CC BY
31stitute of Aviation Medicine for further follow-up and possible treatment.
2) Observation of the aviation hygiene (nutrition, active and passive leisure time, check of the pilot’s uniforms, including anti-G suits). Control of the work hygiene: noise, microwaves and other.
3) Elaboration and application of preventive ways against foreseen flight sequels.
4) Cooperation in the field of physical fitness education.
5) Maintenance of the physiological efficiency and tolerance of the harmful factors present during the flight of the said type of aircraft.
6) Education of pilots in the field of aviation medicine and hygiene.
References
1. Jegier A.: Aktywnoft^ fizyczna w prewencji kardiologicznej. PML, 2001, Promocja Zdrowia Personelu Lotniczego, 2,5,717.
2. Klukowski K.: Zmiany wydolnoftci wysiikowej z wiekiem i ocena stanu zdrowia pilotyw. Med. Lotn., 1982, 80, 1-10.
3. Kubiczkowa J., Czech S.: Wybrane metody badania narzN°du przedsionkowego w aspekcie choroby powietrznej. Med. Lotn., 1992, 114-115, 1-6.
4. Kucski H.: Promowanie zdrowia pilotyw wojskowych. Promocja Zdrowia Wojskowego Personelu Lataj№cego. WIML, Warszawa 1999, 7-12.
5. Kwarecki K.: Dlaczego medycyna lotnicza? ftwiat Medycyny, 1990, 10, 34, 1-3.
6. Mazurek K.: NajczKstsze schorzenia i przyczyny niezdolnoft-ci do siuïby w powietrzu. Promocja Zdrowia Wojskowego Personelu Lataj№cego. WIML, Warszawa 1999, 13-19.
7. Skrzypkowski A.: Propedeutyka medycyny lotniczej dla stu-dentyw. WAM, WSOSP, WIML, 2003.
8. ïurek J. : Problemy bezpieczecstwa w lotnictwie. Przeg. WliOP, 200, 12, LXXIII, 43-49.
Came to edition 09.06.2007.
ZWI^ZKI MI^DZY SPRAWNOSCI^
DZIALANIA W GRACH KLASYFIKOWANYCH I MALYCH GRACH U M LODZIKÔW UPRAWIAJ^CYCH GR^ W PILKÇ NOZN^
Szwarc Andrzej Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdansku (Polska)
Streszczenie. Celem pracy bylo zbadanie zaleznosci miçdzy eksperck^ ocen^ kompetencji do gry klasyfikowanej a skutecznosci^. w grach symulacyjnych (1x1, 2x2, 4x4) w kilku grupach 13...15 - letnich pilkarzy. Przydatnosc do gry klasyfikowanej oceniono metody niezaleznych ekspertôw, a skutecznosc dzialan indywidualnych i grupowych osi^gniçciami w grach 1x1, 2x2 i 4x4. Wyniki badan przeliczono na rangi i skorelowano ze sob^. Dowiedziono, ze gracz o wysokich umiejçtnosciach dzialania indywidualnego posiada rôwniez nieprzeciçtne dyspozycje warunkuj^ce sprawne wspôldzialanie w grach malych i klasyfikowanych.
Annotation. Szwarc A. Relations between effectiveness in qualified games and achievements in small games for young soccer players. The aim of the research was to find out relations between effectiveness in qualified games and achievements in small games one-to-one and two-to-two and four-to-four in some groups of young soccer players. Usefulness for the qualified game was stated by the independent experts’ method, and the efficiency of individual
and group activities - by the achievements in games one-to-one and two-to-two and four-to-four. The results of the research were calculated into rank and were correlated with each other. It was proved that a player who is highly - skilled in individual playing is also extremely capable of effective cooperation in small and qualified games.
Key words: football, rank, correlation, expert, young. Аннотация. Шварц А. Связи между четкостью действий в квалификационных и малых играх юношей, занимающихся футболом. Целью работы явилось исследование взаимосвязи между экспертной оценкой эффективности игровых действий в классификационных и малых играх с эффективностью действий в играх модельных (1х1, 2х2 и 4х4) в нескольких группах 13...15-летних футболистов. Пригодность к квалификационной игре оценивалась методом независимых экспертов, а эффективность индивидуальных и групповых действий - результативностью в играх 1х1, 2х2 и 4х4. Результаты исследования были подвергнуты ранговой оценке и корреляционному анализу. Установлено, что футболисты, демонстрирующие высокую эффективность выполнения индивидуальных игровых действий, также проявляют высокую способность к кооперативным действиям в малых и классификационных играх. Ключевые слова: футбол, ранг, корреляция, эксперт, юный.
