Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ-МАЪНАВИЙ МЕРОСНИ ЭЪЗОЗЛАШ ВА УНИНГ МАЗМУН МОҲИЯТИНИ ЁШЛАР ОНГИГА СИНГДИРИШ'

МИЛЛИЙ-МАЪНАВИЙ МЕРОСНИ ЭЪЗОЗЛАШ ВА УНИНГ МАЗМУН МОҲИЯТИНИ ЁШЛАР ОНГИГА СИНГДИРИШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

55
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маънавий мерос / ахлоқий маданият / ахлоқий онг / маънавият / маънавий-маданий бойлик / одоб-аҳлоқ / миллий-маънавий меросни эъзозлаш / духовное наследие / нравственная культура / нравственное сознание / духовность / духовно-культурные ценности / нравы / уважение к национально-духовному наследию

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Парвина Абдумалик Қизи Холиқова

Ушбу мақолада ўзбек миллий маънавий меросимиз ҳақида ҳамда бу миллий-маънавий меросимизни эъзозлаш ва ѐш авлод тарбясидаги ўрни ва аҳамияти, ахлоқий маданият борасида маълумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье представлена информация о нашем узбекском национальном духовном наследии и его месте и значении в воспитании подрастающего поколения, а также нравственной культуры

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ-МАЪНАВИЙ МЕРОСНИ ЭЪЗОЗЛАШ ВА УНИНГ МАЗМУН МОҲИЯТИНИ ЁШЛАР ОНГИГА СИНГДИРИШ»

МИЛЛИЙ-МАЪНАВИЙ МЕРОСНИ ЭЪЗОЗЛАШ ВА УНИНГ МАЗМУН-МОХ^ИЯТИНИ ЁШЛАР ОНГИГА СИНГДИРИШ

Парвина Абдумалик кизи Холикова

Термиз давлат педагогика институти Бошлангич таълим назарияси кафедраси

укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада узбек миллий маънавий меросимиз хакида хдмда бу миллий-маънавий меросимизни эъзозлаш ва ёш авлод тарбясидаги урни ва ахдмияти, ахлокий маданият борасида маълумотлар берилган.

Калит сузлар: маънавий мерос, ахлокий маданият, ахлокий онг, маънавият, маънавий-маданий бойлик, одоб-ахлок, миллий-маънавий меросни эъзозлаш

АННОТАЦИЯ

В данной статье представлена информация о нашем узбекском национальном духовном наследии и его месте и значении в воспитании подрастающего поколения, а также нравственной культуры.

Ключевые слова: духовное наследие, нравственная культура, нравственное сознание, духовность, духовно-культурные ценности, нравы, уважение к национально-духовному наследию.

ABSTRACT

This article provides information about our Uzbek national spiritual heritage and its place and importance in the education of the young generation, as well as moral culture.

Keywords: spiritual heritage, moral culture, moral consciousness, spirituality, spiritual-cultural wealth, manners, respect for national-spiritual heritage

Мустакиллик неъматлари туфайли бугун фаровон, бунёдкор, хайрихох, мехнацевар халкимиз миллий давлатчилик ривожи йулида изчил кадамлар ташламокда. Бинобарин, мамлакатимизнинг бугунги ахволи маданий-миллий кадриятларни янгича

April, 2023

842

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-842-847

aHraam Ba x,HC KunnrnHH TaK£3o этнmн MyraaKo TaÖHHfigHp, HyHKH MycTaKHnnHKKa эpнmнm önnaH ÖHpra MHnnHfi y3HHKHH aHraam, TapHxHfi Mepocra эtтн6opнн maKnnaHTHpnm ynyH Ky^afi 3aMHH aparanMoKga. xanKHMH3, MHnnHfi gaBnaTHMH3, MHnnHH THHHMH3, MagaHHH-Matpu^HH aHtaHanapHMH3 THKnaHHmH.

Tapux myHH KypcaTagHKH, x,ap KaHgafi MycTaKH^ gaBnarnHHr maKrnaHHmH энг aBBano MHnnHfi-MagaHHfi aHtaHanapra, MHnnnfi y3Hra xochhkhh aHraam, x,ap ÖHp xanKHHHr TapHXHHH TamKHn этyвнн y3Hra xoc Ba Hoeö MagaHHfi öofinHKnapra, TaÖHHfi My^HTra, MatHaBHfi x,aeTHHHHr Typnn MTyKgapHra TaaHagH. ^onaBepca, x,ap ÖHp xanKHHHr MHnnnfi BOKennra yMyMHHCOHHfi KanpHaraap önnaH HyKyp yfiryHnamraH Ba yMyMHHCOHHfi ^apaeHnap önnaH öoraaHraH.

