Научная статья на тему 'МИГРАЦИЯ МУНОСАБАТЛАРИНИ МАЪМУРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ'

МИГРАЦИЯ МУНОСАБАТЛАРИНИ МАЪМУРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

256
69
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миграция / миграция назорати / миграция оқимлари / чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар / migration / migration control / migration flows / foreign citizens and stateless persons

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Жўрабек Гойибов

Мақолада миграция соҳасидаги ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишнинг ҳуқуқий асослари, шунингдек, миграция муносабатларини бузган шахсларга нисбатан маъмурий ва профилактика чоралари қўлланилиши таҳлил қилинган, шунингдек миграция хизматидаги олимларнинг фикрлари таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADMINISTRATIVE AND LEGAL REGULATION OF MIGRATION RELATIONS IN FOREIGN COUNTRIES

The article analyzes the legal basis for the prevention of offenses in the field of migration, as well as the use of administrative and preventive measures in relation to persons who violate migration relations, and also analyzes the opinions of scientists in the migration service

Текст научной работы на тему «МИГРАЦИЯ МУНОСАБАТЛАРИНИ МАЪМУРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БЎЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ»

МИГРАЦИЯ МУНОСАБАТЛАРИНИ МАЪМУРИЙ-ХУКУКИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ БУЙИЧА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР

ТАЖРИБАСИ

Журабек Гойибов

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси мустакил изланувчиси Goipov J@inbox.uz

АННОТАЦИЯ

Маколада миграция сохасидаги хукукбузарликларнинг олдини олишнинг хукукий асослари, шунингдек, миграция муносабатларини бузган шахсларга нисбатан маъмурий ва профилактика чоралари кулланилиши тахлил килинган, шунингдек миграция хизматидаги олимларнинг фикрлари тахлил килинган.

Калит сузлар: миграция, миграция назорати, миграция окимлари, чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар.

ADMINISTRATIVE AND LEGAL REGULATION OF MIGRATION RELATIONS IN FOREIGN COUNTRIES

АBSTRACT

The article analyzes the legal basis for the prevention of offenses in the field of migration, as well as the use of administrative and preventive measures in relation to persons who violate migration relations, and also analyzes the opinions of scientists in the migration service.

Keywords: migration, migration control, migration flows, foreign citizens and stateless persons.

КИРИШ

Хрзирги шиддат билан ривожланаётган замон шароитлари глобализация жараёнларининг жамият хаётининиг барча сохаларига кириб бораётганлги билан тавсифланмокда. Бунда инсонларнинг бир давлат ичида ва давлатлараро микёсларда бир жойдан бошка жойга кучиб утишлари, иш ва ижтимоий таъминотнинг самарадорлиги юкори булган шароитларидан фойдаланишга интилишлари натижасида турли жараёнлар амалга оширилаётганилиги барчага маълум. Бугунги кунда миграция жараёнларининг хусусиятлари сифатида

миграция дунёнинг барча мамлакатларида мавжудлигини, мигрантлар нинг окими асосан ривожанланган иктисодиётга эга, яшаш ва иш шароитлари яхши булган, юкори иш хаки туланадиган мамлакатлар сари йуналганлиги, мехнат миграцияси салмогининг ортиб бориши, шу билан бирга ноконуний миграция даражасининг усиши; мажбурий мехнат миграциясининг купайиши ва бошкаларни курсатиш мумкин. Таъкидлаш жоизки, муайян мамлакатларда иктисодиёт тармокларининг шиддат билан усиши миллий мехнат бозорлари учун мигрантларга эхтиёжни орттиради ва ушбу давлатларнинг мехнат бозори очиклиги кузатилиб, уларнинг мехнат миграциясидан манфаатдорлиги пайдо булади ва мазкур давлатлар уни кенгайтиришдан манфаатдорлиги мавжудлигини намоён этади.

Хорижий мамлакатларда миграция жараёнларини давлат томонидан бошкаришнинг энг мухим хусусияти миллий миграция сиёсатини шакллантириш ва мамлакатдаги иктисодий вазиятни акс эттирувчи хукукий режимларни куллашдан иборатдир. Иктисодий ривожланган мамлакатларда бу хусусият ноконуний миграцияни олдини олиш ва унга нисбатан карши курашнинг самарали тизимини шакллантиришда намоён булади ва худудий ва иктисодий йуналтирилган ёндашув амалга оширилаётганилиги кузатилади.

