Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ МАҲСУЛОТЛАРНИНГ ТАШҚИ БОЗОРГА ЧИҚИШИДА ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКАСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

МИЛЛИЙ МАҲСУЛОТЛАРНИНГ ТАШҚИ БОЗОРГА ЧИҚИШИДА ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКАСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
рақамлаштириш / рақамли иқтисодиётнинг ривожланиши / самарадорлик / транспорт логистикаси / рақамли маҳсулотлар / транспорт-логистика жараёнлари технологиясини рақамлаштириш.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ахмедов Зохид Собирович

Мазкур мақолада рақамли иқтисодиёт тушунчаси, рақамли иқтисодиётга хос бўлган технологик ўзгаришлар, миллий маҳсулотларни ташқи бозорга чиқишида транспорт логистикасининг ривожланиши, мазкур соҳада рақамлаштириш масалалари ўрганилган, олиб борилган тадқиқот натижасида муаллиф томонидан амалий тавсиялар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ МАҲСУЛОТЛАРНИНГ ТАШҚИ БОЗОРГА ЧИҚИШИДА ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКАСИНИ РАҚАМЛАШТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

МИЛЛИЙ МАХСУЛОТЛАРНИНГ ТАШКИ БОЗОРГА ЧЩИШИДА ТРАНСПОРТ ЛОГИСТИКАСИНИ РАЦАМЛАШТИРИШ

ИМКОНИЯТЛАРИ

Ахмедов Зохид Собирович

Жиззах политехника институти тадкикотчиси. https://doi.org/10.5281/zenodo.11031686

Аннотация. Мазкур мацолада рацамли щтисодиёт тушунчаси, рацамли щтисодиётга хос булган технологик узгаришлар, миллий ма^сулотларни ташци бозорга чицишида транспорт логистикасининг ривожланиши, мазкур соуада рацамлаштириш масалалари урганилган, олиб борилган тадцицот натижасида муаллиф томонидан амалий тавсиялар илгари сурилган.

Калитли сузлар: рацамлаштириш, рацамли ицтисодиётнинг ривожланиши, самарадорлик, транспорт логистикаси, рацамли ма^сулотлар, транспорт-логистика жараёнлари технологиясини рацамлаштириш.

Аннотация. В данной статье изучены понятие цифровой экономики, технологические изменения, характерные для цифровой экономики, развитие транспортной логистики при экспорте национальной продукции на внешний рынок, вопросы цифровизации в этой сфере, даны практические рекомендации. выдвинутые автором в результате проведенного исследования.

Ключевые слова: цифровизация, развитие цифровой экономики, эффективность, транспортная логистика, цифровые продукты, цифровизация технологии транспортно-логистических процессов.

Abstract. In this article, the concept of digital economy, technological changes specific to the digital economy, the development of transport logistics in the export of national products to the foreign market, issues of digitization in this field have been studied, practical recommendations have been put forward by the author as a result of the conducted research.

Keywords: digitization, development of digital economy, efficiency, transport logistics, digital products, digitization of technology of transport-logistics processes.

Узбекистан Республикасида ижтимоий-иктисодий ривожланиш даврида ракамли иктисодиётга булган кизикиш амалга оширилаётган диверсификацион узгаришлар натижасида усиб бормокда. Ушбу тизим ракамли технологияларнинг жадал ривожланиши, ахборот сохдсида инкилоб ва иктисодиётнинг глобаллашув жараёнларини тезлаштириш билан ажралиб туради. Замонавий технологиялар ва платформалар мижозлар, хдмкорлар ва давлат ташкилотлари билан шахсий мулокотни минималлаштириш х,исобига корхоналар ва жисмоний шахсларга харажатларни кискартиришга ёрдам берди, шунингдек, узаро мулокотни янада тез ва осон йулга куйишга имконият яратди, натижада тармок ресурсларига асосланган, ракамли ёки электрон иктисодиёт пайдо булди.

Зеро, х,озирги ислох,отлар шароитида ракамли иктисодиёт кушимча киймат ратишда х,ам мух,им ахдмият касб этмокда. Иктисодиёт тармокларидаги амалга оширилаётган ислох,отлар натижасида ракамли ахборотлар таъсири асосида кузатилаётган жараёнлар