Y3 Kena^arHHH paBmaH KypHmHH HCTaraH xa^K Ba gaBnar TapHxgaH caöoK

ohh6, TapHXHfi MepocHHH caKgaö KoramH KepaK. X,ap ÖHp MHnnar Ba gaBnar

KagpHaT Ba TapHXHfi MepocHH TaHnamga MHnnar, gaBnar Ba Kena^aK aBnog MaH^aaraapHHH x,Hco6ra onHmH TaÖHHfi. Eh3, xanKHMH3 cyBepeHHTeTHgaH, aHa ÖHp öop öaxT TaöaccyMHgaH gyHera xaöap 6эpгaн 6ywK y3ÖeK xanKH Ba MHnnara MHnnHfi MaH^aaraap Ba MHnnHfi y3HHKHH aHraamHH x,HMoa KH^HmHMH3, MHnnHfi yfiroHHm Ba MHnnHfi y3HHKHH aHraamHHHr co$ ypyraapHHH экнmнмнз KepaK.

AxnoKHfi MagaHHaT MHnnHfi-MatHaBHfi MepocHHHr acocHgHp. AxnoKHfi oHr yKyBHHHHHr H^ogHfi ^aonHaraga HaMoeH öynagH. YHHHr Me3oHH axroKHfi ÖHHHM, axnoKHfi Metepnap, axroKHfi Ta^aKKypgHp. YKyBHHHHHr axroKHfi oHrH yHHHr xy^K-aTBopHga Mexpa^BapnHK, BaraHnapBapnHK, HHcoHnapBapnHK, pocTryfinHK, agonamapBapnHK Ba öom^a WKcaK axroKHfi $a3HnaraapHH HaMoeH этagн. EHHoöapHH, MHnnHfi-MatHaBHfi MepocHHHr MyxHM Ba3H$anapHgaH ÖHpH axroKHfi oHrHH WKcanTHpHmgHp. EHHoöapHH, axno^Hfi oHr KaMonoTHra эpнmнm HHcoHHaTHHHr öapna axnoKHfi-MatHaBHfi WTyKgapHHH y3namTHpHm Ba my ÖHnaH ÖHpra MatnyM mapT-mapoffraap TaKo3o этyвнн MyaMMonapHH x,an этнm ®;apaeHHga KenagHraH y3oK Ba MypaKKaö ®:apaeHgHp.

MatHaBHaT cy3Hra TyxTancaK, apaö ramgaH onHHraH öynHÖ "MatHonap Ma^MyH" MatHocHHH aHraaragH. KHmHnapHHHr ^anca^Hfi, xysyKHfi, H^MHfi, öagHHfi, axnoKHfi, gHHHfi TacaBBypnapH Ba TymyHHanapH Ma^MyHgHp. MatHaBHaT-HHcoHHHHr, xanKHHHr, ^aMHaTHHHr, gaBnarnHHr KyH KygpaTHgHp. Y fiyK ®:ofiga x£H KanoH öaxT-caogaT öynMafigH. Hnrop MHnnaT Ba pHBo^naHraH gaBnaT öynHmHHHr 3apypHfi mapTnapHgaH ÖHpH - öofi, Hnrop MatHaBHaTra эгa öynHmgHp. Oa^aT MoggHfi ^H^aTgaH öofi xaMga Hnrop öynHm ^aMHaT HopaconHrHHHHr My^HM KypcaTKHHHgHp.

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-842-847

Миллий-маънавий меросни эъзозлаш укувчиларнинг узлуксиз ва уюшган фаолияти, узаро маданий алокалари, узаро ишончи, жамият аъзоларининг муносабатлари асосида вужудга келадиган холатдир. Ахлокий маданият ахлокий асос булиб, унинг асосий мезони ахлокий билимдир. Билим факат эътикодга ишончга айлантирилгандагина хатти-харакатни,хулкни тартибга солади. Х,акикий ахлокий эътикод,ишонч укувчиларнингнинг ахлокий меъёрлари ва хулк-атворини шакллантиришга олиб келади. Фаолиятга ишониш эса онгнинг узок муддатли фаолияти натижасида унинг юксак махсули сифатида вужудга келади. Ахлокий маданиятни шакллантириш ахлокий билимларни ахлокий ишончга утиш жараёни ва унинг амалиётидан иборат булиб, бу жараён доимий хусусиятга эга.

Миллий-маънавий мерос ташки алокаларсиз мавжуд булолмайди. Бинобарин, миллий-маънавий маданият укувчиларнинг хулк-атвори, хатти-харакати оркали намоён булади. Хулоса килиб айтганда:

• ахлокий онг, ахлокий сифат, ахлокий одат, ахлокий фаоллик бошлангич синф укувчиларининг миллий-маънавий маданиятини шакллантиришнинг мухим белгиларидир;

• миллий маданий мерос укувчиларнингнинг бутун хаёти ва фаолияти давомида ривожланади,мазмунан бойиб боради ва шаклланади;

• бошлангич синф укувчилари фаолиятига миллий маънавий мерос узлуксиз ва боскичма-боскич, секин-аста сингдириб борилгандагина у ижобий самара беради.