Бундан ташкари, хорижий мехнатни жалб килишнинг максадли ва юкори малакали мутахассисларни жалб килиш масаласи иктисодиёт айрим сохаларинниг эхтиёжларига боглик равишда амалга оширилади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таъкидлаш лозимки, хориж мамлакатларида иммиграция назоратини амалга оширишда кенг куламли назорат усулларидан фойдаланилади (суровномалар, текширувлар, алохида алохида сухбатлар ва бошкалар). Америка Кушма Штатлари ва Канада худудига хорижликлар киритилишининг мухим хусусияти шундан иборатки, мамлакатда яшаш хукуки муайян муддатга берилади ва мазкур муддат тугаганидан кейин шахс мамлакатни тарк этишга тайёр булиши лозим.

Европа миграция тизимининг узига хослиги асрлар давомида урнатилган тартиб таомиллар билан узвий боглик. В.А.Конновнинг таъкидлашича, Европа Иттифоки давлатлари миграция сиёсати унга аъзо мамлакатларнинг хусусиятларини акс эттиради ва миграция сохасида давлат бошкарувининг хукукий режимларини белгилашнинг узига хос жихатлари билан ажралиб туради. Европа Иттифоки ва унга аъзо мамлакатларнинг миграция конунчилиги

мигрантлар хукукларини химоя килиш буйича халкаро шартномаларга асосланади. Шу муносабат билан, Европа Иттифоки худудига хорижий фукароларнинг кириши учун иммиграция режими хамжамият доирасида кабул килинган шартномалар билан тартибга солинади: "Умумий чегара доирасида чекловларни боскичма-боскич бекор тугрисидаги Конвенция" (1985 йил Шенген шартномаси) ва уни амалга ошириш буйича 1990 шартномаси ва бошкалар. Бу актлар Европа Иттифокининг «умумий» чегараларида харакатланиш эркинлигини белгилаб берди ва Европа Иттифокининг «ташки» чегараларида кириш хукукини беришнинг ягона коидаларини урнатди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Чет эл фукароси ёки фукаролиги булмаган шахсга Шенген визасини бериш учун асослар куйидагилардан иборат:

1) давлат худудини тарк килиш хукукини берувчи зарур хужжатлар мавжудлиги;

2) моддий талаблар - яшашга шароитлари борлиги (маблаг ва уй-жой), кайтишга билетлари олинганлиги, саёхат учун хужжатлар мавжудлиги;

3) хукукни мухофаза килиш талаблари, давлат хавфсизлигига тахдид курсатиши мумкин ахборот йуклигини, Шенген давлатлари худудида хукук ва тартибга риоя этиши.

Хорижий мамлакатларда миграция жараёнларини давлат томонидан бошкаришнинг маъмурий-хукукий режимлари катор хусусиятлар билан тавсифланади:

1) миллий миграция сиёсатини шакллантириш ва мамлакатдаги иктисодий вазиятни ва уларнинг мазмунини акс эттирувчи муайян хукукий режимларни куллаш;

2) мамлакатнинг минтакавий холати ва миграция тизими шаклланишининг тарихий шарт-шароитлари;

3) миграция окимининг турига караб миграция жараёнларини давлат бошкарув режимлар фарклаш (хукукий режимлар ахолининг ташки ва ташки мехнат миграцияси давлат бошкаруви билан боглик фарк, мажбурий миграция ва ноконуний миграция);

4) муайян давлат амалиётида одатда кулланиладиган ва умумтанолинган хукукий режимлар ва уларнинг узига хос анъаналарининг комплекси мавжудлги.

Хорижий мамлакатларнинг миграция жараёнларини тартибга солувчи

конунлари хамда бу борадаги илмий адабиётлар тахлили хозирги замон давлат миграция сиёсатининг куйидаги турларини таснифлашга имкон беради:

а) либерал миграция сиёсати - хорижий фукароларни жалб этиш, чет эл фукаролари учун доимий яшаш хукукини беришнинг соддалаштирилган тартиби, харакатланиш эркинлиги ва давлат худудида яшаш жойи уз хохишига кура танлаш, эркин ва оптимал виза бериш тартиби, ноконуний миграцияга карши курашиш, миграцияни тартибга солиш учун либерал ёндашув. Миграция сиёсатининг бу тури хозирги кунда дунёда руй бераётган глобализация сиёсатидан манфаатдор булган давлатлар (Австралия, Канада ва бошкалар) томонидан кулланилмокда;

