CC BY
57PRAKSEOLOGICZNY MODEL ODWZO-ROWUJ4CY SPRAWNOSC DZIALANIA W GRZE W PILK^ PLAZOWA
Szwarc A.
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdansku (Polska)
Streszczenie. W pracy przedstawiono prakseologiczny model odwzorowuj^cy sprawnosc dzialania w grze w piik? nozn^ plazow^ na podstawie obserwacji gry zawodnikow o najwyzszym poziomie kompetencji sportowej. Analizowano gr? zawodnikow druzyn, ktore wygraly wszystkie mecze cwiercfinalowe w turnieju o Puchar Europy w Portugalii w 2007 roku. Dane o grze rejestrowano na specjalnym arkuszu obserwacyjnym. Badano aktywnosc, skutecznosc i niezawodnosc poszczegolnych sposobow dzialan ofensywnych i defensywnych zmierzaj^cych do realizacji celow gry. Stwierdzono, ze w grze badanych zawodnikow dominowaly i byly najskuteczniejsze dzialania utrzymuj^ce pilk? oraz dzialania, ktorych celem bylo stworzenie sytuacji do zdobycia bramki. Niezawodnosc w zdobywaniu bramek byla wyzsza od tej, ktor^ osi^gali gracze uznawani za mistrzow w pilce noznej 5- i 11-osobowej. W bronieniu badani pilkarze wykazywali si? podobn^ niezawodnosci^ w dzialaniach indywidualnych i we wspoldzialaniu.
Slowa kluczowe: pilka nozna, sprawnosc dzialania, model gry.
Annotation. Szwarc A. A praxiological model which illustrates the efficiency of actions in the beach soccer game. The purpose of this work was to present a praxiological model which shows the efficiency of the actions in the game of beach soccer, based on observations of the final tournament matches during the European Championships in Portugal in 2007 years. The four successful teams were analyzed during quarterfinals matches. Actions, efficiency and reliability, during both offensive and defensive actions, were subject to this examination. It has been ascertained that the most effective actions are those of possessing a ball, and the actions in creating situations for scoring; and scoring goals is higher than which had been observed during finals in other top soccer tournaments. Additionally, in the best players manifest similar reliability in co-operation as in individual actions.
Keywords: beach soccer, efficiency of actions, model. Анотація. Шварц А. Праксиологічна модель, що відбиває ефективність дій гравців у пляжному футболі. У статті представлено праксиологічну модель, що ілюструє ефективність дій гравців у пляжному футболі і яка базується на підставі аналізу фінальних матчів Кубку Європи 2007 р. у Португалії. Дані щодо активності, ефективності і надійності виконання атакуючих і захисних дій футболістів заносили у спеціальний протокол. Встановлено, що під час гри у досліджених спортсменів домінували і були найбільш успішними дії по утриманню м’яча, а також дії, які були спрямовані на створення сприятливих ситуацій для узяття воріт. Ефективність узяття воріт у даному випадку була вище у порівнянні з фіналістами інших команд світового рівня. При цьому досліджені футболісти також виявляли більш високу ефективність як у індивідуальних, так і у спільних діях.
Ключові слова: пляжний футбол, ефективність дій, модель гри.
Аннотация. Шварц А. Праксиологическая модель, иллюстрирующая исправность действий в пляжном футболе. В работе представлена праксиологическая модель, иллюстрирующая эффективность игровых действий в пляжном футболе, базирующаяся на основе анализа финальных матчей Кубка Европы 2007 г. в Португалии. Данные об активности, эффективности и надежности атакующих и защитных действий футболистов заноси-
лись в специальный протокол. Установлено, что в игре исследованных спортсменов доминировали и были наиболее удачными действия по удержанию мяча, а также действия, направленные на создание благоприятных ситуаций для взятия ворот. Эффективность взятия ворот в данном случае была выше по сравнению с футболистами других команд мирового уровня. При этом исследованные футболисты также проявляли более высокую эффективность, как в индивидуальных, так и в совместных действиях.
Ключевые слова: пляжный футбол, эффективность действий, модель игры.
Wst^p
Pilka nozna plazowa - beach soccer powstala w Stanach Zjednoczonych w 1992 roku. Jest dyscyp-linq. sportow^. rozwijaj^c^. si§ bardzo dynamicznie. Co-rocznie, od 1995 roku organizowane s^. mistrzostwa swiata, a od 2006 roku, pod egid^. swiatowej federacji pilki noznej plazowej (BSWW) i FIFA, odbywj si§ na wszystkich kontynentach turnieje kwalifikacyjne do tej imprezy.
