CC BY
11
УДК 371.014 ББК 88+74.00
ФУТБОЛ ХАМЧУН ВОСИТАИ ТАРБИЯИ НАСЛИ НАВРАС
ФУТБОЛ КАК СРЕДСТВО ВОСПИТАНИЯ ПОДРАСТАЮЩЕГО
ПОКОЛЕНИЯ
FOOTBALL AS A MEANS OF EDUCATING THE YOUNGER GENERATION
Хусенов Мазбутцон Ма^мудцонович, сармуаллими кафедраи умумидонишгоции тарбияи цисмонии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд )
Хусенов Мазбутджон Махмудджонович, старший преподавател общеуниверситетской кафедры физической воспитании ГОУ «ХГУ имени акад. Б. Га фу рова» ( Та дж ик истан, Худжанд)
Khusenov Mazbutjon Mahmudjonovich, senior lecturer of the all-university department of Physical Education under the SEI «KhSU named after acad. B.Gafurov» (Tajikistan, Khujand), E-mail:mazbutjon@mail.tj
Вожщои калиди: футбол, тарбияи цисмони, варзиш, тарбияи эътимод, устувори, цатъият, масъулиятшиноси, ташаббускори, эцодкори
Мацола ба баррасии масъалаи тарбияи насли наврас тавассути бозии футбол бахшида шудааст. Цайд мешавад, ки футбол чун яке аз намудцои оммавитарини варзиш эътироф шуда, дастовардцо дар мусобицацои байналмилали, аз цумла дар чемпионатцои цацон бешубца аз неруву ицтидор, сатци солими ва маънавии цар як миллат шацодат медицад. Дар навбати худ футбол аз цама намуди маъмул ва дустдоштатарини оммацои васеъ буда, воситаи муцим барои инкишофи тарбияи цисмониву маънави ва тарбияи шахс, алалхусус дар байни наврасону цавонон ба цисоб меравад. Таъкид мегардад, ки табиати дастацамъонаи футбол дар насли наврас цисси дусти, рафоцат, кумаки тарафайнро тарбия намуда, цамчунин сифатцои пурарзиши ахлоци, ба монанди цисси масъулият, эцтиром ба шарикон ва рацибон, интизом ва фаъолиятро ташаккул медицад. Цамчунин хотирнишон мешавад, ки цангоми бози бо футбол цар як футболбоз - насли наврас метавонад чунин сифатцои шахсии худ- мустацилият, ташаббускори, эцодкориро такмил дицад.
Ключевые слова: футбол, физическое воспитание, спорт, воспитание уверенности, устойчивость, решимость, ответственность, инициативность, творческие способности
Статья посвящена проблеме воспитания подрастающего поколения через игру в футбол. Отмечается, что футбол признан одним из самых популярных видов спорта, а достижения на международных соревнованиях, в том числе на чемпионате мира, несомненно, свидетельствуют о силе, здоровье и духовности каждого народа. В свою очередь футбол является одним из самых популярных видов спорта среди широкой публики и важным механизмом развития физического и духовного развития личности, особенно подростков и молодежи. Подчеркивается, что коллективный характер футбола у молодого поколения воспитывает чувство дружбы, товарищества, взаимопомощи, такие ценные моральные качества, как ответственность, уважение к партнерам и соперникам, дисциплинированность и активность. Также стоит отметить, что футбол способствует улучшению личных качеств, таких как самостоятельность, инициативность, творческие способности.
Key-words: football, physical education, sports, confidence building, stability, determination, responsibility, initiative, creativity
The article dwells on the problem beset with the younger generation upbringing through playing football. It is underscored that football is recognized as one of the most popular sports, and achievements in international competitions, including the World Championship, undoubtedly testify to the strength, health and spirituality of each nation. In its turn, football is considered to be one of the most popular sports among the general public and an important mechanism for the development of the physical and spiritual development of a person, especially adolescents and young people. The author lays an emphasis upon the idea that the collective character of football in the younger generation brings up a sense of friendship, camaraderie, mutual assistance, such valuable moral qualities as responsibility, respect for partners and rivals, discipline and activity. It is worth mentioning that football promotes improvement of personal qualities, such as independence, initiative and creativity as well.
