Научная статья на тему 'ҲАКИМ САМАРҚАНДИЙ ҲАЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАОЛИЯТИ'

ҲАКИМ САМАРҚАНДИЙ ҲАЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАОЛИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

262
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
калом / фиқҳ / ал-Ҳаким / тасаввуф / “Кашф аз-зунун” / “Мултаҳид” / муфассир. / kalam / fikh / al-Hakim / tasawwuf / “Kashf az-zunun” / “Multahid” / mufassir.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мухаммаджон Абдухалим Ўғли Абдухамидов

Мақолада ислом илмлари ривожига улкан ҳисса қўшган алломалар, хусусан, Абулқосим Ҳаким Самарқандий, у зотнинг асарлари, шогирдлари, илмий ишларининг тарих ва бугунги кун учун аҳамияти, ўрганилганлик даражаси баѐн қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article describes scientists who have made a significant contribution to the development of Islamic sciences, in particular, Abulkasim Hakim Samarkandi, his works, students, the significance of his scientific work for history today, the level of study.

Текст научной работы на тему «ҲАКИМ САМАРҚАНДИЙ ҲАЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАОЛИЯТИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

ХАКИМ САМАРЦАНДИЙ ХДЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАОЛИЯТИ

Мухаммаджон Абдухалим yFли Абдухамидов

УзХИА хузуридаги Малака ошириш маркази "Ижтимоий ва мутахассислик

фанлари" кафедраси мудири, (PhD)

АННОТАЦИЯ

Маколада ислом илмлари ривожига улкан хисса кушган алломалар, хусусан, Абулкосим Хдким Самаркандий, у зотнинг асарлари, шогирдлари, илмий ишларининг тарих ва бугунги кун учун ахамияти, урганилганлик даражаси баён килинган.

Калит сузлар: калом, фикх, ал-Х,аким, тасаввуф, "Кашф аз-зунун", "Мултахид", муфассир.

ABSTRACT

The article describes scientists who have made a significant contribution to the development of Islamic sciences, in particular, Abulkasim Hakim Samarkandi, his works, students, the significance of his scientific work for history today, the level of study.

Keywords: kalam, fikh, al-Hakim, tasawwuf, "Kashf az-zunun", "Multahid", mufassir.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси мустакилликни кулга киритгач, утмиш аждодларнинг нафакат ислом оламида, балки бутун дунё цивилизациясига, кушган хиссаларини урганиш тобора кенг кулоч ёймокда. Х,озирги Узбекистон заминидан куп алломалар етишиб чиккани, уларнинг илмий ва маънавий меросини урганиш, кенг жамоатчиликка такдим этиш хукумат микёсида амалга оширилаётгани кувонарли холдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

XI-XII асрларда Мовароуннахрда ислом илмлари ривожланиб, Самарканд, Бухоро, Насаф (Карши), Кеш (Шахрисабз), Уструшона (Жиззах), Термиз, Шош (Тошкент) каби шахарлар номига нисбат берилган бир неча юзлаб алломалар етишиб чикди. Мазкур шахарларда шаклланган узига хос илмий мухит улканинг бошка шахар ва кишлокларидан инсонларни узига жалб

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

этди. Ушбу шахарларда илм олиб, яшаб фаолият олиб борган олимлар хам кейинчалик Самаркандий, Бухорий, Насафий, Кеший, Уструшоний, Термизий ва Шоший номи билан танилди.

Хусусан, Самарканд вохасидан жуда куп алломалар дунё илм-фани ривожига узларининг салмокли мехнатлари билан, бой илмий асарлари билан учмас из колдирдилар. Ана шундай алломалардан бири Абулкосим Хдким Самаркандийдир. Бу зотнинг исми - Исхок, куняси - Абулкосим, тахаллуси -Хдким Самаркандий булиб, "Фасл-у-хитоб ба васл-у-ахбоб" асарида тулик номи - Шайх ал-Имом Абулкосим Исхок ибн Мухаммад ибн Исмоил ибн Иброхим ибн Зайд Хдким Самаркандий[1] деб берилган. Аллома ислом оламида замонасининг энг машхур хадисшуноси, каломшуноси, факихи, воизи ва донишманди сифатида танилди хамда илм-у хикматнинг асосчиси, буюк имоми, дея эътироф этилди.

