Научная статья на тему 'МИРЗО УЛУҒБЕК ДАВРИДА ЯРАТИЛГАН ТАСАВВУФИЙ МАНБАЛАРНИНГ ШАЙХ ХУДОЙДОД ВА МУСОХОН ДАҲБЕДИЙ ИЖОДИГА ТАЪСИРИ'

МИРЗО УЛУҒБЕК ДАВРИДА ЯРАТИЛГАН ТАСАВВУФИЙ МАНБАЛАРНИНГ ШАЙХ ХУДОЙДОД ВА МУСОХОН ДАҲБЕДИЙ ИЖОДИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Исмоилов М.М.

Ўзбекистон халқлари маънавий мероси қадимий ва бой тарихга эга бўлиб, уни бирламчи манбалар асосида ҳар томонлама мукаммал ўрганиш долзарб муаммолар қаторида туради. Зеро, узоқ мозийдан бошлаб мутафаккир олимлар томонидан яратилган ва бизгача етиб келган ёзма мерос ҳозирги тадқиқотлар учун муҳим илмий маълумотларни ўз ичига олади. Ватанимиз азалдан башарият тафаккур хазинасига унутилмас ҳисса қўшиб келган. Асрлар мобайнида халқимизнинг юксак маданияти, адолатпарварлик, маърифатпарварлик каби эзгу фазилатлари Шарқ фалсафаси ва ислом дини таълимоти билан узвий равишда ривожланди ва ўз навбатида бу фалсафий ахлоқий таълимотлар ҳам халқимиз даҳосидан баҳра олиб, бойиб борди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИРЗО УЛУҒБЕК ДАВРИДА ЯРАТИЛГАН ТАСАВВУФИЙ МАНБАЛАРНИНГ ШАЙХ ХУДОЙДОД ВА МУСОХОН ДАҲБЕДИЙ ИЖОДИГА ТАЪСИРИ»

МИРЗО УЛУГБЕК ДАВРИДА ЯРАТИЛГАН ТАСАВВУФИЙ МАНБАЛАРНИНГ ШАЙХ ХУДОЙДОД ВА МУСОХОН ДАХ^БЕДИЙ

ИЖОДИГА ТАЪСИРИ

Исмоилов М.М.

УзХИА, "Исломшунослик ва ислом цивилизациясини урганиш IСESCO "

кафедраси доценти, тарих фанлари номзоди https://doi.org/10.5281/zenodo.11173872

Узбекистан халклари маънавий мероси кадимий ва бой тарихга эга булиб, уни бирламчи манбалар асосида хар томонлама мукаммал урганиш долзарб муаммолар каторида туради. Зеро, узок мозийдан бошлаб мутафаккир олимлар томонидан яратилган ва бизгача етиб келган ёзма мерос хозирги тадкикотлар учун мухим илмий маълумотларни уз ичига олади.

Ватанимиз азалдан башарият тафаккур хазинасига унутилмас хисса кушиб келган. Асрлар мобайнида халкимизнинг юксак маданияти, адолатпарварлик, маърифатпарварлик каби эзгу фазилатлари Шарк фалсафаси ва ислом дини таълимоти билан узвий равишда ривожланди ва уз навбатида бу фалсафий ахлокий таълимотлар хам халкимиз дахосидан бахра олиб, бойиб борди.

Маълумки, Марказий Осиё халклари тарихида Амир Темур ва Темурийлар сулоласи хукмронлиги йиллари мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий-иктисодий хамда маданий тараккиёт даври булган. Бу даврда яшаган олимлардан фаннинг турли сохаларига оид киматли асарлар колган. Бу асарлар кейинги асрларда хам ахамиятини йукотмасдан олимларга янги-янги китоблар таълиф килишлари учун кимматли манба сифатида кулланма булиб келган. Жумладан, темурийлар даврида ёзилган тасаввуфий асарлар кейинги асрларда тасаввуфий билмлар ривожи учун мухим ахамият касб этган. Шунинг учун ХУШ асрда ёзилган купгина манбаларда хам темурийлар даврида яратилган тасаввуфий асарлар кайд этилган.