Кишиларнинг, айникса, ёшларнинг маданий, маънавий-маърифий савияси жуда паст булса, унинг салбий таъсири иктисодиётда, одамлар уртасидаги узаро муносабатларда, хулк-атвор ва хатти-харакатларида, турмуш тарзи, хулк-атворида сезилади. Эътикоди заиф одамларда мехр ва хакикий инсоний муносабатлар йуколади. Шу боис ёшларимиз маънавиятини юксалтиришга алохида эътибор каратиш нихоятда мухим. Жамиятга янгича фикрлайдиган ёшлар керак. Мехнат ва билимга интилиш, катъият, кобилият, келажак учун курашишга тайёр бу ёшларда инсоний фазилатларни шакллантириш биринчи навбатдаги вазифалардандир. Мустакиллигимизнинг таянчи булган фарзандларимизнинг билимли, илмий-назарий ва маънавий савияси канчалик юксак булса, ижтимоий-сиёсий ва мехнат фаоллиги канчалик юксак булса, давлатимиз ва жамиятимиз шунчалик тез ривожланади ва мустахкамланади. Ёшлар давлат, жамият, ота-она олдидаги

April, 2023

масъулиятни англаса, куч ва салохиятини ишга сола олса, мужизавий кучга эга эканини исботлайди.

Миллий уйгониш даврида халкимизнинг зукко фарзандлари зиммасига катта масъулият юкланади. Шу билан бирга, ёшларимизда мамлакат тарихи, маданияти, тили ва кадриятларини билиш, узлигини англаш кизикиши ортиб бормокда. Одамзод борки у уз насл-насабини, тарихини билишга кизикади. Мамлакатимиз жахон сивилизацияси бешикларидан бири эканлигини дунё тан олмокда. Диний ва дунёвий илм-фаннинг асослари шу заминда яратилган. Бу муборак кекса заминдан буюк алломалар етишиб чиккан.

Аждодларимиз томонидан яратилган нодир кулёзма ва бебахо бойликларни урганиш, таткик этиш, нафакат маънавий озука олиш, балки бугунги куннинг долзарб булган муаммоларига есхим сифатида каралмокда. Бинобарин, бугунги кунда ёшларнинг дунёкараши ва фикрлашига "гарбча маданият" уз таъсирини курсатаётган бир пайтда бундан бир неча асрлар олдин аждодларимиз томонидан шахснинг маънавияти, ахлок-одоби борасида илгари сурган фикрлари билан куроллантириб борсак, уз кузлаган максадимизга эришамиз.

Бугунги куннинг долзарб муаммоларидан бири фарзандларимизни эркин ва демократик Узбекистонга муносиб кишилар килиб тарбиялашда эскича акидалардан холи булган янгича тафаккури асосида, аждодларимиз туплаган хаётий тажриба, ахлокий, илмий карашлар асосида фикрловчи шахс сифатида тарбиялашдир.

Эртанги кэлажагимиз булган ёш авлоднинг маънавиятини, юксак даражадаги онгини, дунёкарашини узгаларга намуна буладиган хулк-атворини шакллантиришда унинг ноёб миллий кадриятлари хисобланмиш халоллик, поклик, иймон-эътикод, рахм-шафкат, мурувват, диёнат, инсоф, ор-номус сингари фазилатларни тарбиялаш ва эътиборга олиш талаб килинади. Демак, келажагимиз пойдевори хисобланмиш ёш авлодда мана шундай инсоний сифатларни шакллантиришда таълим-тарбиянинг сифатини янада ошириш зарур.

Маълумки, ота-боболаримиз кадимдан илму-маърифат, таълим ва тарбия жараёнини инсон камолоти хамда миллат равнакининг энг асосий шарти ва гарови деб билган. Таълим муассассаларида таълимий-тарбиявий, маънавий-маърифий ишлар канчалик пухта, самарали ташкил этилган булса, укувчи маънавиятининг тугри шаклланишига шунча таъсир курсатади. Бугун таълим

April, 2023

845

даргохларида фаолият юрутувчи педагог кадрларга булган талаб катъий: хар бир боланинг фан асосларидан чукур билим билан куроллантириш билан бир каторда унинг маънавий дунёкарашини кенгайтириш, дунёда содир булаётган маънавий, мафкуравий жараёнлар, турли бузгунчи гояларнинг мазмун-мохиятини ёшлар онгига сингдириш ва уларнинг онгида бузгунчи гояларга нисбатан мафкуравий иммунитетни шакллантириш долзарб вазифа. Чунки, шифокорнинг биргина хатоси беморни нобуд килиши мумкин, аммо педагог йул куйган хато бутун синф, бутун миллат такдирини йукка чикаради. Таълим-тарбия-онг махсули, лекин айни вактда онг даражаси ва унинг ривожини хам белгилайдиган, яъни, халк маънавиятини шакллантирадиган ва бойитадиган энг мухим омилдир.

