CC BY
0UOT 66.2
MÍLLÍ M9NAFEL9RÍN MÜDAFÍ8 EDÍLMQSÍ SÍYASQTÍ
ABBASOVA GÜLAR9 9L9SG9R QIZI
Azarbaycan Memarliq va In§aat universitetinin "ictimai fannlar kafedrasinin f.ü.f.d.,
dosenti Baki, Azarbaycan
Аннотация. Азербайджанский народ на протяжении веков шел своим путем развития, сохранял свою национальную культуру, национальный язык, создавал свое национальное государство на своей территории. Национальные ценности создаются для развития национального государства.Слияние национальной идеи с исламскими ценностями увеличивает ее влияние. Национальный интерес формируется как социально-исторический феномен. Национальные интересы Азербайджана и политика национальной безопасности представляет собой взаимное единство. Решение национальных интересов политическими средствами увеличивает мощь нации.
Основным направлением национальных интересов Азербайджана является использование геостратегического преимущества для завоевания активной позиции в мировом сообществе. Развитие экономического политико-научного потенциала нашей страны является одной из наших главных целей. Природные способности, генофонд, национальная мысль, космическая мысль, духовное богатство азербайджанского народа отражают силу нации. Национальный интерес формируется как социально-исторический феномен. Национальный интерес Азербайджана взаимно объединен с политикой национальной безопасности. Национальная безопасность включает в себя единство элементов внутренней и внешней политики. Решение национальных интересов политическими средствами увеличивает силу нации. Государство старается занять достойную позицию в международных отношениях для реализации национальной мощи
Ключевые слова: национальный интерес, оборона, внешняя политика, международные отношения, межпарламентские отношения, концепция, национальная безопасност.
Xülasd. dsrlardan barí Azarbaycan xalqinin oz inki§af yolu olmu§, milli madaniyyatini, milli dilini qoruyub saxlami§, milli dovlatini oz arazisinda ozünamaxsus hayat tarzini yaratmi§dir. Milli dayarlar, milli dovlatin inki§afi ügün yaradilir.Milli ideyanin islam dayarlari ila qovu§masi onun tasir gücünü artirir. Milli manafe ictimai tarixi fenomen kimi formala§ir. Azarbaycanin milli manafeyi milli tahlkasizlik siyasati ila qar§iliqli vahdat ta§kil edir. Milli manafeyin siyasi yolu ila halli millatin gücünü artirir.
Azarbaycanin milli manafeyinin asas istiqamatlari dünya birliyinda faal movqe qazanmaq ügün geostrateji üstünlükdan istifada edilmasidir. Olkamizin iqtisadi siyasi elmi potensialinin inki§af etdirilmasi bizim asas masadlarimizdan biridir. Azarbaycan millatinin tabii imkani , genofondu milli dü§üncasi , kosmik dü§üncasi , manavi sarvatlari millatin qüvvasini aks etdirir. Milli manafe ictimai tarixi fenomen kimi formala§ir. Azarbaycanin milli manafeyi milli tahlükasizlik siyasati ila qar§iliqli vahdat ta§kil edir. Milli tahlükasizlik daxili va xarici siyasat elementlarinin vahdatini ahata edir. Milli manafeyin siyasi yol ila hall olunmasi millatin gücünü artirir. Dovlat milli gücün realla§masi ügün beynalxalq münasibatlarda layiqli movqe tutmaga gali§ir.
Agar sozlar: milli manafe, müdafia , xarici siyasat, beynalxalq münasibatlar, parlamentlararasi alaqalar, konsepsiya, milli tahlükasizlik.
Summare. Since centuries, the people of Azerbaijan have had their own way of development, have preserved their national civilization, national language, and created their own national state in their own territory. National values are created for the development of the national state. The fusion of the national idea with Islamic values increases its influence. National interest is formed as a social historical phenomenon. Azerbaijan's national interest with national security policy
constitutes a mutual unity. Solving national interests through political means increases the power of the nation.
