MIYNET ISKERLIGIN SÁWLELENDIRIWSHI QARAQALPAQ HÁM INGLIS TILINDEGI NAQIL-MAQALLAR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

é

Ws,

PROVERBS EXPRESSING LABOR ACTIVITY IN ENGLISH AND KARAKALPAK LANGUAGES Kutlimuratova Aysuliw Baxitovna

KsU doctoral student https://doi.org/10.5281/zenodo.11666789

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 08th June 2024 Accepted: 14th June 2024 Online: 15th June 2024 KEYWORDS

Proverbs, English

language, Karakalpak language, labor activity, comparative analysis, cultural values, metaphors, motivation to work.

This article is a comparative analysis of proverbs on work in English and Karakalpak languages. The study focuses on the analysis of cultural values, national characteristics and motivation to work, which are reflected in the use of work proverbs. The authors explore the similarities and differences in the use of phraseological units, symbols and metaphors associated with hard work and achieving success.

MIYNET ISKERLIGIN SAWLELENDIRIWSHI QARAQALPAQ HAM INGLIS

TILINDEGI NAQIL- MAQALLAR KUTLIMURATOVA AYSULIW BAXIT QIZI

QMU doktorantura studenti https://doi.org/10.5281/zenodo.11666789

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 08th June 2024 Accepted: 14th June 2024 Online: 15th June 2024

KEYWORDS Naqil-maqallar, inglis tili, qaraqalpaq tili, miynet iskerligi, salistmw,

madeniy qadiriyatlar, metaforalar, miynet

motivaciyasi.

Bul maqala inglis ham qaraqalpaq tillerinde miynet iskerligi boyinsha maqallardin salistirmali analizi bolip tabiladi. Izertlew mâdeniy qâdiriyatlar, milliy ayriqshaliqlar hâm miynet motivaciyasin analiz etiwge qaratilgan bolip, olar miynet boyinsha maqallardi paydalaniwda sâwlelenedi. Avtorlar miynetsüyiwshilik hâm tabisqa erisiw menen baylanisli frazeologik birlikler hâm metaforalardan paydalaniwdagi uqsasliq hâm ayirmashiliqlardi uyrenedi.

Naqillar mâlim bir mâdeniyat danaligi hâm qâdiriyatlarin oz ishine alatugin qisqa, dâsturiy soz dizbekler bolip tabiladi. Olar adamlardin turmistin türli iskerlik tarawlarin, sonday-aq miynet iskerligin aqiliy hâm basqariw usillari haqqinda tüsinik beredi [2]. Bul maqalada inglis hâm qaraqalpaq tillerinen misallar jârdeminde miynet iskerligin awizsha anlatiwshi naqillardin lingvistik hâm mâdeniy qâsiyetleri korsetilgen. Inglis tilinde miynet iskerligi menen baylanisli naqillar kop bolip, olar miynetsüyiwshilik hâm qatanliqtin âhmiyetin sâwlelendiredi. Bul naqillardi analiz qiliw arqali biz metafora, eliklew hâm alliteraciya siyaqli

é

Ws,

har qiyli lingvistikaliq qurallardi baqlawimiz mumkin, bul olardin tasirli tabiyatina ules qosadi. Bunnan tisqari, miynet haqqindagi inglis naqillarina kiritilgen madeniy ayriqshaliqlar miynetsuyiwshilik, belsendilik ham shidamliliqti qadirleytugin jamiyetti aship beredi. Inglis naqillarin basqa madeniyat wakilleri menen salistiriw arqali biz turli jamiyetler miynet iskerligin qanday qabillawi ham ustinligin jaqsiraq tusiniwimiz mumkin.