Абулкосим Самаркандий нисбаси ва номи билан тарихда турт олим утган.

1. XI асрда К,орахонийлар даврида яшаган Абулкосим Самаркандий булиб, К,орахонийлар томонидан катл килинган.

2. "Жомеъ-ул-фатво" (баъзи манбаларда "Жомеъ-ул-кабир" келган), "Мултахид" асарлари муаллифи, Хднафий фикхи олими 556 (1161) йили вафот этган Мухаммад ибн Юсуф Абулкосим Самаркандий.

3. Имом Носируддин Абулкосим Самаркандий булиб, 536 (1141) йили Самарканддан Балхга кучган. У хакида 1640 йилда ёзилган "Бахр ал-асрор фи манокиб ал-ахёр" китобида ёзилган.

4. Абулкосим Хдким Самаркандий хаёти ва фаолияти берилган араб тилидаги манбаларда олимнинг таваллуд йили хакида сана курсатилмаган. Лекин улардаги маълумотларни умумлаштириб, олим IX асрнинг иккинчи ярмида Самаркандда туFилган, дейиш мумкин. Олимнинг вафоти хакида барча ёзма манбаларда милодий Х асрнинг 953 йили 28 май куни вафот этган, дейилади. Абу Тохир Хожанинг "Самарийя" китобида алломани Самарканддаги Чокардиза кабристонига дафн этилгани таъкидланади. Абу Муин Насафий Абулкосим Х,аким Самаркандийни 335/947 йилда вафот этганини зикр килади, бошка биограф олимлар эса Самаркандда хижрий 342 йил мухаррам ойининг унинчи санасида, ашуро куни вафот этганини ва Чокардиза кабристонига дафн килинганини хабар беришган[2]. Диссертацияда айнан мана шу аллома хакида суз юритилади.

Мовороуннахр диёридан ислом илмлари борасида куплаб олимлар етишиб чикан. Улар тафсир, хадис, калом, тасаввуф, фикх сохалари

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

ривожланишида Насаф, Кеш, Самарканд, Бухоро шахарларида узига хос услубларни ишлаб чикиб, дунёнинг илм-фан тараккий этган марказлари каторида саналишига сабабчи булишган. Шундай олимлардан бири Х,аким Самаркандий [3] хаёти ва фаолияти хакида урта асрнинг табакот, тарожим (библиографик) жанридаги манбаларда умумий маълумотлар келтирилган. Жумладан, "Матлаъу-н-нужум ва мажмаъу-л-улум" (Юлдузларнинг чикиш жойи ва илмларнинг жамланиши), "Китобу-л-канд фи зикри уламаи Самарканд" (Самарканд уламоларига баFишланган канддек китоб), Абу Саъид Самъонийнинг (ваф. 1167) "Китоб ал-ансоб" (Насаблар китоби)[4], Абдулкодир Курашийнинг (696/1297-775/1373) "Жавохир ал-музия фи табакот ал-ханафия" (Хднафий табакотларининг ёритувчи жавхарлар), Косим ибн КутлубFOнинг (802/1399-879/1474) "Тожу-т-тарожим фи табакот ал-ханафия" (Хднафий табакотларининг таржимаи холлари гултожиси), Жалолиддин Суютийнинг (849/1445-911/1505) "Табакот ал-муфассирин" (Муфассирлар табакоти), Х,ожи Халифанинг (1017/1609-1068/1657) "Кашф аз-зунун" (Гумонларнинг кашфи), Абдулхай Лакнавийнинг (ваф. 1304/1886) "ал-Фавоид ал-бахия фи табакот ал-ханафия" (Хднафий табакотининг ажойиб фойдалари) каби асарларида маълумотлар мавжуд[5].

Х,аким Самаркандийнинг хаёти ва ижоди, ёзган асарлари, устоз ва шогирдлари, уша даврда минтакадаги илмий мухит хакида Узбекистонда баъзи тадкикотлар амалга оширилган булиб, унда мазкур мавзулар кисман ёритилган[6].