W grze, na boisku o piaszczystej nawierzchni i wymiarach 28x37m, wspolzawodnicz^. dwie druzyny po pi^ciu zawodnikow. Wskazani gracze pelni^. funkj bramkarzy - na wyznaczonym polu mog^. chwytac pilk§ w r§ce, broni^ bramki o wymiarach 5,5x2,2m. Mecz trwa 3 tercje po 12 minut, z 3 minutow^. dogrywk^. w przy-padku wyniku nierozstrzygni^tego. Kazdy uczestnik gry (wyst^puj^cy bez obuwia) moze byc wielokrotnie zmien-iany i ponownie powracac na boisko. Zawody prow-adz^. dwaj s^dziowie. Za gr§ niezgodn^ z przepisami dyktuj^ rzuty wolne, ktore bez tzw. ,,muru” musz^ wykonywac zawodnicy poszkodowani. Gracze z pola mog^. w jednej akcji tylko raz podac pilk§ do swojego bramkarza. Za drugie podanie s^dziowie dyktuj^. rzut karny, ktory wykonywany jest z odleglosci 9m, ze srod-ka linii pola karnego. Za gr§ niezgodn^. z przepisami zawodnicy mog^ otrzymac zolt^, niebiesk^ (kara 2 minut, druzyna w oslabieniu bez ukaranego gracza) i czerwon^. kartk§ (gracz wykluczony z gry, kara 2 minut oslabienia dla druzyny).
Pilka nozna plazowa, mimo globalnego zasi^gu i duzej popularnosci, nie budzi zainteresowania w sro-dowiskach naukowych, a kwerenda pismiennictwa i dost^pnych baz danych potwierdza ten stan rzeczy. Nieliczne prace dotycz^. najcz^sciej medycznych i eko-nomicznych aspektow gry (Gallego, 2002; Veraldi i Perisico, 2006), a problematyka badawcza nad analiz^ sprawnosci^. dzialan w tej grze jest zupelnie pomijana.
Rzetelna ewaluacja dzialan graczy o najwyzszym poziomie zaawansowania sportowego w warunkach gry rzeczywistej stanowi podstaw? do wyznaczania racjonalnych zadan treningowych. Ocena dzialania musi uwzgl^dniac skomplikowanie sytuacji, ktora zalezy od fazy i celu gry oraz miejsca, sposobu, czasu i warunkow wspolzawodniczenia. W konsek-wencji, trafne wskazanie waznosci poszczegolnych dzialan w naturalnych okolicznosciach rywalizacji umozliwia wyroznienie wzorow sytuacji, tzw. modeli odwzorowjcych. Modele odwzorowuj^ce umozliwiaj^ tworzenie modeli projektuj^cych, ktore pomagaj^. us-
prawniac post?powanie graczy poprzez wskazywanie roznych typow sytuacji i sposobow ich rozwi^zywania.
Dlatego tez celem niniejszej pracy bylo przed-stawienie modelu odwzorowuj^cego sprawnosc dzialania1 w grze w pilk? nozn^. plazowa na podstawie obserwacji dzialan mistrzow - uczestnikow turnieju finalowego o mistrzostwo Europy w 2007 roku.
Material i metoda
Material badawczy stanowily zapisy audiowiz-ualne z 4 meczow pilki noznej plazowej rozegranych w cwiercfinale turnieju o Puchar Europy w Portugalii w 2007 roku (tab. 1). Dane o grze zawodnikow rejestrow-ano na specjalnym arkuszu obserwacyjnym wlasnego autorstwa. Przy jego konstrukcji uwzgl?dniono prakseo-logiczn^. wykladni? metodologii badan zaproponowan^ przez Panfila (2006).
Badano aktywnosc, skutecznosc i niezawod-nosc poszczegolnych sposobow dzialan ofensywnych i defensywnych (zarowno indywidualnych, jak i grupow-ych) zmierzaj^cych do realizacji celow gry. W atakow-aniu oceniano sprawnosc dzialan zmierzaj^cych do: zdobycia bramki, stworzenia sytuacji do jej uzyskania, zdobycia pola oraz utrzymania pilki. W bronieniu sza-cowano sprawnosc dzialan zapobiegaj^cych: utracie bramki, tworzeniu sytuacji do jej zdobycia, zdobyciu pola oraz utrzymaniu pilki. Na tej podstawie stworzono proste modele poznawcze odwzorowuj^ce sprawnosc dzialania zawodnikow w grze w pilk? nozn^. plazowa
Wyniki badan i ich omowienie
Atakowanie
Z danych przedstawionych w tab. 2 wynika, ze w grze pilkarzy uznawanych za mistrzow dominowaly dzialania, ktorych celem bylo utrzymanie pilki (33%) i zdobywanie pola gry (31%). Stwarzanie sytuacji do zdobycia bramek stanowilo 22%, a zdobywanie bramek 14% calosci dzialan podczas atakowania.
