Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА РАҚАМЛАШТИРИШ'

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА РАҚАМЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
229
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
миллий транспорт / блокчейн / рақамлаштириш / рақамли иқтисод / ахборот-комуникация технологиялари / ахборот ва алока / киберхавфсизлик / Ялпи Ички Махсулот. / national transport system / blokchain / digitalization / digital economy / communicating technology / report and communicate.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шохрух Восилжон Угли Эргашев

Ушбу мақола Узбекистонда миллий трансрорт тизимини ривожланиши, уни ракамлаштириш ва утиш боскичларига багишланган. Транспорт тизимини ракамлаштиришда ривожланган мамалакатлар тажрибаларини урганиш ва уларни Узбекистонда куллашни жорий этиш масалалари хакида қисқача маьлумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIGITALIZATION IN THE NATIONAL TRANSPORT SYSTEM OF UZBEKISTAN

The article is devoted to the stages of development of the national transport system of Uzbekistan, digitization of the transport system and its implementation. It provides a brief overview of foreign experience in digitalization of the transport system and some approaches that can be applied in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА РАҚАМЛАШТИРИШ»

УЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА РАКАМЛАШТИРИШ

Шохрух Восилжон угли Эргашев

Тошкент давлат транспорт университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола Узбекистонда миллий трансрорт тизимини ривожланиши, уни ракамлаштириш ва утиш боскичларига багишланган. Транспорт тизимини ракамлаштиришда ривожланган мамалакатлар тажрибаларини урганиш ва уларни Узбекистонда куллашни жорий этиш масалалари хакида кискача маьлумот берилган.

Калит сузлар: миллий транспорт, блокчейн, ракамлаштириш, ракамли иктисод, ахборот-комуникация технологиялари, ахборот ва алока, киберхавфсизлик, Ялпи Ички Махсулот.

DIGITALIZATION IN THE NATIONAL TRANSPORT SYSTEM OF

UZBEKISTAN

Shoxrux Vosiljon o'g'li Ergashev

Basic doctoral student of Tashkent State Transport University

ABSTRACT

The article is devoted to the stages of development of the national transport system of Uzbekistan, digitization of the transport system and its implementation. It provides a brief overview of foreign experience in digitalization of the transport system and some approaches that can be applied in Uzbekistan.

Key words: national transport system, blokchain,digitalization,digital economy, communicating technology, report and communicate.

КИРИШ

Хозирги кунда ракамли иктисодиёт ва ракамли технологиялар билан боглик булган бир канча янгиликлар шиддат билан хаётимизга кириб келмокда. Шу сабабли мамлакатимимизда бу янгиликларни жамият тараккиётини янада ривожлантириш максадида тезлик билан ишлаб чикаришнинг хар бир сохасига жорий этиш масаласи бугунги куннин енг устувор вазифаларидан бири сифатида белгилаб куйилди ва хукуматимиз тоьоридан бир катор конун ва карорлар ишлаб чикилди . Хусусан , ушбу конун лойихалари асосида Транспорт тизимининг барча сохаларини жадал тарзда кайтадан янгилаш ва ракамли технологияларни ишлаб чикаришга жорий этиш вазифаси белгилаб куйилди. Ушбу маколада

Транспорт тизимини ракамлаштириш ва ракамли технологияларни жорий этиш масаласи бир канча мисоллар билан ёритиб берилади.

АСОСИЙ КИСМ

Аввало шуни айтиш керакки , бугунги кунда махфий ахборотларни узатиш учун мулжалланган ахборот-коммуникация технологиялари ва глобал компютер тармогининг кескин ривожланиши натижасида, ракамли технологиядан иктисодиётнинг барча тармокларида кенг фойдаланила бошланди.

