Научная статья на тему 'Меҳнат миграциясини тартибга солиш -мамлакат рақобатбардошлигини оширишнинг муҳим омили сифатида'

Меҳнат миграциясини тартибга солиш -мамлакат рақобатбардошлигини оширишнинг муҳим омили сифатида Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
274
100
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақобатбардошлик / меҳнат ресурслари / миграция / ишчи кучи экспорти / мигрант / пул ўтказмалари / конкурентоспособность / трудовые ресурсы / миграция / экспорт рабочей силы / мигрант / денежные переводы

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Қодирова Зулайхо Абдухалимовна

Мазкур илмий мақола мамлакатда меҳнат миграцияси жараёнларини оқилона тартибга солинишининг миллий иқтисодиёт рақобатбардошлигини оширишдаги аҳамияти масаласига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РЕГУЛИРОВАНИЕ ТРУДОВОЙ МИГРАЦИИ-КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ СТРАНЫ

Данная статья посвящается роли регулирования трудовой миграции страны в повышении конкурентоспособности национальной экономики.

Текст научной работы на тему «Меҳнат миграциясини тартибга солиш -мамлакат рақобатбардошлигини оширишнинг муҳим омили сифатида»

КОДИРОВА Зулайхо Абдухалимовна,

Тошкент давлат шаркшунослик институти укитувчиси

МЕХНАТ МИГРАЦИЯСИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ -МАМЛАКАТ РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

_УДК 331.56

ЦОДИРОВА З.А. МЕЦНАТ МИГРАЦИЯСИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ -МАМЛАКАТ РАЦОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ МУЦИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

Мазкур илмий макола мамлакатда мех,нат миграцияси жараёнларини окилона тартибга солини-шининг миллий иктисодиёт ракобатбардошлигини оширишдаги ах,амияти масаласига баFишланган.

Таянч иборалар: ракобатбардошлик, мех,нат ресурслари, миграция, ишчи кучи экспорти, мигрант, пул утказмалари.

КАДИРОВА З.А. РЕГУЛИРОВАНИЕ ТРУДОВОЙ МИГРАЦИИ-КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ СТРАНЫ

Данная статья посвящается роли регулирования трудовой миграции страны в повышении конкурентоспособности национальной экономики.

Ключевые слова: конкурентоспособность, трудовые ресурсы, миграция, экспорт рабочей силы, мигрант, денежные переводы.

KADIROVA 2Л. REGULATION OF MIGRATION AS AN IMPORTANT FACTOR OF THE COUNTRY COMPETITEVENES IMPROVEMENT

The article is devoted to the role which plays a country's labor migration regulation in improving the competitiveness of the national economy.

Keywords:competitevenes, labor resources, migration, export of labor force, money remittances.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

Цозирги ицтисодий ривожланиш даврида миллий ицтисодиётнинг рацобатбардошлигини таъминлаш нафацат мамлакатнинг жацон хужалигидаги урнини, балки унинг миллий хафвсизлигини ифода-лашда цам муцим ацамият касб этмоцда. Микроицтисодиёт соцасига тегишли булган товар, хизматлар ёки корхоналарнинг рацобардошлилигидан фарцли улароц, миллий ицтисодиётнинг рацобатбардошлиги аниц макроицтисодий характерга эга.

Мамлакатнинг жахон бозорларида уз ракобатчиларига нисбатан купрок моддий бойликларни ярата олиши, эркин бозор ша-роитида жахон талабларига жавоб берув-чи товар ва хизматларни ишлаб чикариши, ташкаридан олинган маблаFларни тулай олиши, ЯИМ ва ахоли турмуш даражаси усишининг баркарор суръатларини таъминловчи шароит-ларни ташкил этиш каби имкониятлари миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини таъмин-лайди1.

Мамлакат ракобатбардошлигини бахоловчи услубий ёндашувлар ичида Умумжахон иктисодий форуминининг услубиёти кенг таркалган булиб, улар ички иктисодий салохият, ташки иктисодий алокалар, давлатнинг иктисодиётга аралашуви, молия-кредит тизими, инфратузилма, бошкарув тизими, иктисодий техник салохият ва мехнат ресурслари каби омилларни уз ичига олади.

