CC BY
42
УДК 82-1903.3
Т. М. Федарцова
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
ФУНКЦЫ1 I С1МВОЛ1КА КОЛЕРУ У ПАЭТЫЧНЫМ ТЭКСЦЕ
Аб'ектам даследавання у дадзеным артыкуле з'яуляюцца функцып i амволша колеру. Бо колер для кожнага з нас - гэта магутнае iнфармацыйнае поле, насычанае пэуньЕШ асацыяцыямi i сiмваламi. Усю колеравую гаму мы успрымаем ад самага нараджэння, класiфiкуем яе у адпавед-насцi з нашай асацыятыунасцю.
Нямецш мастацтвазнауца Герхард Цойгнер лiчыy, што колер, дзякуючы асацыяцыям, можа набываць пэуную эмацыйную афарбоуку або выклжаць тыя цi шшыя пачуццi у залежнасцi ад вопыту, набытага чалавекам пры успрыманш колеру i адпаведнага прадмета. Сапрауды, асацыя-тыуная вобразнасць дапамагае лепш зразумець кантэкст паэтычнага твора.
Знайсцi не тольш сваё слова, але i свой колер, як таемную «падсветку» слова, — творчае крэда кожнага паэта, кожнай адоранай асобы. Аутарская сiстэма колерабачання дапамагае рэцы-шенту зразумець асаблiвасцi будовы вобразных асацыяцый. Каляронiмамi, напрыклад, шчодра насычана, творчасць нашых клаакау: Багдановiча, Купалы, Коласа, Танка i iнш.
Сiмволiка колеру актыуна выкарыстоуваецца у iконаграфii, геральдыцы, выяуленчым мас-тацтве i мастацшх тэкстах. Але у лiтаратурных творах кожны колер можа быць прачытаны як слова i вытлумачаны як агнал, знак, сiмвал. Менавiта у мастацк1м тэксце каляронiмы выконва-юць тры функцыi: сэнсавую (напрыклад, М. Багдановiч, каб падкрэслiць свае перажыванш, на-веяныя хуткай ростанню з любай дзяучынай, пiша: «Я пачарнеу, ад горках слёз...», i чытач адчу-вае гнлыбiню яго смутку); апiсальную, якая выкарыстоуваецца аyтарамi для большай выразнасщ сказанага; эмацыянальную, якая пэуным чынам уздзейнiчае на пачуцщ i светауспрыманне кож-нага чытача.
Ключавыя словы: паэзiя, тэкст, лiрыка, каляронiм, медытацыя, метафара, сiмвалiзм, змяс-тоуныя асаблiвасцi, верафшацыя, канцэпт, парадыгма, афарбоука.
T. M. Fedаrtsova
Belarusian State Technological University
FUNCTIONS AND SYMBOLISM OF COLORS IN POETIC TEXTS
The object of study in this article is the functions and symdolic of the color. Because the color for each of us it is a powerful information field, full of certain associations and symbols. We perceive all the colors from birth, classify it in accordance with our associativity.
German art critic Gerhard Zeugner believed that color, thanks to associations, can acquire a certain emotional color or cause certain feelings, depending on the experience gained by a person in the perception of color and the corresponding subject. Indeed, associative imagery helps to understand better the context of a poetic work.
The creative credo of each poet, each gifted personality is to find not only the word, but also the color as secret illumination of the word. The author's system of classes for students, helps the recipient to understand the features of the structure of figurative associations. The works of our classics: Bogdanovich, Kupala, Kolas, Tank, etc. generously filled with coloronims.
The symbolism of color is widely used in iconography, heraldry, fine arts and artistic texts. But in literary works any color can be read as a word and interpreted as a signal, sign, symbol. Coloronims fulfill three functions in a literary text: semantic function (e.g. M. Bogdanovich writes to highlight his experiences, inspired by a quick breakup with his girlfriend: "I am blackened, bitter tears...". So, the reader feels the depth of his sorrow); a descriptive function that is used by the authors for greater expressiveness of what is said; an emotional function that in a certain way affects the feelings of the recipient.
