. 2), ze mistrzowie z reguly wykazywali si? wyzszq niezawodnosciq podczas wspoldzialania niz wowczas, gdy dzialali indywidualnie przeciwko rywalowi z pilkq. Wspoldzialanie okazalo si? bardziej zawodne tylko w sytuacjach przeciwdzialania zdobyciu pola gry.
Zwazywszy na fakt, ze w niniejszej analizie sprawno sci wspoldzialania oceniano tylko aktywnosc i skutecznosc w podwajaniu i potrajaniu (pomijajqc inne, niezwykle trudne do obiektywnej oceny sposoby przeciwdzialania grupowego, tj. aktywna strefa, skracanie i zaw?zanie pola gry, asekuracja i przekazywanie) to uzyskane wyniki badania nie sq zaskakujqce. Nalezy przypuszczac, ze uwzgl?dnienie pozostalych rodzajow dzialan w analizie sprawnosci zachowan grupowych i zespolowych (nota bene wymaga to opracowania wiarygodnego narz?dzia badawczego) wskaze wyraznq przewag? niezawodnosci wspolnego przeciwdzialania nad przeciwdzia laniem indywidualnym.
Powyzsze wyniki badan nad sprawno sciq wybranych dzialan ofensywnych i defensywnych graczy uznawanych za mistrzow oczekujq na rzetelnq dyskusj?. Na tym etapie prac badawczych, ze wzgl?du na nieliczne dane porownawcze przedstawiane w literaturze przedmiotu, mozliwa jest jedynie ograniczona analiza porownawcza sprawnosci dzialan, ktorych celem jest zdobywanie bramek i zapobieganie ich utracie. Natomiast mozna juz czynic porownania z grq w pilk? noznq halowq (futsal), poniewaz przyklady idealnych modeli odwzorowujqcych kompleksowo t? gr? przedstawili juz Panfil i Paluszek [7].
Z ich badan wynika, ze w pi?cioosobowej grze halowej rowniez dominujq dzialania utrzymujqce pilk? (68% wszystkich dzialan w atakowaniu, przy 56% stwierdzonych w naszych badaniach). Dzialania stwarzaj qce sytuacje bramkowe wyst?pujq dwukrotnie cz?sciej w futsalu (25,5%) niz w pilce noznej 11-osobowej (11%). Dzidania zdobywajqce bramk? stanowiq 6,5% calosci dzialan w atakowaniu w futsalu, a w pilce noznej 11-osobowej tylko 3%.
Niezawodnosc dzialan utrzymujqcych pilk? zarowno indywidualnych, jak i grupowych w obu dyscyplinach jest bardzo zblizona, zas dzialan stwarzajqcych sytuacje bramkowe i zdobywaqcych bramki jest znacznie wyzsza w futsalu.
W odroznieniu od pilki noznej 11-osobowej, w ktirej przewazajq przeciwdzialania utrzymaniu pilki i zdobywaniu pola gry (70% wszystkich dzialan) w grze 5-osobowej dominujq przeciwdzialania stwarzaniu sytuacji do zdobycia bramki (50% wszystkich dzialan obronnych), a przeciwdzialania zdobyciu bramek wynoszq odpowiednio: 7% i 15%.
W obu grach zawodnicy stosujq roznorakie sposoby indywidualnych dzialan przeciwko rywalowi z pilkq i wykonujq je znacznie cz?sciej od przeciwdzialania grupowego a niezawodnosc indywidualnego przeciwdzialania jest nizsza od podwajania, potrajania.
Spostrzezenia i wnioski
1. W rywalizacji zespolow najwyzszego poziomu sportowego wspolne dzialania zmierzaj qce do utrzymania pilki, zdobycia pola gry, stworzenia sytuacji do zdobycia bramki przewazaly zdecydowanie nad dzialaniami indywidualnymi i charakteryzowaly si? przy tym znacznie wyzszq niezawodnosciq.
2. Badani zawodnicy wykazali si? niemal identycznq sprawnosciq w zdobywaniu bramek jak inni finali sci ostatnich turniejow o mistrzostwa kontynentalne i swiata.
3. W zaleznosci od realizowanego celu gry zawodnicy uznawani za mistrz ow wykorzystywali w grze roznorakie sposoby indywidualnych dzialan przeciwko rywalowi z pilkq. Stosowali je znacznie cz?sciej od przeciwdzialania grupowego (podwajanie, potrajanie), ale tylko wspolne dzialania zapobiegajqce zdobywaniu pola gry okazaly si? bardziej zawodne od przeciwdzialania pojedynczego gracza.
4. Modele odwzorowujqce sprawnosc dzialan w grze w pilk? noznq zawodnikow o najwyzszym poziomie zaawansowania sportowego powinny byc wykorzystywane do tworzenia idealnych modeli projektujqcych gr? zawodnikow nizszej kompetencji pilkarskiej.
Pismiennictwo
1. Becella L. (2005) Sprawnosciowy model tworzenia i wykorzystania sytuacji do zdobycia bramki na ME 2004 w
pilce noznej. W: S. Zak, M. Spieszny, T. Klocek (red.) Gry zespdowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i
Monografie, 33. AWF, Krakow.
2. Grant A., Reilly T., Williams M., Borrie A. (1998) Analysis of the goals scored in the 1998 World Cup. Insight. 2: 17-20
3. Jin, C. J. (2002) Research on goals in during European Football Championship in 2000. Journal of Beijing University of Physical Education. 25: 281-283
4. Luhtanen P., Hayrinen M., Vantinen T. (1999) A computer-aided team analysis of the World Cup France’98 in soccer. Wychowanie Fizyczne i Sport (suppl.), pp.172-176
5. Njororai W. W. S. (1996) Scoring pattern in the 1994 Africa Cup of Nations Soccer Tournament. African Journal for Physic Health Education Recreation & Dance, 1: 72-79
6. Panfil R. (2006) Prakseologia gier sportowych. AWF, Wrocaw.
7. Panfil R., Paluszek K. (2005) Sprawno sciowe modele dzialan graczy w futsalu. W: S. Zak, M. Spieszny, T. Klocek
(red.) Gry zespolowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie, 33. AWF, Kralow.
8. Partridge D., Mosher R. E., Frankhe I. M. (1993): A computer-assisted analysis of technical performance - a comparison of the 1990 world cup and intercollegiate soccer. In: T. Reilly, J. Clarys, A. Stribbe (eds.) Science and Football II. EFN SPON, London, pp. 221-231
9. Szwarc A. (2003) Metody oceny techniczno-taktycznych dzialan pilkarzy noznych. AWFiS, Gdansk.
10. Zhang Y. (1996): Research on the law of goals in the World Cup soccer games. Journal of Tianjin Institute of Physical Education. 11: 86-91
Artykul postupil do redakcji 08.05.2008 r.
