CC BY
4Редактор алган 01.06.2020 ж.
ЕТАМБ 76.29.30, 31.17.15
ЭеЖ 616.127:546.3
МИОКАРДТЫЦ КАН ТАМЫРЛАРЫ ЭНДОТЕЛИ1 ЖЭНЕ КАВЕОЛИН-1 ЭКСПРЕССИЯЛАНУЫНЫЦ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1Н БИХРОМАТ НАТРИЙ МЕН ЛИНДАН ЭСЕР1 ЖАГДАЙЫНДА САЛЫСТЫРЫП ЗЕРТТЕУ
С.Б. Рахманов, Н.А. Ж^мабай, Е.Ж. Бекмухамбетов, М.С. Сарсенова, А.Б. Жанабаева
КеАК «Марат Оспанов атындагы Батыс ^азакстан медицина университет», Ак;тебе К., ^азакстан Республикасы
К^ан тамырлар жYЙесiн зерттеуге арналган заманауи гылыми жумыстардын басым багытгары кан тамырларынын, сонын швде артериялар кабыргаларынын мофрофункциялык ерекшелiктерiн зерттеуге арналган. Артерияларда болатын барлык удерютер тiкелей эндотелиге байланысты. Эндотелийдiн кеп тYрлi кызметшщ аркасында тамырлар кабыргасында жYретiн, сырткы орта факторларына байланысты болатын езгерiстерi ремоделденулер сиякты морфологиялык езгерiстер тударатыны гылыми зерттеулерден белгш болып отыр. Себебi, эндотелий жасушалары гемодинамикалык тiтiркендiргiштерге, сонымен катар кан курамында болатын эндотелий закымдаушы факторлардьщ керi эсерлерiне тiкелей жауап берш, кан тамырлар кабыргасынын еткiзгiштiгiн арттырып, олардын морфологиялык езгерiстерiн тудыруга экеледг Сонын iшiнде, функциялык кабiлетiн сипаттайтын иммуногистохимиялык кересткiштерi, онын структурасына шретш, мембраналык белоктар, олардын iшiнде кавеолдарды курайтын, кавеолиндi (cavl, cav2 жэне cav3) зерттеу, ангиогенез ерекшелiктерiн, тамырлык ремоделдену сиякты Yдерiстердi тYсiнуде аппараты мол болып табылады.
Неозп сездер: миокард, кан тамырлар эндотелиi, эндотелиоцит, кавеолин - 1, гомоцистеин, химиялык косылыстар.
STUDY OF FEATURES OF MYOCARDIAL VASCULAR ENDOTHELIUM AND EXPRESSION OF CAVEOLIN-1 ON EXPOSURE SODIUM DICHROMATE AND LINDANE IN THE COMPARATIVE ASPECT
S. Rakhmanov, N. Zhumabay, Ye. Bekmukhambetov, M. Sarsenova, A. Zhanabayeva
NdSC "West Kazakhstan Medical University named after Marat Ospanov", Aktobe city, Kazakhstan
Perspective areas of modern scientific investigations are devoted to the study of blood vessels of heart, including the study of morphofunctional features of the artery walls. All processes occurring in the arteries are directly associated with endothelium. According to scientific researches it is known that due to the multifunctional features of endothelium the influence of external environmental factors leads to a change in the walls of blood vessels, causing morphological changes such as remodeling. Since endothelial cells respond to hemodynamic irritants, as well as to external factors, enhancing permeability of blood vessels and lead to morphological changes. Along with it, immunohistochemical indicators, characterizing the functional abilities, membrane proteins included into the structure, study of caveolin (cav1, cav2 and cav3), which is part of the caveola, provide a great opportunity to understand the features of angiogenesis and vascular remodeling processes.
Key words: myocardium, vascular endothelium, endotheliocyte, caveolin - 1, homocysteine, chemical compounds.
ИЗУЧЕНИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭНДОТЕЛИЯ СОСУДОВ МИОКАРДА И ЭКСПРЕССИИ КАВЕОЛИН-1 ПРИ ВОЗДЕЙСТВИИ БИХРОМАТА НАТРИЯ И ЛИНДАНА В СРАВНИТЕЛЬНОМ АСПЕКТЕ
С.Б. Рахманов, Н. А. Жумабай, Е.Ж. Бекмухамбетов, М.С. Сарсенова, А. Б. Жанабаева
НАО «Западно-Казахстанский Медицинский Университет имени Марата Оспанова», Актобе, Республика Казахстан
Перспективные направления современных научных исследования посвящены изучению кровеносных сосудов сердца, в том числе и на изучение морфофункциональных особенностей стенок артерий. Все процессы, происходящие в артериях непосредственно связаны с эндотелием. По данным научных исследовании известно, что по многофункциональным особенностям эндотелии воздействие внешних факторов среды приводят к изменению стенок сосудов, вызывая такие морфологические изменения как ремоделирование. Так как, клетки эндотелия дают ответную реакцию на гемодинамические раздражители, а также воздействию внешних факторов, усиливая проницаемость кровеносных сосудов и ведут к морфологическим изменениям. Вместе с этим иммуногистохимические показатели, характеризующие функциональные способности, входящие в состав структуры мембранные белки, изучение кавеолина (cav1, cav2 и cav3), входящего в состав кавеолов, дают большую возможность в понимании особенностей ангиогенеза и процессов сосудистого ремоделирования.
Ключевые слова: миокард, эндотелий сосудов, эндотелиоцит, кавеолин - 1, гомоцистеин, химические соединения.
К1р1спе
ЖYрек кан тамырлар жYЙесiн зерттеуге арналган заманауи гылыми жумыстардыц басым багыттары кан тамырларыныц, соныц шшде артериялар жYЙесiне, олардыц кабыргаларыныц мофрофункциялык ерекшелштерше арналып отыр. Себебi, жYрек - кан тамырлар патологияларыныц iшiнде жYректщ кан тамырлар бузылыстарымен сипатталатын аурулар, кан тамырларындагы картаю YДерiстерiмен байланысты онтогенездiк eзгерiстер, заманауи гылыми зерттеулердщ eзектi мэселелершщ катарында тур [1].
^ан тамырларда, соныц iшiнде артерияларда болатын барлык YДерiстер тiкелей эндотелиге байланысты. Эндотелийдщ кеп тYрлi кызмепшц аркасында тамырлар кабыргасында жYретiн езгерютер, олардыц жаска байланысты, сырткы орта факторларына байланысты болатын eзгерiстерi ремоделденулер сиякты морфологиялык eзгерiстер тударатыны гылыми зерттеулерден белгiлi болып отыр. Себеб^ эндотелий жасушалары гемодинамикалык тiтiркендiргiштерге, сонымен катар кан курамында болатын эндотелий закымдаушы факторлардыц керi эсерлерiне тшелей жауап берiп, кан тамырлар кабыргасыныц eткiзгiштiгiн арттырып, олардыц морфологиялык езгерютерш тудыруга экеледi. Соныц iшiнде, функциялык кабiлеттiц кeрсеткiштерi эндотелийдiц иммуногистохимиялык кврестюштер^ оныц структурасына кiретiн, мембраналык белоктар, олардыц шшде кавеолдарды курайтын, кавеолиндi (еау 1, еау 2 жэне еау 3) зерттеу, ангиогенез ерекшелштерш, тамырлык ремоделдену сиякты YДерiстердi тYсiнуде акпараты мол болып табылады [2].
