Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ СИНГДИРИЛИШИДА ОИЛАНИНГ ЎРНИ'

МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ СИНГДИРИЛИШИДА ОИЛАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

207
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қадрият / миллий-умуминсоний қадриятлар / моддиймаънавий қадриятлар / табиий қадриятлар / ҳаракатлар стратегияси / тараққиѐт стратегияси. / value / national-universal values / material-spiritual values / natural values / action strategy / development strategy

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Орзимурод Одилович Юсуфалиев

Ушбу мақолада қадрият тушунчаси, унинг турлари, ѐшлар онгига оилада сингдирилиш омиллари мутафаккир олимлар қарашлари ва юртимизда олиб борилаѐтган ислоҳотлар мисолида тушунтириб беришга ҳаракат қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article tries to explain the concept of value, its types, the factors of inculcation in the minds of young people in the family, the views of thinkers and scientists on the example of reforms in our country.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИ СИНГДИРИЛИШИДА ОИЛАНИНГ ЎРНИ»

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

MHUHH KA^PHflT.TAPHH CHHr^HPMHmH^A OH^AHHHr yPHH

Орзимурод Одилович Юсуфалиев

Гулистон давлат университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кадрият тушунчаси, унинг турлари, ёшлар онгига оилада сингдирилиш омиллари мутафаккир олимлар карашлари ва юртимизда олиб борилаётган ислохотлар мисолида тушунтириб беришга харакат килинган.

Калит сузлар: кадрият, миллий-умуминсоний кадриятлар, моддий-маънавий кадриятлар, табиий кадриятлар, харакатлар стратегияси, тараккиёт стратегияси.

ABSTRACT

This article tries to explain the concept of value, its types, the factors of inculcation in the minds of young people in the family, the views of thinkers and scientists on the example of reforms in our country.

Keywords: value, national-universal values, material-spiritual values, natural values, action strategy, development strategy.

Бугунги глобаллашув жараёнида юртмизда ёшларни миллий кадриятлар асосида юксак интеллектли ва ватанпарвар килиб тарбиялашга катта ахамият каратилмокда. Абдурауф Фитрат узининг — Оила номли асарида болаларни — диккатлари ва зехнлари чукур ва жиддий булишига ургатинг.... Курганлари устидан тез хулоса чикармасинлар {2,26}, - дея таъкидлаб, фарзанд тарбиясига эътибор бериш лозимлигини уктиради. Узбекистон Республикаси Конституциясида ёшлар тарбияси, ахлок-одоби, ижтимоий химоялангани, конституциявий хак-хукукдарига оид етмишга якин атама ва суз бирликмалари мавжуд {1,26}.

Юксак масъулият, ижтимоий адолатпарварлик, инсонпарварлик, демократик-хукукий давлат, фукароларнинг тинчлиги, миллий тотувлик, халкимизнинг урф-одатлари ва анъаналари, кадриятлари, ижтимоий хаётда мафкуралар хилма-хиллиги, эркинлиги, инсон ва жамият муносабатларидаги ижтимоий адолат, дунё хамжамиятида халклар ва миллатларнинг суверен тенглиги, фукароларнинг эътикоди, жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чикиши,