Анотація. Шварц А. Зв’язки поміж чіткістю дій у кваліфікаційних і малих іграх юнаків, які займаються футболом. Ціль праці - дослідження взаємозв’язку поміж експертною оцінкою ефективності дій у кваліфікаційних і малих іграх з ефективністю дій у іграх модельних (1х1, 2х2 и 4х4) у групах 13...15-річних футболістів. Придатність до кваліфікаційної гри оцінювалася за методом незалежних експертів, а ефективність індивідуальних і групових дій - результативністю у іграх 1х1, 2х2 и 4х4. Результати досліджень були піддані ранговій оцінці і кореляційному аналізу Встановлено, що футболісти, які демонструють високу ефективність виконання індивідуальних дій у грі, також виявляють високу здатність до кооперативних дій у малих і класифікаційних іграх.
Ключові слова: футбол, ранг, кореляція, експерт, юний.
Cel pracy.
Sukces w zespolowej grze sportowej uwarunkowany jest skutecznosci^ indywidualnych zachowan zawodnikow oraz ich niezawodnosci^. we wspoldzialaniu. Wlasciwa ocena zintegrowanego oddzialywania dyspozycji indywidualnych i zespolowych na sprawnosc dzialania druzyny jest zatem podstaw^ racjonalizacji procesu treningowego.
Jedynym, rzetelnym zrodlem informacji o poziomie wykorzystania w grze potencjalu zawodnikow jest wielokrotna obserwacja ich wspolzawodniczenia w rzeczywistych warunkach startowych z przeciwnikiem o zblizonej atrybucji sportowej. Tylko w oparciu o takie szacowanie aktywnosci i niezawodnosci dzialania mozna w przemyslany sposob rozwijac dyspozycje sportowcow: indywidualne - umyslowe, ruchowe, kondycyjne i grupowe - organizacyjne, emocjonalne, spoleczne [3, 8, 11].
Ocenianie w zespolowych grach sportowych jest zadaniem niezmiernie trudnym ze wzgl^du na mnogosc czynnikow wplywaj^cych na efekt koncowy dzialania gracza, wzajemne ich oddzialywanie oraz mozliwosc kompensowania niskiego poziomu
jednych zdolnosci wyzszym stanem innych dyspozycji. Ten stan rzeczy sprawia, ze procedura trafnej oceny wymaga komplementarnego zastosowania róznych metod, równiez i takich, które uwzglçdniaj^ wartosciowanie zawodników w aspekcie pozycji zajmowanych w grze, zlozonosci sytuacji boiskowej, aktualnego wyniku rywalizacji oraz miejsca i czasu dzialania graczy [1, 2, 4, б, 7].
Doswiadczenia praktyczne pokazuj^, ze dzialania sportowców ujawniane w symulowanych warunkach gry rzeczywistej (w dynamicznych fragmentach gry i w malych grach) odpowiadaj^. najbardziej ich zachowaniom w grach klasyfikowanych. Zatem, rzetelna ocena kompetencji graczy w takich sytuacjach powinna korespondowa c z ich startow^ sprawnosci^. dzialania.
Podstaw^. skutecznej rywalizacji w grze s^. pojedynki ,jeden przeciwko jednemu” (1x1). Nalezy przez nie rozumiec zmagania dwóch graczy przeciwnych druzyn, którzy maj^. niezgodne cele. Gra 1x1 w atakowaniu to ogól reakcji i dzialan zawodnika posiadaj^cego pilkç, których celem jest oswobodzenie siç od rywala i nieskrçpowana realizacja zadan gry. Natomiast zachowania zawodnika przeciwko graczowi z pilk^. w celu jej odebrania lub wybicia to pojedynek ,jeden przeciwko jednemu” w bronieniu [11].