Сырткы орта факторларыныц iшiнде антропогендш сипаттагы экологиялык колайсыз жагдайлар адам агзасында тYрлi eзгерiстер тудырады. ^оршаган ортаны ластаушы заттардыц iшiнде, адам жэне жануарлар Yшiн зиянды - ауыл шаруашылык саласында жиi колданылатын пестицидтер катары (линдан) тагам, ауа, су аркылы агзага тYсiп, жинакталып eз эсерлерiн кeрсетедi. Ал, ауыр eнеркэсiп дамыган аймактардагы олардыц ауага бeлетiн ауыр металдар, олардыц туздары сиякты (Актeбе облысында хром зауыты) кауiптi заттары адам агзасында ауыр eзгерiстер тударды [3]. Сонымен, бiздiц тэжiрибеде миокард артериялары эндотелиiнiц жэне кавеолин 1 (Сау 1) экспрессиялануыныц ерекшелiктерiн кан курамындагы гомоцистейн eзгерiстерiмен байланыстыра отырып, оларга бихромат натрий жэне линданныц созылмалы эсерлерi кезшде салыстырып зерттелдi.
Зерттеу максаты
Салыстырмалы аспектте натрий мен линдандык бикхроматтыц эсер етпеуiне байланысты каверолин-1 миокардтык тамырлар мен эндовелийдiц ерекшелiктерi мен ерекшелштерш зерттеу
Зерттеу эд1стер1 мен материалдары
Тэжiрибелiк зерттеу Марат Оспанов атындагы Б^МУ Fылыми-тэжiрибелiк орталыгыныц зертханалык жануарлар виварийiнен алынган 30 теказ ер жынысты ак тышкандарга жYргiзiлдi. Зерттеу дизайны салыстырмалы - бакылау, тэжiрибелiк. Зерттеу 3 топта жYргiзiлдi: 1 топ - бакылау; 2 топ - бихромат натрийдш (№2Сг207) 5 мг / кг дозада
per os acepi [4]; 3 топ- хлорорганикалык пестицид Линданньщ (C6H6Cl6) 100 мг / кг дозада per os acepi [5].
Тэжipибeлiк зерттеулер жYpгiзгeнгe дeйiн зертханалык жануарлармен жумыс жасауга руксат жэне Марат Оспанов атындагы Б^МУ Жepгiлiктi этикалык комитетшен оц шeшiм (хаттама №2 4, 13.10.2017 жылы) алынды. Барлык тэж1рибелш жумыстар Эксперименталдык жэне баска да гылыми максаттар Yшiн колданылатын омырткалы жануарларды коргау бойынша Еуропалык конвенцияга сэйкес жYpгiзiлдi [6]. Тэжipибeлiк зерттеулер басталар алдында жануарларды окшаулап 7 ^н бойы стандартты табиги жарык peжимiндe жэне тамак пен суга epкiн жагдайда болды. Зертханалык жануарлар торлы какпакты пластикалык торларына орналастырылды. Азык пен су тордыц какпагыныц азык салатын куысы аркылы бершдь Жануарлар тэулiктiк циклi 12 сагаттык жарык жэне карацгы болатын, белме температурасы (22°C) жэне ылгалдылыгы (55±5%) бакыланатын жеке торларда усталды. Жануарлар жагдайын бакылау жэне багалау (карау, терюшщ жагдайы, су мен азыкты пайдалануын тipкeу, дене салмагы) барлык тэж1рибе бойынша жYpгiзiлдi.
Тэжipибeлiк жануарларга eкi багыт бойынша 2 ай бойы ауыз аркылы химиялык косылыстар eнгiзiлдi, ал бакылау тобы стандартты виварий жагдайында болды. 2-шi айдыц соцында созылмалы уланудан кeйiн жануарларды тэж1рибеден шыгару декапитация эдiciмeн жYзeгe асырылды.
Гистологиялыц эдгс. Зерттеуге тышкандардыц жYpeгi алынды. Алынган материал 10% буферлш формалин epiтiндiciндe 24 сагат бойы бeкiтiлдi. Концентрациясы жогарылайтын спирттер сериясында сусыздандырылды. Жалпыга бeлгiлi гистологиялык эдicтep бойынша парафинмен куйылып, микротом аркылы калыцдыгы 3-5 мкм болатын парафиндш кeciндiлep дайындалды. Алынган кесшдшер гематоксилин жэне эозин бойынша боялды.