Футбол яке аз намудхои рушдёфтаи сохаи варзиш дар ;аламрави Ч,умх,урии Тоцикистон ба хисоб рафта, дар миёни ахолй нисбат ба дигар намудхои варзиш махбубияти зиёде касб
намyдааст. Ч,умхурии Точикистон дар катори дигар давлатхо барои рушди ин намyди варзиш тамоми имконот пиëда сохтааст. Аз чумла, Kyмитаи чавонон, варзиш ва сайëxй ба максади ичрои босамари "Барномаи рушди футбол дар Ч,умхурии Точикистон барои солхои 2012-2016" мдани ахолй, бахусус наврасону чавонон чорабинихои таъсирбахшро бо максади таpFибy ташвики ин намуди варзиш дар хамкорй бо Федератсияи футболи Точикистон ба рох мондааст(4). Дар натича амалигардии барномаи мданамухлат барои солхои 2012-2016 шароити муносибро чихати чалби ахолй, ба футбол, заминаи мусоид дар мутобикгардонии инфрасохтори сохаи футбол ба талаботи чахонй, таъмиру азнавсозии иншооти марбут ба футбол, пайдо намудани истеъдодхои нав дар байни наврасону чавонон, гузоштани замина барои рушди футболи касбй дар кишварро ба мтен овард (5).
Ба максади боз хам рушд ва оммавй гардидани футбол дар кишвар ^митаи чавонон, варзиш ва сайëxй Барномаи рушди футбол дар Ч,умхурии Точикистон барои солхои 2017-2021 -ро дар тархи нав тахия намудааст, ки он аз тарафи ^укумати мамлакат тасдик гардидааст. Барномаи мазкур метавонад дар баланд намудани макоми футболи точик накши муассир гузорад(6).Дар доираи барномаи нав мyxайë сохтани шароит барои машFyл шудан ба футбол, ба талаботи байналмилалй мутобик гардонидани иншооти марбути соха, пайдо намудани истеъдоди нав дар байни наврасону чавонон, гузоштани замина барои рушди футболи касбй ва мукаммалгардонии фаъолияти мураббдану доварони ин намуди варзиш дар назар мебошад. Барномаи мазкур хамзамон метавонад, барои баргузории мусобикахои кушоди чумхуриявй байни наврасону чавонон, лигаи футболи кудакон ва таъсиси лигаи футболи дoнишчyëн хамчун як мухаррики пешбаранда хизмат намояд. Барнома дар навбати дигар бо назардошти тачрибахои андухта ба тачхизонидани маркази техникии Федератсияи футболи Точикистон бо маводи лозима, таъмиру баркарорсозии майдонхои футбол, таъсиси маркази тиббии варзишии муосир, сохтани толорхои футзал дар шахрхои Душанбе, Бохтар ва ^лоб, ташкили курсхои бозомузии мураббдан дар чумхурй ва хоричй кишвар, таъсиси маркази ягонаи махзани маълумот оид ба дастахои футболи чумхурй, таъсиси хазинаи рушди футбол, таъсиси синфхои махсуси футбол дар муассисахои варзишии шахру нохияхо, таъсиси марказхои футболи минтакавй дар шахрхои ^лоб, Бохтар, Турсунзода ва Хучанд, рушди футбол дар BМKБ накши калидй бозад(4).
Бояд кайд намуд, ки дар байни бисëp намуди варзиш, ки дар низоми тарбияи чисмонии Точикистон дар холи рушд мебошанд, футбол яке аз чойхои намoëнpo ишFOл менамояд. Наметавон дигар намуди варзишро номбар кард, ки дар оммавй ва маъруф будан бо он ракобат карда тавонад. Дастрасии васеи ин варзиш барои тамоми табакахои ахолй, эхсосоти азими вазъиятхои бозй, воситаи зухури ирода ва далерй дар рафъи амали ракибон футболро хамчун як варзиши маъмул ва абзори арзишнок намудор мегардонад. Футбол дар баробари он ки як навъи варзиш аст, боз имкон медихад, ки барои ба даст овардани дарачаи баланди тарбияи бадан ва сифатхои далерй, интизом, хамохангсозй ва муайянкуниро инкишоф дихад.