Имом Абулкосим милодий IX асрнинг охирги чорагида Самаркандда туFилган. Бу вакт ислом илмининг "олтин даври" эди. Чунки бу даврда ислом илмлари БаFдод ва бошка араб шахарларидан Урта Осиёга кучган. Бу ерда мусулмон хукукшунослик фанларининг асосий марказлари Самарканд, Бухоро, Марв ва Насаф шахарлари эди. Марвда - Абдуллох ибн Муборак ва унинг издошлари мактаби, Бухорода - Имом Бухорий мактаби, Самаркандда - Имом Дорамий мактаби, Насафда - Нахшабий ва Насафий мактаблари фаолият курсатар эди.

IX аср иккинчи ярми ва Х аср биринчи ярмидан Самарканд ислом илмлари марказига айланди. Ана шундай илмий мухитда камол топган Имом Абулкосим устозлари изидан бориб, илм ва уламолар пешвоси, муктадоси, ва имоми даражасига эришди. Бугунги кунгача олим хакида жуда оз маълумотлар етиб келган. Аммо асарларининг кулёзмалари дунёдаги машхур кутубхона фондларида сакланади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

Имом Абулкосимнинг илк устозларидан бири Мухаммад ибн Фазл Балхий 319 (931) йили Самаркандда вафот этган, кабри хозирги Дахбед шохкучасидаги ховлида жойлашган[7]. Уз даврида Самарканднинг К,озикалони лавозимини эгаллаган бу олим, Имом Мотуридийга хам устозлик килган. Бу шахснинг тарихига оид маълумотлар "Самария" ва "К,андия" китобларида келган.

Имом Абулкосимнинг охирги устози - узининг дусти, маслакдоши, сабокдоши - Имом Абу Мансур Мотуридий хисобланади. Илк устози Фазл Балхий вафот этгач, узидан ёши каттарок булган Имом Мотуридийни устоз сифатида тан олади ва дуст, сабокдош, устоз-шогирд булган икки Имом ахл ас-сунна ва-л-жамоа мухолифларига карши курашда бошчилик килишган.

Абу Муъин Насафий (1027-1114) "Табсират ал-адилла фи усул ад-дин ала тарийк ал-имам Абу Мансур Мотуридий" ("Дин усулларини Имом Абу Мансур Мотуридий тарикатига биноан далиллар билан шархлаш") асарида ёзишича, аллома 944 йилда Самаркандда бош кози лавозимида ишлаб турган пайтда, вафот этган устози Имом Мотуридийнииг кабри устига "Бу кабр уз акл -заковати ва тафаккури билан куплаб илмларнинг юксак чуккисини забт этган, у илмларнинг дунё буйлаб таркалишида бутун куч-куввати ва салохиятини аямай сарфлаган, дину диёнат сохасидаги асарлари унга мислсиз шону шавкат келтирган, умр буйи инсонларга илмнинг лаззатли мевасини улашган алломанинг кабри", деб ёзишларини амр килган.

НАТИЖАЛАР

Х,аким Самаркандий куп диний масалаларнинг билимдони сифатида кенг эътироф этилган таникли олим булганини фикх сохасида эгаллаган лавозими хам тасдиклайди. У Балхда Мухаммад ибн Хузайм К,аллосдан [8], шунингдек, тахмин килинишича, Самаркандда Абу Наср Иёдийдан [9] таълим олган ва узининг она шахрида куп йиллар козилик лавозимини эгаллаб келган [10].

Абу Бакр Варрокни хам Имом Абулкосимнинг илк устозларидан бири дейилади. Имом Абулкосим устозлари Мухаммад ибн Фазл Балхий ва Абу Бакр Варрок воситаси оркали Х,аким Термизий исми билан машхур булган Мухаммад ибн Али Термизийга рухониятли иродатда шогирд булган. Ушбу Термизий эса, манбаларда "Хдкимий" номли дарвешлар сулуки асосчиси, дейилган. Шу боис Имом Абулкосимга "Х,аким" тахаллуси берилган.

Лекин Лакнавий бу борада, яъни Абулкосим Самаркандийни "Х,аким" тахаллусини олиши юзасидан куйидаги фикрни билдиради:

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

У тасаввуфни уз замонасидаги Балх машойихларидан, фикх ва калом илмини Мотуридийдан урганган хамда Абдуллох ибн Сахл Зохиддан хадис ривоят килган. Ундан факих Абдулкарим ибн Мухаммад Самаркандий хадис ривоят килган. Аллома узок вакт Самаркандда козилик мансабида фаолият курсатган. Курашийнинг айтишича, хикматли сузлари ва мавъизалари куплиги сабабидан алломага "ал-Х,аким (донишманд)" номи берилган[11].