Тадкикотлардан куринадики, Мирзо улугбек даврида хам талайгина тасаввуфий манбалар яратилган булиб, бу асарлар кейинги даврларда яшаган мутасаввифлар учун кулланма уларок хизмат килган. Биз ушбу маколада уларнинг айримлари хакида кискача маълумот бериш билан чекланамиз. Зеро бу мавзу махсус йирик тадкикотни талаб килади ва уни бир маколада баён килиш имконсиздир.

Марказий Осиёда темурийлар салтанати тугатилганидан кейинги асрларда асосан, икки тарикат вакиллари - накшбандийлар ва яссавийлар фаолият олиб борганлар. Улар орасида илмий асарлар ёзган шайхлар асосан

XVII - XVIII aсрлaрдa яшaгaнлaр Ba энг сермохсул мyaллифлaр сифaтидa Шaйх Худойдод Ba MycoxoH Дохбедийлорнинг илмий aсaрлaрини мисол тaрзидa олишимиз мумкин.

Шaйх Худойдод Тошмухоммод угли Азизон Хорозмий Бухорий (aйрим тaдкикотчилaр уни хадифо Худойдод хом дейишaди) [1] торикот шойхи, оникроги Моркозий Осиё холклорининг моътавий xaётидa сезилорли урин эголлогон яссовия торикотининг етук муршиди сонолоди.

Унинг хоёти Ba илмий фоолияти хусусидо уз доври илм-фон вокиллори осорлоридо жудо ком моълумот учройди. Чунончи, Шлйх Худойдоднинг зомондоши Мулло Жумокули Ургутий (1190/1776-77 йилдо тугилган, 1269/1852 йили тирик булган) узининг «Торихи Хумулий» [2] номли осоридо Шлйх Худойдодни жйхрий зикр килувчи шойхлордон бири сифотидо эслотиб утган во бу xa^a: «Бу осрдоги жохрия мошойихлорининг кубороси (улугтари) цутби вацт Исломшойх [3], Мовловий Худойдод Хорозмий во Мирмохдум Сорипулидир», - деб ёзган [4].

Шлйх Худойдод яссовия торикотининг тамояндоси сифотидо ушбу торикотнинг гоялорини торгиб кдлган во бу соходо бир нечто илмий осорлор хом ёзиб, улордо яссовия тори^ти тоълимоти, зикр килиш услублорини илмий жихотдон осослоб берган; зорур топилгандо Куръони корим ояттари во ходислордон мисоллор келтирган, ижмоъ [5], циёс [б] коби шоръий коидо(усул)лорни хом кенг куллоган. Унинг тосоввуфта оид «Бохр an-улум» («Илмлор денгизи»), «Писонди зикри жохр» («Зикри жохрга эътибор»), «Фирдовс ол-уломо» («Олимлор гулшони»), «Бустон an-мухиббин» («Дусттар боги»), «Тонбех оз-золлийн» («Лдaшгaнлaргa тонбех»), «Жомиъ ол-бохройн» («Икки денгизни бирлоштирувчи»), «Торили вусул илоллох» («Аллохга етишиш йули») номли осорлоридон овволги турггаси бизгачо етиб келган [7].

Шлйх Худойдод уз осорлорини, унинг узи осорлори бошлонишидо тоъкидлошиго куро, дусттари во муридлорининг илтимослорига биноон во ушо довр ижтимоий-сиёсий толобидон келиб чикиб ёзган [8].

Юкоридо боён этилган илмий осорлоридон тошкори Шлйх Худойдод бунёдкорлик ишлорини хом олиб бориб, мосжид во модросолор курдирган [9].

Биз мисол торзидо келтирмокчи булган шойхлорнинг ята бири Нокшбондия-мужоддидия торикотининг XVIII осрдоги йирик вокили хомдо ушбу торикотнинг ососий коидотарини, нозориялорини бир котор илмий осорлоридо тоълиф кдлган шойх Мусохон Дохбедийдир.