Key words: poetry, text, lyrics, coloronim, meditation, metaphor, symbolism, meaningful features, versification, concept, color terms, color.
Уводзшы. Мова паэтычнага тэксту жыве па сва1х законах. Яна значна адрозшваецца ад звы-чайнага працэсу маулення, бо мае асобыя меха-шзмы узшкнення мастацюх вобразау. Слова у
мастацюм тэксце уключае у сябе дадатковы сэнс, канатацып, асацыяцып. I тут намшацып колеру здольныя выражаць не толью колеравыя, але i шшыя паняцщ, бо яны выступаюць у якас-
цi сродкау перадачы эмоцый душэуных пера-жыванняу, мар, летуценняу i спадзяванняу.
У кожнага народа сваё бачанне сiмволiкi колеру, якое фармiруецца у адпаведнасцi з уласщ-вай для яго мерай асацыятыунасщ. Для сузь ральных i ментальна самапаглыбленых, схшь-ных да «успрыняцця радасных фарбау жыцця» беларусау асноунымi колерамi з'яуляюцца белы, чырвоны, аранжавы i жоуты. Другую групу складаюць халодныя колеры — сiнi, блакiтны, iндзiга, фiялетавы i чорны. Зялёны ж можа адносщца да любой з груп.
Калярошмы актыуна выкарыстоуваюцца ва ушх жанрах лiтаратуры як яркiя выяуленчыя сродкi. Але у паэтычных творах iх значна больш, шырэйшыя i функцыянальныя магчы-масцi, паколькi паэтычная колерная сiмволiка асаблiва насычана падтэкставасцю i афарыс-тычнасцю закладзенай думю, што параджае но-выя асацыяцьп i непауторную вобразнасць.
Асноуная частка. «Туга фарбуе iх у свой пажоуклы, горкi колер», - менавгга так зазна-чыу Максiм Танк колер апалай лiстоты вярбы у элегiчным вершы «Вярба па завадзi рачной...», надрукаваным у восьмым нумары часопiса «Полымя» за 1981 год. Здаецца, шчога няма асаблiвага. Звычайны каляронiм. Але калi пшь-на паглядзець на творчасць мэтра нашай паэзп, то адразу узнiкае некалью пытанняу. Па-пер-шае, у гэты час паэт захапiуся верлiбрамi, у яюх пераважала фiласофская тэма, для раск-рыцця якой колер не меу такой вартасцi, як сэнс сказанага слова. Па-другое, традыцыйна беларусаюя паэты малявалi восень залатымi фарбамь А каляронiм «жоуты» характэрны для стварэння вобраза восеш i амвала «адарванага лiстка» у ранняй творчасщ Янкi Купалы: Пусцее поле, моукне птушка Скiдае жоуты люць бяроза. [1]
цi:
Сонна адна адзiнокаю Груша стаiць над мяжою, — Лiсце скiдае пажоуклае, Сыпе асенняй нудою [1]. Прауда, у Я. Купалы любiмымi колерам^ акрамя жоутага, усё ж былi чорны, белы i чырвоны. Вельмi часта паэт падае у сваiх вершах бiнарныя апазiцыi з дамшантай белага колеру: «сiнi — белы», «цёмны — белы», «зялёны — белы», «чырвоны — белы». Даволi часта паэт вы-карыстоувае архетып «дарога», як амвал веч-нага руху, безумоуна, мкне яна у «бел-свет». Часам паэт надае каляронiму белы аптычную характарыстыку, калi хоча стварыць такi вщарыс, у якiм колер успрымаецца як бы на адлегласщ, выступае у якасцi фону.
Уладзiмiр Караткевiч жа у лiрыцы прадук-тыуна выкарыстоувау багаты патэнцыял каля-
ронiма залаты. Мы можам сустрэць у яго бага-тай паэтычнай спадчыне «алiукава-залацiстае святло поУнi», «блякла-залацiстыя травы», «за-лацiста асмужанае паветра» i г. д.
