Научная статья на тему 'ЯҚИН ШАРҚ АРАБ ДАВЛАТЛАРИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ ҲОЛАТИ'

ЯҚИН ШАРҚ АРАБ ДАВЛАТЛАРИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
131
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Миграция / миграцион жараёнлар / глобаллашув жараёнлари / БМТ резолуцияси / Яқин Шарқ / демография / меҳнат эмиграцияси / тижорат эмиграцияси / мажбурий эмиграция / интеллектуал эмиграция. / Миграция / миграционные процессы / процессы глобализации / резолюция ООН / Ближний Восток / демография / трудовая эмиграция / коммерческая эмиграция / вынужденная эмиграция / интеллектуальная эмиграция.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Дурдона И. Мадаминова

Ушбу мақола миграцион жараёнларнинг Яқин Шарқ Араб давлатлари ижтимоий-иқтисодий ривожига таъсирини очиб беришга бағишланган. Мақолада Яқин Шарқ Араб давлатлари мисолида аҳоли миграциясининг асосий сабаблари, уларнинг кучайиш даври ҳамда юборувчи ва қабул қилувчи давлатларнинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ривожига таъсирига оид масалалар ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ МИГРАЦИОННЫХ ПРОЦЕССОВ В АРАБСКИХ СТРАНАХ БЛИЖНЕГО ВОСТОКА

Данная статья посвящена выявлению влияния миграционных процессов на социально-экономическое развитие арабских стран Ближнего Востока. В статье рассматриваются основные причины миграции населения, период их роста и влияние на социально-экономическое и культурное развитие отправляющих и принимающих стран на примере арабских стран Ближнего Востока.

Текст научной работы на тему «ЯҚИН ШАРҚ АРАБ ДАВЛАТЛАРИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ ҲОЛАТИ»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

THE CURRENT STATE OF MIGRATION PROCESSES IN THE MIDDLE EAST ARAB

COUNTRIES

Durdona I. Madaminova

Candidate of Political Science, Associate Professor Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan E-mail: d_madaminova@,mail. ru

ABOUT ARTICLE

Key words: Migration, migration processes, globalization processes, UN resolution, Middle East, demography, labor emigration, commercial emigration, forced emigration, intellectual emigration.

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: This article is devoted to revealing the impact of migration processes on the socio-economic development of the Middle East Arab states. The article examines the main causes of migration of population of the Middle East, the period of their growth and their impact on the socio-economic and cultural development of sending and receiving countries.

ЯЦИН ШАРЦ АРАБ ДАВЛАТЛАРИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ

ЗАМОНАВИЙ Х,ОЛАТИ

Дурдона И. Мадаминова

Сиёсий фанлар номзоди, доцент Тошкент давлат шарцшунослик университети Тошкент, Узбекистон E-mail: d_madaminova@mail. ru

МАЦОЛА Х,АЦИДА

Калит сузлар: Миграция, миграцион жараёнлар, глобаллашув жараёнлари, БМТ резолуцияси, Якин Шарк, демография, мех,нат эмиграцияси, тижорат эмиграцияси, мажбурий эмиграция, интеллектуал эмиграция.

Аннотация: Ушбу макола миграцион жараёнларнинг Якин Шарк Араб давлатлари ижтимоий-иктисодий ривожига таъсирини очиб беришга багишланган. Маколада Якин Шарк Араб давлатлари мисолида ах,оли миграциясининг асосий сабаблари, уларнинг кучайиш даври хдмда юборувчи ва кабул килувчи давлатларнинг ижтимоий-иктисодий ва маданий ривожига таъсирига оид масалалар урганилган._

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ МИГРАЦИОННЫХ ПРОЦЕССОВ В АРАБСКИХ

СТРАНАХ БЛИЖНЕГО ВОСТОКА

Дурдона И. Мадаминова

Кандидат политических наук, доцент

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан E-mail: d madaminovaamail.ru

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Миграция, Аннотация: Данная статья посвящена миграционные процессы, процессы выявлению влияния миграционных глобализации, резолюция ООН, Ближний процессов на социально-экономическое Восток, демография, трудовая эмиграция, развитие арабских стран Ближнего коммерческая эмиграция, вынужденная Востока. В статье рассматриваются эмиграция, интеллектуальная эмиграция. основные причины миграции населения,

период их роста и влияние на социально-экономическое и культурное развитие отправляющих и принимающих стран на _примере арабских стран Ближнего Востока.