Бундан ташкари, Абулкосим тасаввуф намояндаси сифатида катта обру орттирган ва авлодлар хотирасида айнан шу туфайли сакланиб колган. Унинг бу сохадаги устозлари, Абдуллох ибн Сахл Розий[12] хамда Абулкосим хотирасини алохида хурмат билан дилида саклаб утган[13] машхур олим Абу Бакр Варрок[14] эди. Куп накллар оркали етиб келган суфиёна хикматлар олимни Х,аким деб аташга асос берган [15] хамда тасаввуф адабиёти олим исмини узок вакт давомида авлоддан-авлодга етказган[16].

Х,аким Самаркандий илмий меросига ижобий ёндашган холда маълумот берган дастлабки олимлардан бири Х,ожи Халифадир. Аллома "Кашф аз -зунун" асарида Х,аким Самаркандийнинг акоид илмига оид иккита - "Китоб ас-савод ал-аъзам" ва "Эътикод" номли асар ёзгганини зикр килган.

Х,аким Самаркандий илмий меросини тадкик этишда Fарб шаркшунослари услублари узига хос булиб, улар мусулмон булмасада, бу борада акдемик ёндашишга харакат килишган. Шу маънода олимнинг илмий меросига етарлича бахо беришган ва мотуридия таълимоти ривожида тутган урнини курсатиб беришга харакат килишган. Мотуридия таълимоти тарихи ва ривожланиш боскичлари хусусида самарали илмий тадкикот олиб борган германиялик шаркшунос олим Ульрих Рудольф "Ал -Мотуридий ва Самарканд суннийлик илохияти" номли илмий тадкикотида Х,аким Самаркандий ва унинг "Китоб ас-савод ал-аъзам" асари хакида кимматли маълумотларни берган.

МУХОКАМА

Х,аким Самаркандий илмий меросини урганиш буйича туркиялик олимлар самарали илмий ишлар олиб боришганини алохида таъкидлаш лозим. Улар нафакат олимнинг мероси, балки тулик мотуридия таълимотини тадкик этиш борасида хозирги даврда хам пешкадамдир. Бунинг бир неча сабаблари бор. Туркияда 99 та университетнинг тасарруфида Илохиёт факультетлари мавжуд. Бу факультетларда олиб бориладиган тадкикотларнинг аксарияти ханафия акидаси ва мотуридия таълимоти тарихига каратилган. Бу факультетлар орасида Анкара университети ва Мармара университети Илохиёт

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

факультетларини алохида таъкидлаш мумкин. Чунки айнан Мармара университети Илохиёт факультетида мотуридия таълимотини урганиш буйича Туркияда биринчи ракамли олим сифатида эътироф этиладиган мархум Бекир ТопалУFли ва Анкара Илохиёт факультетида машхур мотуридийшунос олимлар Сонмес Кутлу, Шаъбан Али Дузген фаолият олиб боришади.

Хрзирги даврда баъзи турк тадкикотчилари мотуридийлик таълимотини урганишда ва тахлил килишда исломшунослик сохасида ноанъанавий булган эпмирик методдан хам фойдаланишмокда. Уларнинг тадкикотларида Х,аким Самаркандий илмий меросига нисбатан бугунги кунда жамиятнинг ижтимоий тараккиёти талабларидан келиб чикиб ёндашиш сезилиб туради. Юкоридаги мисоллардан катъи назар, турк тадкикотчиларининг аксарияти Х,аким Самаркандий илмий меросини ва унинг мотуридия таълимоти ривожида тутган урнини урганишда ретроспектив, яъни масалага тарихий ёндашиш ёки тарихийлик методига амал килишмокда, деган хулосага келиш мумкин.

Куриниб турганидек, Мотуридия таълимотининг ривожига салмокли хисса кушган аллома Х,аким Самаркандийнинг хаёти ва илмий фаолияти хакида биографик манбаларда маълумотлар жуда оз учрайди. Бу эса тадкикот объекти булган алломанинг фикр доираси, дунёкараши, хорижий юртларга сафари, бошка уламолар билан олиб борган бахс-мунозараси хакида тулик маълумотга эга булиш учун етарли маълумотларни такдим эта олмайди. Афсуски, хозиргача уни уз замондошларидан ажратиб турадиган, узининг куп издошларига эга булган ёки булмагани, оилавий хаёти, ички рухий кечинмалари хакида бирорта манбада етарлича батафсил керакли маълумотларни учратилмади.

