CC BY
9
УДК, 371 ББК, 74.03(5т)
МОХЦЯТ ВА МАХСУСИЯТХОИ ПАЖУХЦШИ МАСОИЛИ ХИФЗИ
САЛОМАТИ ДАР ТАХДИДОТХОИ СОХАИ ПСИХОЛОГИЯ ВА ПЕДАГОГИКА
СУЩНОСТЬ И ОСОБЕННОСТИ ИЗУЧЕНИЯ ПРОБЛЕМ ЗДОРОВЬЯ В ИССЛЕДОВАНИЯХ В ОБЛАСТИ ПСИХОЛОГИИ И ПЕДАГОГИКИ
ESSENCE AND PECULIARITIES OF HEALTH CARE PROBLEM INVESTIGATION IN PSYCHOLOGICAL AND PEDAGOGICAL FIELDS
Почоев Бахтовар Хртамович, унвонцуи кафедраи педагогикаи ицтимой ва касбии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров" ( Тоцикистон, Хуцанд),
Почоев Бахтовар Хотамович, исследователь кафедры социальной и профессиональной педагогики ГОУ "ХГУ имени акад. Б.Гафурова" (Таджикистан,Худжанд),
Pochoev Bakhtovar Hotamovich, applicant of social and professional pedagogy department under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
Вожщои калиди: саломати, щфзи саломати, шахсияти инсон,тарбияи цисмони,тарбияи равони, тарзи щёти солим, дини насрони, дини мусулмони, психосоматика, худсози, худназорати, валеология, маърифати саломати, фарщнгу маданият, саломатии хонавода
Дар мацола кушишщи олимони ватанию хорици дар цодаи тащиц ва таргиби щфзи саломати, пеш бурдани тарзи щёти солим, ба тарбияи цисмони ва обутоби бадан щдоят намудани насли наврас ва ауамияти пеш бурдани тарзи щёти солим дар зиндаги мавриди барраси царор дода шудааст. Дар ибтидо ацидащи пешцадам ва созандаи олимони Юнони цадим аз цабили Эпикур, Кант, Гегел ва мутаффакирони шинохтаи Аврупо дар робита ба масоили щфзи саломати ва пеш бурдани тарзи уаёти солим мавриди омузишу барраси царор гирифта,зарурият ва ащмияти тарбияи цисмонии насли наврас бо такя ба нишондодщи асарщи ощо баён гардидааст. Баъдан гоящи асосноки илмии олимони даврони навини Аврупо ва Россия дар доираи масоили тащицшаванда баён гардида,мацоми тарбияи цисмони ва пеш бурдани тарзи щёти солим дар рушди минбаъдаи шахсият аз нигощ ощо пеш оварда шудааст. Дар мацола щмчунин масъалащи технологияи щфзи саломати, назарияи илми валеология оид ба ободи пеш бурдани тарзи уаёти солим, маданияти саломати ва тарзи солими зиндаги, ташаккул маданияти саломати, талаботуои мущмтарини танзими саломати, тацрибауои беудошти саломати дар Шарц, щфзи саломати ва пеш бурдани тарзи шаёти солим аз нигощ дини ислом ва дини насрони, фарщнгу маданият ва иду маросимуои халщои Шарц оид ба масъалаи таргиби тарзи щёти солим матрац гардидаанд. Дар цатори щмаи он дар мацола тащицотуои арзишманди олимони шинохтаи муосири тоцик дар цодаи таргиби саломатии цисм ва мунтазам пеш бурдани тарзи щёти солим дар байни щр як бошандаи хонавода мавриди назар царор дода шудааст.
Ключевые слова: здоровье, здравоохранение, личность человека, физическое воспитание, психологическое воспитание, здоровый образ жизни, христианство, ислам, психосоматика, самосовершенствование, самоконтроль, валеология, культура здоровья, культура и образование, здоровье семьи
В статье рассматриваются усилия отечественных и зарубежных ученых в области исследования и укрепления здоровья, пропаганды здорового образа жизни, физического воспитания и физической подготовленности подрастающего поколения и важность развития здорового образа жизни. Первоначально изучались передовые и созидательные идеи древнегреческих ученых, таких как Эпикур, Кант, Гегель и известных европейских мыслителей о здоровье и здоровом образе жизни, и обсуждалась необходимость физического воспитания подрастающего поколения на основе их работ. Затем в контексте проблем исследования выражаются обоснованные научные идеи ученых современной Европы и России, с их точки зрения представлена роль физического воспитания и пропаганды здорового образа жизни в дальнейшем развитии личности. В статье также рассматриваются вопросы технологий здорового образа жизни, теории валеологии для развития здорового образа жизни, культуры здоровья и здорового образа жизни, формирования культуры здоровья, важнейших требований регулирования здоровья, оздоровительных практик на Востоке, здравоохранения и здорового образа жизни, с точки зрения ислама и христианства, культуры и традиций народов Востока обсуждается вопрос пропаганды здорового образа жизни.