Nie ulega w^tpliwosci, ze gracze o wybitnych umiejçtnosciach gry 1x1 stanowi^. o wartosci zespolu, a ich wspóldzialanie w grze (przede wszystkim w ukladach dwójkowych, trójkowych, czwórkowych) powinno przyczyniac siç do poprawy osi^gniçc calej druzyny. Wzajemne pomaganie sobie podczas gry wywoluje bowiem efekt synergistyczny oraz zwi ^zane z nim efekty, facylitacyjny i organizacyjny - zjawiska maj^ce decyduj^cy wplyw na osi^ganie sukcesów w grach zespolowych [З]. Ale, czy tak dzieje siç zawsze?
W prezentowanej pracy sformulowano nastçpuj^ce przypuszczenie: zawodnik sprawniej dzialaj^cy w grze , jeden przeciwko jednemu” jest takze skuteczniejszy w dzialaniach grupowych, gdyz dziçki posiadanemu potencjalowi dyspozycji indywidualnych moze wydajniej realizowac zadania gry oparte na scislej wspólpracy. Egzemplifikaj tej hipotezy jest czçstsze wygrywanie przez „wspóldzialaj^cych indywidualistów” malych gier w ukladzie równowagi liczebnej oraz lokowanie ich przez trenerów na wyzszych miejscach listy rankingowej kompetencji pilkarskich.
Postawiono pytania badawcze:
- jaka jest sila zwi^zku korelacyjnego pomiçdzy wygrywaniem przez 13...1З - letnich pilkarzy noznych gier „jeden przeciwko jednemu” a
wykonywaniem przez nich zadan prowadz^cych do wspólnego celu, tj., zwyciçzaniem w grach „dwóch przeciwko dwóm” i „czterech przeciwko czterem”?
- w jakim stopniu ekspercka ocena zachowan mlodego gracza w grze klasyfikowanej koresponduje z jego skutecznosci^ w grach 1x1?
Material i metoda.
W okresie od pazdziernika 2004 roku do maja 200З roku przebadano cztery druzyny mlodych pilkarzy noznych z woj. pomorskiego. Badania przeprowadzano niezaleznie w kazdym zespole, obejmowano nimi zawsze po 1б graczy z kazdej grupy (tab. 1).
W pierwszym etapie kazdego badania ustalano listç rankingow^ graczy wedlug ich kompetencji pilkarskich w oparciu o ocenç czterech gier klasyfikowanych (mecze mistrzowskie i pucharowe). Proszono trzech trenerów-ekspertów, aby niezaleznie od siebie dokonywali bezposredniej obserwacji gry badanych chlopców. Po kazdym meczu wypelniali specjalny arkusz obserwacyjny, na którym szacowali w skali od 0 do З punktów (0 - bardzo zle, 1 - raczej zle, 2
- slabo, 3 - tak sobie, 4 - dobrze, З - bezblçdnie) wskazane dzialania indywidualne i grupowe (l^cznie 12 elementów) oraz dokonywali ogólnej oceny gracza w skali 0.. .10 punktów.
W zakresie dzialan indywidualnych oceniali, w obronie: odbiór pilki przez wyprzedzenie (wslizga i inne), odbiór w grze 1x1, w ataku: zdobywanie bramek, uderzanie pilki umozliwiaj^ce zdobycie bramek, prowadzenie pilki - zdobywanie pola (gra pod presj^ przeciwnika, 1x1), prowadzenie pilki - utrzymuj^ce.
W zakresie dzialan grupowych os^dzali, w obronie: podwojenie po stracie, skracanie i zawçzanie pola gry, asekuracjç partnera i przekazywanie przeciwnika, w ataku: zaslony (zastawianie) w strefie zagrozenia bramki, przepuszczanie pilki i stwarzanie wolnych pól, zmiany pozycji z partnerem (krzyzowe, równolegle) i zdobywanie pozycji.
W kolejnym etapie, podczas jednodniowych sesji badawczych oceniano skutecznosc dzialan indywidualnych w grach 1x1. Organizowano, w systemie mecz i rewanz, gry 1x1 (l ^cznie po 30 gier dla kazdego ucznia; czas gry б0 sekund; pole gry ^x20m; bramki 1x0,5m). Celem gry bylo zdobycie maksymalnej ilosci punktów poprzez strzelenie bramek (zaliczano trafienie w slupek lub poprzeczkç) i uniemozliwianie przeciwnikowi zdobycia punktów (stracone bramki, takze trafienie w poprzeczkç lub slupek). Zasady gry: po stracie punktu grç wznawiano od bramki (w innym
Tabela.1. Charakterystyka badanych zespolów wraz z terminami sesji badawczych
Lp. Termin badania Druzyna badana W iek badanych Liczba badanych
1 Pazdziernik 2004 Gimnazjum SMS Gdansk 14 lat 1б
2 Kwiecien 200З UKS Cisowa Gdynia 13 lat 1б
3 Kwiecien 200З MKS Chojniczanka Chojnice 1З lat 1б
4 Maj 200З SKS Polonia Gdansk 13 lat 1б
przypadku z miejsca opuszczenia pola przez pilk?); gracz obrony mogl wycofywac si? najwyzej do srodka pola gry.
