Научная статья на тему 'МИНИАТЮРА САНЪАТИДА СОПОЛ ЁКИ ЧИННИ БУЮУМЛАРИ УЧУН КОМПОЗИЦИЯИШЛАШ'

МИНИАТЮРА САНЪАТИДА СОПОЛ ЁКИ ЧИННИ БУЮУМЛАРИ УЧУН КОМПОЗИЦИЯИШЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
паргор ва мўйқаламлар / бўёқлар / политра / иш коржомаси / симметрия / ритм / каолин. / brush and brushes / paints / polytra / work / symmetry / rhythm / kaolin.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Садатов Ч.Х.

Мазкур мақолада миниатюра санъатида сопол ёки чинни буюумлари учун композицияишлаш ҳақида илмий маълумотлар бериб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPOSITION FOR CERAMIC OR PORCELAIN ITEMS IN MINIATURE ART

This article provides scientific information about the composition of ceramic or porcelain objects in miniature art.

Текст научной работы на тему «МИНИАТЮРА САНЪАТИДА СОПОЛ ЁКИ ЧИННИ БУЮУМЛАРИ УЧУН КОМПОЗИЦИЯИШЛАШ»

Садатов Ч.Х. доцент ТерДПИ Узбекистон

МИНИАТЮРА САНЪАТИДА СОПОЛ ЁКИ ЧИННИ БУЮУМЛАРИ

УЧУН КОМПОЗИЦИЯИШЛАШ

Аннотация. Мазкур мацолада миниатюра санъатида сопол ёки чинни буюумлари учун композицияишлаш уацида илмий маълумотлар бериб утилган.

Калит сузлар: паргор ва муйцаламлар, буёцлар, политра, иш коржомаси, симметрия, ритм, каолин.

Sadatov Ch. Kh. associate professor TerDPI Uzbekistan

COMPOSITION FOR CERAMIC OR PORCELAIN ITEMS IN

MINIATURE ART

Abstract. This article provides scientific information about the composition of ceramic or porcelain objects in miniature art.

Key words: brush and brushes, paints, polytra, work, symmetry, rhythm, kaolin.

Сопол ёки чинни буюмларда X-XIII асрга оид ёзувли ва безакли хдйвонлар тасвири мотивлари урнини янада хдётийрок талкин этилган кушлар ва усимликлар тасвири билан алмашди. Ок, кизил ва кора, жигарранг мажмуаси лойкаланган сир тагидаги яшил накшлар кук-ок ранг жамламаси ёки эркин-мовий куйма тагидаги кора ранг сояси берилган накшларга урнини бушатиб берди.

IX аср охири ва XV аср Марказий Осиё кулолчилигида ранг ва безакнинг янгича узгариши маълум даражада Хитой кулолчилиги таъсири билан изохланади. Хитой сополи буюмларини олиб келиш аввалги асрлардаёк амалга оширилган. Марказий Осиёнинг кадимги шахдр калъа харобаларида хира ёруF акси мавжуд сирланган, гузал ва буёFи мулойим пистоки-яшил булган синнисимон селадонлар тез-тез учраб туради. Аммо селадонлар бу ердаги хдкикий чинни каби хдйратга солган эмас.

Хитой чинниси таъсирида Марказий Осиё кулолчилигида ок-мовий ранг устунликка эришди. Ок-мовий сопол идишлар Амир Темур давлатида йулга куйилган кенг халкаро алокаларни ифода этади. Хитойдан

келтирилган буюмлар таркибида каолин лойидан ясалган чинни-кобалт билан накш солинган оппок кордек сопол булган. Марказий Осиё усталари чинни тайёрлаш сирларини билиша олмагач, каолин урнига XII асрдан бери, меъморчилик уйма безакларида эса XIV асрдан бошлаб ишлатилаётган кошиндан фойдаланишди.