Cwiercfinalisci turnieju Aragona Cup 2007 byli najskuteczniejsi w utrzymywaniu pilki (srednio 71,75 dzialan w meczu z 62% niezawodnosci^), w stwarzaniu sytuacji do zdobycia bramek (srednio 47,50 dzialan w jednym spotkaniu z 62% niezawodnosci^) oraz w zdo-bywaniu pola gry (srednio 68,75 dzialan z 56% nieza-wodnosci^). Z 122 szans na zdobycie bramki wykorzys-tali 21 sytuacji. 17% niezawodnosc badanych graczy w zdobywaniu bramek byla wyzsza, od tej, ktor^. stwierd-zono u graczy uznawanych za mistrzow w grach w pilk? nozn^. pi?cioosobow^. i jedenastoosobow^, odpowied-nio: 6,5% i 12% (Paluszek, 2005; Szwarc, 2007).
Ze szczegolowych, tabelaryczno - graficznych
modeli odwzorowuj^cych sprawnosc dzialan utrzymuj^cych pilk? wynika (tab. 3 i ryc. 1), ze w grze zwyci?zcow przewazaly dzialania grupowe (wspoldzialanie).
Dominowalo rozegranie pilki po uprzednim jej przyj?ciu zarowno w asyscie przeciwnika (95% nieza-wodnosc), jak i bez znajduj^cego si? w zasi?gu gry ry-wala (100% niezawodnosc). Indywidualne dzialania utrzymuj^ce pilk? (gra 1x1, zastawienie w miejscu, dry-bling, prowadzenie pilki) stosowano dziesi?ciokrotnie rzadziej niz wspoldzialanie, a ich niezawodnosc byla bardzo zroznicowana i wahala si? w granicach od 37% (gra 1x1) do 80% (prowadzenie pilki).
Z danych przedstawionych w tab. 4 i na ryc. 1 wynika, ze badani gracze uzyskali najwyzsz^. niezawod-nosc w indywidualnych dzialaniach zmierzaj^cych do zdobycia pola gry prowadzeniem pilki.
Z 34 takich dzialan az 33 wykonali skutecznie. Trzykrotne proby zdobycia pola gry w wyniku gry 1x1 zakonczyly si? niepowodzeniem, a w rezultacie dryb-lingu az 8 z 14 prob okazalo si? nieskutecznych (43% niezawodnosc). Niska niezawodnosc tych indywidual-nych sposobow zdobywania pola gry wynikala z tego, ze byly wykonywane w bezposrednim kontakcie z przeciwnikiem. Badani gracze nie stosowali zdobywa-nia pola gry podaniem pilki do samego siebie.
We wspoldzialaniu przewazalo rozegranie pilki po jej przyj?ciu zarowno w kontakcie z przeciwnikiem (89 dzialan z 61% niezawodnosci^), jak i bez jego przeciwdzialania (127 dzialan, w tym 54 skuteczne - □ niezawodnosc na bardzo niskim, 42% poziomie). Ogolnie, w zdobywaniu pola gry w wyniku wspoldzialania mistrzowie osi^gn?li 51% niezawod-nosc.
Szczegolowe modele sprawnosci dzialania w tworzeniu sytuacji bramkowych pokazuj^. (tab. 5 i ryc.
1), ze najlepsi pilkarze plazowi kreowali je rownie cz?sto w wyniku wspoldzialania (121 dzialan), jak i poprzez indywidualne akcje (84 dzialania). Ze wszystkich 121 wspolnych prob stworzenia sytuacji do zdobycia bramki 73 okazaly si? skuteczne, co dalo l^cznie wysok^, 62% niezawodnosc tych dzialan (rozegranie pilki bez jej przyjmowania oraz po uprzednim jej przyj?ciu charakteryzowaly si? podobn^, 50.. .51% niezawodnos-ci^).
Nieco rzadsze (84 dzialania) indywidualne poszukiwania okazji do zdobycia bramki charakteryzowaly si? identyczn^, jak wspoldzialanie 51% niezawodnosci^. Najcz?sciej sukcesem konczylo si? tworzenie sytuacji bramkowych w wyniku prowadze-nia pilki i gry 1x1 (odpowiednio: 60% i 55% niezawod-
1 Sprawnosc dzialania w zespolowej grze sportowej w sensie syntetycznym to ogol walorow praktycznych dzialania w grze, czyli ocenianych pozytywnie cech tego dzialania, w tym: aktywnosci ogolnej (liczba wszystkich dzialan podj?-tych w grze dla realizacji celu), aktywnosci szczegolowej (liczba wybranych dzialan wykonanych przez graczy w meczu), skutecznosci (liczba dzialan pozytywnych w odniesieniu do realizacji celow gry) oraz niezawodnosci (sto-sunek liczby dzialan skutecznych do liczby wszystkich wykonan daneg o dzialania w meczu). Inne postaci sprawnosci dzialania w grze to: racjonalnosc (dzialania uzasadnione poznawczo), cennosc (wspolczynnik b?d^cy ocen^. oceny skutecznosci dzialania) i ekonomicznosc (stosunek szeroko rozumianego wyniku - nabytkow do poniesionych kosz-tow - sztow -ubytkow).
nosc), znacznie nizsz^. niezawodnosc osi^gano w efekcie dryblowania (37%).