Нокшбондия-мужоддидия тори^ти XVII осрниинг охирлоридо Ахмод Сирхиндийнинг учинчи угли во холифоси Мухоммод Моъсум Сирхиндийнинг (воф. 1079/1668 й.) муриди хожи Хдбибуллох Бухорий (воф. 1111/1699-1700

й.) воситaсидa Мовароуннахрга кириб келди Ba ривожлaнди [10]. Бу шайх Эшон Х,ожи лaкaби билaн хам машхур бyлгaн. Мир Хусайн ибн Амир Хдйдар «Махозин ат-такво» («Тaкво хазиналари») aсaридa Х,ожи Хдбибуллохни хижрий XII aсрнинг мyжaддиди деб aтaйди [11]. Х,ожи Хдбибуллохнинг хaлифaлaридaн Хaлифa Нaврyз [12], СУФи Аллохёр (ваф.1720й.) Ba Мухаммад Обид (вaф. 1160/1747й.) кaби шaйхлaр XVIII aсрнинг биринчи ярмидa Бухоро хонлиги худудида нaкшбaндия-мyжaддидия тaрикaти тaълимотини кенг тaрFиб килгaнлaр. Суфи Аллохёр фикх, aкоид хамда тaсaввyфий aхлок-одоб мaсaлaлaрини бaён этувчи «Мaслaк ал-муттакин» («Тaкводорлaр йули»), «Сaбот ал-ожизин» («Ожизлaр сaботи»), «Мурод aл-ошикин» («Ошикдaр муроди») вa «Мaхзaн an-мутиъин» («Итоaтлилaр хaзинaси») номли aсaрлaр хам ёзгaн [13]. Биз хам сунги йиллaрдa «Сaбот ал-ожизин» aсaригa шарх ёзиб, нaшр эттирдик [14].

XVIII aсрнинг yртaлaригa келиб Мовароуннахрда мyжaддидия шaйхлaридaн Мухаммад Обиднинг хaлифaси Мусохон Дахбедий (вaф. 1190/1776 й.) вa Суфи Аллохёрнинг хaлифaси Жон Мухаммад Kyлобийлaр [15] (вaф. 1174/1760 й.) нaкшбaндия-мyжaддидия тaълимотини дaвом эттирдилaр. Мухаммад Обид aйни вaктдa бир катор aсaрлaр мyaллифи вa тaрикaт шaйхи Мирзa Мазхар - Жони Жононнинг (ваф. 1195/1781 й.) хам муршиди бyлaди [16].

Мусохон Дахбедий XVIII aсрнинг иккинчи ярмидa Мовароуннахрдаги мaънaвий хаётда сезилaрли урин тутган шaйхдир. Тaсaввyфгa оид «Aшрaф ал-Холик» («Яратувчининг энг шaрaфли (бaндaси)») [17], «Тaзкирaи кaсир ал-фaвоид» («Куп фойдaлaр ёдномaси») [18], «Дyрaр aл-aсрор вa мaснaд ал-aброр» («Сир дyрлaри вa яхшилaр мaснaди») [19], «Дурр ал-макнун» («Яширин дур») [20], «Мyхтaсaр дaр тaсaввyф» («Тaсaввyф бобидa ихчaм рисолa») [21], «Мaхзaн aт-тaaррyф» («Мaърифaт хaзинaси») [22], «Айн ал-мaоний» («Мaънолaр бyлоFи») [23], «Наводир aл-мaориф» («Нодир мaърифaтлaр») [24] каби aсaрлaр унинг кaлaмигa мaнсyб.

Мусохон Дахбедийнинг хaлифaси Мирзa Мазхар (Жони Жонон) хдм тaсaввyфгa оид «Девони Мазхар», «Рисолд ддр бaёни лдтоиФи дшдрд» («Унта лдтоиФ [25] баёни рисоласи») номли асарлар ёзиб колдиргани маълум [26].