Инчунин бо рушди рузафзуни худ футбол маънихои васеъро ба худ касб карда, дар xаëти миллатхо накшгузор гашта истодааст. Дар масири шинохти якдигарии халкхои олам ин навъи варзиш басо сахмгузор аст. Хдмин аст, ки аз хурд то бузурги сокинони сайëpа кабл аз оне, ки миллатхоро шиносанд, аз фалон як футболбози кадом кишваре ном мебаранд. Ва ин сабабгори он мешавад, ки мардум пас аз шинохти куллии як варзишгар ба шинохти тарзи зисти як халкияту миллат ва билохира давлати он марок зохир мекунанд. Ин раванд аксар вакт ба дустиву бахамоии миллатхо оварда мерасонад, ки таърих дар ин маврид чандин мисолхоро метавонад пешоруи мо карор дихад.Дар кишвари мо низ ин фалсафаи футбол ба хубй дарк гардида, аз аввалин лахзахои ба суботи сиëсй даст ëфтани мамлакат мархила ба мархила рохандозй карда шуд. Дар ин замина ^укумати кишвар ду мархила барномахои рушди футбол дар Ч,умхурии Точикистонро барои солхои 2012-2016 ва 2017-2021 тасдик ва рохандозй карда истодааст. Дар консепсияву барномахое, ки ба рушди футбол бахшида шуда буданд, ин нуктаи мухим дарч гардида, пайваста ба рох мондани мусобикоти аз сатхи дехаву махал то минтаквию байналмилалй танхо ба хотири ба рох мондани дустиву бахамой миëни кишрхои гуногуни ахолй ва мамолики хорич мебошад(5).
Бояд гуфт, ки футбол хамчун як навъи варзиш ва машFyлият дар байни наврасон хеле васеъ пахн шудааст. Зеро барои машFyл шудан бо футбол дар аксар вакт шароити мусоид фарохам аст. Агар оддитар баëн намоем, танхо туб, майдон ва худуди 10-12 нафар одам лозим аст, ки бозии футбол гузаронида шавад. Аз ин ру, ин навъи варзиш барои насли наврас маъкул ва
шавковар аст. Дар баробари як навъ машFyлият барои тарбияи бадан, футбол xaмчyн воситаи тарбияи шахсият ва сифатхои мусбати насли наврас низ метавонад махсуб ёбaд. Аммо ин чихати тарбиявии футбол то хануз дар илми педагогикаи ватанй омухта нашудааст.
Футбол барои дар насли наврас инкишоф додани сифатхои мусбат, мисли тобоварй, босуръатй, чолокй судманд буда, бахри инкишофи дигар хислатхои чисмонй низ ахамияти хеле калон дорад. Зохир шудани кобилияти серхаракатй аз дарачаи инкишофи дигар хислатхои чисмонй хеле вобастагй дорад, ки онхо барои дастрас намудани махорати техникии футболбозон ва амалхои техникиву тактикй дар мусобикахо лозиманд. Бе тайëpии хуби махсуси чисмонй дар футболи муосири наврасон ва бачагона ба натичахои намoëн ноил гардидан душвор аст. Бинобар ин донишу малакаи мураббй оид ба он, ки кадом хислатхо, ба кадом дарача, ва дар кадом мухлат ба варзишгарони наврас заруранд, ахамияти калон доранд.
Омузиши адабиëти илмиву методии махсус ва тачрибаи кори варзишй нишон медихад, ки холо як катор масъалаи халношудаи методикаи инкишофи хислатхои чисмонй ва назорати тайëpии чисмонии варзишгарон мавчуданд, ки баррасии онхо 3apyp acT (1,14).
Футбол - ин муборизаи пурчушухуруши ду даста мебошад, ки нишондихандахои он суръатнокй, кувва, чолокй, фикрронии тез аст. Таълим ва тамрини бачагоне, ки дар сексияи футбол машк менамоянд, чаpаëни ягонаи педагогй буда, ба пурзур намудани саломатии машккунандагон, инкишофи хислатхои чисмонии онхо ва аз худ намудани усулхои техникй-тактикии бозй равона гардидааст. Табиати дастачамъонаи футбол дар насли наврас хисси дустй, рафокат, кумаки тарафайнро тарбия менамояд, xaмчyнин сифатхои пурарзиши ахлокй, ба монанди хисси масъулият, эхтиром ба шарикон ва ракибон, интизом ва фаъолиятро ташаккул медихад. Хдр як футболбоз-насли наврас метавонад сифатхои шахсии худро xaнгоми бозй нишон дихад: мустакилият, ташаббускорй, эчодкорй. Дар айни замон, бозй тобеъ намудани кушишхои шахсиро ба манфиатхои коллектив талаб мекунад, ки ин дар тарбияи шахсияти наврас хеле мухим acт.Даp раванди фаъолияти футболбозй ба бозигар техникаву тактикаи мураккабро азхуд кардан, сифатхои чисмониро инкишоф додан, хастагй, дардро рафъ кардан ва муковимат ба шароити номусоиди мухити атроф зарур аст. Хдмаи ин ба тарбияи хислатхои иродаи кавй: далерй, устуворй, азми кавй, тобоварй, часорат мусоидат мекунад(3, 45).