У Танка зушм па-шшаму. Восень уяуляе сабой вобраз туп па нечым добрым, душэуным, цёплым, а можа, i па былым высоюм пачуццi, бо няма герою верша адказу на яго шчырыя лiсты ад любай жанчыны: Вярба па завадзi рачной У лугавым зацiшшы, Як я, за шмат вёрст ад цябе, Люты камусьщ тша [2]. Але ад немага маучання адрасата настрой пануры, i колер восеш таму не ярка-залацiсты, а прытушана-жоуты, гарчычны.
Дарэчы, лiстота вярбы нiколi не бывае зала-цiстай, i паэт знайшоу дакладнае апiсанне i стану сваёй душы, i вобразу восенi. Танк заусёды быу майстрам дэталi. I гэта уменне перадаваць свае эмоцыi праз дэталь ён пераносiць i на ужы-ванне каляронiмау. Цiкава i тое, што лггаратур-ны герой не паспяшауся нi да бярозы, ш да дуба цА яблынi, яюя у народнай паэтыцы усве-дамляюцца як дрэвы кахання, а прыйшоу да асенняй вярбiны, якая — без пульхных веснавых каташкоу i амаль што без люця — не уяуляе сабой амвала хараства. Але аутар добра ведае, чаму прывёу сюды свайго героя, бо адной з ад-метнасцяу гэтага дрэва у вусна-паэтычных тво-рах беларусау з' яуляецца абарона людзей ад дэс-трукцыйнага уздзеяння «адсушак» на каханне.
Мшола Мятлiцкi у падборцы вершау «Мой верасень грыбны», змешчанай у часошсе «Полымя» за 2012 год, «фарбуе» восень у мед-ны колер i шчыра прызнаецца: Колькi вершау мною знойдзена У меднай зацiшы лясной I сцяжын надрэчных пройдзена Тут часiнаю грыбной! [3]. У шматлiкiх зборнiках паэзи М. Мятлiцкага на чарнобыльскую тэму значна паглыбшася ме-дытатыунасць i фiласафiчнасць паэтычнага рад-ка. Развап творцы становяцца грунтоУнымi i па-хрысщянску мудрымi, хаця тэкставы матэ-рыял можа быць аднесены да розных часавых планау — рэтраспектыунага, iнтраспектыунага i цяперашняга.
Аутар выявiу сябе i як майстар партрэта (паэтычная зыркасць дапамагае паэту ствараць тыповыя вобразы беларусау), i як майстар дэ-талi (н1зк1 вершау «Згадк1 у хаце»). Паэт — цу-доуны «пейзажыст» i умелы спалучальнiк мяс-цовых падзей з падзеямi планетарнага маш-табу: разглядаючы тэму адзiноты, актуальную для сучаснага лгаратурнага працэсу, ён вырашае яе «па-беларуску» — з надзеяй на лепшае жыццё.
Адметная у творцы { колеравая «падсветка» вершау. Нягледзячы на тое, што перад ¡м такса-ма узшкае рытарычнае пытанне: як жыць, згу-б1ушы ашрышча, яюм заусёды была малая радз1ма, а цяпер яна у зоне адчужэння, паэт зна-ходзщь ярюя непауторныя калярошмы для ха-рактарыстыю м1нулых, дачарнобыльсюх падзей 1 будучыш.
У творах беларусюх паэтау разнастайныя калярошмы найчасцей выкарыстоуваюцца у пейзажнай { штымнай л1рыцы. Пры гэтым, на думку вядомага л1таратуразнауцы, доктара ф> лалапчных навук, прафесара Чароты I. А., пра-сочваецца трывалая асацыятыуная сувязь з пэу-ным1 порам1 года, памежным1 станам1 прыроды I чалавечай душы, I таму колер залежыць ад ча-савых { аб'ектных архетыпау, яюя адыгрыва-юць значную ролю у плане адэкватнага успры-мання кантэксту кожнага паэтычнага твора [4].
Дарэчы, Макс1м Танк у першай палове сва-ёй творчасщ актыуна ужывау салярную с1мво-л1ку, а адпаведна калярошмы «ярю», «прамя-шсты», «сонечны», «юкрысты», «жоуты», «залаты», «чырвоны» { шш.
