CC BY
3УДК 821.161.3.09-822
М1ЖЛ1ТАРАТУРНЫ ДЫЯЛОГ У АСЭНСАВАНН1 ТВОРЧАСЦ1 СЯРГЕЯ ЯСЕН1НА ЯГО Л1ТАРАТУРНЫМ1 СУЧАСН1КАМ1 (ПА МАТЭРЫЯЛАХ БЕЛАРУСКАГА ДРУКУ)
канд. фтал. навук, дац. 1.Б. ЛАПЦЁНАК (Беларусш дзяржауны утверЫтэт культуры i мастацтвау) laptenokirina@tut.by
Артыкул прысвечаны вывучэнню беларускага кантэксту лтаратурнай спадчыны С. Ясента у пра-цэсе мiжлiтаратурнага узаемадзеяння. Асаблiвая увага удзяляецца праблеме успрымання творчасцi паэта яго лiтаратурнымi сучаснiкамi. На аснове матэрыялау беларускага друку разглядаюцца актуаль-ныя аспекты асэнсавання творчай iндывiдуальнасцi паэта па некальтх напрамках: лтаратуразнаучыя i лтаратурна-крытычныя даследавант, мастацюя прысвячэнт, наследаванш i пераклады. Шляхам ix вы-вучэння вызначаны асноуныя канцэптуальныя падыходы, ятя адлюстроуваюць асаблiвасцi рэцэпцьп творчасцi С. Ясетна у Беларуd у 1920-1930-я гг.
Ключавыя словы: лтаратурны працэс, творчая iндывiдуальнасць тсьментка, рэцэпцыя, маста-цш пераклад, наследаванне, лтаратурна-крытычнае асэнсаванне.
Уводзшы. На сучасным этапе назiраецца павышаная щкавасць да развщця лиаратуры першых дзесящгоддзяу мшулага стагоддзя, паколью у iM акамуляваны шэраг характаралапчных аспектау, важных для усведамлення агульнай светапогляднай i эстэтычнай сiтуацыi 1920-1930-х гг. Сучасныя працы даслед-чыкау пашыраюць кола фактычных матэрыялау аб творчасцi тсьменшкау дадзенага перыяду, што стварае перспектывы для спасцiжэння цэласнай карцiны развщця лиаратурнага працэсу. Актуальным аспектам у гэтым кантэксце з'яуляецца даследаванне мiжлiтаратурнага узаемадзеяння, у межах якога пашыраецца спектр вывучэння асобы пiсьменнiка i яго творчасцi, уключаючы пытаннi лггаратурнай пераемнасцi, функ-цыянавання разнастайных форм творчага асваення яго спадчыны.
Даследаванне працэсу мiжлiтаратурнага узаемадзеяння, умоу i фактарау фармiравання мiжлiтара-турнага дыялогу непасрэдна звязана з пытаннямi успрымання творчасцi тсьменшка, яе лиаратурна-крытычнага асэнсавання i запатрабаванасцi.
Успрыманне мастацкага твора уяуляе сабой складаны i шматгранны працэс: «з аднаго боку, яго структура i напрамак развiцця запраграмаваны у мастацкiм творы, з другога боку, у ходзе гэтага працэсу ажыццяуляецца творчая дзейнасць успрымаючага, якая так щ iнакш вiдазмяняе увасобленыя у мастацкiм творы вобразы пад уплывам iндывiдуальнага жыццёвага вопыту успрымаючага, яго эстэтычных iдэалау, прынцыпау светауспрымання i пэунай мэтанакiраванасцi» [1, с. 206]. Дадзенай праблеме прысвечаны даследавант лпаратуразнауцау (Г.А. Гукоусш, Б.С. Мейлах, В.Я. Халiзеу, М.Б. Храпчанка, Л.В. Чарнец), пахо-лагау (Л.Г. Жабщкая, Н.1. Нiкiфарава, П.М. Якабсон), фшосафау (Ю.Б. Борау, Я.В. Волкава, А.А. Крыуцун) i iнш. Праблема успрымання творчасщ пiсьменнiка даследавалася пераважна у адносiнах да чытачоу -як праблема успрымання лиаратурнага твора у працэсе яго аналiзу, iнтэрпрэтацыi i жанравай дыферэн-цыяцыi, што знайшло выяуленне у працах Н.Д. Малдаускай, М.1. Кудрашова, У.Г. Маранцмана, Г.1. Бе-ленькага, 1.С. Збарскага, В.А. Даманскага i iнш.