Жахон амалиётида ракамли иктисодиётнинг ривожланиш даражаси ЯИМдаги ракамли иктисодиётнинг улуши, АКТ (ахборот-коммуникация технологиялари) сохасига инвестициялар хажми, Интернет тезлиги, унинг мамлакат худудини камраб олиши ва ахоли фойдаланиш учун йул очиб берилганлиги, электрон тижоратнинг ривожланиш даражаси, электрон хукумат тизимидаги давлат хизматларининг улуши, АКТ сохасидаги мутахассислар томонидан хавфсизлик ташкилотлари ва бошкалар каби курсаткичлар билан белгиланади.1

Ракамли технологиялар иктисодиётнинг турли сохаларида боскичма-боскич кулланила бошлаган, Узбекистон хам бундан мустасно эмас. Узбекистон ахолиси уйдан чикмасдан компютерларидан хар хил туловларни тулаши, картадан картага пул утказиши, йуловчи поездлари, йуналишлар буйича самолётларнинг харакатланиш вактини билиши, уз уйи манзилига такси чакириши ва х.к.2

Узбекистонда ракамли иктисодиётнинг муваффакиятли ривожланишига АКТ тармокларининг жадал ривожланиши, бу соханинг асосий капиталига инвестицияларнинг усиши билан белгиланади. 2016-2020 йил даврида, фаолият турига кура асосий капиталга инвестициялар хажми «ахборот ва алока» 4 карра 1,2 дан 4,8 триллион сумгача, шу жумладан хорижий инвестициялар хажми ва кредит 2,5 баробар 0,8 дан 2 триллион сумгача ошди.

Миллий иктисодиётнинг энг мухим тармокларидан бири - транспортни, унинг инфратузилмасини ривожлантиришда мавжуд ресурслардан окилона ва самарали фойдаланиш бугунги куннинг объектив заруриятидир. Чунки жахон иктисодиётини хам, минтака ёки мамлакат иктисодиётини хам транспорт тизимисиз тасаввур килиш мумкин емас. Бугунги кунда транспорт тизмини ривожлантириш масаласи енг устувор вазифалардан бири етиб куйилган.

Мазкур вазифани муваффакиятли амалга ошириш учун барча минтакаларда мавжуд имкониятларидан окилона фойдаланиш, транспорт тизимини

1 journal.gumrf.ru, 15.01.2020

2 Stalmasekova, Natalia, Tatiana Genzorova, Tatiana Corejova, and Lucia Gasperova. "The impact of using the digital environment in transport." Procedia engineering 192 (2017): 231-236. DOI: 10.1016/j.proeng.2017.06.040. 11.

3 Постановление Кабинета Министров «О дополнительных мерах по дальнейшему развитию и внедрению цифровой экономики в Республике Узбекистан от 31 августа 2018 года.

ривожлантириш ва шу оркали ягона транспорт тизимини шакллантириш зарур. Факат шундай йул билан минтакаларда баркарор ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминлаш мумкин. Узбекистонда давлат мустакиллиги йилларида транспортни жахон талаблари даражасида фаолият юритишини таъминлаш максадида кенг куламли ислохотлар ва кайта куриш ишлари бошланди. Айникса тармокнинг асосий ишлаб чикариш фондларини (харакатлантирувчи воситалари -локомотивлар, вагонлар, автомобиллар ва автобуслар, кувурбоп трубалар, рельслар ва бошкалар) янгилаш ва реализация килиш буйича микёсли ишлар амалга оширилмокда. Маълумки, хар томонлама ривожланган транспорт тизими мамлакат ишлаб чикариш кучларининг ривожланиши ва жойлашишида, ички ва ташки иктисодий алокаларни ривожлантиришда мухим рол уйнайди.4 Дархакикат, Узбекистоннинг бугунги даражадаги ижтимоий-иктисодий тараккиётга еришишида транспортнинг урни ва ахамияти бекиёсдир. Мамалкатимизда охирги йилларда транспорт тизимини ривожлантириш масаласида куйидаги конун хужжатлари асос килиб олинди:

- Узбекистон Республикаси президенти 2018- йил 28 - декабрдаги 2019 - йил учун енг мухим устивор вазифалар хакидаги Олий Мажлисга Мурожаъатномаси;

-Узбекистон Республикаси Президентининг "Транспорт сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2019-йил 1-февралдаги ПФ-5647-сонли карори ижросини таъминлаш, шунингдек, Узбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги хузуридаги Транспорт ва логистикани ривожлантириш муаммоларини урганиш маркази фаолиятини ташкил етиш;

- Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 1-февралдаги «Узбекистон Республикаси транспорт вазирлиги фаолиятини ташкил етиш тугрисида»ги П^-4143 сонли карори;