Иммуногистохимиялыц эд1с аркылы кавеолин-1 (Cav-1) Anti-PCNA antibody [PC10] ab29 колдану аркылы (0,01m HEPES, ph 7. 5, 0, 15M) плазма белогымен аныкталып, иммунофлюороцентпк микроскопта зepттeлiп, аныкталды.
Морфологиялыц анализ бинокулярлы микроскоп Leica DM 1000 + камера цифр Leica DFC290 аркылы жэне «ImageJ soft» багдарламасы кемепмен тэжipибeнiц эpбip зерттеу тобына сэйкес алынган мэлiмeттep талданды [7].
Зерттеу нэтижелершщ статистикалык ецдeлуi арнайы STATISTICA 10 компьютepлiк багдарлама жYЙeciнiц пакeтiн пайдалану аркылы жYзeгe асырылды (Stat.Soft, Ins.). Manna Whitney (Манна-Уитни) U- критерийлерш колдана отырып, таблица бойынша шынайылык айырмашылыктар кеpceткiшi (p<0,05) децгешнде аныкталды;
Зерттеу нэтижелер1
Бихромат натриймен улану тобында аныкталгандай, эндотелий кабаты бipкатаpлы полигональды жашулардан турады. Бipак басым белiгiндe бакылау тобымен салыстырганда жасушалар созылыцкы, peтciз орналаскан. Эндотелий жасушаларыныц бip-бipiмeн байланысы бipкатаp орындарда Yзiлгeн. Бакылау тобында эндотелиоциттер бipкатаpлы, бipтeктi болып келген. Эндотелиоциттердщ ядролык катынасында да бipкатаp езгерютер аныкталып, гетероморфты жасушалар бакылау тобынан салыстырганда саны айкын арткан (зерттеу тобында 17,2±1,2 / бакылау тобында 9,1±0,8). Ядросы жок жасушалар 3,6±0,03% курап, бакылау тобынан (0,9±0,06%) 4 есеге жуык арткан. Ал, ею ядролы жасушалар кepiciншe бакылау тобынан 4,6 есе азайган (зерттеу тобында 0,3±0,7% / бакылау тобында 1,4±0,9%). Осы топтагы иммуногистохимиялык кеpceткiш - кавеолин 1 (Cav-1) экспрессиялануында бакылау жэне линданмен улану топтарымен салыстырганда ерекшелштер аныкталды. Эндотeлидeгi Cav-1 иммунореактивтшк децгей бакылау тобымен салыстырганда басым темендеген, кeйбip артериялар эндотeлиоциттepiндe экспрессияланбайды (Cav-1 - 0), иммуноpeактивтiлiк терю мэндi. Бакылау тобында салыстырмалы эндотелийдщ бойында айкын тiзбeктi жарыктанган кавеола тYpiндe аныкталады (Cav1+). Осы зерттеу тобында кан плазмасындагы гомоцистейннщ мелшерш
салыстыру барысында зерттеу тобында 16,9 мкмоль/л курап, бакылау тобынан (13,1 мкмоль/л) жогарылаганын байкауга болады.
Линданмен улану тобында эндотелий кабатындагы жасушалар бiркатарлы орналаскан, эндотелиоциттер созылыцкы орналасып, ядроларыньщ тамырлар eсiне катынасы келденец, сонымен катар басым жагдайда перпендикулярлы болып келген. Бул кeрсеткiштердi бакылау тобымен салыстырганда перпендикулярлы орналаскан жасушалар басым болганымен, бихромат натрйимен улану тобымен салыстырганда эндотелий жасушалары морфологиялык уксас. Гетереморфты жасушалар саны 13,9±0,7 к¥рап, бихромат натриймен улану тобымен (17,2±1,2) уксас кeрiнiстер бердi. Ал, ядросы жок жасушалар линданмен улану тобында 2,1±0,3% курап, бакылау тобынан 2,3 есе артканмен, бихромат натрйи эсерi кезiндегi топпен салыстырганда кeрсеткiш айкын темен (бихромат натриймен улану тобында 3,6±0,03%). Екi ядролы жасушалар бакылау тобына уксас, айкын eзгерiстер болган жок (зерттеу тобында 1,1±0,06% / бакылау тобында 1,4±0,9%), ал бихромат натриймен улану тобындагы кeрсеткiштен айкын жогары блып отыр (сурет-1).