Бозии футбол дар назди шахсияти бозигарон талаботи назаррас мегузорад. Хдмзамон, футболбозй чуноне ки гуфтем ба рушди шахсияти варзишгар таъсир мерасонад. Натичаи фаъолияти варзишй на танхо омодагии чисмонй, фаннй, тактикй ва ичрои як навъи варзиш аст, балки омили бавучудоии дигаргунихои равонй низ мебошад, ки он пеш аз хама сохаи шахсиятро дар бар мегирад. Масалан хонанда С. нихоят дамдузд, канорагир, сустхаракат ва сустхон буд. Бо тавсияиравоншиноси мактаб уро ба сексияи футбол номнавис намуданд. Дар бадали чанд мох хонанда С. хело серхаракат, хушчакчак, ташкилотчй гардида, дарачаи дарсазхудкуниаш низ таFЙиp ëфт. Ин тачриба нишон медихад, ки шахсияти бача хангоми бозй, хоса бозии дастачамъонаи футбол таFЙиp ëфт. Дар тадкикотхои марбут ба вижагихои равоншинохтии бозихои варзишй матолиби марбут ба шахсияти як бозигари футбол, ба вижа дар мархалаи фаъолтарини давраи зиндагй - навчавонй ворид гардидан ба фаъолиятхои варзишй ба андозаи кофй ироа нашудааст(1,32). Дар баробари ин, наврасй мархилаи калидии ташаккули шахсият мебошад. Дар ин давра бори аввал системаи устуворй сифатхои шахсй ташаккул меëбад, чунин механизмхои мухими танзими равонии фаъолият, ба монанди чихатгирии(ориентировка) шахсият, худбаходихй, амалишавии орзухо гузошта мешаванд.
Дар ин мархилаи синну соли рушд, дар насли наврас таFиpoти сифатй дар рушди худогохй ба амал меояд. ^шиш ба камолот ва мустакилият, муносибати танкидй нисбат ба дигарон, кобилияти риоя кардани меъëpxoи xаëти коллективй бо тамоми хусусиятхои дигар - рафтор, самти фаъолият ва Fайpа муайян карда мешавад. Наврасй аз хама мархилахои дигари зиндагии инсон бо асолату суръати афзоиш ва инкишофи организм, хусусиятхои равандхои физиологй ва инкишофи чинсй фарк мекунад. ТаFиpoти зиëде, ки дар ин синну сол ба амал меоянд, ба фаъолияти харакатии наврас бевосита алокамандандДамин тарик, дар чаpаëни тайëpии бисëpсoлаи бачагон дар сексияи футбол - хам таълим ва хам машFyлиятxoи тамринй ба худ вазифахои муайян доранду бо якдигар вобастаанд. Чунин вобастагии зич дар байни намудхои тайëpй: чисмонй, техникй, тактикй ва психологй хам мавчуд аст. Масалан, инкишофи хислатхои чисмонй ва аз худ кардани техника - ду аъзои як занчири бо хам вобаста будаи чаpаëни ягонаи таълими амалхои харакатй аст. Танхо шартан дар байни ин хар ду сархад гузоштан мумкин аст: хислатхои чисмонй дар он вакт инкишоф меëбанд, ки усулхои техникй аз худ карда шаванд ва
хангоми инкишофёбии хислатхои цисмонй ба боз бехтар аз худ намудани техника оварда мерасонад. Ин вобастагй дар байни намудхои тайёрй маълум месозад, ки агар ягон намуди тайёрй дар сатхи паст ;арор дошта бошад, муваффа;ият дар кор бо бачагони дар сексияи футбол маш;кунанда ногузир аст.Аз хамин сабаб дар цараёни тайёрии бисёрсолаи футболбозони цавон кор аз болои хар як намуди тайёрй бояд мунтазам ва дар як ва;т ицро шавад. Лекин дар баъзе мархалахои таълим ва тамрин як ва ё якчанд намуд тайёрй аз дигархо зиёдтар дида мешаванд. Инро ба назар гирифта, дар ва;ти гузаронидани машгулиятхо бо футболбозони наврас таносуби сарфакорона дар байни намудхои тайёрй ба андозаи зиёд шудани тайёрии футболбозонро нигох доштан лозим аст.
