Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ-АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРДАГИ УМУМИНСОНИЙ ҚАРАШЛАР ТАҲЛИЛИ'

МИЛЛИЙ-АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРДАГИ УМУМИНСОНИЙ ҚАРАШЛАР ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

285
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миллий қадриятлар / маданият / ахлоқ / одоб / одат / анъана / хулқ-атвор. / национальные ценности / культура / этика / обычай / традиция / поведение

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Г. М. Шадиметова

Ушбу мақолада қадриятлар комил инсонни тарбиялашда муҳим омил сифатида таҳлил қилиниб, ундаги миллий-ахлоқий қадриятларнинг ўзига хослиги эътиборга олинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В этой статье были проанализированы ценности как важный фактор воспитания человека и учтена специфика национально-нравственных ценностей.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ-АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРДАГИ УМУМИНСОНИЙ ҚАРАШЛАР ТАҲЛИЛИ»

МИЛЛИЙ-АХЛОКИЙ КАДРИЯТЛАРДАГИ УМУМИНСОНИЙ

КАРАШЛАР ТА^ЛИЛИ

Г. М. Шадиметова

УзМУ ИФФ "Этика ва эстетика" кафедраси доц.в.б., PhD gshodimetova@inbox.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кадриятлар комил инсонни тарбиялашда мухим омил сифатида тахлил килиниб, ундаги миллий-ахлокий кадриятларнинг узига хослиги эътиборга олинган.

Калит сузлар: миллий кадриятлар, маданият, ахлок, одоб, одат, анъана, хулк-атвор.

АННОТАЦИЯ

В этой статье были проанализированы ценности как важный фактор воспитания человека и учтена специфика национально-нравственных ценностей.

Ключевые слова: национальные ценности, культура, этика, обычай, традиция, поведение.

ABSTRACT

This article analyzed values as an important factor in human education and took into account the specifics of national moral values.

Keywords: national values, culture, ethics, custom, tradition, behavior.

Х,ар бир халкнинг миллий кадриятларини унинг тарихи, маънавияти, маданияти, узига хос урф-одатлари, анъаналарисиз тасаввур килиш кийин. Табиийки, миллатларнинг бебахр кадриятлари киска фурсатда пайдо булиб колмайди. Чунки халк дилига чукур урнашган бирор-бир мухдм урф-одат, маданиятига хос алохдда "нарса"нинг анъанага, айникса, кадриятга айланиши узок йилларни талаб килади. Йиллар, асрлар давомида маълум бир анъана, одат, тушунчалар шафкатсиз замонлар, бир неча авлодлар синовидан муваффакиятли утсагина янада сайкал топади, ривожланади, халк хдётида уз урнини эгаллайди. Турли синовлар натижасида сайкалланиб келган кадриятлар инсонларни

April, 2023

912

тинчлик-тотувликка, мехр-окибатга, эзгуликка, бирдамликка чорлайдиган катта маънавий кучга айлана борган. Шунинг учун хам мутафаккирлар кадриятлар миллат маънавиятининг кузгуси дейишган.

"Кадрият - вокеликдаги муайян ходисаларнинг умуминсоний, ижтимоий-ахлокий, маданий-маънавий ахамиятини курсатиш учун кулланадиган тушунча",[1] - деган таъриф берилган. Демак, кадриятлар инсон ва жамият хаётида мухим ахамиятга эга, оддий кундалик бахоловчи мезонлардан юкори турувчи маънавий-моддий объектлардир. Зеро, кадрият ёки кадрият даражасига кутарилган объектлар инсон томонидан бахоланар экан, уларни сохавийлик табиатига кура, миллий, ахлокий, эстетик ва х.к. турларга таснифланади.

