Научная статья на тему 'МИГРАЦИОН ИНҚИРОЗНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ ВА ОҚИБАТЛАРИ'

МИГРАЦИОН ИНҚИРОЗНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ ВА ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
24
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув жараёни / миграция масаласи / фуқароларнинг ҳуқуқлари / манфаатлари / глобализация ва интеграцион жараёнлар / фан / техника / технология / замонавий коммуникациялар / the process of globalization / the issue of migration / the rights / interests of citizens / globalization and integration processes / science / technology / modern communications.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Жалилов, Бахтиёр Норқулович

Бугунги глобаллашув жараёнида миграция масаласи тобора долзарблик касб этиб бормоқда. миграция жараёни муайян вақтларда кучайиб-пасайиш тенденциясига эга бўлиб, маълум ҳудуд, мамлакат, минтақа ижтимоий ҳаётига ўзининг ижобий, салбий, керак бўлса, сиёсий таъсирини ўтказади. Шу боисдан ҳам миграция жараёнини ҳуқуқий тартибга солиш, уни бошқариш масалалари алоҳида эътибор талаб қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ORIGIN AND CONSEQUENCES OF THE MIGRATION CRISIS

In today's globalisation, the issue of migration is becoming increasingly relevant. the process of migration has a tendency to decline at certain times and has its own positive, negative, if necessary political impact on the social life of a certain region, country, region. Therefore, the legal regulation of the migration process and its management require special attention.

Текст научной работы на тему «МИГРАЦИОН ИНҚИРОЗНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ ВА ОҚИБАТЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(5), May, 2023

МHГРАЦHОН HHKHP03HHHr KE^HB HH^HmH BA O^HBAT^APH

^a^H^OB BaxTHëp Hoprçy^OBHH

KapmH MyxaHgHcnHK HKTHCognëT HHcrnryTH Karra yKHTyBHH

АННОТАЦИЯ

Бугунги глобаллашув жараёнида миграция масаласи тобора долзарблик касб этиб бормоцда. миграция жараёни муайян вацтларда кучайиб-пасайиш тенденциясига эга булиб, маълум уудуд, мамлакат, минтаца ижтимоий уаётига узининг ижобий, салбий, керак булса, сиёсий таъсирини утказади. Шу боисдан уам миграция жараёнини ууцуций тартибга солиш, уни бошцариш масалалари алоуида эътибор талаб цилади.

Калит сузлар: глобаллашув жараёни, миграция масаласи, фуцароларнинг ууцуцлари, манфаатлари, глобализация ва интеграцион жараёнлар, фан, техника, технология, замонавий коммуникациялар

АННОТАЦИЯ

Этот вопрос задают вопросы и ответы на этот вопрос. миграция определенного времени варлада кучайб-пасайишская теннессига эга буллиб, известный как территория, страна, регион ижтимой хаетигаузининг ижобий, салъбий, керак булса, политик влияет на утказади. Каблуки обеих прав ежегодно, уни ассоциация требует отдельной посадки.

Ключевые слова: процесс глобализации, проблема миграции, права, интересы граждан, процессы глобализации и интеграции, наука, технологии, современные коммуникации

ABSTRACT

In today's globalisation, the issue of migration is becoming increasingly relevant. the process of migration has a tendency to decline at certain times and has its own positive, negative, if necessary political impact on the social life of a certain region, country, region. Therefore, the legal regulation of the migration process and its management require special attention.

Keywords: the process of globalization, the issue of migration, the rights, interests of citizens, globalization and integration processes, science, technology, modern communications.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

КИРИШ

XIX аср охири ва ХХ аср бошида олимлар тилида глобаллашув деган жумла пайдо булди.

Глобаллашув инсоният акл-заковати, иктидори ва тинмай амалга оширилган мехнати эвазига фан, техника, технология, замонавий коммуникациялар тизимида харакатга келаётган жараён булиши билан бир вактда, ана шу омилларнинг неъмати хамдир.

Чунки инсоният хам уз тараккиёти тарихида эриша олмаган ютукдарни бугун унинг имкониятларидан самарали фойдаланган холда кулга киритмокда. Лекин шуниси аникки, юкорида кайд этилган ютуклар бугунги тараккиётга канчалик ижобий таъсир утказаётган булмасин, унинг "оммавий маънавият"ни шакллантириши ва уни тараккиёт ёълига кириб бораётган миллатлар миллий маънавиятига сингдиришга утказаётган таъсири билан солисжтирса, инкирознинг тоши огирлашиб бораётганлиги кузатилади. Албатта, бир томондан караганда, бу жараённинг ижобий жихатлари хам йук эмас.