Qaraqalpaq tiline itibarimizdi qaratqan halda, bul Orayliq Aziya madeniyati shenberindegi miynet iskerligin awizsha anlatiwshi naqillarda bar bolgan ayriqsha til qasiyetlerin uyrenemiz. Bul maqala arqali biz Qaraqalpaq naqillarinda miynet, hareket ham tabis ideyalarin jetkiziw usillarin aship beremiz. Qaraqalpaq naqillarinin miynet haqqindagi madeniy qasiyetlerin uyreniw bul jamiyettegi miynet iskerligin qollap -quwatlaytugin qadiriyatlardi korsetip beredi. Qaraqalpaq naqillarin inglis naqillari menen salistiriw arqali biz tiller ham regionlar boyinsha miynetti madeniy ayirmashiliqlardi aniqlaw mumkin. Sonliqtan, bul maqala inglis ham qaraqalpaq tillerinde miynet iskerligin awizsha anlatiwshi naqillardin lingvistik ham madeniy tarepleri haqqinda toliq sipatlama beriwge qaratilgan. Bul naqillardin quramali nuanslarin uyreniw arqali biz miynet jane onin jamiyettegi orni haqqindagi tusinigimizdi qaliplestiretugin madeniy qadiriyatlar ham normalar haqqinda qimbatli tusiniklerdi iyelewimiz mumkin.

Miynet iskerligin anlatiwshi inglis naqillarin uyreniw xaliq danaligina korsetiwshi qadiriyatlardi, miynetke qatnasti tusiniwge mumkinshilik beredi. Tomende miynet haqqindagi ayirim inglis naqillar keltirilgen:

1. "Hard work never killed anyone" - Qatti miynet ele hesh kimdi oltirmegen. Bul naqil miynet zarurligin aytip otedi ham miynet ziyanli emes, balki salamatliq ushin paydali ekenligin aytip otedi.

2. "Many hands make light work" - Kop qol jumisti ansatlastiradi. Bul soz dizbegi jamaatlik jumistin natiyjeliligin ham jamaatlik hareket miynetti qanday ansatlastiriwin aytip otedi.

3. "The early bird catches the worm" - Kim erte tursa, Quday ogan beredi. Bul naqil tabisqa erisiw ushin azanda erte hareketti baslawdin ahmiyetin aytip otedi.

4. "Work smarter, not harder" - Qatti emes, sanali islen. Bul naqil tekgana fizikaliq zorigiwdi emes, balki jumista sanali texnika ham strategiyalardan paydalaniwdi talap etedi.

5. "Rome wasn't built in a day" - Rim bir kunde jaratilamagan [5]. Bul soz tabis ham mazmunli tabislar waqit, taqat ham miynetsuygishlikti talap etiwin yadqa saladi. Miynet haqqindagi inglis naqillar aqil menen islew qabileti ham natiyjege umtiliw menen baylanisli xaliq danaligi ham qadiriyatlarin sawlelendiredi.

Qaraqalpaq madeniyatinda miynettin danaligi ham qadiriyatlarin jetkizetugin miynet iskerligi tuwrisinda koplegen naqillar bar. Tomende qaraqalpaq tilinde miynetke qatnasti bildiriwshi naqillardin ayirim misallari keltirilgen:

1. " Miynettin kozin tapqan,

Baqittin ozin tabadi." - Mehnat qilgan kishi natijasini ko'radi.

2. "Miyneti azdin miywasi az. " - Mehnatsiz hosil bo'lmaydi.

3. "Jan qiynamay jumis pitpes,

Talap qilmay muratqa jetpes." - Og'ir mehnat yaxshi natija beradi.

4. Miynettin joli qatti, nani tatli.

é

Ws,

5. Miynet penen tanilgan erdiñ, Máñgilikke óshpeydi tariyxtan ati.

6. Uyiqlamasañ ashilmaydi qabagiñ, Miynet etpey agarmaydi tamagiñ.

7. Eñbekli er erinbes, Miynetsiz dúnya kórinbes [3].

Bul naqillar miynetke bolgan dástúriy qatnasti sáwlelendiredi jáne oniñ áhmiyeti, nátiyjeliligi hám insanniñ ómirine bolgan zárúriyatin aytip ótedi.

Miynet haqqindagi inglis hám qaraqalpaq naqillari arasinda salistirma analiz ótkeriw ushin tómendegi táreplerge itibar qaratiw múmkin:

Uqsasliqlar: Eki mádeniyat da miynetsúygishlik hám tabisqa erisiwde qatañliqti qádirlesedi. Eki mádeniyatta da miynet insanniñ ómiriniñ zárúrli strukturaliq bólegi retinde qaraladi. Eki mádeniyat naqillari hám sózleri miynet menen baylanisli uqsas belgiler hám metaforalardan paydalanadi.