The main direction of Azerbaijan's national interest is the use of geostrategic advantage to gain an active position in the world community. Developing the economic political scientific potential of our country is one of our main goals. The natural ability, gene pool, national thought, cosmic thought, spiritual wealth of the Azerbaijani nation reflect the strength of the nation. National interest is formed as a social historical phenomenon. The national interest of Azerbaijan is mutually united with the national security policy. National security includes the unity of domestic and foreign policy elements. Solving national interests through political means increases the strength of the nation. The state tries to take a decent position in international relations for the realization of national power
Key words: national interest, de fense, foreign policy, international relations,
XX asrdan XXI asra ke9id dovrunda dunyada asasli dayi§ikliklar ba§ verir. Sovet dovlatinin dagilmasi ila yeni mustaqqil dovlatlar yarandi. Tarix subut edirki, yeni yaranan har bir mustaqil dovlat ilk novbada milli manafeyini, milli tahlukasizliyini qorumalidir.
Azarbaycan Respublikasi yeni yaranan dovlat kimi daxili va xarici siyasat strategiyasi qabul etmi§dir. Bu strategiyanin istiqamatlarinda milli manafe, milli maraqlar , milli tahlukasizlik masalalari asas yer tutur.
Xarici siyasat dovlatin asas funksiyalarindan biridir. Onun maqsadi olkanin milli tahlukasizliyini, xalqin milli manafelarini qorumaqdir. Dovlatin xarici siyasati beynalxalq munasibatlarda onun movqeyini mohkamlandirmayi va siyasi, iqtisadi, madani, humanitar sahalarda alaqalari geni§landirmayi nazarda tutur. Bu siyasat ham da ahalinin siyasi §uurunu, madaniyyatini inki§af etdirmayi nazarda tutur. Siyasi §uur va intelektual inki§af saviyyasi olmadan dunyada ba§ veran murakkab siyasi proseslarin dark edilmasi mumkun deyildir.
Milli manafe dovlatin hayat ehtiyacidir. Ham^nin dovlat siyasatinin ba§lica maqsadidir, onun siyasi strategiyasidir.
AB§ politoloqu N. Morgentaunun fikrina gora beynalxalq alamda mubariza millatlarda " qorxu tabiati " formala§dirir . Qorxunu aradan qaldirmaq u9un har bir dovlat tahlukasizliyini mohkamlandirir. Milli manafe milli siyasatin qar§isina u9 vazifa qoyur; millatin suverenliyi va azadligi , milli etnik qruplar arasinda sabitliyin yaranmasi , milli gucun quvvatlandirilmasi.
Dunyanin, regionun siyasi dayi§ikliyi prosesinda milli manafeyin qorunmasi mustaqilliyin, suverenliyin qorunmasidir.Azarbaycanin milli manafeyi ba§qa dovlatin manafeyina qar§i 9evrilmami§dir. He9 bir qon§u dovlata qar§i arazi iddiasi yoxdur.
Azarbaycan Respublikasinin milli manafeyi geocografi vaziyyatdan, iqtisadi, harbi gucdan va ideoloji manavi faaliyyatdan irali galir.Milli manafe milli hadaflari strateji cahatdan duzgun muayyanla§masini talab edir. Milli hadaf milli siyasata i§iq tutur. (7, s.13)
Azarbaycan xalqinin tarixinda da milli yuksali§, ozunudarketma ba§ vermi§dir.Milli ozunudarketma milli dovlatin yaranmasi ugrunda mubarizadan ibaratdir.
Camiyyatin siyasi sistemina nazar salsaq qeyd etmaliyam ki, parlament camiyyatin siyasi §uurunu va intelektual saviyyasini aks etdiran "beyin markazidir". Beynalxalq munasibatlar sahasinda parlament iki vazifani yerina yetirir: birincisi, parlamentlararasi ta§kilatlarda i§tirak etmakla milli manafelarin qorunmasini tamin edir; ikincisi, dovlatlararasi muqavilalari, sazi§lari tasdiq va ya lagv edir. Azarbaycan Respublikasinin Konstitusiyasinda qeyd edilmi§dir ki, Azarbaycan Respublikasi Prezidentinin taqdimati ila Azarbaycan Respublikasi diplomatik numayandaliklar tasis eda bilar. Hazirda Azarbaycan dovlatinin bir 9ox xarici olkalarda yaratdigi safirliklar, numayandalik va konsulluqlar ugurla faaliyyat gostarirlar.