Чунончи, купгина мамлакатларга фан-техника, технология ютукларининг жадал кириб келиши глобаллашув туфайли. Бу эса уларнинг иктисодий хаёти ривожига, халклар турмуш даражасининг ортишига ижобий таъсир курсатмокда. Шу тарика башариятнинг умумий интеллектуал салохияти юксалишига ёрдам бермокда.

Шунингдек, бугунги кунда халкаро миграция ички миграцияга нисбатан кучли окимларни хосил килиб, бир томондан норасмий мехнат миграцияси улуши ошиб борса, иккинчи томондан, мажбурий ташки миграция сальдоси усмокда. Натижада, кабул килувчи мамлакатлар, мигрантларнинг нисбатан ожиз катламлари саналган аёллар ва болаларни жойлаштириш ва улар учун зарурий ижтимоий шарт-шароитларни яратиб беришда молиявий муаммоларга дуч келмокда.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Маълумотларга кура, дунёнинг турли мамлакатларида уртача 232 миллион нафар мигрант яшайди. Уларнинг аксарияти сайёрамизнинг шимолий мамлакатлари хиссасига тугри келади. Европа мехнат мухожирлари орасида энг жозибадор манзил хисобланади. 2019 йил холатида минтака 82 миллион мухожирни кабул килган булиб, ундан кейинги уринларни Шимолий Америка (59 миллион), Шимолий Африка ва Гарбий Осиё мамлакатлари (49 миллион) эгаллаган.

Охирги ун йилликларда глобализация ва интеграцион жараёнларининг жадал ривожланиши халкаро мехнат алмашинувида хам уз аксини топди.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

Бирлашган миллатлар ташкилоти ва Жахон иктисодий форуми маълумотларига кура, 2015-2019 йиллар оралигида халкаро мехнат мухожирлари сони 11,4%га купайган. 2019 йилда мухожирлар сони жахон ахолисининг 3,5 фоизини ташкил килган ва ушбу курсаткич 2000 йилга нисбатан 25%га ошган.

Мухожирларнинг аксарияти (60%) уз минтакасидаги кушни мамлакатларга кучиб утган. Хусусан, 2015 йилда 59 миллионга якин осиёлик уз юртидан минтакадаги бошка мамлакатга кучиб утган булса, 40 миллион европалик Европанинг бошка давлатларида куним топган.

Умуман олганда, Европа мехнат мухожирлари орасида энг жозибадор манзил хисобланади. 2019 йил холатида минтака 82 миллион мухожирни кабул килган булиб, ундан кейинги уринларни Шимолий Америка (59 миллион), Шимолий Африка ва Гарбий Осиё мамлакатлари (49 миллион) эгаллаган.

Пандемиянинг халкаро мехнат миграциясига таъсири аксарият мехнат мухожирлари иктисодиётнинг норасмий секторида вактинча ва хукуклари химояланмаган ишларда фаолият юритишади. Купгина мамлакатларда ушбу тоифадаги инсонлар уша давлатдаги миллий мехнат конунчилигига амал килмаганлиги сабабли, пандемия каби фавкулодда вазиятларда уларнинг ижтимоий ва иктисодий химоя чораларидан фойдалана олмаслик хавфи юкори. Хусусан, КОВИД-19 билан боглик инкироз шароитида баъзи мамлакатларда мехнат мухожирларига нисбатан дискриминация, ишдан бушатиш, мехнат шароитининг ёмонлашиши ва бошка шу каби салбий холатларнинг ошиши кузатилмокда.

Аксарият мухожирларнинг турли сабабларга кура согликни саклаш тизимидан фойдалана олмаслиги, вируснинг янада кенг ва жадал суръатларда таркалишига олиб келмокда. Аксинча, тиббий хизматлардан фойдаланган такдирда, бу уларнинг молиявий ахволини янада ёмонлаштириб, камбагаллик копконига тушиш эхтимолини купайтиради. Жахон согликни саклаш ташкилоти маълумотига кура, иктисодий инкироздан олдинги даврда дунё буйлаб йилига 100 миллион нафар ахоли согликни саклаш учун сарфланган харажатлар туфайли камбагаллик даражасига тушиб колар эди.

Шунингдек, каттик карантин чораларининг жорий килинганлиги ва давлатлараро транспорт катновларининг чекланганлиги туфайли мухожирлар мехнат бозоридаги иш уринларнинг кескин камайиши ва иш хаки микдорининг тушиши каби кийинчиликларга дуч келишмокда.

Х,исоб-китобларга кура, 2020 йилнинг иккинчи чорагида иш уринларининг кискариши дунё буйлаб 10,5 %га тенг булди. Бошкача айтганда, жорий йилнинг 2-чорагида дунё буйлаб ишсизлар сони 195 миллион нафарга купайди.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

Минтакалар кесимида, Америка (-12,4%), Европа ва Марказий Осиё (-11,8%) худудларида ракамлар уртача курсаткичлардан хам салбийрок тус олди. Ундан ташкари мухожирларнинг аксарияти фаолият олиб борадиган иктисодиётнинг норасмий тармокларидаги уртача иш хаки -60%га кискарган булиб, Европа ва Марказий Осиё минтакасида мазкур кискариш -70%га тенг[1].