Апошнiм часам назiраеццца устойлiвая цiкавасць да аналiзу гэтай праблемы у мiжлiтаратурным фар-маце, аб чым сведчаць ташя даследаваннi, як «Творчество А.П. Чехова в Ираке: восприятие и оценка» (2015), «Рецепция творчества В.П. Астафьева и В.Г. Распутина в Китае: этическое пространство» (2019), «Восприятие и изучение творчества Чарльза Диккенса в России» (2016) i шш. Асаблiвую актуальнасць уяуляе сабой вывучэнне успрымання творчасщ тых замежных тсьменшкау, яюя аказалi значны уплыу на раз-вiццё нацыянальнай лiтаратуры, яе жанрава-тэматычную разнастайнасць i мастацкую вобразнасць.
Ушкальным аб'ектам для вывучэння у дадзеным кантэксце (як з пункту гледжання лиаратурна-кры-тычнага адлюстравання, так i даследавання iндывiдуальна-творчай рэцэпцыi) з'яуляецца успрыманне творчасщ С. Ясенша. З улшам скандальнага антуражу працяглы час яна iнтэрпрэтавалася лiтаратурнай суполь-насцю неадназначна. Гэта адносiлася як да творчасщ паэта у цэлым, так i да асобных яго творау. Вызна-чана, што юнуе «велiзарная колькасць (больш за 100) не проста супрацьлеглых, але нават i выключаючых адна адну прыжыццёвых ацэнак паэмы "Пугачоу"» [2, с. 108]. Лиаратурна-крытычныя матэрыялы «Масквы кабацкай», створаныя лiтаратурнымi сучаснiкамi паэта, таксама адлюстроуваюць «даволi неад-назначнае успрыманне кшп» [3, с. 100]. У той жа час па колькасщ перакладау, выданняу, водзывау i рэцэнзш 1926-1927 гг. С. Ясенiн з'яуляуся безумоуным лiдэрам сярод рускiх паэтау. Яшчэ пры жыццi паэта яго творы былi перакладзены на 17 моу свету.
Праблема успрымання С. Ясенша у сусветнай культуры упершыню была пастаулена лиаратураз-науствам у 1980-я гг. У наступныя дзесяцiгоддзi адметнай спробай яе даследавання стала выданне
«Русское зарубежье о Есенине» (1993), падрыхтаванае Н.1. Шубшкавай-Гусевай. Зборшк «С. Ясенш i су-светная культура» (2007) стау першым вопытам комплекснага калектыунага падыходу да пытанняу су-светнага успрымання яго спадчыны. На працягу апошняга дзесяцiгоддзя з'явшся працы, у якiх у сютэма-тызаваным i абагульняючым выглядзе прадстаулены звесткi, якiя значна пашыраюць уяуленне лггара-турнай грамадскасцi аб асваенш спадчыны рускага паэта за мяжой: даследаванш К.С. Хiло «Восприятие поэзии С.А. Есенина в Германии» (2015), Н.1. Шубшкавай-Гусевай «Есенин в Польше (1918-1939): рецепция и интерпретация» (2019), М.У. Скараходава «"Большое видится на расстояньи...": о рецепции творчества Есенина в Советском Союзе (1930-1980-е гг.)» (2017) i шш.
Асноуная частка. Пытанне асэнсавання творчасщ С. Ясенша яго лiтаратурнымi сучаснiкамi у Бе-ларусi адносiцца да л^ найменш вывучаных. У той жа час яго разгляд садзейшчае раскрыццю працэсу узаемаузбагачэння i узаемадзеяння лiтаратур, аналiзу спецыфiкi працэсу выяулення творчага «я» паэта i яго уключанасщ у агульную тэндэнцыю успрымання творчасщ паэта у сусветным кантэксце, вызначэнню адметнасцi форм асваення яго лиаратурнай спадчыны.
Найбольшы уклад у вывучэнне рэцэпцыi творчасцi рускага паэта у Беларусi сярод сучасных даследчыкау унёс П.1. Радзечка, аутар кшг «Гомельская Есениниана» (2000), «Троянский конь репутации Есенина» (2005), «Есенин и белорусская поэзия» (2000), «Есенин и Беларусь» (2011), «Реабилитированный Есенин» (2016). Важную ролю у пошуку i вызначэнш беларусмх крынiц ясенiнскай спадчыны мае пака-зальнiк, падрыхтаваны У. Фрыдманам, - «Беларуская Ясенiяна. 1925-1984» (1985), у яюм упершыню на постсавецкай прасторы былi сабраны звестю пра кнiгi паэта, выдадзеныя у Беларусi, публiкацыi яго вершау на рускай i беларускай мовах, артыкулы, прысвечаныя яго творчасцi, вершы беларусюх i рускiх паэтау, апублiкаваныя у беларускiм перыядычным друку.