Хозирги даврда мехнат ресурсларининг ракобатбардошлиги, уларнинг таълим даражаси ва касбий тайёрлиги, уларни иш билан таъ-минланиши каби масалалар кун тартибининг мухим вазифалари каторидан урин олган. ХХ аср тажрибасининг курсатишича жахонннинг ижтимоий ва иктисодий тараккиётида - ахоли таълими, фан, соFликни саклаш, маданият ва маърифат даражаси юкори булган мамлакатлар етакчилик килган. Мазкур салохиятни ошириш жамиятдан катта ресурслар, харажатлар ва куч-ни талаб килади. Аммо бу соха йулга куйилмас экан уз-узини ривожлантиришга кодир булган, халкаро иктисодий, илмий техник ва бошка алокаларда ракобатбардош булган инновацион жамиятни ривожлантириш мумкин эмас.

Мехнат ресурсларининг ракобатбардошлигини ошириш борасида Узбекистонда хам бир катор ислохотлар утказилмокдаки,

1 Милантьев А.В. Сущность и понятие конкурентоспособности // Студенческая наука XXI века : материалы VIII Междунар. студенч. науч.-практ. конф. (Чебоксары, 25 янв. 2016 г.). 2016. - № 1 (8). - С. 206.

уларнинг бевосита миллий иктисодиёт ракобатбардошлигини таъминлашдаги урни бекиёс. Хусусан, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги, "Умумий урта, урта махсус ва касб-хунар таълими тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги, "Мухаммад ал-Хоразмий номидаги ахборот-коммуникация технологиялари йуналишига оид фанларни чукурлаштириб укитишга ихтисослаштирил-ган мактабни ташкил этиш туFрисида"ги, "Мир-зо Улугбек номидаги ихтисослаштирилган дав-лат умумтаълим мактаб-интернатини ва "Астрономия ва аэронавтика" боFини ташкил этиш туFрисида"ги карор ва фармонлари кабилар - бунинг яккол намунасидир. Мазкур яратил-ган хукукий асос ва имкониятлар мехнат ре-сурсларимизнинг нафакат миллий мехнат бо-зорида, балки халкаро мехнат бозорида хам уз урни ва мавкеъига эга булиши хамда уларнинг ракобатбардошлигини ортишида мухим ахамият касб этади. Шу билан бирга мехнат ре-сурсларини самарали иш билан таъминлашни ташкил этиш максадида мамлакатда ишчи кучи экспорти жараёнларини тартибга солиш маса-ласига хам жиддий эътибор каратилмокда.

Мамлакатда 2003 йил 12 ноябрда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 505-сонли Карорига мувофик Ташки мехнат миграцияси масалалари агентлиги ташкил этил-ган булиб, мазкур ташкилот Узбекистон Республикаси фукароларининг хориждаги мехнат фа-олиятини ташкил этишни такомиллаштириш ва ноконуний миграциянинг олдини олиш буйича мутасадди хисобланади.

Бугунги кунда узбекистонлик мехнат ми-грантлари АК,Ш, Европа, Шаркий Осиё ва Форс курфази мамлакатларида мехнат фаолиятини амалга оширмокдалар. Бирок, Ташки мехнат миграцияси масалалари агентлиги Корея Республикаси, Россия Федерацияси, Туркия ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

1-расм. Узбекистондан Таш^и мехнат миграцияси агентлиги ор^али Кореяга юборилган мехнат

мигрантлари сони, киши (2007-2017 йиллар)1

Япония билангина мазкур сохадаги расмий хамкорлик алокаларини йулга куйган.

Хусусан, бу борада Узбекистан ва Корея уртасида 1995 йилда "Саноат стажировкаси" да-стури асосида, 2006 йилда эса, "Эркин ёллаш ти-зими" дастури асосида узбекистонлик мехнат мигрантларини Кореяга ишлаш учун юбориш туFрисидаги келишувлар имзоланди. 2007-2017 йиллар оралиFида "Эркин ёллаш тизими" асосида 46,8 мингта узбекистонлик мигрантлар Кореяга юборилди.