Воситаи асосии таълим ва тамрин дар сексияхои футбол ин маш;хои цисмонй мебошанд, ки ба ду намуд та;сим кардан мумкин аст - асосй ва ёридиханда. Ба маш;хои асосй дохил мешавад - маш;хо оид ба техника ва тактика, яъне худи бозии футбол. Маш;хои ёридиханда ба ду гурух цудо мешавад - умумй ва махсус.Ба маш;хои умумй онхо , ки барои аз худ намудани усулхои асосии бозй ва ба даст овардани тайёрии цисмонии хаматарафа, солимгардонй дохил мешаванд. Маш;хои махсус барои ба даст овардани хислатхои лозимии цисмонй ва аз худ намудани малакаи махсуси харакатй лозиманд(3, 34-35). Бо гузашти ва;т организми бачагон инкишоф ёфта, усулхои мураккаби техникй ва тарзхои истифодаи онхо дар лахзахои бозй омухта мешавад. Дар ин синну сол ра;обат чун мубориза дар байни бозингарон хеле афзоиш меёбад. Ин омилро бояд дуруст истифода бурд, то ин ки ба инкишофи тези махорати бачагон таъсир расонида шавад. Дар рафти машгулият мураббиён, муаллимон ва волидайн набояд ба бачагон ба мисли «калонсоли хурд» муносибат намоянд. Дар ин мархала бачагон ба дастгирй, хавасмандкунй ва на;ши равонакунандаи калонсолон мухтоц мебошанд. Танхо бо хамин рох потенсиали максималии бозингариро ба даст оварда мешавадДамин тари;, тарбияи мав;еи фаъоли хаётй ва ахло;й дар байни мактаббачагон бояд яке аз афзалиятхои истифодаи воситахо, шаклхо ва усулхои тарбияи цисмонй ва варзиш гардад, ки дар ин низом мав;еи футбол хеле бузур аст.Машгулиятхои мунтазами футбол кудаконро ба эътимод ба худ, ба коллективизм ва дустй, кумаки тарафайн таълим медиханд. Онхо сифатхои цисмонй (;увват, суръат, тобоварй, ;обилияти цахидан ва гайра) ва рухй (эътимод, устуворй, ;атъият, ;обилияти зуд ;абул кардани ;арори дуруст) -ро ба воя мерасонанд. Аз ин ру, харчй бештар насли наврасро ба чунин бозихои серхаракат ва дастацамъона цалб намуд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Кошелев, В.Ф.Физическое воспитание студентов в техническом вузе: Учебное пособие/ Под ред. О.Ю. Малозёмова/ В.Ф.Кошелёв, О.Ю.Малозёмов, Ю.Г.Бердникова, А.В.Минаев , С.И.Филимонова - Екатеринбург: УГЛТУ; Изд-во АМБ, 2015. -464 с.
2. Москаленко,Р.Футбол/Р.Москаленко.-Издательство:Эксмо, Серия: Спортивная энциклопедия, 2011. - 64 с.
3. Иванов, К. Футбол в системе физического воспитания: https://footballstudy.ru/articles/futbol-v-sisteme-fizicheskogo-vospitaniya- (Таърихи муроциат 28.05.20
4. http://javonon.tj/news/sport/futboli-to-ik-boz-am-rushd-:meyebad/(Таърихи муроциат 28.05.20
5. https://youth.tj/uncategorized/14789/(Таърихи муроциат 28.05.20
6. http://base.mmk.tj/view_sanadhoview.php?showdetail=&sanadID=529((Таърихи муроциат 28.05.20
REFERENCES:
1. Koshelev,V.F.Physical education of students in a technical university: textbook/Ed.O.Yu.Malozyomova/V.F.Koshelev,O.Yu.Malozyomov,Yu.G.Berdnikova,A.V.Minae v,S.I.Filimonova-Yekaterinburg:Ural State Forest Technical University;Publishing house AMB, 2015.-464 p.
2. Moskalenko,R.Football/R.Moskalenko.-Publisher:Eksmo Series:SportsEncyclopedia, 2011. - 64 p.
3. Ivanov, K. Football in the system of physical education: https://footballstudy.ru/articles/futbol-v-sisteme-fizicheskogo-vospitaniya-(Date of request: 28.05.20).
4. http://javonon.tj/news/sport/futboli-to-ik-boz-am-rushd-meyebad/
5. https://youth.tj/uncategorized/14789/(Date of request: 28.05.20).
6. http://base.mmk.tj/view_sanadhoview.php?showdetail=&sanadID=529(Date of request: 28.05.20).