Даследаванне працэсу асваення лиаратурнай спадчыны С. Ясенша у Беларусi сведчыць аб тым, што гэты працэс быу даволi доУгiм, праходзiу у некалькi этапау, неаднародных па iнтэнсiунасцi, з яюх найменш вывучаны - перыяд 1920-1930-х гг.
Упершыню з творчасцю С. Ясенша беларусю чытач пазнаёмiуся у 1925 г. Гэта быу верш «Пер-сiдскiя матывы» у перакладзе У. ДубоУкi, надрукаваны у газеце «Савецкая Беларусь» за два месяцы да трапчнай гiбелi паэта. Беларуси паэт неаднаразова сустракауся з С. Ясеншам падчас вучобы у Маскве, i той, у сваю чаргу, таксама ведау яго, хоць i не быу блiзка знаёмы з яго творчасцю: «Будучы студэнтам, я неяк саромеуся "лезщ" у большае знаёмства да вядомых аутарау» [4, с. 60]. У сваiх успамшах У. Дубоука падрабязна апiсау асаблiвасцi сустрэч рускага паэта са студэнтамi у Вышэйшым лiтаратурна-мастацкiм iнстытуце, на яюх неаднаразова сам прысутнiчау: «Ясенш з'яуляуся у iнстытуце не толью на урачыстых вечарынах, на адкрыцщ або заканчэннi навучальнага года, але i проста няузнак. З'яуленне Ясенша у шсты-туце заусёды стварала узнёслы настрой у студэнтау. У гадзшы такiх лекцый студэнты часта чыталi свае творы. Па жаданш аутара чытанне адбывалася з абмеркаваннем або без яго. Назывался тамя заняткi "воль-най кампазщыяй". Дадзеная форма стала пастаяннай - студэнты набывалi навык да выступленняу ды i чыталi на "вольнасщ" больш ахвотна i смялей, чым у класах i на семiнарах. Ясеншу падабалася студэнцкая "вольная з вольных" - ён лiчыу яе добрым пачынаннем i сам прымау удзел у выступленнях» [4, с. 40].
Знаёмства з русюм паэтам, яго эмацыянальная заразлiвасць пауплывалi i на iмкненне да перакладу яго творау Ю. Гаурука. Успамiнаючы, як у студэнцюя гады слухау у выкананш аутара «Песню пра сабаку», ён звяртау увагу на прастату, штымнасць iнтанацыi i выключную пачуццёвую аддачу паэта, падкрэслiва-ючы, што такога артыстычнага чытання не чуу больш нiколi.
Прыжыццёвая лiтаратурная крытыка, размешчаная у беларускiм перыядычным друку, у адносшах да С. Ясенша была нешматслоунай у першай палове 1920-х гг. (адна публiкацыя у газеце «Чырвоны сцяг» (№ 7, 1925) i больш разгалiнаванай - у другой палове 1920-х гг. (артыкулы i рэцэнзп, апублiкаваныя у выданнях «Полымя» (№ 1, 1926), «Чырвоны сцяг» (№ 7, 1925), «Звезда» (1 студз. 1926 г.), «Заря Запада» (15 студз. 1926 г.), «Палеская прауда» (17 студз. 1926 г.).
Адметным i у пэуным сэнсе паказальным у кантэксце вызначэння тэндэнцыi успрымання паэта прыжыццёвай лiтаратурнай крытыкай у 1920-я гг. можна назваць рэцэнзда, надрукаваную у газеце «Чырвоны сцяг» (№ 7, 1925), на кнiгi «Страна Советская» (Тыфлю, 1925) i «Персидские мотивы» (Масква, 1925), аутарства якой было абазначана крыптошмам «З. Б.». Спачатку яно прыпiсвалася выключна З. Бядуль Пазней з'явiлася меркаванне, згодна з ямм рэцэнзiя прыпiсавалася «пяру вядомай у свой час расшскай пiсьменнiцы Зоi Бухаравай. Менавiта яна апублшавала пад крыптонiмам "З. Б." станоучую рэцэнзiю на першую кшгу Сяргея Ясенiна» [5, с. 383]. Пазней даследчык П. Радзечка прапанавау яшчэ адну версiю для абмеркавання: аутар артыкула - Дзмiтрый Сямёнавiч Снежка, ураджэнец горада Орша, яю супрацо-унiчау у 1920-1930-я гг. з некалькiмi беларускiмi газетамi i часопiсамi i напiсау крытычную рэцэнзю на кнiгу С. Ясенiна «Березовый ситец» (1925) [5, с. 383-384].