- Узбекистон Республикаси Бош вазири Абдулла Ариповнинг Тадбиркорлар ва ишбилармонлар харакати — Узбекистон Либерал-демократик партияси Сиёсий кенгашининг мажлисида Узбекистоннинг транспорт тизимини ривожлантириш стратегиясини яратиш хакидаги таклифи;

Юкорида белгиланган вазифалар асносида бугунги кунда мамалакатимизда транспорт тизимини ривожлантириш енг устувор вазифалардан бири етиб белгиланди. Мазкур устувор режалар хам якин муддатда ва узок истикболдаги мухим вазифаларимиздан бири булиб колади. Бу борада ривожланган давлатларнинг тажрибасини урганган холда 2020 - 2030 йилларда Узбекистон Республикаси автомобил йулларини ривожлантириш стратегияси ва Узбекистон Республикасининг транспорт тизимини ривожлантириш стратегияси ишлаб чикилади.

4 https://ru.wikipedia.org/wiki/- Vikipediadagi sahifa

Uzbekistan www.scientificprogress.uz

Мазкур стратегиялар ижросини таъминлаш натижасида 2020-2025 йилларда жами 21 минг 167 км узунликдаги умумий фойдаланишдаги ва минтакавий ички йуллар хамда 280 та куприк ва йул утказгичлар реконструксия килинади ва таъмирланади. Шунингдек, 1 минг 100 км узунликдаги халкаро ва давлат ахамиятидаги автомобил йулларини таъмирлаб, халкаро транзит хажмини 3 бараварга оширишга еришилади.

2035 йилгача булган даврда йиллик юк ташиш хажми 1,2 млрд тоннадан 2,5 млрд тоннага, йуловчи ташиш хажми 2019 йилдаги 6 млрд йуловчидан 9 млрд йуловчига йетказилади ва ушбу ишлар транспорт тизимига ракамли технологияларни жорий етиш билан амалга оширилади". 5

Узбекистон транспорт коммуникациялари буйича 70 дан ортик халкаро конвенсия, келишув ва икки томонлама шартномалар иштирокчиси хисобланади хамда уларни интеграциялаш буйича катор халкаро дастурларда катнашади. Аксарият лойихалар халкаро ташувчилар утишига мулжалланган 99 маршрут утадиган республика транзит салохиятини оширишга каратилган.

Шу билан бирга, мамлакатимизда 2018-2022 йилларга мулжалланган транспорт инфраструктурасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташки савдо маршрутларини диверсификация килиш буйича комплекс дастурни кабул килди ва режали равишда амалга ошириб келмокда. У миллий транспорт сохасини халкаро талаб ва стандартларга мувофик ривожлантиришни кузда тутади.

Ракамли технологияларни корхоналарнинг ишлаб чикариш жараёнларида куллашнинг афзалликлари, куплаб хорижий корпорациялар, компаниялар ва бошка объектларда исботланган.

Узбекистон транспорт тизимини ривожлантириш максадида Президентнинг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли Фармонига мувофик, 2021 йилда амалга оширила бошланган бир катор чора-тадбирлар ишлаб чикилди. Унга кура куйидаги вазифаларни бажариш устувор вазифа етиб белгиланди:6

Авиа, темир йул ва шахарлараро, вилоятлараро автобусларга электрон чипталарни сотишни назарда тутувчи ягона электрон портални такомиллаштириш: UzTrans.uz ягона электрон порталига улаш учун «Узбекистон темир йуллари» АЖнинг онлайн чипта сотиш тизимига (https://e-ticket.railway.uz/lang-ru/index.html) интеграция килиш буйича техник талаби (API) ишлаб чикилди ва республика транспорт тизимининг ягона электрон порталининг

у

дастурчиларига берилди.

«Йуловчиларга хизмат курсатиш маркази» ракамли платформасини яратиш

5 (Asian Journal of Technology & Management Research (AJTMR) ISSN: 2249 -0892 Vol9 lssue-2, Dec -2019

6 «Узбекиcтон темир йyллaри» AЖ мaтериaллaри Президентнинг 2020 йил 5 октябрдaги ПФ 6079-cонли Фaрмонигa мувофик ишлaб чикилгaн чорa-тaдбирлaрнинг бaжaрилиши тyFриcидa мaълyмот.