Бу каби асарларнинг аксарияти XVIII асрнинг 70-йилларидан сунг ёзилгани эътиборга олинадиган булса, у холда шу асрнинг сунгги чорагида Мовароуннахрда тасаввуф, хусусан, накшбандия-мужаддидия таълимоти анча изчил ривожлангани маълум булади. Тасаввуфдаги бошка тарикатларга нисбатан накшбандия-мужаддидия тарикатининг нуфузи ошишига

сабаблардан бири, амир Шохмуроднинг бевосита мазкур тарикатга хайрихохлиги хамдир.

Юкорида кайд этилган асарларнинг аксарияти учун темурийлар даврида яратилган рисолалар манба сифатида хизмат килган. Куйида ана шу манбаларнинг айримлари хакида кискача тухталиб утамиз.

Тасаввуфий асарлардан бири - Силсилат ул-орифин ва тазкират ус-сиддикин (Орифлар силсиласи ва сиддиклар ёдномаси); муаллифи Мухаммад б. Бурхонуддин б. Хужамухаммад Ризомухаммад ал-Козий (ваф. 921/1515 й.); Самарканддда тугилган; 1510 йилда Андижонга кучиб кетган ва умрининг охиригача у ерда яшаган. У Хужа Убайдуллох Ахрорнинг муридларидан, узи эса «Тарихи Рашидий»нинг муаллифи Мухаммад Х,айдарнинг пири эди. Мухаммад Кози «Макомоти Хужа Убайдуллох Ахрор» номли асарнинг муаллифидир. «Силсилат ул-орифин» 885/1480 йилда ёзилган. Асар кириш, учта фасл ва хотима кисмларидан иборат [27].

Кейинги асар - «Равзат ал-уламо ва нузхат ал-фузало» («Олимлар боги ва фозиллар сайри»). Абу Али ал-Хусайн ибн Яхё ал-Бухорий аз-Зандавистийнинг (ваф.864/1459й.) илохиёт, тасаввуф мавзулари буйича ханафийя мазхаби рухида, араб тилида ёзган рисоласи. Асар 2 кисм, 107 боб ва уларнинг фихристини уз ичига олади [28].

«Бахр ал-улум»да мазкур асарнинг номи кайд этилган ва барча бобларда ундан иктибослар берилган. Демак, бу асар Шайх Худойдод суянган асосий манбалардан бири булган, дейиш мумкин.

Яна бир асар - "Х,исн ул-хасин мин калом саййид ул-мурсалин" (Пайгамбарлар улугининг сузларидан мустахкам кургон) булиб, Шамсуддин Мухаммад б. Мухаммад б. Мухаммад ал-Жазарийнинг каламига мансуб. Муаллиф уръони карим кироатига багишланган бир катор рисолалар ёзган. Амир Темурнинг асири сифатида Султон Боязиднинг (792/1389-805/1402) маглубиятидан сунг 805/1402 йили Самаркандга келтирилган, у Шахрисабзда хам бир муддат яшаган. Сохибкироннинг вафотидан кейин Эронга кетади ва 833/1429 йилда Шерозда вафот этган. «Х,исн ул-хасин»нинг кириш кисмида (1б-3а вараклар) муаллиф асарнинг ёзилиш ва номланиш сабабини айтиб, Амир Темур томонидан Дамашкни ишгол килинишидаги жангда бир бурчакда салавот айтиб утириб, улимда кутулганини ёзган. «Х,исн ул-хасин» 22 зул-хижжа 791/12 декабр, 1389 йил, Шанба куни Дамашкда ёзилган.

Шайх Худойдод «Бахр ал-улум»нинг «Муридларга васият», «Валийлик» каби соф тасаввуфий мавзудаги бобларида «Х,исн ул-хасин»дан самарали фойдаланган [29].

«Минхож ал-муттакин ва меърож ал-мухлисин» («Такводорлар йули ва ихлос килувчилар даражаси»), муаллифи Саримуддин Довуд ибн Комил ал-Михлабий. Асар араб тилида, тасаввуфга оид.