Beynalxalq munasibatlarda dovlatin xarici siyasat konsepsiyasi iki istiqamatda qurula bilar: siyasi realizm va siyasi idealizm. Azarbaycan dovlati siyasi realizm konsepsiyasina ustunluk verir. Siyasi realizm arasikasilmaz beynalxalq siyasi proseslara uygun dinamik siyasatin qurulmasidir. Siyasi realizm milli manafelarin qorunmasi u9un beynalxalq siyasi §araitda adekvat siyasat
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
aparilmasini, ölkanin iqtisadiyyatinin, ordunun güclandirilmasini talab edir. Xarici siyasatda beynalxalq siyasi proseslar düzgün dark edilmali, subyektizma, volyuntarizma yol verilmamalidir.
Dünya dövlatlarinin aksariyyati siyasi idealizmdan uzaqlaçaraq, real siyasata üstünlük verir. Azarbaycan Respublikasinin yeritdiyi real siyasat açagidakilari nazarda tutur: milli suverenliyin qorunmasi; arazi bütövlüyünün qorunmasi; milli madaniyyatin tahlükasizliyi; millatin hayat tarzinin tahlükasizliyi.
Milli manafelar dövlatin xarici siyasatinin baçlica prinsipi olduguna göra har hansi saviyyada güza§ta gedilmasi siyasi zaiflik alamati kimi qiymatlandirilir. Bu manafelarin asasinda qanunlar va axlaqi normalar dayanir. Milli manafelar siyasi realizm konsepsiyasinin tarkibina daxil olub, har hansi sosial qrupun manafelarini deyil, ümummilli manafelarin qorunmasini nazarda tutur. Milli manafelar sosial qruplarin manafelarini birlaçdirir, ölkanin geosiyasi mövqeyini, ümumi baxiçlari, milli-tarixi ananalari, iqtisadi va harbi qüdrati ahata edir. Dövlatlarin milli manafelari asasinda faaliyyat normalari yardilir. Milli manafelar dövlatin daxili va xarici siyasatinin vahdatinin yaradilmasini talab edir. Dövlatin milli manafelarinda milli siyasi §üurun, siyasi madaniyyatin, milli dilin, siyasi va manavi sarvatlarin inkiçaf etdirilmasi baçlica yer tutur. Tarixi-siyasi tacrüba göstarir ki, milli manafelarin, milli tahlükasizliyin tamin edilmasi üçün güclü dövlatin, iqtisa-diyyatin, ordunun yaradilmasi vacib çartdir. Dövlatin xarici siyasatinda milli manafe va milli tahlükasizlik siyasati iqtisadi, sosial, siyasi, harbi va manavi qüdratin inkiçaf saviyyasindan asilidir. Azarbaycanin milli manafeyi va tahlükasizliyi ölkanin dinamik inki§afini, onun daha qüdratli olmasini nazarda tutur.
Azarbaycan Respublikasi parlamentinin beynalxalq münasibatlarda içtiraki, parlament taçkilatlari ila amakdaçligi tarixi-siyasi adabiyyatda müxtalif istiqamatlarda tadqiq edilmiçdir.
1991-ci il oktyabrin 18-da Azarbaycan Respublikasinin Ali Soveti tarafindan qabul edilan "Azarbaycan Respublikasinin Dövlat Müstaqilliyi haqqinda Konstitu-siya Akti"nda xarici siyasatin asas prinsiplari müayyan edilmiçdir. Hamin sanadin 10-cu maddasinda deyilir: "Azarbaycan Respublikasi ba§qa dövlatlarla münasibat-larini hamiliqla qabul edilmi§ beynalxalq hüquq normalarinda nazarda tutulan prinsiplari asasinda qurur"(4, s.56).