7"Узбекиcтон темир йyллaри" АЖ нинг Узбекиcтон Реcпyбликacи Президентининг 2020 йил 5 октябрдaги ПФ-6079-cон Фaрмонининг ижроcи бyйичa МАЪЛУМОТ-2021 йил 30 июль холатига кура

доирасида тезюрар поездларнинг диспетчерлик мониторинги учун ахборот тизимини ишлаб чикиш : Лойиханинг техник топшириги ишлаб чикилиб 2021 йил 9 марта 02/880-21-сон хати билан Ахборот техно-логиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигига хамда 02/879-21-сон хати билан Киберхавфсизлик марказига келишиш учун такдим этилди.

Аклли видеокузатув оркали харакатланувчи таркибнинг махсус ракамини аниклаш ахборот тизими асосида транспорт ва логистика жараёнларини бошкариш: Лойиханинг "Техник топшириги" (ТЗ) тайёрланди ва Мининфоком хамда Киберхавфсизлик марказига келишиш учун юборилди. Тизим юк вагонларини чукуррок аниклаш, уларнинг жойлашишини назорат килишни автоматлаштириш ва кириш йулларида юк вагонларининг тухтаб колишини автоматлаштирилган хисобга олишни ташкил килиш ва тухтаб туриш вактини хисобга олишни ташкил этишда инсон омилини камайтириш учун мулжалланган.8

Айни пайтда тизим Сергели ва Назарбек станцияларида синов режимида ишламокда. Бундан ташкари, ушбу ахборот тизимининг Келес станциясида урнатилган электрон темир йул тарозининг дастурий таъминоти билан интеграция жараёни якунланди.

Жорий йилда бажарилиши кузда тутилган бир катор чора-тадбирлар амалга ошириш боскичида турибди.

Транспорт тизимини ракамлаштириш катта маблагни талаб килади. Буни хисобга олган холда, етакчи давлатлар транспортни ракамлаштиришга узок вакт давомида утказишни режалаштирмокда. Бунда, Россияда ракамлаштириш жараёни ракамлаштиришнинг асоси хисобланган бир-бири билан узаро алокада булиши мумкин булган турли платформаларни яратиш билан бошланди.

Куплаб етакчи давлатлар Интернетни бошка давлатларга караганда анча олдинрок ишлата бошладилар ва табиийки, улар уз мамлакатлари иктисодиётида, шу жумладан транспорт сохасида ракамли технологияларни жорий этишда етакчи хисобланишади. А^Ш ва Буюк Британия транспортда ракамлаштиришни баравар ривожлантира бошлади, кейин Хитой, Жанубий Корея ва Х,индистон хам уз усулларига мувофик ракамлаштиришни амалга оширдилар. Бу давлатлар тажрибасининг кузатиб борилиши уз навбатида транспортни ракамлаштириш буйича тажрибаларини ургатишни осонлаштиради ва Узбекистон шароитида ушбу тажрибадан фойдаланиш максадга мувофик булади.

Иктисодиётни, шу жумладан транспортни ракамлаштириш факат ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишни англатмайди, балки мамлакат иктисодиётини, шу жумладан транспорт тизимини тубдан кайта куришни назарда тутади.

8 Узбекистон темир йуллари" АЖ нинг Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сон Фармонининг ижроси буйичаМАЪЛУМОТ-2021 йил 30 июль холатига кура

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 28 dekabrdagi 2019 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi.

2. ЛапидусЛ.В. Цифровая экономика: управление электронным бизнесом и электронной коммерцией. -М.: ИНФРА-М, 2017. -281 с.

3. Узбекистон Республикаси Президентнинг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли Фармони

4. Ракамли иктисодиёт технологияси. Хабарлар. Вести■nethi-techцифровизация, ахборотлар.

5. https://ru.wikipedia.org/wiki/- Vikipediadagi sahifa

6. «Узбекистон темир йуллари» АЖ материаллари Президентнинг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли Фармонига мувофик ишлаб чикилган чора-тадбирларнинг бажарилиши тугрисида маълумот.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.