April, 2022

584

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

maxcuH Ba h^hmohh MaBKeugaH KaTtu Ha3ap KoHyH ongugaru TeHrnuru, matHH Ba oSpycuHHHr gaxncronuru, ^yKaponapHHHr BH^goH эpкннннгн, agonarau MexHaT, H«:og эpкннннгн Ba xap öup maxcHHHr MHHHHH-MagaHHH MTyKnapgaH эркнн ^oöganaHum, em aBnogHH TapSuanam Ba Senyn TatnuM onumu KaSu ^HKpnap KenTupunraH SynuS, ynap Bom KoMycuMH3ga xyKyKHH ^uxaTgaH Ka^onaraaHraH. ^apxaKUKaT, em aBnogHH KoHyHHHHHK пpннцнпнapн acocuga y3 xanKura, yHHHr KagpuaTnapura, aHtaHanapura, thhh Ba MagaHuaTura MyxaSSaT Ba xypMaT pyxuga TapSuanam opKanu y3 xanKUHH MunnaraapHUHr SyTyH ®:axoH xaM^aMH^Tuga TeHrnapgaH 6upu cu^arnga ugpoK KunyBHH xaKUKHH hhcohhh, BaTaHHHHHr ^oHKyapuHu TapSuanam gon3ap6gup. Emnap h^thmohh rypyx cu^arnga, y3H Ky3naraH MaKcagu Hynuga MaMnaKaTgaru h^thmohh th3hm puBo^ura SeBocuTa $aon Tatcup KypcaTagu. EmnapHHHr h^thmohh puBo^naHumuHH ynapHHHr MatHaBHH caBuacu opKanu aHHKnaca Synagu. EmnapHHHr MatHaBHH Kapamnapu mhhhhh, guHHH, y3-y3HHH aHrnam xonaraapu, TanaSnapu, xaeTgaru ^aonuaTH opKanu y3 aKcuHH u^oga этagн.

X,ap öup xaHKHHHr mhhhhh Kagpuaraapu yHHHr Tapuxu, MatHaBuaTH, MagaHuaTH, y3ura xoc yp^-ogaraapu, aHtaHanapucro TacaBByp Kunum khhhh.

— KagpuaT gefiunraHga hhcoh Ba HHcoHuaT ynyH axaMuaTnu SynraH MunnaT, энaт Ba h^thmohh rypyxnapHHHr MaH^aaraapu Ba MaKcagnapura xu3MaT KunaguraH Ba ynap ToMoHugaH SaxonaHuS, KagpnaHaguraH TaSuaT Ba ®:aMHaT HetMaraapu, xogucanapu Ma^MyuHH TymyHMoFHMH3 no3UM. {3,48},

— KagpuaTnap - ®:aMHaTga Kumunap ypTacuga oSpyra, эtтн6opгa, xypMaTra, Hy^y3ra эгa Kumunap, MyHocaöaraap, xonaraap, MogguH Hapcanap Ba MatHaBHH SofinuKnap Ma^Myacu. {4,279}

— KagpuaT BoKenuKgaru MyaHaH xogucanapHHHr yMyMHHcoHHH, h^thmohh-axHoKHH, MagaHHH-MatHaBHH axaMuaTHHu Kypcaram ynyH KynnaHaguraH TymyHna {5,509} - geraH Tatpu^nap SepunraH.

By эca, y3 HaBÖaTuga, KagpuaTnapHHHr hhcoh Ba ®:aMHaT xaeTugaru axaMuaTHHu KypcaTagu. Mhhhhh KagpuaTnap y3BHH Sofhhk xonga HaMoeH Synagu. CyHrru HHHHapga Y36eKucTOHga mhhhhh KagpuaTnapra эtтн6op aHaga Kynaögu. By oHa wpTra эxтнpoм, aBnog-a^gognap xoTupacura cagoKaT, KaTTanapra xypMaT, KHHHKHapra H33aT, xae, aHguma KaSu xycycuaTnapHHHr ycTyBopnuru SunaH TaBcu^naHagu. KagpuaTnapHH $aKar MogguH Ba MatHaBHH SoHHHKnap cu^arnga TymyHum, H3oxnam hhmhh ^uxaTgaH TyFpu эмac. MatnyMKH, KagpuaTnap y3 MoxuaTura Kypa xunMa-

April, 2022

585

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Socisl Sciences snd Humsnities

хилдир. Улар орасида табиий, моддий, маънавий, ижгимоий-сиёсий, ахлокий кадриятлар алохида ажралиб гуради. Шундай булса-да, кадриятларнинг энг олийси инсоннинг узи, хаёти, хукуки ва эрки, соглом ва фаровон турмуши хисобланади. Инсон кадр-кимматини, шарафини улуглаш жамиятимиз покланиши ва равнакининг мухим омилидир. {6,333} Мамлакатимизда амалга оширилаётган — 2022-2026-йилларга мулжалланган Янги Узбекистон тараккиёт стратегияси Хдракатлар стратегиясининг мантикий давоми сифатида