Миллий кадриятлар - миллат учун ахамиятга эга булган этник жихат ва хусусиятлар билан боглик хослик шаклидир. Дунёда узига хос кадриятлари булмаган миллат йук. Миллий кадриятлар миллатнинг тарихи, яшаш тарзи, маънавияти, маданияти билан узвий боглик холда намоён булади. Кейинги вактларда Узбекистонда миллий кадриятларга эътибор кучайди. Бу она юртга эхтиром, авлод-аждодлар хотирасига садокат, катталарга хурмат, кичикларга иззат, хаё, андиша каби хусусиятларнинг устуворлиги билан тавсифланади. Кадриятларни факат моддий ва маънавий бойликлар сифатида тушуниш, изохлаш илмий жихатдан тугри эмас. Маълумки, кадриятлар уз мохиятига кура хилма-хилдир. Улар орасида табиий, моддий, маънавий, ижтимоий-сиёсий, ахлокий кадриятлар алохида ажралиб туради. Шундай булса-да, кадриятларнинг энг олийси инсоннинг узи, хаёти, хукуки ва эрки, соглом ва фаровон турмуши хисобланади. Инсон кадр-кимматини, шарафини улуглаш жамиятимиз покланиши ва равнакининг мухим омилидир[2]. Олам, табиат ва жамиятнинг энг мухим томонлари, конун коидалари, алокадорликларини ифодалайдиган кадриятлар умумбашарий хусусиятга эгалиги билан уз ахамиятини йукотмайдиган, абадий кадриятлардир. Демак, муайян бир элат, миллат, халкнинг хаёти, турмуш тарзи, тили, маданияти, маънавияти, урф-одат ва анъаналари, утмиши ва келажаги билан боглик кадриятлар миллий кадриятлардир. Бу эса, инсон, унинг фаолияти, турмуш тарзи, эътикоди, умр маъноси, одоби, гузаллиги билан боглик

Х,ар бир кадриятнинг мохияти ва ахамияти табиат, жамият ва рухий олам ходисаларини билиш, илмий умумлаштириш, ижтимоий ва маънавий тараккиётга таъсир этиш имкониятлари асосида белгиланар экан, ахлокий кадриятлар инсон хатти-харакатларига куйилган ижтимоий тартиб, талаблар, меъёрлар шаклида

April, 2023

913

такомиллашиб, бахоланиб боради. Ахлок моддий ва маънавий маданиятнинг тараккиёти жараёнида ривожланар экан, ахлокий кадриятлар ижтимоий зарурият сифатида жамоатчилик фикри билан мустахкамланган талаблар ва бахолар тарзида ифодаланади. Шунинг учун, ахлок талаблари хамма учун бир хил, лекин хеч кимнинг буйруги билан жорий этилмаган мажбурият тарзида намоён булади.

Зеро, ахлок жамиятда турли функцияларни бажарар экан, улар орасида куйидагилари энг мухими хисобланади: 1. Кишилар орасидаги турли муносабатларни мувофиклаштириш; 2. Кишилар фаолиятининг инсонпарвар кадриятларини белгилаб бериш; 3. Шахсни ижтимоийлаштириш. Демак, кишилар уз фаолиятларини мувофиклаштирар экан, ахлок уларни инсонпарвар, эзгу, халол ва адолатли муносабатларга ундайди. Умуман олганда эса, ахлок жамият ва шахс тараккиётининг умумижтимоий конуниятлари асосида амалга оширади[3].

Шунингдек, ахлокий кадриятлар хар бир халкнинг тарихан шаклланиб келган одатлари, анъаналари билан уз ахамиятига эга. Узбек халки хам мехмондустлиги, саховатпешалиги, мехр-мурувватлилиги, узгалар кулфатига хамдард булиши, узаро ёрдам туйгуси каби ахлокий кадриятлари билан юксак бахоланиб келинади. Бу боради, кейинги вактларда тарбия масаласида кулга киритилган ютукларимиз катори оилада, мактаб ва жамоат ташкилотларида миллий, умуминсоний кадриятларнинг, анъаналарнинг устуворлигига эришилганлигини куришимиз мумкин. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Ёшларимизнинг мустакил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салохиятга эга булиб, дунё микёсида уз тенгдошларига хеч кайси сохада буш келмайдиган инсонлар булиб камол топиши, бахтли булиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз", - деган фикрлари ёш авлодни миллий кадриятлар асосида етук, баркамол этиб тарбиялашда барчамизга куч-гайрат багишламокда[4].