б) «ёпиц ешиклар» (турзунлик) сиёсати - ахолининг мамлакат ичкарисида хам, унинг ташкарисида хам фукароларнинг худудий харакатини максимал даражада чеклаш. Бу сиёсатнинг устуворлиги ахолининг худудий харакатини чекловчи норматив-хукукий базани яратишдан иборат булиб, у давлатда шакллантирилган мафкуравий карашларга асосланади. Бу сиёсатнинг алохида хусусияти ноконуний (яширин) миграциянинг амалда йуклиги ёки унга карши кескин курашишдир. Миграция сиёсатининг бу тури уз худудига иммиграция килишни жиддий чеклашни максад килиб куйган иктисодиёти ривожланган мамлакатлар учун хам хосдир (Дания, Белгия, Финляндия, Куба, Хитой, Шимолий Корея, якин Шаркдаги катор мамлакатлар ва бошкалар.);

в) самарали миграция сиёсати - миграция жараёнларини жамиятдаги хам иктисодий, хам ижтимоий муаммоларни хал килиш максадида давлат томонидан самарали тартибга солиниши ва амалга оширилиши. Бу сиёсатнинг устувор хусусияти шундан иборатки, унда ахолининг миграцияси кенг камровли равишда давлат томонидан тартибга солинади, мигрантлар хукукларини химоя килиш асослари яратилади, мигрантлар хукукларига нсибатан махаллий ахоли хукукларининг устуворлиги белгиланади, мигрантлар хукукий макомини аник тартибга солинади, ташки мехнат миграцияси учун квоталар ажратилади, давлат худудида миграция шарт-шароитларини баратараф этиш учун хукукий ва иктисодий чора-тадбирлар ишлаб чикиб амалга оширилади. Бундай сиёсатни амалга ошириш оркали ташки ва ташки мехнат миграциясини тартибга солишнинг мувозанатли механизмини яратиш, ахоли ички миграциясини самарали бошкариш ва ноконуний (яширин) миграцияга йул куйимаслик максадлари кузланади. Жумладан, И.В.Ивахнюкнинг фикрига кура бундай чоралар тизимида чегара назоратини мустахкамлаш ва ноконуний миграцияга карши курашиш, бошпана беришда

кушни давлатлар билан хамкорлик килиш ва мигрантларнинг келиб чикиш давлатлари билан иктисодий хамкорликни кенгайтириш чораларини курсатиш мумкин. Бошка олимларнинг фикрига кура, миграцияни тартибга солишнинг мухим белгилари каторида конуний миграция килаётганлар учун кулай шарт-шароит яратиш, ноконуний мигрантларга нисбатан эса уларнинг уз мамлкаталарига ихтиёрий кайтишиг олиб келадиган шароитлар яратишдан иборат деб хисоблайдилар. Бундай миграция сиёсати катор Европа давлатлари (Испания, Австрия, Италия, Венгрия, Польша, Чехия, Швейцария, Словакия ва бошкалар)га хос.

г) консерватив миграция сиёсати - «иммиграция» ва «рестрикционизм» (инглизча restriction - чеклаш) тушунчаларини узида бирлаштиради, яъни, бир томондан, очиклик ва миллий иктисодий ва ижтимоий фойда учун харакатланиш, ва бошка томондан - «мамлакатга ишчи кучи кириши хажмини чеклаш, жамиятнинг асосий кадриятларига риоя этувчи мигрантларнинг таркибини шакллантириш".га каратилган чора-тадбирларни узида мужассам этади. Бу миграция сиёсати, айни пайтда, мамлакат ичида харакатланиш эркинлигини таъминлаш ва ахоли орасида ноконуний ва яширин миграцияга катъий кураш буйича самарали тизимни назарда тутади. Давлат сиёсатининг бу тури яхши йулга куйилган демократик кадриятларга эга булган давлатларга хос булиб, уни амалга оширишнинг кутилаётган натижалари давлатнинг ижтимоий-иктисодий сиёсати билан миграция сиёсатини мустахкамлашга каратилган булади. Куриниб турибдики, сиёсий фаолиятнинг бу тури давлат ва унинг ахолисининг ривожланаётган ижтимоий муносабатлари ва манфаатларига энг яхши тарзда мос келади. Бу сиёсат АКЩ, Буюк Британия, Германия, Франция, Япония ва бошкалар учун хосдир;

Таъкидлаш жоизки, миграция сиёсатининг курсатиб утилган турлари умумлаштирилган ва шартли равишда ажратилган булиб, уларнинг турларининг энг умумий, типик хусусиятларини узида акс эттирган. Бирок, миграцияни бошкаришнинг хориж давлатларининг илгор амалиётини хисобга олиш бу сохада мувозанатли ва яхши ташкил этилган давлат сиёсатини шакллантиришга имкон беради.