- ислохотларнинг янги боскичи булиб, унда ахолини, оилаларни маънавий, ижтимоий ва иктисодий жихатдан куллаб-кувватлаш етакчи уринни эгаллайди. Шу уринда иктисодий ва ижтимоий-сиёсий кадриятлар асосида давлат идоралари ходимларининг уйма-уй юриб, халк дардини тинглаш, огирини енгил килиш, моддий ва маънавий жихатдан куллаб-кувватлаш ишлари фаол йулга куйилди. Гуломхон Гофуров миллий анъаналарга багишланган маколаларидан бирида миллий кадриятларнинг куйидаги куринишларини тилга олган: 1) табиий кадриятлар; 2) иктисодий кадриятлар; 3) ижтимоий-сиёсий кадриятлар; 4) маънавий кадриятлар; 5) ахлокий кадриятлар {7,2}. — Ота-боболаримиз илм ургатиш билан бирга фарзандларимизга авлоддан-авлодга утиб келаётган миллий-маънавий, ахлокий кадриятларни сингдирганлар {8,13}. — Узбекларнинг аксарияти... якин одамларнинг, кушниларнинг омон-эсонлиги тугрисида гамхурлик килишни биринчи уринга куяди. Бу эса энг олий даражадаги маънавий кадрият, инсон калбининг гавхаридир {9,22}.

— Иктисодий кадрият - иктисодий муносабатлар жараёнида шахслар уртасидаги узаро манфаатларни хисобга олиш, халоллик, поклик, багрикенглик, ишончлилик каби фазилатларнинг амал килинишини англатадиган тушунча. {10,241}.

Шу уринда кушнилар уртасида узаро ишонч, хабар олиш ва моддий ёрдам бериш миллий кадрият сифатида биринчи уринга куйилган. Маънавий мерос, маданий бойликлар, кухна тарихий ёдгорликлар хаётий кадриятларнинг энг мухим омиллари сифатида келтирилган. Х,ар бир кадриятнинг мохияти ва ахамияти табиат, жамият ва рухий олам ходисаларини билиш, илмий умумлаштириш, ижтимоий ва маънавий тараккиётга таъсир этиш имкониятлари асосида белгиланади. Кейинги вактларда тарбия масаласида кулга киритилган ютукларимиз катори оилада, мактаб ва жамоат ташкилотларида миллий, умуминсоний кадриятларнинг, анъаналарнинг устуворлигига эришилди. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг — Ёшларимизнинг мустакил фикрлайдиган,

April, 2022

586

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

юксак интеллектуал ва маънавий салохиятга эга булиб, дунё микёсида уз тенгдошларига хеч кайси сохада буш келмайдиган инсонлар булиб камол топиши, бахтли булиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз, - деган фикрлари ёш авлодни миллий кадриятлар асосида етук, баркамол этиб тарбиялашда барчамизга куч-гайрат багишламокда {11,146}. Миллий кадриятларнинг асоси булган маънавият ва маданият, инсон хулк-атворининг гузаллиги, саховатлилиги, олижаноблиги, ваъдасига вафодорлиги, хаёлилиги, билим олиши, донолиги, багрикенглиги, одоблилиги, озода ва покизалиги, калбининг бегуборлиги, хушмуомалалиги ва шу сингари инсоний хислатлар тушунилади. Ота-она уз фарзандлари билан бевосита ва билвосита мулокотда булиб, уларни маънан озиклантирар экан, энг аввало, узлари узаро муомала жараёнида намуна булишлари хамда фарзандларини купрок тинглаб, нуткий лаёкатини оширишга харакат килишлари сунгра уз фикрларини ахлок меъёрларига риоя килган холда сухбатга оид хикматлар, маколлар, хаётий мисоллардан келтириб тушунтиришлари жуда мухимдир.