У ранняй творчасщ Макс1ма Танка, а мена-вгга у паэтычным зборшку «На этапах», мы на-з1раем амб1валентнасць значэнняу { сэнсау чыр-вонага колеру, што звязваюцца з 1м у карщнах 1мкнення да барацьбы I перамоп. Прауда, аутар надзяляе гэты каляровы тон разнастайным1 характарыстыкам1 { эштэтамь Так, у вершы «З каласамЬ> ён стау увасабленнем трапяткой ра-дасщ першага нясмелага юнацкага пачуцця, якое прабудзша жняя у чырвонай хустачцы, але час-цей гэты калярошм выкарыстоуваецца як алего-рыя барацьбы за новы лад 1 матыу абавязковай перамоп. У вершы «Запнуу таварыш у бггве за волю» чырвоны колер амватзуе вернасць абра-ным щэалам { памящ тых, хто за ¡х запнуу: Мы клятву дал1 у час жалобны растання На шляху ягоным Пакласщ дзве ружы — з агню 1 паустання — Дзве ружы чырвоных [5]. Тэма барацьбы за уз'яднанне Заходняй Бе-ларуа-пакутнщы у вершах Танка са зборшка «На этапах» не магла не праявщца у самых розных адценнях чырвонага колеру: «чырвань за-рыва барыкад», «твар — макау цвет», «алая майская зара», «барвовы сцяг перамоп». Часам колер можа I не называцца аутарам щ падмя-няцца эштэтам1 «агшсты», «прамяшсты», «гарачы», але мы выразна адчуваем яго пры-сутнасць у палымяных вершах-заклшах, вер-шах-аптках, у «падсветцы» шчасл1вага вобраза Усходняй Беларуси якая будуе новы грамадсю лад 1 куды 1мкнулюя думю вязня Луюшскай турмы Макс1ма Танка. Чырвоны колер застаец-
ца вызначальным ва ус1х вершах на паттыч-ную тэму. У зборшку «Хай будзе святло» Танк нават пратэстуе супраць амерыканскай палпыю зшшчэння памящ пра карэннае насельнщтва дадзенага кантынента — шдзейцау. Нанятыя калашзатары I плантатары руйнуюць 1х стара-жытныя могшю. Паэт па-сапрауднаму абураны:
I дзень, { ноч, як праз сельвасы,
Плыве праз маё сэрца Амазонка —
Чырвоная рака агню,
Крыв1 1 гневу [6].
Выкарыстанне чырвонага колеру пры ха-рактарыстыцы «вогненных» рэалш жыцця у бе-ларускай колеравай сютэме светауяулення з'яу-ляецца тыповым. Варта звярнуцца да творчасщ фшаматау, з якой народны паэт быу добра знаё-мы. У свой час пошую новых мастацюх формау прывял1 рамантыкау да шмватзацьп. Бо у свеце рамантыю кожная з'ява л1чылася пэуным знакам, якому належала адпаведнае значэнне або комплекс значэнняу. Цшава, што вобраз агню у фшаматау выступае у дзвюх супрацьлеглых шастасях — як шмвал ачышчэння { с1мвал зшшчэння Але дадзены архетып-с1мвал у 1х творчасщ знайшоу сваё паэтычнае увасабленне у цэлым шэрагу азначэнняу, { мы можам нават зрабщь пэуную градацыю слова 'агонь': агонь начлежны, агонь купальсю, агонь ахоуны, агонь ахвярны, агонь духоуны, агонь веры, агонь мяцежны, агонь бунтарсю, агонь раман-тыю, агонь грахоуны, агонь зшшчальны.
Змена стылютычнай функцып лапчных азначэнняу давол1 выразна наз1раецца пры ампл1фь кацып (нагнятанн1), кал1 цэлы шэраг азначэнняу уключаецца у адну с1стэму ацэнак-характарыс-тык, што у значнай меры адпавядае сутнасц1 паяснёнага слова, у дадзеным выпадку назоуш-ка, паказвае яго семантычную разнастайнасць. Пацверджаннем таму можа з'яуляцца 1дыл1я «Купала» Ануфрыя Петрашкев1ча. Ампл1ф1ка-цыя архетыпа-с1мвала 'агонЬ тут вядзецца ад агню дамашняга праз агонь купальсю, ахвярны, агонь весялосщ, агонь кахання да агню ачыш-чальнага.