Наряду со всем этим в статье освещаются ценные исследования известных современных таджикских ученых в области пропаганды физического здоровья и здорового образа жизни среди каждого члена семьи.
Key-words: health, health protection, personality, physical education, mental education, health living, Christian religion, Islamic, psychomatics, self-creation, valueology, health education, culture, family health
The article dwells on the study beset with home and foreign scholars investigations about teenagersл propaganda of health care, healthy way of life, physical education and to harden the body and to keep healthy living as well. The article begins with the constructive convictions of Old Greek scientists such as Epicure, Kant, Gegel and outstanding European thinkers concerned with the problems dealing with healthy living and health care. Here is also discussed the role and importance of teenagersл physical education based on above mentioned scholars creation. Further is expressed the scientific validity of new period European and Russian scientists about the study of the faced problem and the role of physical education and healthy living in future development personality. Additionaly, here is mentioned the problem in regard to health care technology, theory of valueology science in keeping healthy life, culture of health and healthy living, development of health culture, basic requirements of health control, experiences of health care in East, health protection and healthy living according to the Islamic and Christian religions view, culture and holidays of East nations in keeping healthy way of living. At the same time, the valuable investigation of outstanding modern Tajik scientists about body health and regular healthy living among the all members of family is canvassed in the article under consideration.
Fояи афзалияти усулхо ва фановарихои хифзи саломатй дар раванди таълиму тарбия ва инкишофи шахсияти инсон ;абл аз хама мабдаи фалсафй дорад. Кушишхои нахустини баррасй ва дарки фалсафии масоили мазкур хануз дар ахди ;адим ба назар мерасанд. Олим ва файласуфи ;адим Су;рот, ки худ пайваста бо маш;хои чисмонй ва рухй машгул мешуд, таъкид намудааст, ки ин гуна маш;хо барои ташаккули хислатхои хуби инсонй низ, ки мухимтаринаш ;аноатмандист, мусоидат менамоянд. Дар бобати муносибати мулохизакорона ба саломатии хеш мутафаккири дигар Афлотун гуфтааст, ки "хатои калонро он ва;т рох медиханд, ки беморихои чисмонй ва рухиро табибони гуногун муолича мекунанд".
какими Юнони бостон Эпикур низ дар ин маврид ну;таи назари худро иброз намудааст, ки ;обили таваччух аст:"инсон бояд чунин иштиё;у хавасхоро интихоб намояд, ки барои чисмаш азобовар набошад, лаззати ха;и;иву сунъиро фар; карда тавонад"(4,69). Маорифпарварони давраи Эхё бошад чунин мехисобиданд, ки инсон бояд меъмори чисми худ бошад, худашро созад ва хамешагй барои камолоти табиату хислати хеш кушиш ба харч дихад.
Дар робита ба ин а;идахои файласуф И.Кант, ки як идда пайравонро пайдо кардааст, чолиби ди;;атанд. Ба андешаи у инсон бояд на танхо ;обилияти зехниашро инкишоф дихад, балки барои пешрафти худ кор кунад ва дар ин чода тарбия барои бартараф кардани танбаливу чохилй метавонад мусоидат намояд(10). Гегел, ки дорои тафаккури гайриоддии ояндабинй дошт, тамоми равандхои табиатро дар шакли чараёни муттасили харакату дигаргунй ва табадуллот, яъне инкишоф тасвир намуда, озодии инсонро на дар рахо ёфтан аз хама гуна махдудиятхо, балки дар пешбурди кору фаъолияти о;илонаи ба манфиати худравона кардашуда, медид(3,72).