Албатта, ижтимоий хаёт давомида оилада ота-она ва бола уртасида турли вокеа ва ходисалар, тушунмовчиликлар булади. Инсоннинг энг соф туйгулари, илк хаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оилада ота- онанинг мехр-мухаббати, ширин сузи оркали шаклланади. Боланинг характери, табиати ва дунёкарашини белгилайдиган маънавий мезон ва карашлар - эзгулик, олижаноблик, мехр-окибат ва ор-номус каби мукаддас тушунчаларнинг пойдевори оила мухитида карор топади. Шундай экан, оилада ножуя иш килиб куйган бола йиглаганда она ёки ота дук уриб, —Хрзирок йигини тухтат! деб каттик гапириши ярамайди. Чунки, бола нотугри ёки айб иш килганини узи хам англаган ва куркиб кетганидан йиглаб юборган булиши мумкин. Бу холатда ота ёки она болани багрига босиб, тинчлантириб, унга эхтиёт булиш кераклигини айтишининг узи кифоя. Аксинча, ота-она узидан итариб, уни жазолаб, купол муомалада булса, бола — стресс ёки — шок холатига тушиб, унинг нуткига, фикрлашига, эшитиш, хулоса чикариш кобилиятига салбий таъсир курсатиши мумкин. Куп холларда кечки пайт ёки нонуштадан олдин фарзандлар ота-онага мурожаат килганларида улар болани охиригача тингламай, хозир вактим йук, — шошиб турибман, халакит берма каби фикрий эхтиёжини кониктирмайдиган жавоблар берадилар. Бундай муносабат болага салбий таъсир курсатибгина колмай, ундаги ижодкорликни, ташаббускорликни сундиради, оила

April, 2022

587

National University of Uzbekistan Google Scholar indexed

Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022 Current Issues of Socisl Sciences snd Humsnities umsnitsr dolzsrb mussM^d

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-584-588

аъзолари билан маслахатлашиш каби одатларнинг сусайишига олиб келади. Юкоридаги вазиятлардан узокрок булиб рисоладагидек муносабатларни шакллантиришда аждодларимиздан бизга мерос колган ахлокий, маънавий, маданий кадриятларни билиш, урганиш ва хаётда куллаш максадга мувофикдир. Шу уринда Юсуф Хос Хожибнинг — Киши учун жуда керакли булган икки аъзо бор: бири - тил, бошкаси - юрак. Тил суз учун, юрак, кунгил эса шу суздан лаззатланиши учун берилган, - деган фикри ота-оналарни ва ёшларни гузал, чиройли сузлайдиган, маънавий баркамол, юксак одоб ва илм эгаси булишларида кул келади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. Т; — Узбекистон, 2018. 2-боб. 14-модда.

2. Темирова Н.Э. Кадриятлар ва ешлар камолоти. -Т: Фалсафа ва хукук институти. 2008.

3. Кадриятлар ва ижтимоий тараккиёт (илмий ишлар туплами). -Т; — Узбекистон, 1997.

4. Мустакиллик изохли илмий-оммабоп лугати. (А. Жалолов ва КХонназаров умумий тахрири остида). - Т; Шарк, 1998.

5. Маънавият: асосий тушунчалар изохли лугати. —Г.Гулом номидаги нашриет-матбаа ижодий уйи. Т; 2010.

6 Туланов Ж. Кадриятлар фалсафаси. - Т; —Узбекистон, 1998.

7 Гофуров F. Миллий анъаналар//Халк сузи, 1993 йил. 11 февраль.

8 Жалолов X,. Оила, махалла ва мактаб хамкорлиги. Тарбия. №2 (6), 2006.

9 Кодирова О. Оилавий келишмовчиликлар. Тарбия №2 (6), 2006.

10 Маънавият: асосий тушунчалар изохли лугати. Fофур Fулом номидаги нашриет-матбаа ижодий уйи- Тошкент; 2010. Б.

11 Шавкат Мирзиеев. Миллий тараккиет йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз.—Узбекистон, 2016.

12.Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

13.Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

14. Muminov, A. (2017). Makhalla as the Center and the Conductor of Sociopolitical Development in Uzbekistan. ISJ Theoretical & Applied

Science, 4(48), 103-107.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.