А В С
Сурет 1 - Сол жац царыншаныц артцы цабыргасындагы артериялар. А - бацылау тобындагы артериялар цабыргасы, ГЭ. (х400); В - бихромат натриймен уланудыц 2-ш1 айындагы артериялар цабыргасы, ГЭ. (х400); С - линданмен уланудыц 2-ш1 айындагы артериялар цабыргасы; ГЭ. (х400).
Осы топтагы Cav-1 экспрессиялануы бакылау тобынан тeмендегенмен, бихромат натриймен улану тобымен салыстырганда жогары. Эндотелийде Yзiлген тсзбекп жарыктанган кавеола тYрiнде ^руге болады. Дегенмен, Cav-1 экспрессиялануынде элаз терю мэндi жасушалар, оц мэндi жасушалардан басым. Cav-1-ге иммунореактивтiлiк сакталган (сурет 2).
Иго
-
D E F
Сурет 2 - D - бацылау тобындагы эндотелий жасушаларынан Caví экспрессиялануы айцын оц мэнд1; E - бихромат натриймен улану тобындагы Caví экспрессиялануы тергс мэнд1 мэнд1 ; F - линданмен улану тобындагы Caví экспрессиялануы айцын элс1з оц мэнд1.
Линданмен улану тобында тэжiрибе соцында аныкталган ;ан курамындагы гомоцистейннщ мелшершде айкын езгерю бакылау тобымен салыстырганда болган жок. Зерттеу тобында 13,5 мкмоль/л к¥рап, бихромат натриймен улану тобындагы керсетюшпен салыстырганда 3,4 мкмоль/л темен екеш аныкталды.
Талкылау
Бихромат натрий жэне линданныц созылмалы эcepлepiн тэж1рибеде зерттеу нэтижeлepi, бул косындылардыц узак эсерлершщ езiндiк epeкшeлiктepi бар eкeнiн кеpceттi. Химиялык косындылардыц (сырткы орта факторлары) миокард артерияларыныц эндотeлиiндe морфологиялык езгepicтep тудыратындыгы, сонымен катар осы улану топтарында кан курамындагы гомоциcтeйннiц эндотелий закымдаушы эcepi бар eкeнiн болжауга болады. Бул болжам эдебиетпк мэлiмeттep бойынша бipкатаp зepттeушiлepдiц тужырымдарымен сэйкес кeлiп отыр, ягни сырткы ортаныц колайсыз жагдайлары эндотелий жасушаларыныц гипертрофиясы тYpiндe жYpeк кабыргасыныц кан тамырлары кабыргасында морфологиялык езгерютер тудыратындыгы дэлелденген [8]. Бихромат натриймен улану тобында эндотeлиоциттepдiц гетероморфты тYpлepiнiц бакылау тобынан басым болуы жэне ядросы жок жасушалардыц бipнeшe есе артуы, ал eкi ядролы жасушалардыц айкын сандык темeндeуi, бихромат натрийдыц эндотeлидiц тутастыгыныц бузылуына экeлуi мYмкiн eкeнiн дэлeлдeйдi. Эдеби мэлiмeттep бойынша хром жасушаларга жинакталып, репаративтш пpоцecтepдi темендетш, комутогeндiк эсер керсететшдш айтылады. Бipкатаp зepттeушiлepдiц кезкарасы бойынша хром эсершщ кеп тYpлiлiгi, жасуша мембранасыныц еткiзгiштiгiнe, тотыгу-тотыксыздану пpоцecтepiнe, аэробты гликолиз, липидтepдiц тотыгуына тepic эсерш тигiзeдi [9]. Ал, кан курамындагы гомоцистейннщ жогарылауы, бихромат натрийдыц эндотелий закымдаушы эcepiмeн катар жалпы эсер беретшдшн кеpceтeдi. Бул ез кезегшде бихромат натрийдыц eкiншi эcepi - кан курамындагы эндотелий закымдаушы факторларды бeлceндipу аркылы эсер бepуi мYмкiн eкeнiн болжауга болады. Ал, гомоцистейннщ эндотелий закымдаушы эcepi бар екеш бipкатаp гылыми жумыстарда дэлелденген [10,11].