Шайх Худойдод «Бахр ал-улум»нинг саховат мавзуси ёритилган 7- боби ва эхсон хакидаги 29-бобини ёзишда «Минхож ал-муттакин»дан унумли фойдаланиб, иктибослар келтиради: «Жунайд Багдодий (ваф. 297/909 й.) айтадики, турт нарса кишини, илми ва амали оз булса-да, олий даражаларга кутаради: халимлик, тавозелик, сахийлик ва гузал ахлок» [30].

Булардан ташкари Шайх Худойдод ва Мусохон Дахбедий каби мутасаввиф муаллифлар уз асарларини ёзишда темурийлар даврида яратилган тафсирлардан хам фойдаланишган.

Темурийлар хукмронлиги йилларига келиб тафсирга эхтиёж кучайган куринади. Чунки бу даврга келиб куплаб тафсирлар яратилгани маълум. Бу даврда ёзилган тафсирларнинг узига хос томонлари шундан иборатки, уларнинг аксарияти форс тилида тафсири ишорий услубида ёзилган. Аввалига баъзи сураларга шархлар битилган булса, бора-бора суралар сони купайиб тафсирлар хажми кенгайиб борган.

Темурийлар салтанатида таълиф килинган тафсирларга тухталадиган булсак, бу ерда ёзилган энг аввалги тафсир «Тафсири Хожа Мухаммад Порсо» деб номланган. Асар муаллифи накшбандий тарикатининг пири Мухаммад ибн Мухаммад ибн Махмуд ал-Х,офизий ал-Бухорий (Хожа Мухаммад Порсо номи билан машхур) булиб, у илмнинг турли сохалари доир купгина асарлар ёзган [31]. Муаллиф мазкур тафсирини 823 (1420-1421) йили Бухорода ёзган. Ушбу тафсир форс тилида ёзилган булиб, унда Куръони каримнинг факат саккизта сураси - «Фотиха», «Кадр», «Баййина», «Залзала», «Вал-одиёт», «Кориа», «Такосур», «Аср» ва «Чумаза» сураларигина шархланган [32].

Мутасаввиф муаллифлар каламига мансуб кейинги асар - «Тафсири Чархий» булиб, унинг муаллифи машхур мутасаввиф аллома Ёкуб ибн Усмон ибн Махмуд ибн Мухаммад Газнавий Чархий (ваф. 851/1447 й.)дир. Аллома Накшбандия таълимоти ва турли диний илмларга доир купгина асарлар ёзган [33]. Унинг «Тафсири Чархий» номли мазкур асарида Куръони каримнинг факат 49 та сураси (Фотиха, Мулк, ан-Нос сурасигача) шархланган [34]. Мазкур асар бизгача етиб келган булиб, хозирда дунёнинг купгина китоб хазиналарида кулёзма ва тошбосма нусхалари сакланади [35].

Юкоридаги асарларга нисбатан мукаммалрок, яъни Куръони каримнинг 66 та сурасини (Коф сурасидан ан-Нос сурасигача) уз ичига олган ва араб тилида ёзилган тафсир Абдурахмон Жомий (1414-1492) томонидан таълиф этилган. Жомийнинг куплаб асарлар ёзгани фанда маълум ва бир нечтаси

урганилган. Жомийнинг тафсир сохасидаги фаолияти купчиликка маълум булмаса-да, ундан кейинги давр муаллифлари унинг бошка асарлари каторида тафсирига хам мурожаат килган булишлари керак [36].

Умуман олганда, Амир Темур ва темурийлар салтанати, хусусан, Мирзо Улугбек даврида Марказий Осиёда бошка сохалар каби илм-фан, маданият хам ривожланди, шу жумладан тасаввуф таълимоти хам тараккий эттирилиб, хозиргача амалда булган накшбандия тарикатига асос солинди. Мирзо Улугбек даврида яшаган мутасаввифлар эса бу тарикатнинг назарий жихатларини ёритувчи илмий асарлар ёзиб колдирдиларки, бу асарлар кейинги асрларда яшаган шайхлар учун дастурий манба вазифасини утади.