У вершы «Роздум каля ру1нау Гедымшавага замка» Ануфрый Петрашкев1ч уж^1вае архетып-с1мвал 'агонь' як абарончы, зшшчальны, але у за-вяршэнн1 верша надае яму нечаканую змястоу-ную функцыю — с1мвала веры у будучыню. Не дз1уна, што вобраз-амвал агню так дасканала займау увагу рамантыкау: ён адухауляуся бела-русам1 яшчэ са старажытнасщ. Нашы продк1 надзялял1 агонь асабл1васцям1 свайго характару. А у дзень Купалы прынос1л1 яму ахвяры. Агонь тут выступае як шмвал ачышчэння ад грахоуных думак { дзеянняу. Ён не можа быць цьмяным, бо не толью цяплом, але 1 яркасцю свайго гарэння пав1нен сагрэць людск1я душы [7].
У вершах Танка пераважае агонь бунтарсю, агонь змангання, агонь помсты, агонь перамоп. Такiм застанецца гэты архетып-сiмвал i у вершах, прысвечаных падзеям Вялiкай Айчыннай вайны. У пасляваенны час стыхiя вогненных рэалiй разам з архетыпамi-смваламi 'зара' i 'сонца' набывае цёплае жоута-залатое адценне. Архетып 'агонь' таксама спалучаецца у нашым уяуленнi з жоутым i чырвоным колерамi. Толь-га яны маюць даволi разнастайныя характарыс-тыкi ад дадатных да адмоуных: чырвонае яйка i чырвонае зарыва пажару, жоутыя агеньчык i жоуты пясочак на магiле...
Асаблiвасцю гэтых каляронiмаУ з'яуляецца поуная амбiвалентнасць iх значэнняу i сэнсау. Жоуты колер часта аднолькава выдатна «служыць» апазiцыйным архетыпам сонцу i месяцу, а чырвоны колер скарыстоуваецца нават у самых нечаканых экспазiцыях: сонца — «чыр-воны шар, што палае чырвоным агнём», «чырвоная груша» ад захаду сонца, «снягiр — iскра чырвоная» малой радзiмы, «чырвань веч-насщ Вечнага агню», «чырвоны настрой» май-скага свята i iнш.
Цшава выкарыстоувае Танк каляровую гаму у вершы «Пасля снегападу»: На жоутай-жоутай пожнi, На шэрай-шэрай грэблi, На шняй-сшяй рунi, На цёмнай-цёмнай пушчы Лёг белы-белы снег [5].
Амплiфiкацыя адценняу тут апрауданая тым, што белы колер для аутара у дадзеным вы-падку — сiмвал страты надзей на узаемнасць: палымяныя пачуццi астуджаны, быццам злёгку iх занесла снегам першага непаразумення ... Та-му калярошм белы паэт звязвае з ачужанасцю, ростанню, самотай.
Наш сучасшк Алесь Жамойцш удала пера-дае праз белы колер надзею на шчаслiвую буду-чыню роднай Беларусi, бо верш натсаны у лёса-вырашальны час распаду Савецкага Саюза, калi адна краiна за другой станавiлiся незалежнымк Бусел белы — клёкат смелы Па-над белай стараною, Ён лунае белай верай Нада мною i табою [8].
Белы ж колер у Анатоля Сербантовiча (аутара вянкоу санетау) — амвал чысцiнi, пер-шапачатку жыцця, першага кахання.
У Мiхася Башлакова ён ужо асацыпруецца з журбой i трывогай. У вершы «Няма такой зям-лi» паэт дэкларуе: «У квецеш сады. А для каго квщенне?» Бо чарнобыльская зона — «мёртвая зямля», ды i щ зямля гэта без чалавека? I щ так пяшчотна там свецщь «сонца — паштальён ра-дасщ прадвесняй»? Бо каму пасылаць яму «люты-праменш»? [9].