КИРИШ

Ахоли миграцияси янги китъа ва худудларни кашф этиш ва уларни ривожлантиришга хисса кушган ноёб тарихий ходиса булиш билан бирга, бугунги кунга келиб, у куплаб давлатларда муайян ижтимоий-иктисодий, сиёсий ва этник-маданий узгаришларга сабаб булмокда. Тобора глобаллашиб бораётган хамда барча сохаларда узаро боглик холда тараккий этаётган давлатларни узида жам килган жахон хамжамиятини оммавий миграция окимларидан холи тарзда тасаввур килиш кийин. Зеро, статистик маълумотларга таянган холда айтиш мумкинки, бугунги кун жамиятида мигрантлар жамияти тобора устунлик касб этмокда. БМТ томонидан такдим этилган маълумотларга кура, айни пайтда сайёрамиз ахолисининг хар 7 нафаридан бирини айнан мухожирлар ташкил этмокда. Уларнинг йиллик пул утказмаларининг умумий айланмаси эса, 350 миллиард долларга тенг булиб, мазкур курсаткич, ривожлаланётган давлатларга моддий кумак беришга йуналтирилган сарф-харажатлардан сезиларли даражада юкоридир.

Сунгги йилларда кузатилаётган жараёнлар миграцион окимлар куламининг муайян давлат ва минтакалар мисолида баркарор усиб бораётганини курсатмокда. 2020 йилда БМТ томонидан такдим этилган маълумотларга кура, халкаро мухожирлар, тарихий максимал даражага етган булиб, уларнинг умумий сони 272 миллион кишини, яъни Ер юзи ахолисининг 3,5%ни ташкил этмокда.

Айни пайтда, миграция ходисасининг келиб чикиш сабаблари ва окибатлари нуктаи назаридан Якин Шарк минтакасига алохида эътибор каратилиши максадга мувофик. Зеро, бир томондан, мазкур минтака ижтимоий-иктисодий ривожланиш даражасига кура,

миграцион жозибадорлиги юкори булган бир катор давлатларни узида жамлаган булса, бошка томондан, ушбу минтаканинг айрим давлатларида давом этаётган бекарор вазият унинг доимий инсон ресурсларига бой булган донорга айланишига сабаб булмокда. Бунда Сурия Араб Республикаси етакчилик килаётгани хеч биримиз учун сир эмас. Сабаби, 2011 йилдан буён давом этиб келаётган фукаролар уруши даврида мазкур давлатни тарк этишга мажбур булган ахоли сони 10 миллиондан ортикни ташкил этган. Юкоридагилар билан бир каторда, Саудия Арабистони Подшолиги, Бирлашган Араб Амирликлари, Уммон ва Ливан каби давлатлар мигрантларни кабул килиш буйича етакчилик килиб келмокдалар.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, Европанинг куплаб давлатлари ижтимоий-иктисодий ва сиёсий хаётида араб диаспорасининг таъсири тобора ортмокда. Юкорида келтирилган асосларга таянган холда, Якин Шарк минтакаси халкаро миграция жараёнларида алохида уринга эга эканлигини ишонч билан айтиш мумкин. Дастлаб "диаспора" тушунчасига жамоатчилик томонидан алохида эътибор каратилмаган. ХХ асрнинг охирларига келиб, диаспора тушунчаси трансмиллий хусусият касб эта бошлади ва тез суръатларда кенг омманинг мухокамалар объектига айланиб улгурди.[1]

Маълумки, Якин Шарк минтакаси уз ичига ижтимоий-иктисодий ривожланиш курсаткичлари ва ахолининг этно-конфессионал таркибига кура турлича булган 20 дан ортик давлатни уз ичига олган. Шунга кура, такдим этилаётган тадкикот иши доирасида миграция муаммоси Бахрайн, Миср, Яман, Иордания, Ирок, ^атар, ^увайт, Ливан, Бирлашган Араб Амирликлари, Уммон, Фаластин, Саудия Арабистони ва Сурия каби Якин Шарк Араб давлатлари мисолида урганилган.