У дадзенай публшацьи виаецца жаданне паэта перайсщ на пострэвалюцыйныя пазщьи, якое ён вы-казау у «Краше Савецкай»: «I нiчога няма дзiунага у тым, што Есенш - пясняр сялянскiх хат, кляноу, вёскi i палёу, заяуляе у "Стансах": Я полон дум об индустриальной мощи, / Я слышу голос человечьих сил» [6, с. 89]. У той жа час аутар далёю ад думю, што паэт стау рэвалюцыйным урбанютам, i называе яго «хрупкай», «мяккай», «глыбокай» i «хворай» натурай [6, с. 89].
Такой жа неадназначнай была ацэнка «Перадсюх матывау». З аднаго боку, адзначана, што у вы-данш «ёсць прыгожыя пералiвы вершау», што «робщь iх больш лiрычнымi i прыгожымi» [6, с. 90]. З другога боку, сцвярджалася, што «ня гэткая творчасць нам патрэбна», у якой «збоку унутранага зместу -неяк пуста», дзе паэт «аддыхае пасля змены "сваiх лiр" ... альбо пакащуся у "лiрычныя настраёвыя мотывы"» [6, с. 90].
У той жа час ужо у прыжыццёвай рэцэпцыi вiдавочным з'яуляецца асэнсаванне асноуных канцэптау ясенiнскай паэзii, адметнасщ яго творчай iндывiдуальнасцi - «пясняр сялянских хат, кляноу, вёскi i палёу» [6, с. 89]), «руская душа» [6, с. 90] i iнш.
Актывiзацыя мiжлiтаратурнага дыялогу у асэнсаваннi творчасцi С. Ясенiна прыпала на другую па-лову 1920-х гг. На смерць паэта адгукнулкя вершамi многiя паэты Беларусi (А. Гурло, М. Лужанш, А. Вольны, А. Дудар i iнш.). Акрамя таго, згодна «пратакола № 1 агульнага сходу "Маладняка" за 4 студ-зеня 1926 г. маладнякоуцы "на наст[упны] паняд[зелак]" (г. зн. 11.01.1926) збiралiся праводзiць вечарыну памящ С. Ясенiна, дзе Мiхась Чарот i Мiхась ДуброУскi павiнны былi выступiць з успамiнамi пра яго. На жаль, тэксту щ нават кароткага пратакола гэтых успамiнау не захавалася» [7, с. 11]. У № 1 за 1926 г. часотса «Маладняк» была размешчана «Аутабiяграфiя» паэта у перакладзе на беларускую мову.
Адразу пасля смерцi паэта у перыядычным друку з'явiлiся i водгукi на яго творчасць. Так, у часотсе «Полымя» (№ 1, 1926) быу размешчаны артыкул «С.А. Есенш (Увагi на краёх газэт)». У адрозненне ад публiкацыi у газеце «Чырвоны сцяг», тут няма негатыунай ацэнкi ранняй творчасцi паэта. Аутар апiсвае паэта як адметнага лiрыка, якi «не адводзячы вачэй з калысю сваёй музы, прыклау к ёй i чулае паэтычнае вуха» [8, с. 174], а таксама асобна звяртаецца да разгляду урбанютычнай тэмы у яго творчасць Ён адзначае, што «горад высмактау з Есенiна асабiстасць яго поэтычных успрыманняу», «атруцiу Есенiна скэпсызмам» [8, с. 175], даказвае, што урбашстычная мастацкая палира супярэчыць духу яго паэзп: «Поэта, якi аддау зямлi залатое зерне сваёй беспасрэднасцi, убачыу, што гэта зерне прарастае не зялёным голкавым парост-кам, а ... фабрычным комiнам! Чалавек, яю дагэтуль поэтызавау бяздумную чорназёмную простасць i пу-стасць, раптам пачуу канечнасць: "воспеть динамо и турбину / и даже спичечный завод". Гэта было нязносна сваёй незразумеласцю, хваравгга у сваёй нечаканасцi» [8, с. 176]. З пункту гледжання даследчыка, памылкай было злучэнне «рэлiгiйнага з рэвалюцыйным», «матэрыялютычнага (горад) i творча патэнцыяльнага (вёска) пачаткау». На яго думку, «знайсщ роунадзейную сiл, яюя узаемна выключаюць адна другую» - гэта тое са-мае, што «узяць на сябе цяжар, яю быу не па сiле Блоку i яго "Дванаццацi"» [8, с. 176].