Безакларида хитойликлар форс мамлакатларидан олиб келиб ишлатилган металл кобалтни эса корамтир-яшил, кейинрок сиёхлангни куллашган. Хитой чиннининг таъсири идишларнинг таъсири идишларнинг узи ва буёFига таклид тарзида намоён булиб, хитойча накшларнинг куплаб такрорланишига олиб келди. Аммо илк даврларда хитойча бадий мотивлар ва рамзлар, бир жуфт шафтоли, булутмонанд шакл туFридан-туFри кучирилган булса, бу мотивлар аста-секин ислимий безаклар услубига якинлашиб, узгариб борди. Темурийларнинг сарой, боF, шийпонларини безаган йирик гулдонлар парчаларидаги накшлар купрок, Хитой намуналари йулида ишланган. Оппок кордек кошинларда гох эркин, гох мулойим кук кобалтдан ишланган рангин композициялар кузга ташланади. Хитой услубида ишланган нилуфар гуллар ва бурмалари гох эгилувчан кочирма тарзда, тош шакли жимжимадор лавхаларда жойлаштирилган. Аммо марказий осиёлик усталар у ёки бу унсурларни узлаштирганлари холда, кур-курона талкин килишдан йирок булганлар. Уларни узларича талкин килишиб, янгича мотивларни киргизишган, вакти-соати билан идишлар безагида рангтасвир ва енгил окма мужассам етилган узига хос расм услуби ишлаб чикилди. Тасвирий мотивлар-мевали бутоклар, кушлар куниб турган новдалар коса ёки идишнинг ок ёхуд кук фонида эркин жойлаштирилди. Баъзан маркази компазициялар яратилди. Бундан безак акварел суратни эслатиб, табиатнинг лирик тимсолини мужассам этади.

Кулолчилик безагидаги услуб ривожи исломдаги барча санъатга дахлдор узгаришлардан келиб чиккан булиб, аслида улар ислом шаклланишининг биринчи асрларидаёк бошланган. Кейинчалик бундай харакат миниатюра санъатида узининг ёркин ифодасини топди. Бора-бора кулолчиликда бир хил ранг урнига ёркин-кук безак булмиш купранглик кириб келди. Радиус буйлаб накшни бир маромда жойлаштириш урнига худди хомаки килиб чизаётгандек муйкаламни эркин юргизиш, накшни андоза килиб такрорлаш урнига эркин шаклланаётган расм, белгилар ва рамзлар урнига реалистик талкин этилган мотивлар пайдо булди. XV аср бадиий кулолчилиги янгилик кашф этиш йулидан бориб, узида амалий санъатнинг янги йуналишларини намоён эта бошлади. Агар аввалги асрларда накш сохаси, унинг ортида гулчамбарсимон услуб устунлик килган булса, энди унинг урнига эркин услуб-рангтасвир кириб келди.

Сополчиликда ёркин мотив сирланган корамтир расм шарпаси мавжуд булса, демак, бу XIV асрдаги махаллий анъаналарнинг сакланиб колганлигидан далолат. Аммо мавзулар туркуми тамоман узгарган усимликсимон мотивларда табиатга сезилади. Уларнинг идиш устки