2007 йилда эса, Узбекистан ва Россия Фе-дерацияси уртасида мехнат миграцияси туFрисидаги келишув, хамда ундан сунг ноконуний мигрантларни депортация килиш, ноконуний миграцияни олдини олиш ва мехнат мигрантларининг хак-хукукларини химоя килиш масалаларига баFишланган келишувлар кучга кирди. 2017 йилдан бошлаб икки мамла-кат уртасидаги мехнат миграцияси сохасидаги хамкорлик алокаларининг меъёрий-хукукий асослари янада кучайтирилиб, узбекистонлик мехнат мигрантлари махсус тайёргарликдан утган холда Россия Федерациясида мехнат фао-лиятини амалга оширишлари белгилаб олинди.

2017 йил 21 декабрда "Россия Федерация-си худудида вактинчалик мехнат фаолиятини амалга ошириш учун Узбекистон Республика-си фукароларини ташкилий асосда кабул килиш ва жалб этиш туFрисида"ги хукуматлараро Би-тимнинг кучга кириши мигрантлар сони, мута-хассислиги ва уларни кабул килувчи минтакани реал эхтиёжига мос холда аниклаш хамда Рос-сиянинг ваколатли органлари томонидан

1Ташки мехнат миграцияси масалалари агентлиги маълумотлари// Ы:1р:/^дга1юп^^/апа1Шка/#

мехнат мигрантларига энг кам иш хаки талабла-рига риоя этиш, муносиб турмуш шароитлари-ни яратиш, тиббий ва ижтимоий суFурта, хусусан пенсия билан таъминлаш буйича хукукий кафолатланган тартибни жорий килиш буйича икки-томонлама хамкорлик килиш имконияти-ни яратди.

Россия ИИВ маълумотларига кура, мамлакат-да фаолият юритаётган узбекистонлик мехнат мигрантларининг сони тахминан 1 миллион ки-шига етган булиб, улар мамлакатдаги жами ми-грантларнинг 10%ини ташкил килган. Шунинг-дек, 2017 йилда Россияда жами расмийлаш-тирилган мехнат килиш патентларининг яр-мидан купи Узбекистондан ташриф буюрган-лар учун расмийлаштирилган булиб, уларнинг сони 800 мингтага етган. 2017 йилда Ташки мехнат миграцияси агентлиги томонидан 922 нафар Узбекистон фукароси ташкилий равиш-да Россияга ишлаш учун юборилган булиб, 2018 йилда бу курсаткични 50 мингтага етказиш режалаштирилмокда.

Шу уринда, миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини таъминлашда

мухим ахамиятга эга булган хорижий пул утказмаларига эътибор каратар эканмиз, бу бо-рада Россия Федерациясидан мамлакатимизга салмокли хажмдаги пуллар утказилаётганининг гувохи буламиз.

Мехнат мигрантларини жалб килувчи мамлакатнинг тили ва маданиятининг унга якинлиги мухим ахамиятга эга булиб, бу борада узбекистонлик мехнат мигрантлари табиий-ки Россия Федерацияси ёки бошка МДХ мамла-катларини афзал курмокдалар. Куп йиллик уму-мий тарихимиз, узаро савдо, иктисодий ва ма-даний алокалар хамда рус тилида сузлаша олиш каби омиллар мазкур мамлакатлар уртасида

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

2-расм. Узбекистан Республикасидан Россия Федерацияси томон соф миграция сальдоси, киши

(2001-2016 йиллар)1

мех,нат миграцияси сох,асидаги х,амкорлик алокаларини кейинги йиллар давомида х,ам баркарор давом этишига сабаб була олади.