ХУЛОСА

IX-X асарларда Мовароуннахрда илм-фан янада ривожланди ва куплаб олимлар етишиб чикди. Бу даврнинг яна бир мухим томони шунда куринадики, ислом динининг биргина йуналиши эмас, балки, унга тааллукли куп илмлар ривож топди. Чунки, бу даврда калом илми нуктаи назаридан мотуридия таълимоти шаклланиб, акида илми буйича хам калом илми олимлари сулоласи вужудга келди. Шунингдек, ислом динининг фикх, тасаввуф, хадис ва тафсир илми каби йуналишларида хам эътиборга молик ишлар амалга оширилди. Айникса, бу даврда Мовароуннахрнинг Самарканд, Бухоро ва Насаф шахарларида юкори боскичга кутарилгани кузга ташланади. Демак, бу улкада

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

ханафий мазхаби, мотуридий таълимоти азалдан шаклланиб, узининг узок тарихига эга булган, деган хулосага келишга асос беради.

Х,аким Самаркандий Куръон илмлари, акида, фикх, одоб-ахлок, тасаввуф, тарих ва тилшунослик каби илм сохаларининг билимдон олими булган. Аллома томонидан ислом динининг турли илм сохаларига оид куплаб китоблар ёзилган булиб, улардан бир канчаси бизгача етиб келган.

Олимнинг вазифаси уша даврда Мовароуннахрдаги барча мусулмонлар учун батафсил ва оммабоп кулланма яратиш эди. Утган X асрдан зиёд вакт давомида нафакат Мовароуннахр, балки бутун ислом оламида ахл ас-сунна ва-л-жамоа калом мактаби сифатида эътироф этилган мотуридия таълимотининг ривожида узига хос урин тутган олим - Х,аким Самаркандий илмий мероси етарлича урганилмагани сабабларини аниклаш ва тадкик килиш мухим ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Комилхон Каттаев. Калом илми ва мотуридия равияси алломалари. -Тошкент. Qaqnus media, 2018. - Б. 66.

2. К,аранг: Хдмавий Шихобуддин Абу Абдуллох Ёкут ибн Абдуллох БаFдодий. Муъжам ал-булдон. 8 жилдли / Ахмад Ножи ал-Жамолий нашри. - Крхира, 1906. - Ж. 2. - С. 95; Бартольд В. В. История культурной жизни Туркестана. Избр. соч., Т. II. Ч. 1. - Москва: Издательство восточной литературы, 1963. - С. 178.

3. GAL I, 174 ва S I 295, GAS I 606, батафсил маълумот олиш учун каранг: Madelung Abu' l-Qasem Eshaq Samarkandi E Iran I, - S. 358. Бу уринда хам манбалар жамланган Ибн Абулвафо Жавохир I га Исхок ибн Мухаммад ибн Исмоил Х,аким Самаркандий хакида янглишиб иккита турли хил маколалар киритилган. Улардан батафсилрок ёзилгани биринчи макола (№ 302) дастлабки нусха булиши мумкин. Унда Самъоний маълумоти келтирилган. Иккинчи макола аксинча, жуда киска булиб, унда факат бир фикр хусусида суз боради. У хам булса, Исхокнинг тахминларга кура, фикх ва илохиётни узининг замондоши булган Мотуридийдан тахсил олгани хакидаги маълумотдир. Ушбу маълумот купрок, кейинги даврларга оид кушимчага ухшайди. Зеро, Мотуридийни Абулкосимнинг устози булган, дейиш учун бундан бошка асос

йук.

4. Абу Саъид Самъоний узининг "Китобу-л-ансоб" асарида Абу Х,афс Насафий номини 27 жойда зикр килган. К,аранг: Абдулкарим Самъоний. Ал-Ансоб //

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

Абдуррахмон ибн Муъаллимий. - Хдйдаробод: Доирату-л-маъорифи-л-Усмония. 13 жилдли, 1382/1962. - Ж. II. - Б. 148, 252, 260, 315, 324-25, 348, 373374, 385, 417, 434, 471, Ж. III. - Б. 8, 27, 121, 147, 172, 177, 448, Ж. IV. - Б. 416 (бундан кейин: Абдулкарим Самъоний. Ал-Ансоб).