Адабиётлар:

1. Кюгельген А. ф. Расцвет Накшбандия-мужаддидия в Средней Трансоксании с XVIII до начала XIX вв. опыт детективного расследования // Сборник статей памяти Фритца Майера. / Составитель А.А. Хисматулин. -С.Пб.: Фил.фак.С.ПбГУ, 2001.- С. 298-299.

2. Мулло Жумъакули Ургутий ас-Самаркандий. Тарихи Хумулий. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №37/VI.

3. Мазкур даврда яшаган шайхларнинг исмлари тарихий асарларда баъзи тафовутлар билан келтирилган. Масалан, яссавия шайхларидан бири Исломшайх бир асарда Суфий Ислом Каррухий (1138/1726-27-1222/1807-08) номи билан тилга олинади. Каранг: Мухаммад Сиддик. Рисолайи мазороти ^ирот. - Кобул, 1967. - Б. 254-157.

4. Тарихи Хумулий. - 223б варак.

5. Ижмоъ - шариат конунчилигида (усули фикхда) бирор масала юзасидан фатво чикариш учун замондош олимларнинг бир тухтамга келиши.

6. Киёс - шариатда бирор масаланинг хукмини чикаришда далил сифатида Куръони Карим, хадиси шариф ёки ижмоъ буйича хукм килинган бошка бир масалага киёс килиш.

7. Ушбу асарлар номи «Бахр ал-улум»нинг бошида (1а варак) номаълум котиб томонидан ёзиб куйилган.

8. Шайх Худойдод. Бахр ал-улум. - УзР ФА ШИ кулёзмаси, .№2406/1. - 1б варак; Фирдавс ал-уламо. - УзР ФА ШИ кулёзмаси, №546. - 1б варак.

9. Кушимча маълумот учун каранг: Халифа Худойдод мажмуаси // Узбекистон Миллий Энциклопедияси. Т.1Х. - Т.: УМЭ, 2005. - Б. 364-365.

10. Бу масала юзасидан батафсил маълумот олиш учун каранг: Кюгельген А.ф. Расцвет Накшбандия-мужаддиддия ... - С. 290.

11. Мир Хусайн ибн Амир Х,айдар. Махозин ат-такво.- УзР ФА ШИ кулёзмаси, №51. - 10б варак.

12. Хожи Хабибуллох, Мухаммад Обид ва Суфи Оллохёрларнинг хаётлари хакида манбаларда бир мунча маълумотлар берилса-да, Халифа Наврузнинг хаёти хакида маълумотлар жуда кам учрайди. Факатгина Суфи Оллохёр «Маслак ал-муттакин»да узининг пири Халифа Навруз эканлигини айтиб утади. Биз хам илк бор ушбу тадкикотда Халифа Наврузнинг хаёти хакидаги маълумотларга аниклик киритишга ёрдам берадиган яна бир янгиликни кайд этишни максадга мувофик деб топдик. Халифа Наврузнинг кабри Кашкадарё вилояти, Китоб тумани, Паландара жамоа хужалигида, туман марказидан 30 км. масофада жойлашган Катлос кишлоги кабристонининг шимоли-шаркий бурчагидадир.

13. Саййид Хабибуллох ибн Саййид Яхёхон. Хадиййат ат-толибин. Шархи «Сабот ал-ожизин». - Б. 9. (Мазкур асарнинг нашр курсаткичлари курсатилмаган). Шархи «Сабот ал-ожизин».

14. Каранг: М. Исмоилов, А. Акбаров. Шархи «Сабот ал-ожизин».Тошкент, 2018 й.

15. Мир Хусайн ибн Амир Хайдар. Махозин ат-такво. - 16-33б вараклар.

16. Мусохон Дахбедий. Зубдат ал-хакоик. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №411. - 4а варак.

17. Мусохон Дахбедий. Ашраф ал-Холик. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №541/XI.

18. Мусохон Дахбедий. Тазкираи касир ал-фавоид. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №10171.

19. Мусохон Дахбедий. Дурар ал-асрор ва маснад ал-аброр. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №10602.

20. Мусохон Дахбедий. Дурр ал-макнун. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №542/11.

21. Мусохон Дахбедий. Мухтасар дар тасаввуф. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №6132/VI.