Na podstawie wartosci wskaznikow skutecznosci gry (punkty zdobyte we wszystkich grach w ataku odj?te od wszystkich straconych punkto w w obronie) ustalono ranking skutecznosci graczy w grze „jeden przeciwko jednemu” (por. Panfil, 1994; Paluszek, 2003).
Nast?pnego dnia oceniano dzialania grupowe w grach „dwoch przeciwko dwom”. W tym celu, scisle wedlug listy rankingowej skutecznosci gier 1x1 (tj., I druzyna - 1 i 2 gracz z listy rangowej, II druzyna - 3 i 4 gracz z listy, itd.) skompletowano osiem druzyn dwuosobowych. W systemie kazda z kazd^. - mecz i rewanz zorganizowano im po 14 gier o l^cznym czasie trwania 28 minut (czas kazdej gry 120 sekund; pole gry 20x30m, male bramki 1x0,5m z wyznaczon^. stref?, w ktorej nie mogli znajdowac si? obroncy - polkole o promieniu 3m; cel gry, zasady i ocena gry, jak w grach 1x1) i ustalono ranking skutecznosci zespolow dwuosobowych.
W trzecim dniu dokonywano oceny skutecznosci gry zespolow czteroosobowych (gry „czterech przeciwko czterem”). Wybrano 4 druzyny (scisle wedlug rankingu z gier 2x2, tj., I druzyna - 1 i 2 zespol z listy, II druzyna - 3 i 4 zespol, itd.) i zorganizowano im po 6 pi?ciominutowych gier (kazda z kazd^. mecz i rewanz) o l^cznym czasie trwania 30 minut. Polem gry byla cwiartka boiska, tj. prostok^t o wymiarach 35x50m; bramka o wymiarach 2x0,5m.
Pozostale zasady, cel i ocena gry nie zmienione. Na podstawie wartosci wskaznika skutecznosci gry ustalono list? rankingow^. druzyn czteroosobowych.
W kazdej grupie wyniki eksperckiej oceny kompetencji gry, skutecznosci w grach , jeden przeciwko jednemu”, „dwoch przeciwko dwom” i „czterech przeciwko czterem” korelowano ze sob^ i obliczano wspolczynnik R Spearmana [10].
Wyniki badan i ich omo wienie.
Z danych przedstawionych w tab. 2 wynika, ze ekspercka ocena zawodnikow w grze klasyfikowanej pokrywala si? na ogol z miejscami zajmowanymi przez nich na liscie rankingowej utworzonej na podstawie wynikow skutecznosci w grach 1x1. Prawidlowosc ta odnosila si? szczegolnie do najwyzej i najnizej ocenianych graczy. Warto zauwazyc, ze w 15 przypadkach osi^gni?to peln^. zgodnosc mi?dzy ocen^ eksperck^ a wynikami gier 1x1, a w kolejnych 9 r oznice dotyczyly tylko jednego miejsca.
Ponadto, 28 pozycji rankingowych ustalonych dzi?ki wynikom osi^gni?tym w grach 1x1 bylo zgodnych z miejscami uzyskanymi przez wspolzawodnicz^ce druzyny dwuosobowe (utworzone na podstawie miejsc po grach 1x1 - patrz, roz. Material i metoda), a 46 pozycji rangowych graczy z druzyn dwuosobowych odpowiadalo ich miejscom w zespolach
czteroosobowych - sklasyfikowanych po grach 4x4 (tab.2).