5. Мухаммадаминов С. Абу Х,афс Насафийнинг "Матлаъ ан-Нужум ва мажмаъ ал-улум" асари ва унинг Марказий Осиё ислом илмлари ривожида тутган урни

(XI аср охири - XII аср урталари): тар.фан. номз..... дис. автореф. - Т. Уз ФА

ШИ, 2012. - 193 б; Аллокулов А. Абу Х,афс Насафийнинг "акоид" асари ва унинг шархлари тахлили: - Б . 38.

6. Каранг: Рахимжонов Д. VIII-XII асрларда Самаркандда хадис илми тараккиёти (Абу Х,афс ан-Насафийнинг "Китобу ал-канд фи маърифати уламаи Самарканд" асари асосида): тар.фан. номз.....дис. автореф. - Т.: ТИУ, 2003. - 14

6.; Мухаммадаминов С. Абу Х,афс ан-Насафийнинг "Матлаъ ан-Нужум ва мажмаъ ал-улум" асари ва унинг Марказий Осиё ислом илмлари ривожида

тутган урни (XI аср охири - XII аср урталари): тар.фан. номз..... дис. автореф.

- Т. Уз ФА ШИ, 2012. - 193 б; Окилов С. Мовароуннахрда мотуридия таълимотининг шаклланиш тарихи. Монография. - Т: Мовароуннахр, 2012. -192 б.; Зиёдов Ш. Абу Мансур ал-Мотуридий ёзма мероси ва унинг "Китобут таъвилот" асари: тар. фан. номз... дис.. автореф. - Т: Уз ФА ШИ, 1999. - 21 б.;

7. Комилхон Каттаев. Калом илми ва мотуридия равияси алломалари. -Тошкент. Qaqnus media, 2018. - Б. 67.

8. Самъоний, Ансоб IV, 208/3 ва к.с. бу ва кейинги маълумотлар хакда яна Madelung (E Iran I 358 a); Каллос хакда каранг: Ибн Абулвафо, Жавохир II, 53 ва № 151.

9. Насафий, Табсира I, 357.7 ва к.с. =5,5-7 Tanci. Абу Наср Иёдий хакда яна каранг: Ибн Абулвафо Жавохир I 70 ва к.б. № 117.

10. Самъоний, Ансоб IV, 208/I Ибн Абулвафо, Жавохир I, 139.5 Лакнавий. Фавойид 44.12. Агар Ибн КутлубFO Тожда (№ 69) ёзган Х,аким Кози хакикатдан хам Абулкосим булса, у холда Абулкосимнинг фикхга оид "ал-Мухтасар фи-л-хайз" номли асар ёзганини хам тахмин килиш мумкин.

11. Каранг: Кураший. Жавохир. - Ж. 1. - С. 372; Лакнавий. Фавоид. - С. 44.

12. Эхтимол бу Самъоний Ансобда (IV 208.3) ва Ибн Абулвафо Жавохирда (I 139.3 сахифа охири) Абулкосимнинг устози сифатида тилга олган айнан уша Абдуллох ибн Сахл Зохид булиши мумкин. Бу хакда каранг: Сулламий, Табакот. 82.3.

13. Сулламий, Табакот. 219.5-б.о

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

14. Ансорий, Табакот. 263.2 ва к.с. Лакнавий, Фавойид. 44.9-б.о. Абулваррок хакда батафсил маълумот олиш учун яна каранг: Воиз-и Балхий. Фавойид. 251273. Radtke, Theologen und Mystiker. - S. 546.

15. Махмуд ибн Усмон. Фирдавс ал-муришдийя. 248 ва к.б. Абу Наср Тохир ибн Мухаммад Хрнакохий. Гузида иассим (Абулкосим номига каранг): Калободийга (Тасарруф 33.1 ва к.с.) кура Хаким яна суфийлар муомаласига оид асар ёзган.

16. Махмуд ибн Усмон. Фирдавс ал-муришдийя. 248 ва к.б. Абу Наср Тохир ибн Мухаммад Хрнакохий. Гузида иассим (Абулкосим номига каранг): Калободийга (Тасарруф 33.1 ва к.с.) кура Хаким яна суфийлар муомаласига оид асар ёзган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.