Azarbaycan Respublikasi parlamentinin xarici siyasati va parlamentlararasi münasibatlari beynalxalq hüquq normalarinda nazarda tutulan demokratik prinsiplar asasinda qurulur. Azarbaycan Respublikasi parlamentinin asas vazifalarindan biri milli manafelara uygun olan beynalxalq konvensiyalari qabul etmakdir. Çünki beynalxalq konvensiyalari qabul etmadan parlamentlararasi alaqalar yaratmaq çatin problemlarla qar§ila§ir. Hamin konvensiyalarin qabul edilmasi Azarbaycan parlamentinin nüfuzunu artirir. Milli Maclisin parlamentlararasi taçkilatlarla alaqalar yaratmaqda,hamin alaqalari möhkamlandirmakda va inkiçaf etdirmakda asas maqsadi milli manafelarin müdafia edilmasi, müstaqilliyin va suverenliyin qorunmasi, demokratik prinsiplar asasinda Azarbaycan dövla^iliyinin daha da güclandirilmasidir.
AB§-in keçmiç dövlat katibi H.Kissincer senatorlarin suallarina cavab verarkan demiçdir; " Ela vaxtlar olurki milli manafelar qanunlardan yüksakda tutulur".(8, s.5)
Milli Maclis parlamentlararasi alaqalari müxtalif formalarda, müxtalif saviyyalarda va istiqamatlarda geniçlandirir. Milli Maclisin nüfuzlu beynalxalq taçkilatlarla alaqasi ayri-ayri ölkalarin parlamentlari ila ikitarafli alaqa formasinda, dünyanin taninmiç siyasi xadimlarinin, parlament rahbarlarinin Milli Maclisa davat olunmasi va orada onlarin çixiçinin taçkil edilmasi, qarçiliqli tacrüba mübadilasi aparilmasi, müxtalif ölkalarin parlament birliklarina müraciat edilmasi formasinda hayata keçirilir. Birinci növbada Milli Maclisin nüfuzlu beynalxalq taçkilatlarla va parlamentlararasi taçkilatlarla alaqalari geniçlanir.
Bunlardan alava, Azarbaycan Respublikasi Milli Maclisi ikitarafli parlamentlararasi alaqalarda da faal i§tirak edir. Bu maqsadla Milli Maclisin qarari ila parlamentlararasi alaqalari daha da inkiçaf etdirmak ^ün i§çi qruplari yaradilmiçdir (1, s.20).
Hazirda Milli Maclisin çox sayda ölka ila ikitarafli parlamentlararasi alaqalari vardir. Bunlarin içarisinda Türkiya, iran, Rusiya, AB§, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, italiya, Yaponiya, Çin, Hindistan, Pakistan, Pol§a, Ukrayna, Gürcüstan va Orta Asiya respublikalarinin
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
parlamentlari mühüm yer tutur. Milli Maclisin beynalxalq alaqalarinin daha da geni§lanmasi Azarbaycan dövlatinin suverenliyinin möhkamlanmasina xidmat edir.
Azarbaycan bir tarafdan beynalxalq parlament taçkilatlarina üzv olmu§, onlarla samarali, i§güzar alaqalar qurmu§, digar tarafdan isa yeni beynalxalq taçkilatlarin yaradicilarindan biri olmuçdur (6, s.54).
Yuxarida qeyd edildiyi kimi, parlamentlararasi alaqalarin bir formasi da dünyanin taninmi§ siyasi liderlarinin, parlament rahbarlarinin Azarbaycana rasmi safari, Milli Maclisda deputatlar qar§isinda çixi§ etmalaridir. Parlamentlararasi alaqalarin bu formasi Milli Maclisin qanunverici orqan kimi beynalxalq nüfuzunu daha da yüksaldir.
Xarici siyasat sahasinda milli manafeya, tahlükasizliya uygun galan ölkalarla alaqqalar möhkamlanir.Daxili va xarici siyasi straregiya millatin gücü ila hayata keçirilir.AB§ siyasatinda bela bir cahata üstünlk verilir : "Millatin gücü , enerjisi onuun azadligidir, ahalinin ya§ayi§ saviyyasi, iqtisadi struktur mexanizminin düzgün qurulmasindadir" .
Azarbaycan Respublikasi Milli Maclisinin parlamentlararasi alaqalarinin istiqamatlarindan biri da onun nümayanda heyatinin beynalxalq taçkilatlarda, parla-mentlarda i§tirak etmasidir. Azarbaycan müstaqillik alda etdikdan sonra, xüsusila son illarda bu sahada samarali içlar görülmü§ va müayyan ugurlar alda edilmiçdir.