сатхида жойлаштирилиши эркин. Улар белдаги чизик ёки ок атрофига аник хандасавий усулда жойлаштирилмаганбулсада, шаклнинг композициясидаги аниклик бузилмаган. Темурийлар даври сопол идишларининг шакиллари хам ранг-баранг булган. Бунинг икки тури кенг таркалган. Чукур, узуксимон оёкда, четлари текис, ясси кайрилган, чеккалари баланд булмаган турли деворлари текис кузаларнинг шакли ранго-ранг. Улардан айримларининг шаклий куринишлари камёб. Уларнинг мукобилларини учратиш хам кийин. Афтидан, улар махсус буюртма асосида, сегараланган микдорда тайёрланган. Куриниб турибдики,чиннисимон буюмларнинг деярли барчаси, хусусан, мана шу даврда шаклллантирилган. Кулолчиликдаги безакнинг тубдан узгариши XV аср Мовароннахр бадиий маданиятининг барча томонларига таъсир курсатган тарихий оараёнлар имкониятидир. Таъкидлаш лозимки, ушбу йуналишлар ушбу давр миниатюра-рангтасвири учун хам хос хусусиятдир. Гарчи бевосита миниатюра билан боFлик, мукобил мисоллар булмасада факат Нисо кулолчилигида темурийлар даври миниатюрсидан олинган сюжетлар ва образлар ичрайди. Кулолчиилик безагидаги рангтасвир услуби XVасрда санъатни юксакликка кутарган уЙFOниш даври йуналишларини акс эттирувчи яна бир далил була олади. Укувчилар утмишдаги ота-боболаримизнинг тарихини, миллий анъаналаримизни чукур урганган холда, замонавий сапол ёки чинни буюмлари учун композициялар ишлайдилар. Бундай композициялар яратишгларда Риштон, Гиждивон кулолчи усталар хамда устоз рассомларимиз Чингиз Ахмаровнинг чинни лаганларга ишлаган «Етти гузал» ва Рахматилла Арипжоновнинг «Атлас», « Ок олтин» номли рахта гулли чойнак, пийолалар тупламалари, Хива, Гиждивон, риштонлик бадиий кулолчилик усталари ва уларни ишлаш технологиялари билан танишиб чиккан холда, узгаларнинг композицияларини ишлаш тавсия килинади.

Адабиётлар:

1. Xolmurodovich S. C. et al. O'QUVCHILARNING CHIZMACHILIK FANINI O'QITISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNALOGYALARNING O'RNI VA AMALIY AHAMIYATI //Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences. - 2022. - Т. 2. - №. 2. - С. 189-192.

2. Садатов Ч. Обучение рисованию обнаженного мужского тела с передней стороны с карандашным рисунком //Общество и инновации. - 2021. - Т. 2. - №. 3/S. - С. 361-365.

3.Sadatov C. The importance of virtual museums in the formation of students' educational

competencies on fine literacy //Scientific research results in pandemic conditions (COVID-19). - 2020. - Т. 1. - №. 04. - С. 201-203.

4.Bahodirovna M. Z., Xolmurodovich S. C. Methodical Interpretations on the Organization of Independent Educational Classes in the Subject of Painting

//International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development. -2020. - Т. 2. - №. 11. - С. 24-27.

5. Sadatov C. K., Normatova G. Some species eksperimentno-experimental work that makes a teacher //European Conference on Education and Applied Psychology. - 2014. - С. 174-176.

6. Sadatov C. TASVIRIY SAN'AT DARSLARIDA O'QUVCHILAR IJODIY FAOLLIGINI TAKOMILLASHTIRISH TEXNOLOGIYALARI //Физико-технологического образование. - 2022. - №. 4.

7. Xolmurodovich S. C., Xolbozorovich Q. J. THEORETICAL FUNDAMENTALS OF STUDY PEN AND GENERAL PRINCIPLES OF DRAWING //Galaxy International Interdisciplinary Research Journal. - 2021. -Т. 9. - №. 10. - С. 709-716.

8. Садатов Ч. Х., Нарматова Г. Т., Хайдарова М. Б. ОВЛАДЕНИЯ ГРАФИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДЕТЕЙ В СРЕДНЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ШКОЛЕ //Матрица научного познания. - 2020. - №.

8. - С. 128-131.

9. Kholmurodovich S. C. THE SPIRITUAL IMPACT OF FINE ARTS ON PERSONAL DEVELOPMENT AND ITS PLACE AND SIGNIFICANCE TODAY //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences.

- 2020. - Т. 2020.

10. Kholmurodovich S. C. THE SPIRITUAL IMPACT OF FINE ARTS ON PERSONAL DEVELOPMENT AND ITS PLACE AND SIGNIFICANCE TODAY //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences.

- 2020. - Т. 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.