Максiм Танк жа, захатушыся салярнай им-волiкай, часам парауноувау сонца i са срэбным грошам, i карычневата-жоутым боханам свежа-выпечанага хлеба, i з новымi залацiста-жоУтымi чаунамi на любiмай Нарачы.
Калi ж разглядаць каляронiм Ыш, то можна з упэуненасцю сказаць, што ён даволi прадук-тыуны у беларускай ментальнасцi, а значыць, часта выкарыстоуваецца беларускiмi творцамi прыгожага слова. Напрыклад, Максiм Танк у вершы «Кантата», змешчаным у зборшку «Журавiнавы цвет», падае дадзены колер як «мора сшх васiлькоУ», якiмi расцвiтае песня, а для яе «шлях сшЬ> сцелюць гусi, «сшм туманом» засцiлаюць ветры сцежю, што вядуць да роднай хаты, а затым па гэтых сцежках паэт заклiкае пайсщ «у далёкi сiнi вырай» да сонца.
Як бачым, сiнi колер у беларускай паэзи нi-колi не з'яуляецца агрэсiуным, бо ён суседшчае з каляронiмам зялёны щ салярным архетыпам, што здымае магчымасць ператварыцца у «свiн-цовае» або «шэрае» цi iншае адценне халодных тонау. У Танка цёмна-зялёны парасон ялшы хавае паэта ад с^га, халоднага дажджу, а «на сш рачны перакат густы зарапад асыпаецца». Мэтр беларускай паэзii актыуна ужывае «чысты» сiнi колер, якi зафшсаваны 82 разы, а яго адценш размеркавалiся наступным чынам: блакiтны — 23, сшяваты — 12, васшьковы — 18, цёмна-сiнi — 9. Для Танка гэты колер шмва-лiзуе не толькi гармонiю, суладнасць, супакой, але нясе у сабе таямшчасць i загадкавасць.
Максiм Танк найчасцей выкарыстоувае разнастайныя калярошмы у патрыятычнай, пей-зайжнай i iнтымнай лiрыцы. У яго творах розных гадоу налiчваецца 719 прыметшкау са значэннем колеру. Пры гэтым яскрава прасоч-ваецца трывалая асацыятыуная сувязь з вызна-чальнымi падзеямi, пэунымi порамi года, па-межнымi станамi прыроды i чалавечай душы. Таму колер залежыць ад часавых i аб'ектных архетыпау, якiя адыгрываюць значную ролю у плане адэкватнага успрымання кантэксту паэ-тычнага твора.
Але пачынаючы са зборнiка «Збор калосся» аутарская сiстэма колераадчування паступова мяняецца на медытацыю, развагу пра галоуныя фiласофскiя аспекты жыцця. Нараджаюцца но-выя нязнаныя раней тэмы i вобразы.
Уж^1ванне адценняу сiняга i зялёнага мы сустракаем i у творчасцi Язэпа Пушчы. Сёння у айчынным лiтаратуразнаустве даволi пiльная увага надаецца вывучэнню яго паэтычнай спад-чыны, як аднаго з адданых прыхшьшкау iма-ж^Iнiзму у беларускай паэзи.
У раншх вершах творцы прасочваецца ясе-нiнскi уплыу на маладога беларускага мастака слова. Толькi беларусю паэт унаследавау ад
свайго кум1ра пэуныя знешшя элементы. На-прыклад, узяушы таюя актыуныя у творчасщ Ясенша калярошмы, як сш { прыдуманы 1м «аусяны», ён паказау сваё разуменне ¡х паэтыч-нага напаунення.