Хулоса килиб айтганди, миллий-ахлокий кадриятларнинг асоси булган маънавият ва маданият деганда, инсон хулк-атворининг гузаллиги, саховатлилиги, олийжаноблиги, ваъдасига вафодорлиги, хаёлилиги, билим олиши, донолиги, багрикенглиги, одоблилиги, озода ва покизалиги, калбининг бегуборлиги, хушмуомалалиги ва шу сингари инсоний хислатларни тушунар эканмиз, хар бир фарзанд ахлокий тарбиясида бундай хислатларни сингидириб боришимиз

April, 2023

914

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-912-916

зарур. Ота-она уз фарзандлари билан бевосита ва билвосита мулокотда булиб, уларни маънан озиклантирар экан, энг аввало, узлари узаро муомала жараёнида намуна булишлари хамда фарзандларини купрок тинглаб, нуткий лаёкатини оширишга харакат килишлари, сунгра уз фикрларини ахлок меъёрларига риоя килган холда сухбатга оид хикматлар, маколлар, хаётий мисоллардан келтириб тушунтиришлари жуда мухимдир. Зеро, инсоннинг энг соф туйгулари, илк хаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оилада ота-онанинг калб куридан чикадиган мехр-мухаббати, ширин сузи оркали шаклланади. Боланинг характери, табиати ва дунёкарашини белгилайдиган маънавий мезон ва карашлар - эзгулик, олижаноблик, мехр-окибат ва ор-номус каби мукаддас тушунчаларнинг пойдевори оила мухитида карор топади.

REFERENCES

1. Тарбия энциклопедияси. 2010. - Тошкент: "Узбекистон миллий энциклопедияси", - 509 б..

2. Туленов Ж. Кадриятлар фалсафаси. - Тошкент: "Узбекистон", 1998. - 333 б.

3. Маънавият: асосий тушунчалар изохли лугати. - Тошкент: Гофур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2009. - 758 б.

4. Шавкат Мирзиёев. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. "Узбекистон", 2016. 146 б.

5. MUXAMEDJANOVA, L. (2022). ОИЛА КАДРИЯТЛАРИНИНГ ШАХС КАМОЛОТИДА ТУТГАН УРНИ. https://scienceweb.uz/publication/4488

6. MUXAMEDJANOVA, L. (2018). PROFESSIONAL ETIKA VA ETIKET darslik. https://scienceweb.uz/publication/4491

7. А. И. Туляев (2022). СТРУКТУРА ДОСУГА ГАРМОНИЧНО РАЗВИТОГО ПОКОЛЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫМИ И КОМПЬЮТЕРНЫМИ ТЕХНОЛОГИЯМИ. Academic research in educational sciences, 3 (NUU Conference 2), 507-511. doi: 10.24412/2181-1385-2022-2-507-511

8. Ражабов, Ш. (2022). КИБЕРМАКОНДА МАРКЕТИНГНИНГ ЭСТЕТИК Х,УСУСИЯТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(NUU Conference 2), 438-445.

9. З. А. Абдуазимова (2022). ШАХС-ЭСТЕТИК ДИДИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЭКО-ЭСТЕТИК МАДАНИЯТ. Academic research in educational sciences, 3 (NUU Conference 2), 110-114. doi: 10.24412/2181-1385-2022-2-110-114

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-912-916

10. Кадирова,Д.С. (2022). ЦВЕТ И ОБРАЗ В ФИЛОСОФИИ ЭСТЕТИЧЕСКОГО. Academic research in educational sciences, 3(NUU Conference 2), 337-347.

11. Агзамова, Н. Ш. АНТИВАКСЕРЫ: МОРАЛЬНАЯ ДИЛЕММА. Научный журнал" Академический вестник ЭЛПИТ, 5.

12. Юсуфхон Авазхонов (2022). РУДАКИЙ АХЛО^ИЙ ^АРАШЛАРИДА КЕЛАЖАК АВЛОДЛАРГА ПАНДНОМАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (NUU Conference 2), 226-231. doi: 10.24412/2181-13852022-2-226-231

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.