Аммо сунгги йиллар давомида Россия Фе-дерациясининг иммиграцион конунчилигида мех,нат мигрантларига нисбатан талабларнинг кучайтирилиши х,амда мех,нат бозорига кириб келаётган узбекистонлик ёшларнинг аввалги авлодлардан фаркли равишда рус тилида яхши сузлаша олмаслиги кейинги йиллар давомида Россия томон мех,нат миграцияси суръатлари-нинг аввалги йилларга нисбатан кискаришига олиб келиши мумкин. Тадкикотларнинг курсатишча, глобаллашув жараёнлари нати-жасида кишиларнинг онги ва дунёкарашидаги узгаришлар эндиликда уларни тил ва мада-ниятидан бутунлай бехабар булган, аммо ри-вожланиш ва турмуш даражаси юкорирок булган мамлакатларга бориб ишлашни афзал куришларига сабаб булмокда2.

Бу борада айникса рус тилида яхши сузлаша олмайдиган ёш мех,нат ресурслари рус тили-ни урганиб, Россия Федерациясида курувчилик ва кишлок хужалиги каби мавсумий ишларга эмас, балки корейс, япон ва инглиз тилларини урганиб ривожланиш даражаси юкори булган Европа, АК.Ш, Бирлашган Араб Амирликлари, Корея ва Япония каби мамлакатларга ишлашга бормокдалар3.

1 Россия в цирах 2017.Федеральная служба государственной статистики. М.2017. С.84-86.

Муаллифнинг "Глобаллашув шароитида Узбекистоннинг халкаро мех,нат бозорига интеграция-лашуви" мавзусидаги тадкикоти доирасида утказилган суровнома натижалари ва тах,лилларига асосан

Муаллифнинг "Глобаллашув шароитида Узбекистоннинг халкаро мех,нат бозорига интеграция-лашуви" мавзусидаги тадкикоти доирасида утказилган суровнома натижалари ва тах,лиллларига асосан

Уз навбатида Корея ва Япония каби техник, бу ерда айнан техник сузи ишлатилади, чун-ки икки мамлакат уртасидаги келишувда х,ам шундай ёзилган, сох,аларда мех,нат ресурслари такчиллигига учраган мамлакатлар х,амда Узбекистон учун касб-хунар коллежларини би-тирган ёшларни тил буйича имтихонлардан утказиб, мамлакатлараро шартномалар буйича бориб ишлаб келишлари кулай ах,амият касб этади.

2015 йилдан Узбекистон ва Япония уртасида мех,нат миграцияси сох,асидаги х,акмкорлик йулга куйилиб, унга асосан узбекистонлик мех,нат мигрантларини Япониядаги сано-ат сох,аларига ишлаш учун юборишга келишиб олинди. Узбекистонлик мех,нат мигрантлари 2016 йилдан Польшадаги курилиш сох,аларига жалб килина бошланди. 2018 йилдан эътибо-ран мамлакатимизнинг истикболда Туркия Ре-спубликаси билан мазкур сох,адаги х,амкорлик алокларини йулга куйиш мух,окама килина бошланди.

Узбекистоннинг Корея, Россия ва Япония каби миграция сох,асидаги х,амкорлик алокларини ривожлантиришга каратилган ке-лишувларни имзолаши х,амда мех,нат мигрантларини махсус тайёргалик боскичларини утаб булгандан сунггина уюштирилган х,олда экспорт килиниши мамлакатимизнинг халкаро мех,нат бозорида нафакат сон жих,атидан, балки сифат жих,атдан х,ам уз урнига ва ах,амиятига эга булишида мух,им роль уйнайди, деб х,исоблаймиз. Бунинг натижаси узбекистонлик мех,нат мигрантлари хорижда курувчилик, кишлок хужалиги каби о^р ва мавсумий х,амда бекарор иш уринларида эмас, балки юкори тех-

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

3-расм. Россиядан Узбекистонга пул утказмалари, АКШ млрд. Доллари (2007-2015 йиллар)1

нологик тараккиёт билан хамоханг ривожлана-ётган саноат ишлаб чикариши, хизмат курсатиш ва бошкариш сохаларида муносиб мехнат килиш шароитларида фаолият курсатишлари хамда бу сохадаги янги ютук ва узгаришларни узлаштиришлари лозим.