Дар инкишофи таълимоти тарзи хаёти солим на;ши мутафаккирони давраи Эхё, саромадони Ин;илоби бузурги Фаронса дар асри XVIII - Ф. Бэкон, Б. Спиноза, Де Руа, Ж. Ламетри, Ж.Ж. Кабанис низ назаррас аст, ки тарзи солимии хаётро яке аз шартхои хеле мухими ташаккули чомеаи сифатан нав мехисобиданд. Дар ин самт равияи фалсафии инсондустй, ки хаёти инсон ва саломатии уро хамчун сарвати бебахо арзёбй менамояд, мухим ба назар мерасад(7,101).
Дар робита ба ин бояд заминахои илмиву мазхабй ва афкори чамъиятиро низ ба инобат гирифт. Дар аксари равияхои динй бошад, ба маънавиёти у ди;;ати махсус дода мешуд.
Р.А.Мифтохов менигорад, ки "дар динхои насронй ва мусалмонй асосхои рушду такомули чисмонй бо хам ;аробат дошта, онро хамчун рукни мухим ва зарурии ибодати Худо тал;ин менамуданд. Дар баробари ин камолоти чисмонй хамчун дарки зарурати солим, пуркувват, чолок ва дар айни замон сохиби маънавиёти баланд ва хислатхои инсондустона будан фахмида мешавад ва ин нукта чанбаи инсонпарваронаи ин равияхои диниро, ки барои тарбия намудани пархезгориву некуй мусоидат мекунад, зохир мегардонад" (16).
Дар ояти 112, сураи дуюми Куръони карим омадааст: "Бале, хар ки худро барои Худо таслим кард ва у некукор бошад, пас, музди у дар назди Парвардигораш аст. Бар онхо тарсе нест ва онхо андухгин намешаванд" (12).
Дар баробари а;оиди фалсафй (аз чумла диниву мазхабй ва чахонбинй) дар иртибот бо масоили хифзи саломатй метавон инчунин назарияхои тиббиву бехдоштй (Гиппократ),
оилавию маишй (А.А.Остроумов), и;тисодиву ичтимой (Д.И. Писарев), тиббиву педагогй (Н.И.Пирогов), педагогиву тарбияи чисмониро номбар кард. Миёнахои асри ХХ дар доираи назарияи умумии системахо тах;и;и фалсафии омузиши бонизом, аз чумла шахсияти инсон ру ба инкишоф ниход.
Асоси ин гуна таълимотро дарки хусусияти иерархй ва вобастагии мута;обилаи унсурхо, ки хамин гуна низоми мураккабро ба монанди инсон ташкил мекунад. Дар ин чода андешахои Е.В. Кулебякин, ки дар сиришти ягонаи сохторй - низомии инсони солим сатхи биологй, физиологй, психофизиологй, психикй, ичтимой, маънавиро мухимтарин арзёбй менамуд, ба мо наздик аст.
Дар доираи назарияи мазкур равия психосоматика инкишоф ёфтааст, ки мутоби;и он ба низоми "инсон" хусусиятхои соматикй(чисмонй), ки дар навбати худ ба биохимиявй, анатомй ва физиологй чудо мешаванд,ва психикй ворид карда шуданд. Инчунин дар самти асосхои тахлили бонизом синергетика - назарияи худмуташаккил дар низомхои хусусият ва муракаббиаш мухталиф ташаккул ёфтааст. Назарияи худтанзимкунй дарки онро та;озо менамояд, ки хислати инсон дар хаёти во;ей , аз як тараф, дар шаклхои гуногуни психикй ва идрок (хиссиёт , талабот , тасаввурот , эхсосот, ирода , дониш ва гайра) ва, аз чониби дигар, дар фаъолияти амалй ва рафтор зохир мегардад.
Мафхуми худмуташаккилй дар радифи мафхумхои дигар ба монанди худсозй, худназораткунй, худтанзимшавй, худинкишофёбй, худофаринй, худислохкунй, такомули шахсият ва интизом ;арор дорад (2,449). Бояд гуфт, ки неруи саломатиро бавучудоваранда ба инсон барои инкишоф ва баланд бардоштани ;обилияти ба танзими захирахои худй нигаронидашуда имкон медихад. Аз ин ну;таи назар ба мафхуми худмуташаккилй хамчун унсури хатмй унсури худмухофизаткунй, ки таъмини саломатй (равонй, чисмонй, рухй) ва рафтори муносибро дар чомеа дар назар дорад, ворид карда шудааст.