АСОСИЙ ЩСМ

Минтакада кечаётган миграцион жараёнлар тахлили асосида куйидаги масалалар аникланди:

1. Миграцион жараёнлар муайян давлатларнинг ижтимоий-иктисодий ривожига сезиларли тарзда таъсир курсатади. Миграция маълум маънода, жамиятнинг иктисодий равнакига хизмат килувчи омиллардан бири хисобланади. Зеро, ахоли миграцияси билан боглик сабаблардан бири, кишиларнинг мавжуд ижтимоий-иктисодий шароитини яхшилаш истаги билан боглик. Шу уринда таъкидлаш жоизки, мавжуд холат мухожирларнинг билим ва малакаси, маълумоти, касбий куникмалари, хорижий тилларни узлаштирганлик даражаси, ёши, жинси, оилавий ахволи хамда жалб килувчи инвестицион окимлари хажми кабиларга кура кабул килувчи ёки юборувчи давлатлар учун ижобий ва салбий окибатларни келтириб чикариши мумкин.[2]

2. Бугунги кунда Якин Шарк Араб давлатларидан харакатланувчи энг мухим эмиграцион каналлар сифатида мехнат эмиграцияси, тижорат эмиграцияси, мажбурий

эмиграция, интеллектуал эмиграция (яъни, олимлар ва юкори малакали мутахассисларнинг хорижга чи;иб кетиши, шунингдек, нуфузли олий укув юртларида таълим олиш истагидаги ёшларнинг эмиграцияси) хдмда оила ва кариндошлик муносабатлари билан боглик миграция кабиларни келтириш мумкин.

3. Мухожирлар муайян давлат худудига бориб жойлашгач, табиийки уз давлати билан доимий алокада булади. Бугунги кунда мигрантларни уз давлатлари билан узаро муносабатларини куйидаги шаклларда давом этаётганини куриш мумкин: пул утказмаларини ташкил этиш, инвестиция киритиш, уз давлатининг инвестиция, тижорат ва савдо сохаларидаги салохиятини оширишга хизмат килиш, уз юртида ишлаб чикилган давлат облигацияларини сотиб олиш, мавжуд имконияти ва интеллектуал салохиятидан фойдаланган холда, инсон капиталини шакллантириш ва технологияларни ривожлантиришга уз хиссасини кушиш, таълим ва илм-фан сохасидаги тармокларни тараккий эттириш кабилар шулар жумласидандир.[3] Тадкикот давомида келиб чикиши Якин Шарк Араб давлатларига тегишли булган мухожирларнинг бугунги кунда уз давлатлари билан, аввало иктисодий хамкорлик урнатиб келаётгани кузга ташланди. Буни, мехнат мигрантларининг пул утказмалари Якин Шарк давлатлари валюта захираларини шакллантиришга хизмат килувчи мухим манбалардан бири булиб колаётгани билан изохлаш мумкин.

Маълумки, миграцион жараёнлар уз ортидан давлат равнакига хизмат килувчи бир катор ижобий ва салбий омилларни келтириб чикаради. Демография ва ахоли миграцияси буйича етакчи мутахассислардан бири С.В. Рязанцевнинг фикрича, мехнат миграцияси юборувчи ва кабул килувчи давлатларга ижтимоий-иктисодий жихатдан идеал шартларда ижобий таъсир курсатади:

Мехнат мигрантларини юборувчи давлатлар учун:

• мигрантларнинг пул утказмалари хисобидан давлатда мавжуд тулов баланси такчиллигини камайтиришга эришилади;

• муайян сохалардаги махаллий ишлаб чикариш хажми ортади;

• хорижий давлатлардаги бандликни таъминлаш борасида хизмат курсатилиши хисобидан бюджет тушумлари хажми ортади;

• фукаролар малакасининг ошиши ва ходимнинг мутахассисликка эга булиши хисобидан янги касблар узлаштирилади;

Му^ожирларни цабул цилувчи давлатлар учун:

• мухожирларнинг мухим саналган туманлар буйлаб максадли таксимоти хисобидан худудий бирликларнинг иктисодий равнаки ортади;

• ишчи кучига хак тулаш хажми кискариб, уларнинг такчиллиги борасидаги муаммолар бартараф этилади;