Tabela 6 pokazuje model odwzorowuj^cy sprawnosc badanych graczy w zdobywaniu bramek. Z jej danych wynika, ze najwi ?cej bramek probowano zdobyc uderzeniem pilki nog^. z pomini?ciem dzialan utrudniaj^cych ze strony rywala (72) oraz nog^. w bez-posrednim kontakcie fizycznym z przeciwnikiem (41).
Znacznie rzadziej strzelano glow^. (8 razy uderzano w asyscie przeciwnika oraz jeden raz bez jego przeciwdzialania). W strzalach glow^. osi^gni?to 33%, a w strzalach nog^ 16% niezawodnosc.
Wyniki badan jednoznacznie pokazuje, ze mis-trzowie pilki noznej plazowej preferowali w grze ofen-sywnej dzialania grupowe, a wysoka sprawnosc ich wspoldzialania wi^zala si? scisle z realizacj? celow gry.
Lp. Rywalizuj^ce zespoly Faza turnieju Wynik meczu
1 Francja - Polska cwiercfinal 5:1
2 Ukraina - Wlochy cwiercfinal 4:3
3 Szwajcaria - Hiszpania cwiercfinal 7:5
4 Portugalia - Grecja cwiercfinal 5:3
Tabela 1
Wykaz obserwowanych spotkan wraz z wynikiem rywalizacji
Tabela 2.
Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaiania w atakowaniu
Wskazniki
Rodzaj dzialan
Liczba
dzialan
Liczba dzialan skutecznych
Niezawodnosc
dzialan
Odsetek
wszystkich
dzialan
Srednia liczba dzialan w meczu
Utrzymujqce pilk?
287
178
0,62
0,33
71,75
Zdobywajqce pole
275
154
0,56
0,31
68,75
Stwarzjce sytuacje bramkowe
190
118
0,62
0,22
47,50
Zdobywjce bramk?
122
21
0,17
0,14
30,50
И
□ Dziatania nieskuteczne
□ Dziatania skuteczne
Utrzymanie pilki Zdobycie pola Tworzenie sytuacji Zdobycie bramki
Ryc. 1. Graficzny model ilustrujqcy niezawodnosc dziaian ofensywnych z uwzglqdnieniem celow gry i sposobow dziaiania (I - indywidualne, W - wspoidziaianie, BP - bezprzeciwnika, ZP - z
przeszkadzajqcym rywalem)
Tabela 3
Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian utrzymujqcych piikq
Sposob dzialania
Postaci sprawnosci dzialania
Aktywnosc
Skutecznosc
Niezawodnosc
Indywidualnie
prowadzenie pilki
10
0,80
gra 1x1
19
0,37
drybling
zastawienie w miej scu
0,60
Wspoldzialanie (bez przeciwnika)
rozegranie po przyj?ciu pilki
66
66
1,00
rozegranie bez przyj?cia pilki
0,66
Wspoldzialanie (z przeciwnikiem)
rozegranie po przyj?ciu pilki
167
159
0,95
rozegranie bez przyj?cia pilki
17
13
0,76
15O -
1OO
5O -
O
W
W
W
BP
ZP
8
7
5
3
3
2
Ponadto, skutecznosc badanych graczy w zdobywaniu bramek byla znacznie wyzsza od niezawodnosci str-zeleckiej zawodnikow innych gier z pilk^ nozn^.
Bronienie
Z tabelaryczno-graficznego modelu ilustrjcego sprawnosc dzialania w bronieniu wynika (tab. 7 i ryc.
2), ze badani zawodnicy wykazywali si? podobn^. akty-wnosci^ w dzialaniach przeciwko stwarzaniu sytuacji do zdobycia bramki (przeci?tnie okolo 29 sytuacji w jednym spotkaniu), zdobywaniu pola gry oraz przeciwdzialaniu utracie bramki (srednio po 26 dzialan w meczu), i nieco nizsz^. w uniemozliwianiu utrzyman-ia pilki (srednio prawie 23 dzialania w meczu). Najwyzsz^. niezawodnosc osi^gn?li w dzialaniach zapobiegaj^cych utracie bramek (67%), mniejsz^ w
dzialaniach, ktorych celem byly przeciwdzialanie stwarzaniu sytuacji bramkowych i zdobywaniu pola gry (59%), a najnizsz^. w dzialaniach przeciwko utrzyman-iu pilki 50%.