Маълумки, бугунги кунда ташки мехнат миграциясини тартибга солиш, унинг салбий окибатларини бартараф этиш хар бир мамлакат олдида турган долзарб масалалардан бири хисобланади.

Миграция масалалари, айникса, охирги ун йилликда жахон хамжамиятини жиддий ташвишга солаётган минтакавий ва махаллий низолар, ишсизлик, кашшоклик каби муаммолар замирида янада ахамиятли булиб бормокда. БМТ маълумотларига кура, хозирги вактда дунёда 250 миллиондан ортик шахс миграцион жараёнларнинг иштирокчиси хисобланади.

Мамлакатимизда мигрантлар хукукларини кафолатлаш юзасидан катор ижобий ишлар амалга оширилди. Ташки мехнат миграциясини тартибга солиш максадида 10 та норматив-хукукий хужжат кабул килинди. Хусусан, 2020 йил сентябрь ойида Узбекистон Республикаси Президентининг ташки мехнат миграцияси сохасидаги ваколатли органлар фаолиятини такомиллаштириш, чет элда ишлашни истаган шахсларни укитиш, чет элда булиш пайтида фукароларнинг хукукларини химоя килиш, иш билан таъминлаш, шунингдек кайтиб келган мехнат мухожирлари, уларнинг оила аъзоларини ижтимоий куллаб-кувватлашга каратилган карори кабул килинди.

Шунингдек, инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикасининг Миллий стратегияси доирасида жамият, давлат ва инсон манфаатларига дахлдор миграция масалаларини хал этиш, сохадаги муносабатларнинг баркарорлигини таъминлаш, мигрантлар хукукларига оид халкаро стандартларни миллий конунчиликка имплементация килиш назарда тутувчи "Мехнат миграцияси тугрисида"ги конун лойихаси ишлаб чикилди[2].

Демак, миграцияга нафакат ташкилий, балки конуний нуктаи назардан хам унинг стратегиясини инобатга олган холда чоралар курилмокда. Айтиш жоизки, миграция масалалари уз ичига фаол, урта ёш ва ёш ахолини камраб олади. Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги томонидан ташки миграцияга мойил булган ахолининг расмий статистикаси юритилади ва хорижий давлатларда мехнат фаолиятини юритаётган ахолининг мониторинги олиб борилади, чунки бу биринчи галда мамлакатнинг имиджини белгилаб беради. Норасмий миграция билан камраб олинган ахолининг мониторингини олиб бориш кийин. Чунки бу йуналишда Ички ишлар вазирлиги, махаллаларга хам

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

топшириклар берилган булсада, бундай статистикани юритиш кийин. Чунки вилоятдан пойтахтга мехнат килиш учун кетаяпман деб, бошка вилоятлар ёки кушни ресспубликаларга чикиб кетаётган юртдошларимиз хам йук эмас. Албатта мухожирларнинг маълумотлар базасини шакллантириш ва давлатлараро маълумот алмашиниш масаласи мухим[3].

Хулоса килиб айтганда, глобаллашувни тусик куйиб, чегара тортиб ушлаб булмайди. Х,индистонлик машхур давлат арбоби Махатма Гандининг куйидаги сузларида: "Мен уйимнинг дарвоза ва эшикларини доим махкам беркитиб утира олмайман, чунки уйимга тоза хаво кириб туриши керак. Шу билан бирга, очилган эшик ва деразаларимдан кираётган хаво довул булиб уйимни агдар-тунтар килиб ташлаши, узимни эса йикитиб юборишини хам истамайман" Шунинг учун хам, миллий истиклол гояси бугунги глобаллашув жараёнида уйимизни, хаётимизни тоза хаво билан таъминлаб, айни пайтда. "довуллар"дан саклаш омили эканлигини англашимиз зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Инкироз ичидаги инкироз: COVID-19 ва халкаро миграция.

2. https://review.uz/oz/post/inqiroz-ichidagi-inqiroz-covid-19-va-xalqaro-migratsiya

3. Узбекистон Республикаси фукароларининг Россия Федерациясидаги хукуклари: мехнат мигрантлари ва уларнинг оила аъзолари" мавзусидаги Узбекистон - Россия форуми тафсилотлари

4. Наргис Косимова. "Узлигимдан воз кечдим" ёки мехнат мухожирининг армони.

5. https : //meningfikrim. uz/uz/news/view/2 5 3

6. http://www.ecoross.ru/files/books2019/Katalog UzGO 2019.pdf

7. http : //chinoz. uz/uz/pages/news_uzbekistan/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.