Бул морфологиялык езгерютер иммуногистохимиялык керсетюшпен сэйкес кeлiп отыр. Эндотелий жасушаларынан Cav-1 экспрессиясыныц темeндeуi, кeйбip аймактарда болмауы (Cav-1-0), жасушалык мембранадагы кавеол тутастыгыныц бузылуыныц кеpiнici, бул ез кезегшде сигналдык трансдукция мен эндоцитоз реттелушщ бузылысын тудырады. Ю.П. Никитин жэне т.б. [12] галымдардыц (2014) мэлiмeттepi бойынша, кавeолиннiц 3 изоформасы арасында кавеолин-1 эндотелиальды жасушаларда кездесетшдш, жэне олар кавеолдарды курап, трансцитозга тiкeлeй катысатындыгы айтылады. Сондыктан, Cav-1 экспрессиялануыныц темeндeуi, эндотелий тутастыгыныц бузылуыныц, оныц дисфункциясыныц кеpiнici болады.
Линданмен улану тобында эндотeлийдi морфологиялык езгepicтepi бихромат натриймен улану тобына караганда айкын емес. Г.Р. Шакирова жэне т.б. [13] зерттеушшер гepбицидтepдi асказанга eнгiзу аркылы зерттеу жYpгiзу нэтижесшде бул химикаттардыц миокардтагы кан жэне лимфа айналысын бузатындыгын, капиллярлар мен веналардагы езгepicтepдi аныктаган. Сонымен катар, пecтицидтepдi асказанга зонд аркылы енпзу нэтижeciндe, оныц жiцiшкe iшeктiц кабыргасында кабыну - peактивтi езгepicтepмeн катар, шек кабыргасындагы кан тамырлар кабыргасын бузып, кан капиллярларыныц еткiзгiштiгiн арттыратындыгы аныкталган. Ал, бiздiц зepттeуiмiздe уксас езгepicтep эндотелийде, бакылау тобымен салыстырганда эндотелиоциттердщ гетероморфтылыгы, ядросы жок жасушалардыц басым болуы, ею ядролы жасушалардыц сандык темeндeуi сиякты кеpiнicтepiнiц болуы, бихромат натрийга уксас эсер керсететшш дэлелдегенмен, бихромат натрийга караганда эндотелийге эcepi темен [13,14]. Ал, осы топтагы кан курамындагы гомоцистейн мелшершщ езгepмeуi, жалпы эсер бepмeйтiндiгiн керсетедь Бул эдeбиeттiк мэлiмeттep бойынша линданныц жинакталуы epeкшeлiгiмeн байланысты болуы мYмкiн, ягни линдан майда epитiндiктeн май тшдершде кеп жинакталып, канда жинакталуы соцгы орынды алады. Ал, иммунгистохимиялык зерттеуде Cav-1 экспрессиялануы элciз терю мэндi жакка ыгысканымен, иммуноpeактивтiлiк сакталган [15].
^орытынды
Сонымен, бихромат натрийдыц созылмалы эcepi миокардтагы артериялар эндотелшнщ тутастыгын бузытандыгы, ондагы кавеолин-1 экспрессиясыныц
езгepicтepiмeн катар жYpiп, гомоциcтeйннiц эндотелиге терю эсер кеpceтeтiндiгiн, ал линданен улануда уксас езгерютер аныкталганмен, бихромат натрийдыц эсерше караганда элciз eкeндiгi аныкталды.