Бугунги кунда факатгина чинакам маърифатли одамгина инсон кадрини, миллий кадриятларини, бир суз билан айтганда, узлигини англаш, эркин ва озод жамиятда яшаш, мустакил давлатимизнинг инсон хамжамиятида узига муносиб обрули урин эгаллаши учун фидойилик билан курашиши мумкин. Шундай экан, таълим-тарбия жараёнида шахсни хар томонлама маънавий-ахлокий шакллантириш, унинг кобилиятларини руёбга чикариш хамда ижтимоий турмуш учун зарур булган билим, куникма ва малакалар билан куроллантириш мухим ахамиятга эга.

Х,еч кимга сир эмаски, хар кандай жамият келажаги ёш авлоднинг кандай таълим олиши ва кай тарзда тарбияланишига боглик. Камолот погонасига кутарилган авлодгина мамлакатнинг, халкнинг тарихий такдирини белгилаб бера олади. Шу боис ёш авлодни кадриятли муносабатлар рухида тарбиялаш давлат ва жамиятимиз олдида турган мухим вазифалардандир.

^ачонки, ватан тарихи, утмишини канчалик мукаммал билсак, ушанда бугунги тинч-тотув хаётимиз, мустакиллигимиз истикболи ва ахамиятини шунчалик чукур англаб етамиз ва хар бир неъматга хох у маънавий булсин, хох маданий, хох моддий хар кайсинисига нисбатан кадриятли муносабатда буламиз. Гап утмиш маънавий-маданий бойликларини узлаштиришда эмас, балки уни урганиш, асраб авайлаш, янада чукуррок англаш, янги, юксак боскичга кутариш, узимиз узлаштирган холда келажак авлодга етказиб беришдадир.

Демак, хулоса килиб шуни айтиш зарур деб топдик: биринчидан, истиклол таянчи булган ёшларимизни енгил, маънан, рухан, ахлокан камол топган; иккинчидан, узлигини англаб етган, миллий тили, тарихи, маданияти, урф-одатлари, анъаналари,

April, 2023

846

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-842-847

кадриятларини юксак даражада эъзозлайдиган; учинчидан, билими ва дунёкараши ривожланган, келажакка ишонч билан карайдиган, ватанни мехр билан севадиган, у билан фахрланадиган, юксак маънавият ва маданият сохиби булган инсон сифатида камол топишида биз олиму укитувчилар уз хиссамизни кушмогимиз керак.

REFERENCES

1. O'zbekiston Respublikasining Prezidentining Qarori. "Ma'naviy-ma'rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko'tarish to'g'risida". 2017 yil 28 iyul//Xalq so'zi, 2017 yil 29 iyul. PQ-3160-son. https://lex.uz/docc/4071203

2. Ахророва, З. Б. (2019). Алишер Навоии ижоди воситасида баркамол авлодни тарбиялаш. Современное образование (Узбекистан), (3 (76)), 49-53.

3. Jumaevich, K. K., & Abdullajonovna, A. G. (2021). Technology of Cooperation in the Formation of Spiritual and Moral Education of Young People in Society and Its Qualimetry. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 7062-7068.

4. Khalikova, P. PECULIARITIES OF THE PEDAGOGICAL POSSIBILITIES OF USING THE UZBEK NATIONAL-SPIRITUAL HERITAGE IN THE ACTIVATION OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS.

5. Parvina Kholikova Abdumalik kizi. (2022). The significance and place of using national values in the education of the young generation. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(11) 2022, 391-396.

6. Хол Жумаевич Худойкулов (2022). Шаркона узбекларга хос одоб - ахлок меъёрлари. Academic research in educational sciences, 3 (NUU Conference 2), 555561. doi: 10.24412/2181-1385-2022-2-555-561

7. Hamrokulova, S. (2022). Pedagogical-programm implementation of the development of environmental education in higher class pupils of secondary schools. Central asian journal of education and computer sciences (CAJECS), 1(4), 52-56.

8. Хайдарова, Х. Р. (2021). Ота оналар виртуал-педагогик маданиятини ривожлантиришда медиапедагогиканинг роли. In Инновационные подходы в современной науке (pp. 93-96).

9. Muxamedjanova, L. (2022). Оила кадриятларининг шахс камолотида тутган урни. https://scienceweb.uz/publication/4488

10. Muxamedjanova, L. (2021). Важность этики в обеспечении гармонии традиционных и современных ценностей. https:// scienceweb.uz/publication/4478

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.