корпоратив бизнеснинг стратегик ривожланишида асосий хал килувчи кучга эга булмокда. Бу борада конунчилик хужжатларига эътибор каратиш максадга мувофик, жумладан Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 8 апрелда "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида" карорида янги лойихаларнинг молиявий манбалари курсатилиб, "Электрон хукумат" доирасида 1,3 триллион сумлик 104 та лойиха, иктисодиётнинг реал секторида 5,3 триллион сумлик 87 та лойиха, телекоммуникациялар борасида 15,1 триллион сумлик 35 та, аграр сохада 24 та, IT парклар буйича 18 та лойиха амалга оширилиши белгиланган. Бундан ташкари 2020 йилдаги 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон - 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорига асосан1, замонавий ахборот тизимлари ва дастурий махсулотларни жорий этиш хисобига махсулотлар ва хизматлар сифатини яхшилаш, уларнинг таннархини, ишлаб чикаришдаги тухталишларни камайтириш, молиявий-иктисодий фаолиятнинг шаффофлигини ошириш, инновацион автоматлаштирилган бошкарув тизимлари ва дастурий махсулотларни жорий этиш буйича норматив-хукукий базани такомиллаштириш, бошкарув маълумотларини кабул килишни куллаб-кувватлаш тизимини, жумладан, реал вакт режимида бизнес-тахлил тизимини жорий килиш оркали такомиллаштириш, 2025 йилда корхона ресурсларини бошкариш тизимини (ERP) жорий килган йирик хужалик юритувчи субъектларнинг улушини 90 фоизга етказиш" вазифаси белгиланган.

Шунингдек, мамлакатимизда ракамли иктисодиётни ривожлантиришда Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" ПФ-6079-сонли фармонининг кабул килиниши республикамизда ракамли иктисодиётни ривожлантиришда янги боскични бошлаб беради десак муболага булмайди.

"Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясига мувофик, мамлакатимизда ракамли ривожланишнинг устувор йуналишлари булиб, куйидагилар хисобланади:

- ракамли инфратузилмани ривожлантириш;

- электрон хукуматни ривожлантириш;

- ракамли иктисодиётни ривожлантириш;

- ракамли технологиялар миллий бозорини ривожлантириш;

- ахборот технологиялари сохасида таълим бериш ва малака ошириш.

Олимларнинг фикрича "...ракамли иктисодиёт бу ишлаб чикариш комплекси

инсонлар учун кулайликларни таъминлайдиган махсулот ва хизматларни яратадиган виртуал мухит булиб, ракамли технологиялардан фойдаланган холда иктисодий ишлаб чикариш тизимидир. Шунингдек, ракамли иктисод расмийлаштирилиши мумкин булган барча нарсани камраб олиши мумкин, яъни мантикий схемаларда намоён булади. Улардан фойдаланиш самарадорлиги ортиб бораётган билимга айлантирилди ва ижтимоий-иктисодий алокалар тобора кенгайиб бормокда. Бозор субъектларининг фаолиятида

Биз томонимиздан олиб борилган тадкикотларга асосланиб таъкидлаш лозимки, ракамли иктисоднинг амал килиши классик иктисодга хос булган чекловларни енгишга имкон беришувчи иктисодий воситаларга куйидаги омиллар таъсир курсатади:

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йилдаги 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон — 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори.Ьех.^._

- иктисодиётни ракамлаштиришнинг афзаллик томонлари - ракамли иктисодиёт барча маълумотларни ракамлаштириш технологияларини куллаб саклаш, ишлов бериш ва узатишнинг ягона тизими сифатидаги афзаллиги,

- кишиларнинг моддий махсулотлар, хизматлардан фойдаланиш имкониятлари доирасида ракамли махсулотларнинг таксимланиши,

- ракамли махсулотларнинг иктисодий-техник хусусиятларининг мукаммал эканлиги, алмашинув жараёнида яхшиланиши мумкинлиги,

- ракамли иктисодиёт коррупция хамда яяширин иктисодиётнинг энг хавфли душмани эканлиги.

Шу уринда биз томонимиздан олиб борилаётган тадкикотларга асосланиб, мамлакатда олиб борилаётган иктисодий ислохотларнинг амалга оширилишида, ракобатдош махсулотлар ишлаб чикариш, улар учун янги халкаро бозорлар топиш ва экспортни купайтириш, транзит салохиятидан тулик фойдаланиш транспорт логистикаси, логистика марказларини ракамлаштириш алохида урин эгаллайди.

Узбекистон Республикасининг Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномасида таъкидланганидек2 "Бу йил экспортёрларга кафиллик берадиган ва харажатларнинг бир кисмини коплайдиган - Экспортни куллаб-кувватлаш жамгармаси хамда экспортни олдиндан молиялаштириш учун - Экспорт-кредит агентлиги ташкил этилади. Шунингдек, экспорт килишда замонавий сугурта хизматлари йулга куйилади, автомобиль ва хаво транспорти харажатларини кисман давлат томонидан коплаб бериш механизми жорий килинади.Махсулотларимизни ички ва ташки бозорларга етказиш, уларнинг таннархини тушириш учун транспорт-логистика сохасини ривожлантиришимиз зарур. Темир йул сохасида йуловчи ва юк ташиш, эксплуатация ва хизмат курсатишни бир-биридан ажратиш, яъни, табиий монополия кисмини алохида, хусусий секторни жалб килиш мумкин булган йуналишларни алохида ривожлантириш лозим".