Regional tahlüka beynalxalq tahlükaya cevrila bilar.Müasir dövrda siyasi strategiyanin asas cahatlarindan biri milli manafe amilidir.Milli manafe anlayiçi dövlatin bütün faaliyyatinin o cümladan va xüsusila da xarici siyasat faaliyyatinin asasinda duran manafelar zancirinda xüsusi rol oynayan daha ahamiyyatli manafelari vurgulamaq zaruratini ifada edir.
Har bir dövlatin xarici siyasatinda iki baçlica problem var; birincisi , dövlatin asas milli manafeyi; ikincisi, xüsusi manafeyi.Tabii ki, baçlica manafe milli strateji manafedir.
Tarixi siyasi tacrüba tasdiq edirki, milli manafeyin , milli tahlkasizliyin tamin edilmasi ^ün milli dövlatin yaradilmasi vacib §artdir. Ona görada milli manafe siyasi strategiya masalasi olaraq dövlarlararasi münasibatlarda asas yerdadir. Dövlatin asas vazifasi dövlatin tahlükasizliyini , millatin dilini, dinini , madaniyyatini,elmini, adat va ananasini qormaqdan ibaratdir.
Dünyanin an nüfuzlu parlamentlarindan biri da Avropa Parlamentidir. 1985-ci ilda Avropa Parlament Assambleyasi, 1962-ci ilda isa Avropa Parlamenti yara-dilmi§dir. Parlament ilda bir dafa Strasburqda sessiya keçirir. Taçkilatin Ba§ Katibliyi Lüksemburqda yerlaçir. 1996-ci il aprelin 22-da Azarbaycan prezidentinin Lüksemburqda bu taçkilatla imzaladigi "9makda§liq va tarafdaçliq haqqinda" sanadin 86,87,88-ci maddalari Avropa Parlamenti ila Azarbaycan Respublikasinin Milli Maclisi arasinda amakdaçligi nazarda tutur (6,s.14).
Respublikamiz bu gün zangin tarixi irs va milli manavi ananalar asasinda çevik islahatlar kursunu inamla gerçaklaçdirir va qarçiya qoydugu straseji hadaflara dogdu inamla iralilayir. Bunun naticasi olaraq hazirda dövlatimiz dünya birliyinda özüna layiqli yer tutmu§, bölgada geosiyasi mövqelarini möhkamlandirarak beynalxalq nüfuz qazanmi§, ölkamiz iqtisadi inkiçaf tempina göra regionda lider dövlata çevrilmiçdir. Bütün bunlar göstarir ki , Azarbaycan müstaqil dövlat olaraq xarici siyasat strategiyasini özünün iqtisadi gücü,qüdrati va resurslari, dünya siyasatindaki yerindan asili olaraq milli maqsadlar üzarinda qurur . Dövla^iliyin , müstaqilliyin , arazi bütövlüyünün va suverenliyinin , milli tahlükasizliyin qorunmasi, beynalxalq alama coxçaxali inteqrasiyanin tamin olunmasi geostrateji maraqlarin ödanmasi, vatandaçlarin tahlükasizliyinin tamin olunmasi xarici siyasatda üstünlük ta§kil edir. Ölkamizin hayata keçirdiyi çevik ,milli maraqlarin prioritetliyina asaslanan diplomatiya Azarbaycani Avropa makaninda strateji önamli dövlata çevirmiçdi.
9D9BÎYYAT
1. Azarbaycan Respublikasi Milli Maclisinin malumati. № 1. 1997, 61 s.
2. Azarbaycan Respublikasi Milli Maclisinin iclaslanmn protokollari va stenoqramlari. Baki:1996, 539 s.
3. Azarbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi. Baki: 1995, 56 s
4. Azarbaycan Respublikasinin qanunvericilik toplusu. № 1. 2000, 272 s.e
5. Azarbaycan Respublikasi Milli Maclisinin iclaslarinin protokollari va stenoqramlari. Baki: 1995, 290 s.
6. Axundov N, Qasimov M. Azarbaycan va beynalxalq parlament taçkilatlari. Baki:" Mütarcim". 1996, 88 s.
7. Milli güvanlik siyasati va stratejisi.istanbul.1996.
8. Yakovlev N.N. Damir daban altinda.1998.