У той жа час агульны вывад, зроблены аутарам артыкула, сведчыць аб высокай ацэнцы творчасщ рускага паэта: «праудзiвы народны поэта: народны па мотывах сваёй творчасщ, поэта па выключнай эмо-цыйнай сiле» [8, с. 178].
Найбольш грунтоуным даследаваннем, апублiкаваным у беларусшм перыядычным друку у 1920-я гг., стау артыкул «Да спрэчкi пра Есенша» С. Вальфсона. Як i у папярэдняй публiкацыi, сялянскiя караш паэта прадстаулены як арганiчная частка яго натуры: «Есенш быу увесь вясковы, ён быу разансюм селяншам, ня толькi па крывi i пашпарту. Ён быу iм па сваiм светауспрыманнi, мiраадчуваннi, светапогляду, светапа-чуццi» [9, с. 160]. Успрыманне горада вызначана як чужы свядомасщ паэта элемент: «1ндустрыяльна-гарадзкая магутнасць задушыла хлапчука з блакiтнымi вачыма. Ён боязна згорбiуся перад ёй, i яго думка усё часцей i больш наможлiва iмчалася ды iмчалася у далёкую разанскую вёску. Сяргей Ясенiн зразумеу, што у яго няма сшы супрацiуляцца гораду i яго культуры, i ён пасавау перад няухiльным» [9, с. 160-161]. На думку даследчыка, паэт надзвычай балюча успрыняу «пераход на бок гораду» - «як здрада вёсцы, як забыванне яе шгарэсау» [9, с. 162].
У адрозненне ад аутарау папярэднiх публiкацый, у яюх «унутраная распушчанасць» паэта вызнача-лася як неад'емная частка яго натуры, у дадзеным даследаваннi яго бунт тлумачыуся формай вымушанага унутранага пратэсту: «Шр шынка паглынуу тонкага лiрыка, якiм нязменна заставауся Есенш, але яго шын-карскiя пахаджэнш носяць на сабе вiдочную пячатку напускнога, надуманага, а не оргашчнага, унутранага, сапрауднага. Буйства шынкарскае не было стышяй Есенiна, а фокусамi страцiушага жыццёвую устаноуку поэты» [6, с. 163].
Галоунай асаблiвасцю паэзii С. Ясенiна крытык вызначыу яе тонкi лiрызм, накiраваны на апяванне прыроднага свету: «Ён умеу злiвацца з прыродаю, умеу захоплена i адначасна пяшчотна перажываць гэтае злiванне, умеу адчуваць сябе часткай прыроды, умеу у малым лавщь яе вялiкую мугутнасць, умеу натх-няцца яе хараством не у мiстычным, надпачуццёва-боскiм, а у здаровым матэрыялiстычным сэнсе гэтага слова» [9, с. 157], «ён быу родным братам усякай звярыны i таму умеу адчуваць гэту звярыну так, мабыць, што быу у гэтых адносшах не далёка ад Талстога» [9, с. 158].
Асаблiвая увага у артыкуле С. Вальфсона надавалася падвядзенню вынiкау дыскусii аб творчасщ С. Ясенша, якая адбывалася на працягу года пасля яго смерщ. Яе значэнне, на думку даследчыка, заклю-чалася найперш у актытазацыи лггаратурна-крытычнай думкi: «творчасць Есенiна знайшла рэха ва уам нашым краь Няма нiводнага значнага савецкага крытыка, якi не адгукнууся-б на яго папбель» [9, с. 171]. Асобным прадметам аналiзу стау разгляд шкоды, нанесенай працамi аб «ясенiншчыне», у яюх паэт быу
абвешчаны «сцягам упаднщюх настрояу, жывым нябожчыкам, кадзiльнiкам, ныщкам, басяком, што сту-ся, няудачшкам, што задушыуся», у якiх «яго паэзда абвяшчалi кулацкай, контр-рэвалюцыйнай, яго твор-часць называлi смяротным ядам, балотнай плесенню i г. д.» [9, с. 175].