Ба андешаи А.Менегетти "агар инсон аз анчоми кори худ норизо бошад ва ба натичахои дигар ноил шудан хохад, бояд тарзи хаёти худро дигаргун созад, ;олабхои рафтору кирдорашро тагйир дихад" (15,221). Бояд ;айд кард, ки хануз Я. А. Коменский гуфта буд, ки мабдаи фитрии инсон худ дорои "неруи муста;ил ва худпешбаранда"(11,250) аст.
"Дар асри ХХ, дар мачмуъ, дар сохахои мухталифи илм: чомеашиносй, тиб, равоншиносй, биология, тарбияи чисмонй гирдоварии маълумот дар бораи саломатии инсон ва тарзи хаёти солим сурат гирифт. Ин буд, ки соли 1980 аз чониби И.И.Брейхман як самти алохидаи пажухиши илмии "ба илми тиб наздик" - валеология, ки ба технологияи хифзи саломатй ва тарзи хаёти солим нигаронида шудааст, чудо карда мешавад. Ба ;авли у ва як идда олимони дигар, агар бахшхои илми тиб: санология, реабилитология, патология бо бар;арор намудани саломатии организми бемор ва заифшуда машгул шавад, валеология ба хифзи саломатй ;абл аз инкишофи беморй нигаронида шудааст" (10,251).
Дар антропологияи навин низ якчанд сатх ва робитахои омузиш ва баррасии инсон ва саломатии у чудо карда мешаванд, аз чумла коинотй (инсон хамчун як чузъи коинот), биологй, равонй, ичтимой, маънавй, ки дар робита бо он худи инсон хамчун мавчудоти биосотсиалй (организм ва шахсият), биопсихосотсиалй, ичтимой-маънавй ва нихоят космобиопсихосотсиалй арзёбй (8,52).
Масоили татби;и технологияхои хифзи саломатй инчунин мабдаи маданию маърифатй дорад,ки дар тах;и;оти олимон ба монанди, Н.В. Гаранжа, В.И. Глухов, Н.А. Еншина, С.Н. Заплетина, Н.А. Коваленко, С.И. Максименко, Л.Ф. Михалсова, Е.А. Никитина, Т.Н. Синенко ба мушохида мерасад, ки мутоби;и он раванди таълими технологияи хифзи саломатй бояд ба тарбия ва такомули маънавияти шахсияти ба талаботи чомеа чавобгу нигаронида шавад.
Аз ин ру, дар замони муосир "раванди мазкур азнавсозй ва та;вияти мазмун ва мухтавои маълумоти олиро, ки бо татби;и комили вазифахои тарбияи маданй ва инсондустй ало;аманд аст, та;озо менамояд. Дар баробари ин омузиш ва тахлили тачрибаи бузурги инсоният дар самти дарёфт ва дарки асосхои назарй ва тачрибаи ташаккули маърифати саломатй, барои ташаккул ва инкишофи усулхо ва консепсия хифзи саломатй ахамияти бузург дорад.
Омузиши сарчашмахои илмиву педагогии марбут ба мавзуи мавриди назар собит менамояд, ки масоили хифзи саломатй дар хама давру замон мухим арзёбй гардида , аз маданияту фарханги ;адимаи Юнони бостон, Риму Шар;и ;адим, мамлакатхои Аврупо ва Русияи ;адим маншаъ мегирад. Бояд тазаккур дод, ки мафхуми саломатй ва хифзи он хамеша дар иртибот бо мафхумхои зиндагии порсоёна ва ё фоси;она баррасй мегардид. Тасаввурот дар бобати саломатии инсон ва тарзи солими зиндагй дар таълимоти фалсафаи натуралистии табибони мактаби Косск, ки ба мактаби табиби юнонй и мутаффаккири барчаста Гиппократ (V-IV т. м.) нисбат медиханд, низ ба назар мерасад. Дар рисолаи фалсафии "Дар хусуси тарзи солими зиндагй " маданияти саломатй ва тарзи солими зиндагй хамчун як навъ хаёти созгору хушоянд,
ки ба он бояд тавассути риояи як ;атор ;оидахои рафтор ва тадбирхои бехдошти саломатй расид, арзëбй мегардад. Асосгузори илми ахло; Aрастy мафхуми "саломати"-ро тавсиф намyда, онро бо илми тиб, ки ба хифз ва бехдошти саломатй тавассyти пешбурди тарзи хаëти солим мусоидат менамояд, ало;аманд мехисобид (1,87). Рукни асосии хифзи саломатй , ки як чанбаи хаëт ва фаъолияти инсон аст, файласуф ;абл аз хама рафтору кирдори ба талаботи хифзи саломатй чавобгу мехисобид, ки риоя ва татби;и мачмуи тавсияхои инфиродиро оид ба хифзи саломатй дар назар дорад.