22. Мусохон Дахбедий. Махзан ат-таарруф. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №511/X.

23. Мусохон Дахбедий. Айн ал-маоний. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №3995/1.

24. Мусохон Дахбедий. Наводир ал-маориф. УзР ФА ШИ кулёзмаси, №11706.

25. Латоиф (арабча) - латифа сузининг куплиги. Суфийлар истилохига кура фахмлаб булмайдиган нозик ишоратларга ва шунингдек, танадаги махсус нукталарга латифа дейилади.

26. Корвнг: Хдбибуллох (Шямсуддин) Жони Жонон. Девони Мэзхэр. УзР ФА ШИ кулёзмоси, .№924; Шу мумлиф. Рисолэ дор боёни лотоифи эшэрэ. УзР ФА ШИ кулёзмоси, №1498.

27. СВР, X том №6949. 224-22б-бетлор.

28. УзР ФА ШИ кулёзмоси, №3229; СВР, VI том, №4866.

29. СВР, 4-том №2941, 102-107-бетлaр.

30. Бэхр ол-улум. - 47бб вэрэк.

31. Хожэ Мухоммад Порсонинг йигирмога якин осорлори бизгачо етиб келгaн.Улaрдaн «Рисолэи кудсия», «Аз онфози кудсияи мэшойихи тори^т», «Эътикодот», «Тэхкикот», «Тофсири Хожэ Мухоммад Порсо», «Ал-хэдис ул-орбоъувн», «Рисолэ дор одоби мурид», «Рисолэи кошфия», «Рисолэи мохбубия», «Шлрхи фикхи Кэйдоний», «Фэсл ул-хитоб би-вусули охбоб», «Мухтосори торихи Мокко», «Фусули ситта», «Моктуби Хожэ Мухэммэд Порсо во Мэвлоно Зойнуддин», «Мэкомоти Хожэ Алоуддин Аттор», «Мэкомоти Хожэ Бохоуддин Шкшбонд» во 6ошкэ осорлори хозир УзЗФАШИ фондидо сaкдaнaди.

32. Асорнинг бир кулёзмо нусхоси УзРФАШИ фондидо №2180 рэкэми ОСТИДЭ соклоноди. Мозкур НУСХЭДЭ мумлиф ХЭМДЭ тосоввуф ОЛЭМИДЭ мошхур хисоблонган Абдурохмон Жомий во Хожэ Мухэммэд Порсонинг котта УFЛИ Абу Шср Порсонинг дaстхaтлaри мовжуд.

33. Чорхий Куръон тофсиридон ТЭШКЭРИ купгита осорлор тоълиф этган: «Рисолэи унсия», «Ар-рисолот ул-обдолия», «Рисолэи дор сийроти Мустофовия во тэрикэи мустокимия», «Рисолэ дор илми фороиз», «Рисолэ дор экоид», «Рисолэ фи-л-хисоб во-л-фороиз», «Мухтосор дор боёни силсилои Нокшбондия», «Шлрхи осмоуллох», «Шлрхи нэвэду нух ном», «Фороизи МЭНЗУМЭ» во бошколор.

34. Бундон тэшкэри Сэйид Подшохужонинг илтимосига 6иноэн 993/1585 йили Х,ожи Хдмэдоний томонидэн туркий тилига тэржимэ килинган тофсир хэм «Тофсири Чорхий» эсэри булиб, y УзЗФАШИ фондидо №5174 рэкэми остидэ соклоноди.

35. Шунингдек, УзРФАШИ фондидо хэм эсэрнинг 25 тэдэн ортик кулёзмо нусхоси мовжуд вэ улорнинг эксэрияти илмий товсифлонгон (^эрэнг: СВР, IX том, 435 бет; УзРФАШИ кулёзмоси, №6642; №6661).

36. Мэзкур тофсирнинг хозирчо фокотгино битта кУлёзмa нусхоси моълум вэ бу нусхо УзРФАШИ эсосий фондидо №2702 рэкэми остидэ сaкдaнaди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.