Яскравым эмацыянальным водгукам на з'яуленне прац «аб выкрыцщ ясенiншчыны» быу таксама лiст беларусюх паэтау, напiсаны 23 верасня 1926 г. у адказ на артыкул Л. Сасноускага «Развенчайте хулиганство». У iм М. Лужанiн, Я. Бобрык, Я. Тумiловiч, П. Глебка, С. Дарожны, В. Маракоу выступш у аба-рону паэта ад несправядлiвых нападкау крытыка: «Пад маскай развянчання хулшанства вiдаць жаданне, якое апаноувае, асаблiва пасля смерцi С. Ясенша, шматлiкiх "тсак" лiць i шпурляць разнастайныя адкiды на кучаравую галаву Ясенiна» [10, с. 23]. Таюя адносiны, прадэманстраваныя беларускiмi лиаратарам^ сведчылi аб iх шчырасцi i яскравым iмкненнi да справядлiвай ацэню творчасцi паэта: «У 1926 годзе яны былi зусiм маладымi хлопцам^ што нядауна прыехалi з вёсю, вучылiся у Беларускiм педагагiчным тэхнь куме i у мiнулым годзе пачалi публiкаваць свае вершы у перыядычным друку. Але гэта быта хлопцы з па-этычнай душой. Яны цягнулюя да усяго прыгожага i сэрцам разумелi паэзiю» [10, с. 22]. На канкрэтных прыкладах беларускiя пiсьменнiкi паказалi некампетэнтнасць Л. Сасноускага i суб'ектыунасць яго ацэнкп Паводле меркавання П. Радзечкi, «гэта быу не толью высокамаральны, але i па тым часе вельмi смелы учынак маладых беларускiх лиаратарау. Бо Льва Сасноускага, якi у свой час рыхтавау расстрэл царскай сям'^ ведалi тады усе» [11, с. 19]. Гэты лiст быу знойдзены праз шмат гадоу пасля натсання даследчыкам Ю. Прокушавым у архiве i апублiкаваны у 1955 годзе у альманаху «Литературная Рязань», а у 1985 годзе -у беларусюм бiблiяграфiчным паказальнiку «Беларуская Ясешяна» У. Фрыдмана.
Творчасць рускага паэта, нягледзячы на шырокую крытыку у друку, карысталася папулярнасцю у Беларуа i аказвала несумненны уплыу на беларускую паэзiю. Ясенiнскiя штанацьи прагучалi у творах вядомых беларусюх паэтау - Я. Пушчы, П. Труса, Л. Маракова, Т. Кляшторнага, С. Дарожнага i iнш.
Уплыу рускага паэта на беларускую лиаратуру выявiyся найперш ва yзбагачэннi стылютычнай адметнасцi i мастацкай палiтры творау пiсьменнiкаy. Так, даследчыкi знаходзяць вщавочнае падабенства верша У. ДубоУкi «Не жальбую...» да верша «Не жалею, не зову, не плачу» С. Ясенша як на узроуш твор-чай устаноую, так i рэцэптыунай прыязнасцi, указваючы на тое, што стварэнне беларусюм паэтам твора у ясеншсюм духу з'яулялася заканамерным, паколью адлюстроувала яго каштоунасныя арыенцiры: «таю уплыу адпавядау Дубоукавай пазiцыi i устаноуцы на свабоду творчасцi, бо Ясенш быу з тых аутарау, да якiх непрыхiльна ставiлася афщыйная крытыка, абвiнавачваючы самога i ягоных прыхiльнiкаy у Чма-жышзме" i "багемнасщ". Дубоука ж не хавау сваёй прыязнасцi да гэтага расшскага паэта, стварыу верш, натхнёны ягонымi матывамi» [12, с. 32]. Першы паэтычны зборнiк У. ДубоУкi «Строма» (Вiльня, 1923) атрымау шэраг зыходных матывау ад паэзii С. Ясенша [13, с. 481].
У ранняй паэзп Я. Пушчы таксама назiраyся вщавочны уплыу ясенiнскай творчасцi. «Не вшю» П. Труса (1927) i «Не жалею, не зову, не плачу...» блiзкiя сваёй штанацыяй, рытмiчнай арганiзацыяй, сiстэмай вобразау, дакладнасцю псiхалагiчнага сюжэта.