Дар самти баррасии консептуалии раванди хифзи саломатй ва ташаккули маърифати саломатй низоми хифзи саломатии Шар; хеле пешрафта махсуб меëбад, зеро унсурхои умумимаданй ва маънавии Шар;ро, ки то хол ахамияти худро гум накардаанд, дар бар мегирад. Дар рисолаи "^онуни тиб"-и Ибни Сино, ки ба масъалахои саломатй ва зарурати нигох доштани он бахшида шудааст, талаботи мухимтарини танзими саломатй муайян карда шудаанд. Аз чумла:
1) мувозинати фитрй;
2) интихоби Fизо;
3) тоза кардани чизхои зиëдатй;
4) бетаFийр нигох доштани сохти бадан;
5) бехтар гардонидани он чизе, ки нафас кашида мешавад;
6) мутоби; гардонидани сару либос;
7) мувозинати харакати чисмонй ва маънавй" (б,420).
Хдр як тамаддуни Шар; дорои хусусиятхои ба худ хос ва нотакрор буда, таърихи тулонии хамзистй барои ба вучуд овардан ва нигох доштани ниходи умумии маданй - ниходи инкишоф ва такмили шахсият бо истифода аз психотренингхо, тачрибахои тиббй, истеъмоли Fизои табий ва омилхои бехдошти саломатии табиат заминаи мусод фарохам овардааст. Таърихи пайдоиш ва ташаккули низоми бехдошти саломатй, ки минбаъд дар таълимоти фалсафиву динй ва тиббии тамаддунхои Шар; хеле васеъ мавриди истифода ;арор дода шудааст, хазорсолахоро дар бар гирифта, аз бозëфтхои эмперикии хал;хои ;адим OFOЗ меëбад. Асоси тамоми низомхои бехдошти саломатии Шар;ро принсипи ягона - агар ;увваи нихонии организм фаъол бошанд, шифо ëфтан хама ва;т имконпазир аст. Гуфтори ;адимаи "тан солим-рух солим" барои тамоми низомхои бехдошти саломатии шар;дан асосй махсуб меëбад. Махз барои хамин дар тибби Шар; ягон низоми бехдошти саломатй, ки танхо ба табобати чисм равона шуда бошад, ба назар намерасад. Эътимод ба муфид будани ичрои маш;хои хамарузаи чисмониву бехдошти саломатй ва зарурати он бошад дар тамоми мамолики машри;замин хамчун расму маросими динй, ки риояи он барои хамагон бидуни истисно хатмй аст, хамеша пойдор буд(9,92).
Тачрибахои бехдошти саломатии Шар; хамчун " равияхои томе, ки дар баробари омузиши инсон, робитаи y бо чомеа ва дyнëи ботинии инсон, инчунин вазифахои бехдошти саломатй, табобат, таълим ва худтакмилдихиро баррасй менамояд" фахмида мешаванд. Равишхои низомхои мазкур на танхо ба организми инсон, балки ба солимии маънавй ва ботинии инсон таъсир мерасонанд. Мутафаккирони Шар; таъкид бар он доштанд, ки барои солим будан, шахс бояд ба ;увваи худ, ба неруи дохиливу имкониятхои захиравии худ эътимод кунад ва хиссдату чисми худро идора карда тавонад(11,256).