Шунингдек мамлакатдан чикиб кетув-чи миграция окимларини диверсификация килиш ишчи кучи ракобатбардошлигини оши-риш максадга мувофикдир. Тадкикотларнинг курсатишича, хорижда ишлаш ниятидаги узбекистонликлар учун АКШ, Канада, Германия, Голландия, Норвегия, Саудия Арабисто-ни, Катар, Кувейтда расмий равишда ишга жой-лашиш потенциали юкори булиб, уларнинг юкори технологик тармокларда банд булиши касбий билим ва куникмаларининг ошиши-га сабаб булади. Масалан, АКШда хизмат курсатиш, кишлок хужалиги, урмончилик, тиб-биёт сохаларида; Канадада кишлок хужалиги, баликчилик, телекоммуникация, дастурлаш, тиббиёт, катта ёшлиларга ижтимоий хизмат курсатиш сохаларида; Германияда дастурлаш, телекоммуниция, саноат корхонлаларида; Саудия Арабистони, Катар ва Кувейтда эса неф-тни казиб олиш ва кайта ишлаш, туризм ва хизмат курсатиш сохаларида мехнат ресурслари

танкислиги кузатилади2.

1 Россия Марказий Банки маълумотлари. Трансграничные переводы физических лиц (резидентов и нерезидентов)//http://www.cbr.ru/statistics/Default. aspx?Prtid=tg

2Ш.Исакулов. Диверсификация направлений миграционных потоков//Ха^аго тыпоБаЬаНаг. №1. 2013.Б.34

Шунингдек истикболда Узбекистонда ишчи кучи экспортини тартибга солишни такомил-лаштириш максадида ахолининг мехнат ми-грацияси туfрисидаги хукукий билимлари-ни ошириш, конуний мехнат миграцияси-ни тар^б килиш, хориждаги мехнат ми-грантларининг ижтимоий ва иктисодий ахволини тахлил килиш асосида зарур чо-раларни амалга ошириш, мехнат миграция-си эвазига келадиган пул утказмаларидан са-марли фойдаланиш ва реэмиграция жараён-ларини раfбатлантиришга каратилган чора-тадбирларни ишлаб чикиш хам мехнат ресурс-ларимизнинг ракобатбардошлигини оширишда мухим ахамият касб этади.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш жоизки, бир неча йиллар давомида мехнат ресурслари экс-портининг мамлакат ракобатбардошлигига таъ-сири катор назарий ва услубий ёндашувлар таъсирида турлича талкин этилган булсада, гло-баллашув шароитида мазкур жараён мехнат бо-зоридаги ишчи кучи танкислиги ва ортикчалиги муаммосини хал килиш, юкори иш хаки ва моддий фаровонликни оширишга булган инти-лиш учун имконият яратишдек ижобий механизм сифатида каралмокда. Чунончи, мамла-катдаги ишсизлик муаммосини юмшатиш, хо-риждан кайтган эмигрантларнинг тажриба ва куникма билан келиши, уларнинг ишлаб топган даромадларининг ички инвестиция шаклида сарфланиши, пул утказмаларининг киска муд-датли, узок муддатли, макроиктисодий ва ижтимоий самарага эга булиши кабилар мамлакат иктисодиётида мухим ахамият касб этади.

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

Адабиётлар руйхати:

1. Rita Remeikiene, Ligita Gaspareniene. The Impact of Emigration on the Competitiveness of the Country: the Case of Lithuania// Institute of Economic Research Working Papers No. 98/2017. Torun, Poland 2017

2. А. И. Белов. Показатели и факторы конкурентоспособности национальной экономики // Известия Пензенского государственного педагогического университета имени В.Г. Белинского Общественные науки № 24 2011. С. 204-210.

3. Милантьев А.В. Сущность и понятие конкурентоспособности // Студенческая наука XXI века : материалы VIII Междунар. Студенч. Науч.-практ. Конф. (Чебоксары, 25 янв. 2016 г.). 2016. - № 1 (8). - С. 206.

4. Ш.Исакулов. Диверсификация направлений миграционных потоков/Aalqaro munosabatlar. №1. 2013. Б.34

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 3

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.