Для паэтау старэйшага пакалення С. Ясенш быу блiзкiм па духу як паэт вёскь У прыватнасщ, гэта знайшло яскравае выяуленне у творчасцi З. Бядулi 1920-х гг. Разам з тым, у артыкуле «Думкi к часу (Аб нашай лиаратуры i нашых лiтаратарах)» ён выказау негатыуныя адносшы да «запазычання» мовы i стылю рускага паэта. Ён выступiy супраць прамога наследавання творчасщ замежных шсьменшкау, ад-значаючы, што галоуная каштоунасць нацыянальнай лiтаратуры у тым, каб выяуляць найперш сваю сама-бытнасць. На яго думку, некаторыя беларусюя пiсьменнiкi «захварэлi» ясенiншчынай i «жыуцом» выры-ваюць з яго паэзп вобразы i рыфмы.
С. Ясенш прываблiваy i Я. Купалу, ям цiкавiyся творчасцю рускага паэта, хоць i адмауляу духоуна-творчую цягу да яго. У лiсце да Л. Клейнбарта 11 студзеня 1929 г. беларусм пясняр тсау, што з сучасных яму сялянсюх расiйскiх паэтау, акрамя А. Кальцова, шхто яго асабiста не вабщь. Разам з тым, ён адзначау, што паэзiя С. Ясенiна яму падабаецца. У той жа час беларускага паэта палохалi увасобленыя у яго твор-часцi надрыу, безнадзейнасць, разлад памiж рэчаiснасцю i марай [14, с. 260]. Купалаусю верш «Сыходзш, вёска, з яснай явы...» на першы погляд можа успрымацца як адкрытая палемiка з творам «Я последний поэт деревни.» (1920). З другога боку, у iм гучаць ясеншсшя сумныя нотк развиання з тым, што блiзка сэрцу паэта. Шмат сугучнага у беларускага i рускага паэтау назiраецца i у выяyленнi вобразау роднага краю. Ясеншсшя штанацып з матывамi адчаю i безнадзейнасцi адчуваюцца у вершах Я. Купалы «У лесе» и «Вецер».
Блiзкiм па духу да рускага паэта сваiм «бунтарствам» быу i беларускi паэт А. Дудар. Пасля смерщ паэта ён натсау прысвячэнне «У вянок Ясенiну», апублшаванае у газеце «Звязда» у 1925 г., выканау пе-раклад верша «Русь Савецкая», якi увайшоу у 1936 г. у «Анталопю рускай савецкай паэзп».
Вытою творчага прыцягнення беларускiх паэтау да С. Ясенша невыпадковыя. Н. Гiлевiч адзначау, што першаснымi для iх з'яyлялiся «зямное i вясковае паходжанне яго творчасщ», «несмяротны дух i пах зямлЬ>, «блiзкасць да народна-фальклорных вытокау, як i вернасць стыхii жывой народнай мовы, як i дэма-кратызм, даступнасць i гранiчная шчырасць верша» [14, с. 264].
У канцы 1920-х - пачатку 1930-х гг. вульгарызацыя лiтаратуры i культуры пачала набываць усё большы размах, а шматгранныя сувязi з рускай лггаратурай аслаблi. У гэты перыяд творы паэта апынулiся пад фактычнай забаронай. Небяспечна, напрыклад, было iх публiчна чытаць у школе. Гэтая атуацыя
доужылася да 1950-х гг. [15, с. 407]. В 1960-я гг. У. KapaTKeBi4 атсау гэты час у рамане «Леашды не вер-нуцца да ЗямлЬ> («Нельга забыць»).
Заключэнне. Тaкiм чынам, у ходзе вывучэння пытання асэнсавання творчacцi С. Ясенша у Белaруci яго лiтaрaтурнымi cучacнiкaмi прaaнaлiзaвaны крынiцы, дзякуючы яюм пашырана уяуленне аб белaруcкiм кантэксце творчасщ С. Яcенiнa. Побач з вядомымi у лиаратуразнаустве прaцaмi выкарыстаны матэрыялы, якiя дасюль дэталёва не разглядалюя (прадстауленыя у выданнях «Чырвоны сцяг» ( 1925), «Полымя» ( 1926; 1927) i шш.).
Праведзены aнaлiз форм асваення лiтaрaтурнaй спадчыны рускага паэта сведчыць аб тым, што успры-манне С. Ясенша у Белaруci у 1920-я гг. ажыццяулялася яго cучacнiкaмi па трох асноуных напрамках: дасле-дaвaннi аб яго жыццi i творчасщ (артыкулы, рэцэнзii), пераклады, мастацюя прыcвячэннi i нacледaвaннi.