Дар робита ба ин нукта тахлили му;оисавии анъанахои ташаккули маърифати саломатй дар мазхаби насронии шар;й ва мусалмонй, ки аз чониби Р.А.Мифтохов гузаронида шудааст, ;обили таваччух аст. Дар заминаи ин тахлилхо y ба хулосахое мерасад, ки "дар хар ду равияи динй расидан ба зебоии ха;и;й, ки на бо хиссдат, балки бо а;л шинохта мешавад, тал;ин карда мешавад. Зебоии ботинй хамин гуна зебоист ва инсон бояд дар баробари аз паи он шудан, ба нигох доштани ;увваи чисмонии хеш низ эътибор дихад. Махз дар хамин яклухтй ва муназзамии чорахои тарбиявй, ки симои маънавй ва чисмонй, а;ли расо ва захирахои саломатии инсонро дар якчоягй ташаккул медиханд, неруи арзишманди педагогй зохир мегардад. Бояд ;айд кард, ки хам дар дини насронй ва хам дар дини мусалмонй тарбияи чисмонй барои ба тарбиятгарон фахмонидани маънихои зерин равона карда шудааст: яке аз усулхои нигох доштани саломатй харакати чисмонист, маш;хои варзишй бошад-зарурати хамарузаанд. Ма;сади тарбияи чисмонй дар дини насронй ва мусалмонй ташаккули рухи солим аст, аз чумла тавассути маш;хои чисмонй, ки дар оянда хамчун як навъ меъëри фитрие, ки инсонро аз рахгум задан эмин нигох медорад, баромад мекунад.Аммо анъанахои тарбияи чисмонии хал;хое, ки дини ислом ва насрониро пайравй менамоянд, чуноне ки Р.А. Мифтохов, дорои хусусиятхои ба худ хосанд (1б,121).
Хднуз то ;абули дини ислом "тарбияи чисмонй дар низоми тарбияи хал;хои Шар; мав;еи мухимро ишFOл менамуд:азбаски аксарияти ин хал;хо ва ;абилахо кучй буданду машFyлияти
асосии он^о шикор ва чорводорй буд, ;увваи чисмонй ва чолокии харакат зарур хисобида мешуд. Мулохизахо дар бораи зарурати бахшидани ва;тхои холй ба корхои савоб ва накукорй дар хадисхои Паёмбар тал;ин мешуданд". Бинобар ин ба саломатии хеш дидаву дониста беэътиной намудан - "дар дини ислом гунох аст. Дини ислом барои машгул шудан бо тарбияи чисмонй, ;аноатмандй зохир намуданро хангоми тановул ва нушидан даъват мекунад, истеъмоли машрубот ва нашъа, тамокукашй, умуман хама чизе, ки ба саломатй зараровар аст манъ мекунад" (16,122).
Ба хамин тартиб, фархангу маданият ва иду маросимии хал;хои мусалмонй неруи бузурги педагогиро дар бар мегиранд. Педагогикаи исломй барои аз насл ба насл гузаронидани тачрибаи бузурги тарбиявй имкон додааст. Бозихои хал;й, идхо, анъанаву маросимхо-ин хама барои ташаккули шахсияти чисман солим ва маънавин гано мусоидат намудаанд. Омузиш раванди тахаввули низоми педагогии насрониён ва мусалмонон собит менамояд, ки ба ворид шудани онхо ба раванди имрузаи тарбиявию таълимй неруи бузурги сохаи хифзи саломатй, ки имруз низ хеле зиёд мавриди истифода ;арор дода мешавад, боис гардидааст (16,123).
Педагоги машхури чех Я. А. Коменский (1592-1670), ки дар инкишофи гояхои инсондустй дар самти тарбияи маърифати саломатии шахсият сахми назарас дорад, чунин мехисобат , ки "принсипи асосии хама гуна низоми педагогй созгор будан бо табиат аст", яъне ба андешаи педагог "барои инкишофи комили шахсият, пеш аз хама бояд организмро мустахкам намуд ва чавонон бояд хар чизе, ки инсонро комил мекунад омузанд, зеро дар ниходи худи инсон хамин талабот мавчуд аст " (11,266).
Дар Руссия унсурхои хифзи саломатй хам дар педагогикаи хал;й ва хам дар мактабхои педагогии Маскав хеле зиёд ба назар мерасанд, вале аввалин маротиба махз олими машхури рус М.В. Ломоносов ахамияти давлатй доштани масъалаи хифзи саломатии кудаконро таъкид кардааст.Кушишхои нахустини омузиши масоили хифзи саломатй дар тах;и;оти олимони шинохтаи сохаи педагогикаи муосири Чумхурии Точикистон М.Лутфуллоев, Ф.Шарифзода, Х.Рахимзода, Х.Рахимов, Х.Сабурй низ ма;оми хосаи худро пайдо намудааст, ки аз тарафи онхо роххои бехтар намудани тарбияи хифзи саломатй ва дар насли наврас тарбия намудани мохияту мазмун ва ахамияти он мавриди тах;и; ;арор дода шудааст.