Uzyskane wyniki pokazaly, ze gr? zawodnikow najlepszych zespolow pilki noznej plazowej charakteryzowala szczegolnie wysoka niezawodnosc dzialan zapobiegaj^cych utracie bramki. Warto zauwazyc, ze 88% niezawodnosc dzialan przeciwko utracie bramki lokuje dokonania zawodnikow specjalizuj^cych si? w grze w pilk? nozn^. plazow^. wsrod dokonan graczy druzyn wygrywaj^cych mecze na najwazniejszych turniejach finalowych najwyzszej ran-gi takze w grze 11-osobowej (Szwarc, 2003).
Przedstawiona w tab. 8 szczegolowa charak-
Tabela 4 Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian zdobywajqcych pole gry
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzrnlanrn Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie prowadzenie pilki 34 33 0,97
podanie do siebie - - -
drybling 14 6 0,43
gra 1x1 3 0 0
Wspoldzialanie (bez przeciwnika) rozegranie po przyj?ciu pilki 127 54 0,42
rozegranie bez przyj?cia pilki 2 1 0,50
Wspoldzialanie (z przeciwnikiem) rozegranie po przyj?ciu pilki 89 54 0,61
rozegranie bez przyj?cia pilki 16 8 0,50
Tabela 5 Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian stwarzajqcych sytuacje do zdobycia bramki
_ Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania — Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie prowadzenie pilki 5 3 0,60
drybling 8 3 0,37
gra 1x1 71 39 0,55
Wspoldzialanie (bez przeciwnika) rozegranie po przyj?ciu pilki 17 11 0,65
rozegranie bez przyj?cia pilki 3 2 0,66
Wspoldzialanie (z przeciwnikiem) rozegranie po przyj?ciu pilki 71 42 0,59
rozegranie bez przyj?cia pilki 30 18 0,60
Tabela 6 Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian w zdobywaniu bramek
———___£ostapi sprawnosci dzialania Sposob dzialania " —— Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie w bezposrednim kontakcie z rywalem uderzenie nog^ 41 14 0,34
uderzenie glow^ 8 3 0,37
uderzenie sytuacyjne - - -
Indywidualnie bez kontaktu z rywalem uderzenie nog^ 72 4 0,05
uderzenie glow^ 1 0 0
uderzenie sytuacyjne - - -
Tabela 7 Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaian w bronieniu
Wskazniki Rodzaj przeciwdzialania Liczba dzialan Liczba dzialan skutecz- nych Niezawodn osc dzialan Odsetek wszystkich dzialan Srednia liczba dzialan w meczu
Utrzymaniu pilki 91 46 0,50 0,22 22,75
Zdobyciu pole gry 105 62 0,59 0,25 26,25
Stworzenia sytuacji do zdobycia bramki 115 68 0,59 0,28 28,75
Utracie bramki 104 92 0,88 0,25 26,00
terystyka liczbowa aktywnosci, skutecznosci i niezawod-nosci dzialan przeciwko utrzymaniu pilki pokazuje, ze zwyci?zcy wykazywali si? pi?ciokrotnie wyzsz^. akty-wnosci^ dzialan indywidualnych (75 zdarzen w obser-wowanych meczach) niz wspoldzialaniem (15 podwojen i і potrojenie we wszystkich spotkaniach). Obydwa rodzaje przeciwdzialania cechowala podobna niezawod-nosc (odpowiednio: 5і% i 50%).
Ze szczegolowej analizy sposobow przeciwdzialania wynika, ze w dzialaniach indywidual-nych przewazalo wyprzedzanie zamiarow przeciwnika-wybijanie pilki (46) i wybijanie pilki-przerywanie akcji przeciwnikowi (14). Rzadziej stosowano odbieranie pilki rywalowi (7) i wyprzedzanie dzialan-przejmow-
anie pilki (8). Badani zawodnicy ani razu nie zastosow-ali zastawiania przeciwnika i blokowania pilki.