Хорижий мамлакатларда миграция жараёнларини давлат томонидан бошкариш тугрисида тасаввур берадиган яна бир мухим жихат - бу давлат худудида миграция жараёнларини давлат томонидан бошкариш режимларидир. Миграция жараёнлари давлат бошкарув режимлар фарклаш миграция окимининг турига караб амалга оширилиши лозим. Зеро ахолининг ички ва

ташки мехнат миграцияси сохасида давлат бошкарувининг хукукий режимлари узаро фарк килади, мажбурий миграция, конуний ва ноконуний миграция, яширин миграция суръатларидан келиб чикиб белгиланади ва хар бир худу ёки минтакада узига хос хукукий тартибга солиш оркали руёбга чикарилади.

ХУЛОСА

Таъкидлаш лозимки, миграция жараёнларини давлат томонидан бошкаришнинг умумий ва махсус миграция режимлари мавжуд. Деярли барча хорижий мамлакатлар миграция жараёнларини давлат бошкаруви умумий миграция режимлар орасида куйидагиларни - иммиграция назорат режими; таъкиклаш ёки чет эл фукаролари (фукаролиги булмаган шахслар)нинг яшайдиган худудларини чеклаш режими, давлат томонидан айрим худудларда давлат ва жамоат хавфсизлиги манфаатларини таъминлаш максадида куллайдиган депортация режими; бошпана режими ва бошкаларни куллаши амалиёти йулга куйилган. Миграция жараёнларининг давлат бошкаруви махсус миграция режимлари каторига - миграцион амнистия режими; ташки мехнат кучини жалб этиш ва фойдаланиш режими; юкори малакали мутахассисларни жалб режими; инвестицион миграция режими; гуманитар таъминлаш режими (вактинчалик бошпана бериш) ва бошкалар. Масалан, Америка Кушма Штатларида иммиграция назорат режими давлат худудига хорижликлар кириши учун квоталар (Green card) жорий этишни уз ичига олади ва факат мазкур тадбирда иштирок этган шахсларни факат муайян чекланган кисми (хар бир давлат учун алохида белгиланган квота доирасида) Америка Кушма Штатларида доимий яшаш хукукини олади.

Шундай килиб, хорижий мамлакатларда миграция муносабатларини тартибга солишнинг таржрибасини урганиш, уларнинг ижобий ва салбий жихатларини аниклашга, хатоликларга йул ткуймасликка хамда мамлакатимизда ички ва ташки миграция жараёнларини маъмурий-хукукий тартибга солишнинг самарали механизмини яратилишига хизмат килади.

REFERENCES

1. Коннов В. А. Международно-правовые стандарты предоставления убежища в практике государственного строительства стран Европы // Государство и право. 2007. № 12. С. 31—38.

2.Ивахнюк И. В. Международная трудовая миграция: учебное пособие. М.: Тезис, 2005. С. 279.

3. Щербакова Н. И. Иностранная рабочая сила на рынках труда Европейских стран: динамические тенденции // Трудовая миграция в СНГ: социальные и экономические эффекты / отв. ред. Ж. А. Зайнчковская. М., 2003. С. 250

4. Молодикова И. Н. Основные этапы и методы управления трудовой миграцией в Западноевропейский странах // Трудовая миграция в СНГ: социальные и экономические эффекты / отв. ред. Ж. А. Зайнчковская. М. 2003. С. 278.

5. Бикметов Р.Ш. Рестрикционизм как явление в практике менежмета // Экономика труда. Том 6. Номер 2. Апрель-июнь 2019. - С.863-871

6. Баранов А. В. Миграционная политика стран Запада: доктрины и практика консерватизма // Миграция и толерантность. Материалы Международной научно-практической конференции 19 марта 2004 г. Краснодар, 2004. С. 24.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.