Дар асари безаволи академик М.Лутфуллоев «Педагогикаи миллии хал;и точик» вобаста ба тарбия ва таргиби хифзи саломатии чомеа ;исмати алохида бахшида шудааст, ки дар он мавзуъхои лафздармонй ва тарбияи хифзи саломатй, моддахои зараровар ва о;ибати истеъмоли он, хаммом ва ахамияти он дар тозагию саломатй, хонавода ва шартхои саломатии насл, мавриди тах;и; ;арор гирифтаанд, ки байни насли наврас гояи пеш гирифтани тарзи хаёти солимро таргиб мекунад (14).
Дар китоби пурарзиши академик Ф.Шарифзода "Педагогика:назарияи инсонофар ва чомеаи шахрвандй" низ вобаста ба тарбияи солимии чомеа маводхои арзишманди илмй гирд оварда шуда, саломатиро тамоюли умедбахши илмию педагогй дар ;арни бисту як номидаанд. Ин олими шинохта такя ба илми валеология, ки назария ва амалияи сохаи тандурустии инсонро меомузад, чунин муаммохои асосии онро пешниход намудааст:
1.Саломатй хамчун категорияи биологию ичтимой;
2.Усулхои ташаккули саломатй;
3.Усулхои муайян намудани хусусиятхои конститутсионии фард;
4.Усулхои арзёбии саломатии фард ва хусусиятхои тарзи хаёти солим;
5.Тарзхои амалии хифз ва та;вияти саломатй;
6.Назария ва усули таълими валеология (18).
Омузиш ва баррасии муаммои хифзи саломатй ва таргиби тарзи хаёти солими насли наврас мавзуи халталаб ва замонавй буда,вобаста ба тагйироти бомароми чомеа мазмун ва шакли худро дигар менамояд, ки он ахли пажухишгарон тах;и;оти навро та;озо менамояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Аристотель. Сочинения: в 4-х т. / пер. с древнегреч. - М.: Мысль, 1978. - 2т. - 687 с.
2. Большой психологический словарь/ под ред. Мещерякова Б.Г., Зинченко В.П. - М.:
Издательство: Прайм-Еврознак, 2003. - 672 с.
3. Гегель, Г. Философия духа/ Г. Гегель//Энциклопедия философских наук. - Т.3. - М.: Мысль, 1977.-470 с.
4. Давыдов, В.В. Теория развивающего обучения / В.В. Давыдов. - М.: Интор, 1996. - 542 с.
5. Джассим Рана Абдальссатар Джассим. Национальные особенности подготовки будущих
преподавателей физической культуры к формированию здорового образа жизни школьников
/ Джассим Рана Абдальссатар Джассим//Ученые записки университета имени П.Ф. Лесгафта. - 2011. - №4(73). - С. 55-59.
6. Ибн Сина, А.А. (Авиценна). Канон врачебной науки / А.А. Ибн Сина. Кн. 1. Изд. 2-е. Ташкент: ФАН, 1981. 550 с.
7. Исаев, И.Ф. Формирование профессионально-педагогической культуры преподавателя высшей школы / И.Ф. Исаев. - М. Академия, 2004. - 193 с.
8. Каган, М.С. Философская теория ценностей / М.С. Каган. - СПб.: ТОО ТК «Петрополис», 1997. - 205 с.
9. Казин, Э.М. Основы индивидуального здоровья человека: Введение в общую и прикладную валеологию: учебн. пос./Э.М.Казин,Н.Г.Блинова, Н.А.Литвинова.-М.: ВЛАДОС,2000.-192 с.
10.Кант, И. Сочинения: в 6-ти т.: пер. снем. / И. Кант. - М.: Мысль, 1965. - 4 т. - 351 с.
11. Коменский, Я.А. Великая дидактика // Избранные педагогические сочинения: в 2-х т. / Я.А. Коменский. - Т.1. - М.: Педагогика, 1982. - С. 242-476.
12.Коран, 2:112.