Ayirmashiliqlar: Miynet motivatsiyasinda - hár bir mádeniyat naqillarinda hár qiyli mádeniy qádiriyatlardi sáwlelendiriw múmkin. Miynetke jáne oni bahalawga dástúriy jantasiwlarda - túrli milliy ayriqshaliqlar naqillardiñ mazmuninda sáwleleniwi múmkin. Hár bir tilge tán bolgan ayriqsha frazeologiyaliq birliklerden paydalanadi

Salistiriwga misallar: "No pain, no gain" (inglis.) vs. "Mashaqatsiz tabisqa erisip bolmaydi." (qaraqalpaq)

- "Hard work pays off" (inglis.) vs. "Qatti miynet óz miywesin beredi." (qaraqalpaq)

- "The early bird catches the worm" (inglis.) vs. "Erte turgan kisiniñ quday oñlar isin." (qaraqalpaq)

Miynet haqqindagi inglis hám qaraqalpaq naqillarin salistirma analiz qiliw miynet ma'nisine salistirganda uliwma tiykarlardi hám túrli mádeniyatlarda ogan bolgan jantasiwdagi ayirmashiliqlardi aship beredi.

Juwmaq. Bul izertlew juwmaginda mádeniy qádiriyatlardi sáwlelendiriw hám miynet iskerligin bekkemlewde naqillardiñ áhmiyeti tuwrisinda bir neshe tiykargi juwmaqlardi ajiratip kórsetiw múmkin: Naqillar xaliq danaliginiñ zárúrli bólegi bolip tabiladi hám jámiyet qádiriyatlarin áwladdan -áwladqa jetkizedi. Miynet haqqindagi inglis hám qaraqalpaq naqillari miynetsúygishlik hám jumistiñ áhmiyeti haqqindagi uliwma qádriyatlardi sáwlelendiredi. Inglis hám qaraqalpaq tillerindegi naqillardiñ salistirma analizi túrli mádeniyatlarda miynetti túsiniw hám qádirlewge jantasiwdagi uqsasliq hám ayirmashiliqlardi aship beredi. Miynet haqqindagi naqillardi úyreniw túrli mádeniyatlar arasindagi óz-ara túsiniw hám óz-ara qatnaslardi jaqsilawga járdem beredi, soniñ menen birge, miynet iskerligi motivaciyasi hám nátiyjeliligin asiriwda paydali boliwi múmkin. Solay etip, inglis hám qaraqalpaq tillerinde miynet haqqindagi naqillardi úyreniw túrli jámiyetlerde mádeniy qádiriyatlar hám miynetke bolgan qatnasti tereñrek túsiniwge múmkinshilik beredi, usiniñ menen birge olardiñ dúnyaga kóz qarasin qáliplestiriwdegi áhmiyetin aytip ótedi.

References:

1. Apresyan, Y.D. (1995). Obshchaya teoriya lingvokulturologii. Moskva: Nauka.

EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

2. 2Jarimbetov Q., Genjemuratov B. Ädebiyat teoriyasi. -Tashkent, "Sano-Standart", 2018

3. Maqsetov Q. Qaraqalpaq xalqinin korkem awizeki doretpeleri. - Nokis, «Bilim». 1996

4. Mämbetov K. Erte däwirdegi qaraqalpaq ädebiyati. Nokis, «Bilim», 1992

5. Mieder, W. (2004). Proverbs: A Handbook. Westport, CT: Greenwood Press.

6. Paxratdinov Ä. «XIX äsirdin aqiri XX äsirdin basindagi qaraqalpaq ädebiyati tariyxi» Nokis, «Bilim», 1996

7. Taylor, A. (1931). The Proverb. Cambridge, MA: Harvard University Press.

8. Wierzbicka, A. (1992). Semantics, Culture, and Cognition: Universal Human Concepts in Culture-Specific Configurations. New York: Oxford University Press.

9. Wolfson, N. (1989). Perspectives: Sociolinguistics and TESOL. New York: Newbury House.