Z dokladnego, tabelaryczno-matematycznego modelu odwzorowuj^cego sprawnosc dzialan przeci-wko zdobywaniu pola gry wynika (tab. 9), ze gracze uznawani za mistrzow wykazywali si? rowniez najwyzsz^. aktywnosci^. indywidualnych dzialan wyprzedzaj^cych zamiary rywala (54 wybicia i przej?-cia pilki we wszystkich meczach z 63% niezawodnos-ci). Znacznie rzadziej przeciwdzialali zdobywaniu pola gry w rezultacie odebrania pilki (14 dzialan z 86% nieza-wodnosci^) oraz w wyniku wybijania pilki rywalowi (13 dzialan z nisk^. 38% niezawodnosci^). Inne sposoby kr?powania dzialan rywala (blokowanie pilki oraz
Ryc. 2. Graficzny model ilustrujqcy niezawodnosc dziaian defensywnych z uwzglqdnieniem celow gry i sposobow dziaiania (I - indywidualne, W - wspoidziaianie)
Tabela 8
Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaiania przeciwko utrzymaniu piiki
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie pilki 46 20 0,43
wyprzedzenie-przej?cie pilki 8 8 1,00
wybicie-przerwanie dzialan 14 3 0,21
odebranie pilki 7 7 1,00
blokowanie - - -
zastawianie - - -
L^cznie dzialania indywidualne 75 38 0,51
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 16 8 0,50
Tabela 9
Model odwzorowujqcy sprawnosc dziaiania przeciwko zdobywaniu pola gry
— Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie pilki 41 21 0,51
wyprzedzenie-przej?cie pilki 13 13 1,00
wybicie-przerwanie dzialan 13 5 0,38
odebranie pilki 14 12 0,86
blokowanie 9 7 0,77
zastawianie 3 3 1,00
L^cznie dzialania indywidualne 93 70 0,75
Wspoldzialanie podwaj anie, potraj anie 12 9 0,75
Tabela 10 Model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziaiania tworzeniu sytuacji do zdobycia bramki
_ Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecznosc Niezawodnosc
Indywidualnie wyprzedzenie-wybicie pilki 37 20 0,54
wyprzedzenie-przej ?cie pilki 25 25 1,00
wybicie-przerwanie dzialan 5 1 0,20
odebranie pilki 9 6 0,66
blokowanie 14 11 0,78
zastawianie 7 5 0,71
L^cznie dzialania indywidualne 97 68 0,70
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 18 14 0,77
Tabela і і Model odwzorowujqcy sprawnosc przeciwdziaiania zdobywaniu bramek
Postaci sprawnosci dzialania Sposob dzialania Aktywnosc Skutecz- nosc Niezawodnosc
Indywidualnie bramkarz obrona strzalow z akcji 48 41 0,85
bramkarz obrona rzutow wolnych i karnych 27 24 0,88
odebranie pilki - - -
blokowanie 5 5 1,00
zastawianie - - -
L^cznie dzialania indywidualne 80 70 0,87
Wspoldzialanie podwajanie, potrajanie 7 6 0,86
„mur” 17 16 0,94
zastawianie), pomimo i z byly rzadko stosowane, okazaly si? najbardziej niezawodnymi sposobami utrudniaj^cymi rywalom zdobywanie pola gry (10 skutecznych zdarzen z 12 zaobserwowanych we wszyst-kich 4 meczach - niezawodnosc 83%).
Niezawodnosc wspoldzialania badanych graczy (prawie osmiokrotnie rzadziej stosowanego) w trakcie zdobywania przez przeciwnika pola gry byla taka sama, jak l^czna niezawodnosc dzialan pojedynczego gracza (75%).
Szczegolowa charakterystyka liczbowa spraw-nosci dzialan przeciwko tworzeniu sytuacji do zdobycia bramki pokazuje (tab. 10, ryc. 2), ze pilkarze plazowi pi?ciokrotnie cz?sciej zapobiegali tym sytuacjom dzialaj^c indywidualnie niz wspoldzialaj^c (odpowied-nio: 97 i 18 dzialan w analizowanych meczach). podwojenia/potrojenia wykazali si? takze wysok^, 78% niezawodnosci^.
Niezawodnosc pozostalych sposobow przeciwdzialania tworzeniu sytuacji bramkowych byla bardzo zroznicowana i wahala si? w granicach od 20% do 71%.
Niezawodnosc dzialania indywidualnego byla nizsza od wspolnych przedsi?wzi?c (podwajanie, po-trajanie). Badani osi^gn?li 70% niezawodnosc dzialan indywidualnych i 77% niezawodnosc dzialan grupow-ych. Najcz?sciej wybijano pilk? w sytuacji wyprzedze-nia (37 razy), w dalszej kolejnosci stosowano wyprzedzenie-przej?cie pilki (25 razy), podwajanie/ potrajanie (18 razy), blokowanie (14 razy), odbieranie pilki (9 razy), zastawianie (7 razy) oraz wybicie pilki-przerwanie dzialan (5 razy).
Mistrzowie w grze w beach soccer osi^gn?li najwyz sz^. bieglosc w kr?powaniu dzialan rywala w
wyniku wyprzedzenia-przej?cia pilki (100% niezawod-nosc). Podczas blokowania pilki oraz wspolnego przeciwdzialania w wyniku podwojenia/potrojenia wykazali si? takze wysok^ 78% niezawodnosci^. Nieza-wodnosc pozostalych sposobow przeciwdzialania tworzeniu sytuacji bramkowych byla bardzo zroznicowana i wahala si? w granicach od 20% do 71%.