13.Кулаков, С.А. Основы психосоматики/С.А.Кулаков.-СПб.: Речь, 2007. - 288 с.
14.Лутфуллоев,М.Педагогикаи миллии хал;и точик /М.Лутфуллоев.-Душанбе:Сифат,2015.-704с.
15.Менегетти, А. Психосоматика: пер. с итал. / Антонио Менегетти. -М.: ННБФ «Онтопсихология», 2004. - 360 с.
16.Мифтахов, Р.А. Общее и особенное по отношению к физическому воспитанию подростков в религиозно-культурологических традициях мусульманских и православных учений/ Р.А. Мифтахов // Образование и саморазвитие. - 2012. - №5(33). - С. 119-123.
17.Сабуров, Х.М. Важность развития интеллектуальной культуры и личности в системе современного образования /Х.М.Сабуров// Ученые записки Худжандского государственного университета имени Б.Гафурова. Гуманитарные науки.2017.№2(51).-С.210-215.188М 2077-4990
18.Шарифзода, Ф.Педагогика: назарияи инсонофар ва чомеаи шахрвандй/Ф.Шарифзода.-Душанбе:Ирфон, 2010.-544с.
REFERENCES:
1. Aristotle. Composition: 4 chapters/translated from Old Greek.-М.: Thought,1978.-Ch.2.-687 p.
2. Big Psychological Dictionary / under the editorship of Mesheryakova B.G., Zinchenko V.P. - М.: Prime-Euromark, 2003. - 672 p.
3. Gegel, G. Philosophy of Spirit/G.Gegel//Encyclopedia of Philosophical Sciences.-ChJ.-М.: Thought,1977.-470 p.
4. Davidov,V.V.Theory of Developing Education/V.V.Davidov.-М.: Intor, 1996. - 542 p.
5. Jassim Rana Abdulsattar Jassim. National Peculiarities of Training Future Physical Culture Teachers to the Formation of Healthy Form of Schoolchildren / Jassim Rana Abdulsattar Jassim // Bulletin of University named after P.F. Lesgaft - 2011. - №4(73). - P. 55-59.
6. Ibn Sina, А.А. (Avicenna). Canon of Medical Sciences/A.A.Ibn Sina.-B.1.The 2nd edition. Tashkent, 1981. 550 p.
7. Isaev,I.F. Formation of Professional and Pedagogical Culture of Future High School Teachers / I.F. Isaev.-М.Academy, 2004. - 193 p.
8. Kagan, М^. Philosophical Theories of Values / М^. Kagan. - Collection of articles «Petropolis», 1997. - 205 p.
9. Kazin, E.M. Basic of Person's Individual Health: Introduction to General and Practical Valueology: manual/E.M.Kazin,N.G.N.A.Litvinova.-М.:VLADOS,2000.-192p.
10.Kant, I. Essay: in 6 Chapters/I.Kant.-М.:Thought,1965.-4 chapter.-351 p.
11.Komenskiy,Y.A.Great Didactics//Collected Pedagogical Essays: in 2 chapters/Y.A.Komenskiy.-Ch.1. - М.:Pedagogics, 1982. - P. 242-476.
12.Qoran, 2:112.
13.Kulakov, SA. Basis of Psychomatics / SA. Kulakov. - Collection of articles.: Speech, 2007. - 288 p.
14. Lutfulloev,M.National Pedagogics of Tajik People./М.Lutfulloev - Dushanbe: Syfat, 2015. - 704 p.
15.Menegetti, А. Psychomatics translated from Italian/Antonio Megetti.-М.:NNBF «Ontopsycology», 2004. - 360 p.
16.Miftakhov, R. A.General and Specific Attitude toward Physical Formation of Teenagers in religious-cultural Traditions of Muslim and Orthodox Study/R.A.Miftakhov// Education and selfdevelopment. - 2012. - №5(33). - P. 119-123.
17.Saburov, Kh. Importance of Intellectual Culture and Development of Personality in Contemporary System of Education//Bulletin of Khujand State university named after academician Bobojon Gafurov. Humanitarian sciences. №2(51).- Khujand,2017.-P.210-215.ISSN 2077- 4990
18.Sharifzoda, F. Pedagogy: Theory of Humancreator and Civic Society/F.Sharifzoda.-Dushanbe: Irfon, 2010.-544 p.