Але у Я. Пушчы сакав1тыя вобразы ранщы зштаваны у адзшае цэлае глыбшным1 унутра-ным1 сувязям^ а у С. Ясенша, наадварот, яны перасякаюць памежжа вечара I ночы, кат ад месяцовага святла усё становщца 1рэальным. Вщавочна, у Ясенена пераважае сш1 колер, як с1мватзуе адчужэнне, згасанне. У панарамным вобразе вечара I ночы яно I апраудана. Бо мена-вгга месяц надае прадметам пэуную ненату-ральнасць. Пластыка каляровай гамы робщь вобразы загадкава-застылым1, задуменным1, ча-роуным^ але нежывымь
Беларуси мастак прыгожага слова тонка ад-чувау настрой свайго кум1ра, перададзены праз колер, бо з Ясеншым яго яднала разуменне та-го, што прырода — гэта вечная прыгажосць { вечная гармошя сусвету. Але пластыка вобра-зау у яго была свая. Можа таму { иш колер больш стваральны, эмацыйна набл1жаны да на-сычанача зялёнага I азначае ён то прадвесне, а значыць, кв1тненне зямл1 («Ранща / У пол1 ры-кае / У зялёную сшь»), то памежжа ночы { раш-цы, кат сонца, як затхвацю пастух, «на сш1 выган выганяе пасвщь дзень». Паэт прызнаец-ца, што яго песням лепш «карагодзщь вясны с> някудры узвыш». А у вершы-акварэл1 «Надран-не», у яюм асноунае месца займаюць выразныя зрокавыя, пластычныя замалёую, па-мастацку паказаушы змену прыроднай фармацын (памежжа ночы { ранщы), кат яшчэ «лес яловы / галаву палошча у сш», а кусты «ловяць хваляу срэбных пырсю», Пушча дазваляе сонцу рашу-ча расправщца са свяшчэннадзейнасцю ночы, зшшчыушы сш1 колер як нешта зус1м непатрэб-нае 1 нават небяспечнае: Сонца ж змрою Б' е на раны I змятае колер сш1 Памялом пунцовай раш [10]. Верш прасветлена-л1рычны, быццам «сагрэ-ты» сонечным праменьчыкам. Але на нейюм падсвядомым узроуш гэта працяг дыялогу з ясеншсюм унутраным паэтычным светам. Бо прашкнёна заглыб1ушыся у яго 1 зразумеушы у нейкай меры таямшцу душы рускага паэта, Пушча вызначае для сябе 1 больш мажорную танальнасць, { больш вясёлыя колеры, але 1 най-
часцей ужывальным у яго творчасщ ды, ма-быць, { люб1мым з'яуляецца зялёны колер.
Каш працягваць развагу пра памежны стан прыродных з'яу { 1х калярошмы, то танкаускую традыцыю пэуным чынам засво1у наш сучасшк М1хась Башлакоу. Гэта ён вылучыу складаную у адпаведнасщ з часавым1 каардынатам, але сулад-ную са зменам быцця пару, кат «ужо не лета», але «яшчэ не восень»: щзе дождж { свецщь сонца, жоутая лютота падае на зялёную траву, а рознакаляровыя астры пяшчотна 1 цнаттва усм1хаюцца, рашуча сюнуушы з сябе пакрывала халоднай ночы. Гэта тая пара, каш няма больш цяпла, але I маразы далёка. Паэт дае нечаканае найменне гэтага памежнага стану у прыродзе — «зялёная восень». Але ж такое часавае памежжа юнуе I у душы паэта: прайшло дзящнства, юнацтва, маладосць, але яшчэ далёка не старасць.
Зялёны колер вяртае у басаногае дзящнства 1 шчасл1вае юнацтва, мшы куточак — родную вёску Церуху, але там ужо шхто не чакае паэта. Вось 1 непарыуны вобраз восеш, як неадступна щзе за калярошмам «зялёны». Але юнуе 1 трэщ аспект памежнага стану, уведзенага паэтам у абсяг зборшка. Гэта жыццё да Чарнобыля 1 пас-ля. Таму кшга вершау носщь назву «Палын. Чарнобыль». Выйшла яна у свет у 2005 годзе на трох мовах — беларускай, рускай 1 англшскай.
Заключэнне. Таюм чынам, разнастайныя якасщ колеру адыгрываюць значную ролю ва успрыманш кантэксту, дапамагаюць лепш зра-зумець асобныя мастацюя дэтал1 1 аутарскую задумку кожнага паэтычнага твора.
Безумоуна тое, што эмацыйнае сэнсавае на-пауненне беларускай паэзн спрадвеку шло праз перадачу каляровай гамы ад чорна-белай да самай яркай. Праз колер перадаецца яркая эмацыйнасць, дынам1зм, экспрэс1я. Але часам колер саступае месца афарыстычнасщ думю, як у апошшм зборшку Макс1ма Танка «БКЯЛТА».