Z danych zawartych w tab. 11 i na ryc. 2 wyni-ka, ze gracze badanych zespolow wykazali si? l^cznie 87% niezawodnosci^. podczas indywidualnych dzialan przeciwko zdobywaniu bramek. Wykonali skutecznie wszystkie dzialania, ktorych celem bylo blokowanie strzalow. Z 27 rzutow wolnych wykonanych przez ry-wali stracili trzy bramki (niezawodnosc 88%), a z 48 strzalow z akcji 7 bramek (41 uderzen zostalo przez bramkarzy - niezawodnosc 85%).
We wspoldzialaniu przeciwko utracie bramki (podwajanie, potrajanie, „mur”) osi^gn?li 92% nieza-wodnosc.
Z modeli przedstawiaj^cych niezawodnosc dzialan defensywnych uwzgl?dniaj^cego cele gry i sposoby przeciwdzialania zamiarom rywala wynika (tab. 7-11, ryc. 2), ze pilkarze najlepszych druzyn europe-jskich wykazywali si? z reguly wysok^. niezawodnosci^ dzialan indywidualnych i grupowych przeciwko utracie bramki, zdobyciu pola i tworzeniu sytuacji strzeleck-ich. Najskuteczniej przeciwdzialali poprzez wspolne tworzenie tzw. „muru”, ktorego celem bylo niedopuszc-zenie do utraty bramki. Najbardziej zawodne okazaly si? dzialania przeciwko utrzymaniu pilki, zarowno in-dywidualne, jak i grupowe.
Spostrzezenia i wnioski
і. W grze ofensywnej najlepszych zespolow europe-jskich dominowaly wspolne dzialania zmierzaj^ce
do utrzymania pilki i zdobycia pola gry. Stanowily 64% wszystkich dzialan i byly wykonywane, odpowiednio: z 62% i 56% niezawodnosci^.
2. Zawodnicy pilki noznej plazowej w porownaniu do graczy innych gier z pilk^. nozn^. tworzyli znacznie cz?sciej sytuacje do zdobycia bramek, a dzialania te charakteryzowala wysoka, 62% niezawodnosc.
3. Osi^gni?ta przez badanych zawodnikow 16% niezawodnosc w zdobywaniu bramek byla wyz sza od tej, ktor^ uzyskiwali mistrzowie innych gier z pilk^. nozn^..
4. Badani pilkarze plazowi wykazywali si? podobn^ niezawodnosci^. zarowno indywidualnych, jak i grupowych dzialan defensywnych. Najwyz sz^ niezawodnosc osi^gn?li w dzialaniach przeciwko utracie bramki (87% i 86%), wysok^. przeciwko zdobyciu pola gry (75% i 75%) i przeciwko tworzeniu sytuacji do zdobycia bramki (70% i 77%), nisk% co jest charakterystyczne takze dla innych gier z pilk^. nozn^, w dzialaniach przeciwko utrzymaniu pilki (51% i 50%).
5. Przedstawione modele odwzorowuj^ce sprawnosc dzialan w grze w pilk? nozn^. plazowi mog^. byc pomocne w usprawnianiu dzialan zawodnikow nizszego poziomu zaawansowania poprzez wska-zywanie im sklasyfikowanych typow sytuacji i sposobow sprawnego ich rozwi^zywania.
Pismiennictwo
1. Gallego D. (2002): Beach soccer, FIFA Magazine, 2: 39.
2. Panfil R. (2006): Prakseologia gier sportowych. AWF, Wroclaw.
3. Panfil R., Paluszek K. (2005): Sprawnosciowe modele dzialan w futsalu. W: S. Zak, M. Spieszny, T. Klocek (red.) Gry zespolowe w wychowaniu fizycznym i sporcie. Studia i Monografie nr 33. AWF, Krakow: 262-270.
4. Szwarc A. (2003): Metody oceny techniczno-taktycznych dzialan pilkarzy noznych. AWFiS, Gdansk. Szwarc A. (2004): Roznice w skutecznosci gry w pilk? nozn^. mi?dzy druzynami o najwyzszym poziomie zaawansowania sportowego. Wychow-anie Fizyczne i Sport, 2: 141-149.
5. Szwarc A. (2007): Prakseologiczny model odwzorowania sprawnosci dzialania w grze w pilk? nozn^, Sport Wyczynowy, 7-9: 21-35.
6. Veraldi S., Perisico M.C. (2006): Cuntaneous larva migrants in a beach soccer player. Clinical Journal of Sport Medicine, 5: 430-431.
Artykul postupil do redakcji 24.09.2007 r.