Вывучэнне рэцэпцыи творчага вопыту С. Яcенiнa у белaруcкiм кантэксце пацвярджае плённасць працэсу узаемаузбагачэння i узаемадзеяння лiтaрaтур у 1920-я гг. Нягледзячы на адрозненш у меркаван-нях, icнуючых у лиаратурна-мастацюм acяроддзi, адносна успрымання асноуных тэм i матывау яго творчасщ, у Беларус у вышэйадзначаны перыяд нaзiрaлacя у цэлым тэндэнцыя прызнання yнiкaльнaгa творчага «я» рускага паэта i асваення яго спадчыны у розных формах.
Л1ТАРАТУРА
1. Органова, О.Н. Специфика эстетического восприятия / О.Н. Органова. - М. : Высш. шк., 1975. - 224 с.
2. Титова, У .А. Поэма С.А. Есенина «Пугачев» в оценке эмигрантской критики / У .А. Титова // Вест. Рязан. гос. унта им. С. А. Есенина. - 2016. - № 3. - С. 108-119.
3. Бубнов, С.А. Книга стихов С.А. Есенина «Москва кабацкая» в восприятии современников поэта / С.А. Бубнов // Изв. Сарат. ун-та. Сер. Филология. Журналистика. - 2014. - Т. 14. Вып. 3. - С. 96-100.
4. Севярынец, Г. Уладз1м1р Дубоука: ён i пра яго / Г. Севярынец. - Мшск : Лтмарыус, 2017. - 537 с.
5. Радечко П.И. Есенин и Беларусь / П.И. Радечко. - Минск : Четыре четверти, 2011. - 408 с.
6. З. Б. С. Ясенш / З. Б. // Чырв. Сцяг. - 1925. - № 7. - С. 62, 88-90. - Рэц. на кн. : Есенин, С. Страна Советская / С. Есенин. - Тифлис, 1925 ; Есенин, С. Персидские мотивы / С. Есенин. - М., 1925.
7. Жыбуль, В. «...Паклау пачатак беларускаму ¡мажышзму»: пра М1хася Чарота i адну маскоускую публжацыю / В. Жыбуль // Роднае слова. - 2011. - № 11. - С. 9-11.
8. Леашдов1ч, П. С.А. Есенш (Увап на краёх газэт) / П. Леашдов1ч // Полымя. - 1926. - № 1. - С. 174-179.
9. Вольфсон, С. Да спрэчю пра Есенша / С. Вольфсон // Полымя. - 1927. - № 5. - С. 157-182.
10. Беларуская Ясешяна (1925-1984) : б1бл. паказальшк / склад. У.М. Фрыдман ; Дзярж. б-ка БССР ¡мя У.1. Ленша. -Мшск, 1985. - 83 с.
11. Радечко, П.И. Есенин и белорусская поэзия / П.И. Радечко. - Гомель : Пегас, 2000. - 35 с.
12. Псторыя беларускай л1таратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН БеларуЫ, 1н-т лтратуры ; рэд.: У.В. Гншамедау [i шш.]. - Мшск : Бел. навука, 2001-2015. - Т. 4, кн. 2. - 2003.- 975 с.
13. Нарысы па псторын беларуска-русюх лтратурных сувязей : у 4 кн. - Мшск : Навука i тэхшка, 1993-1995. -Кн. 3. - 1994. - 399 с.
14. Кажамяюн, Г. Каментарын / Г. Кажамяюн // Караткев1ч, У.С. Збор творау : у 25 т. / У.С. Караткев1ч. - Мшск : Маст. л1т., 2014. - Т. 6 : Леашды не вернуцца да Зямл1 (Раман амаль што сентыментальны). - С. 384-460.
Пастуту 12.01.2021
INTERLITERARY DIALOGUE IN UNDERSTANDING CREATIVITY OF SERGEI YESENIN BY HIS LITERARY CONTEMPORARIES (ACCORDING TO THE BELARUSIAN PRESS)
I. LAPTSIONAK
The article is devoted to the study of the Belarusian context of S. Esenin's literary heritage in the process of interliterary interaction. Special attention is paid to the problem of perception of the poet's work by his literary contemporaries. On the basis of materials of the Belarusian press the actual aspects of comprehension of S. Esen-in's creative individuality in several directions are considered: literary and literary-critical works, literary dedications, inheritances and translations. By studying them, the main conceptual approaches were identified, reflecting the peculiarities of the perception of S. Yesenin's work in Belarus in the 1920s and 1930s.
Keywords: literary process, creative personality of the writer, reception, literary translation, inheritance, literary-critical comprehension.