Дарэчы, актыуна выкарыстоувае беларуская паэз1я 1 пераходныя колеры (шэры, цьмяны, бледны, блакггны, зялёны 1 1нш.), паводле кан-цэпцы1 доктара ф1лалаг1чных навук Чаро-ты I. А., — гэта адна з адзнак беларускай мен-тальнасц1, як 1 памежныя штуацын [4]. Дадзеная канцэпцыя, у прыватнасщ, абараняецца даслед-чыкам у яго шматлшх навуковых артыкулах 1 доктарскай дысертацыи. На бл1зкай паз1цы1 ста-яць доктар ф1лалаг1чных навук Бельсю А. I. 1 дактарант НАН Беларус1 дацэнт, кандыдат ф1-лалапчных навук Трус. М. В.
Л^аратура
1. Купала Я. Поуны збор творау: у 9 т. Мшск: Мастацкая л1таратура, 1997. Т. 3. 342 с
2. Танк М. Збор творау: у 13 т. Мшск: Беларуская навука, 2008. Т. 5. 525 с.
3. Мятлщю М. Мой верасень грыбны // Полымя. 2012. № 9. С. 5.
4. Чарота I. А. Тэорыя 1 практыка л1таратурнага перакладу. Мшск: БДУ, 2011. 76 с.
5. Танк М. Збор творау: у 13 т. Мшск: Беларуская навука, 2006. Т. 1. 374 с.
6. Танк М. Збор творау: у 13 т. Мшск: Беларуская навука, 2007. Т. 4. 384 с.
7. Фшаматы i фшарэты: зборшк. Мшск: Беларуси кшгазбор., 1998. 399 с.
8. Анталопя беларускай паэзп: у 3 т. Мiнск: Мастацкая лггаратура, 1973 Т. 3. 671 с.
9. Башлакоу М. Пяро зязюлi паднiму. Мiнск: Мастацкая лгаратура, 2001. 271 с.
10. Пушча Я. Збор творау: у 2 т. Мшск: Мастацкая лггаратура, 1993. Т. 1. 382 с.
References
1. Kupala Уа. Pouny zbor tworau: u 9 t. [Collected works: in 9 vol.]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1997, vol. 3. 342 p.
2. Tank M. Zbor tworau: u 13 t. [Collected works: in 13 vol.]. Minsk, Belaruskaya navuka Publ., 2008, vol. 5. 525 p.
3. Myatlitski M. My September mushroom. Polymya [Fire], 2012, no. 9, p. 5 (In Belarusian).
4. Charota I. A. Teoryya i praktyka litaraturnaga perakladu [The Theory and Practice of Literary Translation]. Minsk, BDU Publ., 2011. 76 p.
5. Tank M. Zbor tworau: u 13 t. [Collected works: in 13 vol.]. Minsk, Belaruskaya navuka Publ.,
2006, vol. 1. 374 p.
6. Tank M. Zbor tworau: u 13 t. [Collected works: in 13 vol.]. Minsk, Belaruskaya navuka Publ.,
2007, vol. 4. 384 p.
7. Filamaty i Filarety [Philovats and Philorytes]. Minsk, Knigazbor Publ., 1998. 399 p.
8. Antalogiya belaruskay paezii: u 3 t. [Anthology of Belarusian poetry: in 3 vol.]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1973, vol. 3. 671 p.
9. Bashlakou M. Pyaro zyazyulipadnimu [The feather of cuckoo i will heave up]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 2001. 271 p.
10. Pushcha Ya. Zbor tworau: u 2 t. [Collected works: in 2 vol.]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1993, vol. 1. 382 p.
1нфармацыя пра аутара
Федарцова Тамара Мжалаеуна — кандыдат фшалапчных навук, дацэнт кафедры беларускай фшалоги. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006 г. Мшск, ул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Fedartsova Tаmara Mikalaeuna — PhD (Philology), Assistant Professor, the Departament of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13а, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]
Пастуту 18.09.2018