KOORDYNACJA RUCHOWA JAKO CZYNNIK ROZWOJU I DOSKONALENIA TAN CA
ZESPOLU TANCA LUDOWEGO „BIAWENA” Z BIALEJ PODLASKIEJ
Elzbieta Urbaniak Zespol Tanca Ludowego „Biawena” z Bialej Podlaskiej, Polska
Streszczenie. Taniec ludowy to sztuka, ktora przetrwala przekazywana z pokolenia na pokolenie drog^ nasladowania i wzajemnego nauczania. Folklor byl wowczas form^ wspolnej zabawy i trwal w tej tradycji. Analizuj^c postac ruchow^. tanca ludowego, widzimy w niej odzwierciedlenie wielu zwyczajow, obrz?dow, a takze czynnosci zwi^zanych z codziennym zyciem ludzi. W chwili obecnej taniec ludowy odgrywa wazn^ rol? w zyciu narodow. Istnieje wiele
zespolow folklorystycznych, ktore rozpowszechniaj^ dorobek kultury ludowej na swiecie. Nalezy wiedziec, ze sukces tych zespolow zalezy od wszechstronnego rozwoju motorycznego tancerzy oraz odpowiedniego „gmachu” umiej?tnosci technicznych. Pod wszechstronnosci^ ukrywa si? nie tylko racjonalna wspolzaleznosc zdolnosci kondycyjnych i koordynacyjnych, ale rowniez stosowanie obszernego wachlarza roznorodnych srodkow treningowych, umozliwiaj^cych tworzenie szerokich fundamentow dla mistrzowskiej prezentacji tanca. W celu uzmyslowienia powagi problemu podj?to badania, ktore umozliwilyby zrozumienie jak wazne s^. koordynacyjne zdolnosci motoryczne w treningu tancerzy oraz to, iz taniec bez nich nie istnieje. Badaniami obj?ci zostali chlopcy i dziewcz?ta nalez^cy do Zespolu Tanca Ludowego „Biawena” z Bialej Podlaskiej. Wiek badanych wahal si? w granicach 15 - 30 lat. Dlugosc stazu tanecznego wynosil od 6 miesi?cy do 15 lat. Badane osoby trenowaly 3 dni tygodniowo, do 6-8 godzin treningu w tygodniu. Ogolnie przebadano 30 tancerzy: 15 osob stanowili chlopcy. Przeprowadzono testy: Beritowa - Bolobana, Flaminga, obroty na listwie laweczki gimnastycznej, marsz po rozecie, przekladanie laski gimnastycznej, rytmiczne b?bnienie konczynami gornymi i dolnymi umozliwiaj^ce ocen? poziomu zdolnosci zachowania rownowagi, rytmizacji ruchow, orientacji czasowo-przestrzennej oraz sprz?zenia ruchow. Po przeanalizowaniu uzyskanych wynikow stwierdzono, iz koordynacja ruchowa (zdolnosci priorytetowe: rownowaga ciala, orientacja czasowo-przestrzenna, zdolnosc szybkiej reakcji, rytmizacji ruchow) jest czynnikiem doskonalenia umiej?tnosci tanecznych tancerzy badanego zespolu oraz to, ze koordynacja ruchowa ma wplyw na ukierunkowanie motoryczne tancerzy i tancerek. Uprawianie tanca ludowego wplywa na wzrost poziomu koordynacji ruchowej o czym swiadczy wyzszy poziom koordynacyjnych zdolnosci motorycznych u osob zaawansowanych.
Kluczowe slowa: tancerze, taniec ludowy, koordynacja ruchowa.
Annotation. Urbaniak El’zhbeta. Coordination of movements as the factor of perfection of Ensemble of national dance “ Biawena “ Bialej Podlaskiej. Folk dance is an art form which was transfered from one generation to the next by imitaiting and mutual teaching. Thanks to this transfer folk dance survived until our times. Folk used to be the way of mutual fun and sticked to this tradition. Analysing the body movement of the folk dance itself, we can see the reflection of many customs, ceremonies and also people's everyday activities. At present, folk dance plays an important role in the life of the nation. These are lots of folk bands which spread the folk culture achievements all over the world. It should be widely known, however, that the success of the folk bands is closely related to the dancers'versatile motor development as well as technical skills. The term „versatility44 means not only rational correlation of fitness and coordinative skills but also applying a varied range of various training methods enabling the creation of broad foundation for the master technique of the dance presented. In order to realise the importance of the problem, the research was done. It enabled the understanding how important in dancers' training the coordinative and motor skills are as well as the fact that without these skills dance does not exist at all. The research was carried out among the boys and girls from the folk band „Biawena44 in Biaia Podlaska. The age range of the people being researched fluctuated between 15 and 30. The length of the dancing career ranged from 6 months to 15 years. The people who were researched trained 3 days a week which was 6 - 8 hours a week altogether. Overall, 30 dancers were researched and 15 of them were boys. Some tests were conducted: Beritow's - Boioban's and the Flaming's one as well as spins on the bench, a rosette march, the gymnastic