Халкаро йуналишларда хизматлар сифатини оширишдаги хорижий тажрибаларни тадкик килиш, хорижий тажрибаларнинг айрим, яъни махаллий шароитларга маълум даражада мослаштирилганда мамлакатимизда хам кулланилиши мумкин булган жихатларини уларнинг илгор томонларини урганиш максад килиниб, Европа ва Америка, Жанубий Шаркий Осиё давлатлари танлаб олинди. Европа ва Америка давлатлари тажрибаси шуни курсатмокдаки, ташки савдо транспорт йулакларини янада диверсификациялаш учун кушимча кулай шарт-шароитларни яратишда, мамлакатнинг транзит салохиятини ошириш, шунингдек, махаллий хизмат курсатувчи компанияларини ривожлантириш хамда уларнинг ташки ва ички бозорлардаги ракобатдошлигини юксалтиришда транспорт-логистика марказларини ракамлаштириш мухим урни тутмокда.

Хусусан, Голландия давлатида транспорт комплекси хизматидан келадиган умумий фойданинг 40 фоизи транспорт логистика марказлари хисобига тугри келмокда. Ушбу курсаткич Францияда 31 %, Германияда 25 %, Марказий ва шаркий Европа давлатларида уртача 30 % ни ташкил килмокда.

2Узбекистон Республикаси Президентининг Ш.Мирзиёвнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил. Lex.uz.

Ривожланган давлатларда самарали ташувларни амал килишида транспорт турларида юк ташувчилар хусусий юк ташувчилар билан бирга муваффакиятли ракобатлаша олиши учун бошка логистика тармогидаги компаниялар билан узаро манфаатли шартномаларга асосланган ракамли иктисодиёт амал килади. Транспорт логистика тизимини хизматларини ркакамлаштиришнинг хориж тажрибаларини урганишдан максад жах,он майдонида транспорт-логистика муаммоларнинг мох,иятини яхширок тушуниш, уларни бизнинг мамлакатимизда х,ам кулланиши буйича тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Умуман, миллий мах,сулотларнинг ташки бозорга чикишида транспорт логистика хизматларини ташкил этиш ва ракамлаштиришда халкаро даражадаги вазифаларига куйидагилар киради:

- материал, ахборот ва бошка керакли окимларни интеграллашган комплекс тизимларини яратиш;

- ишлаб чикариш ва муомала сохдларида логистик имкониятлардан фойдаланишни назоратга олиш, уларни режалаштириш ва стратегик мувофиклаштириш;

- бозор мух,итини х,исобга олган х,олда танлаб олинган стратегия доирасида логистик конвенцияни доимий мукаммаллаштириш;

- транспорт-логистика жараёнлари технологиясини ракамлаштиришни сифатли таъминлай оладиган малакали кадрлар билан таъминлаш;

- халкаро йуналишларда хизмат курсатувчи транспорт корхоналарининг ракобатдошлигини ошириш буйича самарали чора-тадбирларни куллаш;

- республикамизда транспорт-логистик марказлар ва хизмат курсатувчи инфратузилма объектларининг оптимал жойлашувини таъминлаш;

- транспорт-логистик хизматлари курсатиш операторларининг инвестициявий жозибадорлигини ошириш ва логистика тармокларида ракамли ахборот окимлари ва билимларни бошкаришни такомиллаштириш [10]

- сохдда инновацион мух,итни яратиш оркали миллий операторларнинг ахборот технологиялари ва воситалари билан таъминоти хдмда бошкарувда улардан кенг фойдаланишни таъминлаш;

- транспорт-логистик тизим иштирокчиларининг халкаро иктисодий алокаларини окилона ташкил этиш ва бошкалар.

Фойдаланган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йилдаги 5 октябрдаги "Ракамли

Узбекистон — 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карориХех.^.

2. Бобаназарова Ж.Х.Ниматов И. Ракамли иктисодиёт ривожланишининг узига хос хусусиятлари. Иктисодиёт ва инновацион технологиялар илмий электрон журнали. Тошкент. 2021. №6 - 344 Б.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг Ш.Мирзиёвнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил. Ьех.и2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.