Zaleznosci mi?dzy ocenami trenerskim a
Tabela 2. Miejsca badanych graczy z poszczegolnych druzyn na liscie rankingowej wedlug eksperckiej oceny gier klasyfikowanych, skutecznosci w grach 1x1 oraz skutecznosci zespolow dwuosobowych i czteroosobowych
Gracz SMS Gdansk KM KG KP BW KS SA WW KB RP CP AK BK Bt GB KR GM
Ocena eksperta 1 2 3 4 4 4 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Gra 1x1 3 1 9 4 11 16 2 7 13 8 5 12 6 8 15 13
Gra 2x2 5 1 4 5 3 6 1 8 7 4 2 3 2 8 6 7
Gra 4x4 3 2 1 3 1 3 2 4 4 1 2 1 2 4 3 4
Gracz MKS Chojniczanka BB BS BB PM KD PM JJ N M RD SP St TP FR SK PM W M
Ocena eksperta 1 2 2 4 5 5 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Gra 1x1 3 1 4 2 5 9 7 8 10 6 14 12 11 12 16 15
Gra 2x2 3 1 3 1 4 5 2 2 5 4 6 8 8 6 7 7
Gra 4x4 2 1 2 1 2 3 1 1 3 2 3 4 4 3 4 4
Gracz UKS Cisowa Gdynia MR TK OM FP BP K M DM DA Lt KD KP ZK KK SG RA BK
Ocena eksperta 1 1 3 4 5 5 7 8 8 10 11 12 13 13 15 16
Gra 1x1 1 2 4 3 11 5 10 6 13 6 9 12 16 13 15 8
Gra 2x2 1 1 2 2 7 5 3 4 6 5 3 7 8 6 8 4
Gra 4x4 1 1 1 1 4 3 2 2 3 3 2 4 4 3 4 2
Gracz SKS Polonia Gdansk PM SA HP W M RP SK KK RR KR CH J PM RR ZJ MA WS LB
Ocena eksperta 1 2 3 4 5 5 7 7 9 10 10 12 13 14 15 16
Gra 1x1 1 4 3 2 10 15 13 12 6 8 16 6 5 9 11 14
Gra 2x2 1 2 2 1 5 4 8 3 7 6 4 6 7 5 3 8
Gra 4x4 2 2 2 2 1 3 4 1 4 1 3 3 4 1 3 4
Tabela.3
Korelacja rang miqdzy ocenami trenerskimi a wynikami gier 1x1, miqdzy grami 1x1 i 2x2 oraz grami 2x2 i 4x4
Druzyna Wsp. Korelacji Gimnazjum SMS Gdansk MKS Chojniczanka UKS Cisowa Gdynia SKS Polonia Gdansk
Eksperci / gra 1x1 0,443* 0,904*** 0,837*** 0,491*
Gra 1x1 / gra 2x2 0,523* 0,865*** 0,879*** 0,521*
Gra 2x2 / gra 4x4 0,761* 0,809* 1,000 0,429
*P<0,05 **p<0,01 ***p<0,005
wynikami uzyskiwanymi w grach 1x1 oraz mi?dzy osi^gni?ciami w grach 1x1, 2x2 i 4x4 w odniesieniu do kazdego badanego zespolu przedstawiono w tab.3. Z danych tab. 3 wynika, ze zwi^zki mi?dzy badanymi zmiennymi byly znacz^ce. Dowodz^. tego wartosci wspolczynnikow korelacji rang Spearmana, ktore (poza jednym wyj^tkiem - korelacja mi?dzy grami 2x2 i 4x4 w grupie graczy z KS Polonia Gdansk) osi^gn?ly wymagane progi statystycznej istotnosci.
Stosunkowo slabsze zwi^zki korelacyjne badanych cech u graczy reprezentuj^cych Gimnazjum SMS z Gdanska mozna wytlumaczyc jednorodnosci^ badanej druzyny. Ta scisle i wielokrotnie selekcjonowana grupa skladala si? z zawodnikow o zblizonych umiej?tnosciach pilkarskich. Trudne do uchwycenia odmiennosci mi?dzy badanymi skutkowaly zatem bl?dami w szacowaniu ich kompetencji pilkarskich. W konsekwencji rozdzwi?k mi?dzy ocenami ekspertow, wynikami uzyskiwanymi przez zawodnikow w malych grach byl wi?kszy niz w innych, roznorodniejszych pod wzgl?dem sportowym zespolach.