Эдебиеттер mÏ3ÏMi
1. Legislative acts and other instruments. Subject: Position of the Council at first reading with a view to the adoption of a directive of the european parliament and of the council on the protection of animals used for scientific purposes //Brussels, 26 May 2010. - 131p.
2. Surrounding tissue affect the passive mechanics of the vessel wall: theory and experiment /Liu, Charles D., Marisa G. et al.//Am Jphysiol heart Circ Physiol. - 2007. - V. 293. - P. 3290-3300.
3. Константинова С.А., Цыремпилов П.Б. Исследование влияния пестицидов на состояние механизмов естественной резистентности //Вестник Бурятского госуниверситета. 2010. - № 12. - С. 229-237.
4. Potential reproductive health effects and oxidative stress associated with exposure to potassium dichromate (K2Cr2O7) and magnesium sulphate (MgSO4) in male mice/ Rasool M., Zaigham K., Malik A. et al. // Pak J Med Sci. - 2014. - V. 30 (4). - P. 819-823.
5. Oral treatment with gallic acid and quercetin alleviates lindane-induced cardiotoxicity in rats/ Vijaya V. Padma, Poornima P., Prakash C., Bhavani R. // Can J Physiol Pharmacol. - 2013. - V. 91 (2). -P. 134-140.
6. European Communities (EC) (1986).European Convention for the Protection of Vertebrate Animals used for Experimental and Other Scientific Purposes. Strasbourg, 18.III.1986.//European Treaty Series. - No. 123. -Website: www.conventions.coe.int/ (accessed on 11 April 2005). Council of the european union.
7. Автандилов Г.Г. Медицинская морфометрия //Медицина. - 1990. - 384 с.
8. Бондарев О.И., Бугаева М.С., Михайлова Н.Н. Патоморфология сосудов сердечной мышцы у работников основных профессий угольной промышленности //Медицина труда и промышленная экология. -2019. - № 59 (6). - С. 335-341.
9. Comparison of in vivo genetoxic and carcinogenic potency to augment mode of action analysis: Case study with hexavalent chromium/ ChadM. Thompson., Anne Bichteler., Julia E. Rager. et al. //Mutation Research/Genetic Toxicology and Environmental Mutagenesis. - 2016. - V. 800-801. -P. 28-34.
10. Markers of Early Vascular Ageing/Kotsis V., Antza C. at al. // Curr. Pharm Des. - 2017. - V. 23 (22). -P. 3200-3204.
11. Stanger O., Weger M. Interactions of Homocysteine, Nitric Oxide, Folate and Radicals in the Progressively Damaged Endothelium // Clin Chem Lab Med. - 2003. - № 41(11). -P. 1444-1454.
12. Клеточные аспекты патогенеза хронических неинфекционных заболеваний /Никитин Ю.П., Воробьев Е.Н., Симонова Г.И. и др.//Атеросклероз. - 2014. - №1. - С. 56-66.
13. Шакирова Г.Р., Муфазалова Н.А., Шакирова С.М. Морфологические изменения в миокарде крыс при интоксикации гербицидом и коррекции // Успехи современного естествознания. - 2009. - № 2. - С. 20-21.
14. Сагатов Т.А., Товашаров Б.Н., Садикова Н.А. Влияние пестицида суми-альфа на микроциркуляторное русло и тканевые структуры тонкой кишки //Проблемы науки. - 2018. - С. 98-99.
15. Sauviat M. P., Pages N. Cardiotoxicity of lindane, a gamma isomer of hexachlorocyclohexane // Journal de la Société de Biologie. - 2002. - № 196 (4). - Р. 339-348.
Корреспондент автор: Жанабаева Ай^л Болатбеккызы - PhD докторы, «Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан медициналык университет!» ¥АК, хирургиямен калыпты жэне топографиялык анатомия кафедрасы; e-mail: aigulzhana@mail.ru