Z kolei, nieistotny statystycznie zwi^zek korelacyjny pomi?dzy sprawnosci^. wspoldzialania w grach 2x2 i 4x4 (badani z SKS Polonia Gdansk) oraz slaby dodatni zwi ^zek pomi?dzy wynikami gier 2x2 i 4x4 (gracze z KS Chojniczanka), a takze zaleznosci korelacyjne pomi?dzy sprawnosci^. indywidualnego i dwojkowego dzialania (grupy SMS Gdansk, Polonia Gdansk) mog^. swiadcz^. o tym, ze o wynikach dzialania zespolowego decyduje nie tylko sprawnosc indywidualna graczy, ale takze ich umiej?tnosci do dzialania grupowego, lepsza organizacja gry oraz integracja spoleczno-emocjonalna mi?dzy zawodnikami [6].
Reasumuj^c wyniki przeprowadzonego badania nalezy stwierdzic, ze z reguly wyzsze kompetencje pilkarskie przejawiane przez mlodych graczy w grze rzeczywistej koresponduj^ z ich skuteczniejszymi dzialaniami indywidualnymi w pojedynkach „jeden przeciwko jednemu”, a mi?dzy skutecznosci^ dokonan w grach 1x1 i wygrywaniem w malych grach 2x2 i 4x4 istnieje wyrazna, dodatnia zaleznosc. Ponadto dostrzega si?, ze integracja we wspoldzialaniu pozwala zawodnikom kompensowac braki w zakresie sprawnosci indywidualnej.
Wnioski.
Wysoka sprawnosc dzialania, oceniana na podstawie obserwacji zachowan mlodzików w grze klasyfikowanej, znajduje potwierdzenie w skutecznym dzialaniu indywidualnym w grach , jeden przeciwko jednemu”.
Ml odociani gracze z uzdolnieniami do dzialania indywidualnego posiadaj^ równiez nieprzeci?tne dyspozycje warunkuj^ce sprawne wspóldzialanie w grach z udzialem wi?kszej liczby zawodników.
Niezawodnosc dzialania indywidualnego nie moze stanowic jedynego kryterium oceny przydatnosci gracza do zespolu. Sprawnosc zespolowa zalezy bowiem nie tylko od kompetencji poszczególnych zawodników, ale jest takze wyznaczana stanem wi ?zi spoleczno-emocjonalnych mi?dzy czlonkami calego zespolu, poziomem ich dyspozycji do dzialania grupowego oraz umiej?tnosciami lepszej organizacji gry.
Literatura
1. Czerwinski J. (2004): Tendencje rozwojowe gry w pilk^ r^czn^. W: J. Czerwinski, H. Sozanski (red.) Wspólczesne koncepcje szkolenia w grach sportowych. AWFiS, Gdansk, s.167-175.
2. Naglak Z. (1994): Zespolowa gra sportowa. Studium. AWF, Wroclaw, 206 s.
3. Naglak Z. (2001): Teoria zespolowej gry sportowej. Ksztalcenie gracza. AWF, Wroclaw, 273 s.
4. Nosal J. (2001): Mozliwosci oceny dzialan graczy w czasie gry w pilk^ nozn^. W: H. Sozanski (red.) Trening sportowy na przelomie wieków. AWF, Warszawa, s.53-60.
5. Panfil R. (1990): Dyspozycje sportowców do gry zespolowej a kierowanie nimi. AWF, Wroclaw, 138 s.
6. Panfil R. (1994): Usprawnienie dzialan sportowców graj^cych w pik^ nozn^. AWF, Wroclaw, 98 s.
7. Panfil R. (2000): Edukacja uzdolnionego gracza i zarz^dzanie zespolem sportowym. AWF, Wroclaw, 274 s.
8. Panfil R. (2004): Efektywny coaching w grach sportowych. W: J. Czerwinski, H. Sozanski (red.) Wspólczesne koncepcje szkolenia w grach sportowych. AWFiS, Gdansk 2004, s.85-100.
9. Paluszek K. (2003): Nowoczesne nauczanie gry w pilk^ nozn^. Wydawnictwo BK, Wroclaw, 123 s.
10. Stanisz A. (1998): Przyst^pny kurs statystyki w oparciu o program Statistica PL na przykladzie z medycyny. Statsof Polska, Kraków, 362 s.
11. Szwarc A. (2003): Metody oceny techniczno-taktycznych dzialan pilkarzy noznych. AWFiS, Gdansk, 158 s.
Artykul postupil do redakcji 01.05.2007 r.