• хорижлик ишчиларнинг тежамкорликка мойиллиги хисобидан нарх-наволар усишининг секинлашуви кузатилади;

Миграцион жараёнларнинг Якин Шарк Араб давлатлари ижтимоий-иктисодий ривожига таъсирини урганиш ва тахлил килиш асосида бир катор куйидаги хулосаларга келинди:

1. Миграция бир вактнинг узида жамиятнинг иктисодий ривожига хизмат килувчи омил булиш билан бирга, унинг бу борадаги курсаткичларини намоён килишга хам хизмат килади. Юкорида таъкидланганидек, мавжуд жараёнларнинг хам ижобий, хам салбий окибатлари мавжуд.

Миграциянинг давлатнинг ижтимоий-иктисодий хаётига таъсири куйидагиларда намоён булади:

• амалга оширилаётган пул утказмалари хисобидан ахоли орасидаги кашшокликнинг огир окибатлари бартараф этилади;

• мухожирларнинг пул утказмалари хисобидан давлатнинг ички жамгармалари хажми ортиб, молиявий таксимот амалга оширилади;

• кабул килувчи ва юборувчи давлат жамоалари уртасидаги узаро муносабатларнинг ахамияти ортади;

• таълим ва согликни саклаш тизимларининг молиялаштирилиши хисобидан инсон капиталининг шаклланишига хизмат килади;

• юкори малакали шахслардан иборат катламнинг эмиграцияси ёки ривожланаётган давлатларда "миялар кучиши" натижасида давлатда иктисодий ва сиёсий харажатлар хажми ортади;

• ривожланган давлатларга мухожирлар окимининг ортиши ортидан интеграция муаммоси авж олади;

• оилаларда гендер роллари ва кадриятларининг узгариши кабилар шулар жумласидандир.

2. Бугунги кунда жахонда кузатилаётган демографик вазият аксарият ривожланган давлатларда мехнат ресурслари хажмини ошириш ва юкори малакали мутахассисларни жалб килишнинг ягона манбаи сифатида етакчи баркарор иктисодий тараккиёт омили сифатида намоён булаётган халкаро ахоли миграциясини курсатиш мумкин эканлигига олиб келди, бу эса мухим омил булиши мумкин. Шу уринда, саводи паст ва ижтимоий химояга мухтож ахоли катламининг оммавий тарзда Европага кириб келиши, иктисодий ва ижтимоий тизимлар фаолияти ва ривожига салбий таъсир курсатиб, охир-окибатда бутун

жамият учун огрикли окибатларни келтириб чикармокда.[4] Ишсизлик даражаси юкори булган ва мехнатга лаёкатли ахоли сони меъёридан куп булган Жануб давлатларида аксарият холларда "миграцион донорлик" мавжуд ижтимоий муаммоларни хал килиш хамда мавжуд давлатлардаги иктисодий инфратузилма ва мехнат бозоридаги ички зиддятни бартараф этишнинг самарали манбаларидан бирига айланмокда.

3. Якин Шаркдаги Араб давлатлари билан боглик эмиграцион каналлар сирасига куйидагиларни киритиш мумкин:

■ мехнат эмиграцияси;

■ тижорат эмиграцияси;

■ мажбурий эмиграция;

■ интеллектуал эмиграция (бунда, олимлар ва юкори малакали мутахассислар билан биргаликда, нуфузли таълим муассасаларида таълим олиш максадида хорижга чикиб кетувчи ёшлар назарда тутилмокда);

■ оилавий ва кариндошлик ришталарига асосланган миграция кабилар шулар жумласидандир.

4. Якин Шарк давлатларини жахон иктисодиётида тутган урнига кура, турт гурухга ажратиб урганиш мумкин:

> Форс курфази давлатлари (Ирокдан ташкари) казиб олиш саноати улуши 70%дан ортик булган бирламчи давлат секторида яккол устунликка эга булган давлатлар гурухини ташкил этади. Бунда кишлок хужалиги махсулотларининг улуши 1-3% доирасидадир. Нефть экспортига таянган холда фаолият юритувчи бу каби давлатлар учун ахоли жон бошига тугри келадиган ЯММ хажми юкори курсаткичга эга булади;

> иккинчи гурух давлатлари сирасига кайта ишлаш саноати ва кишлок хужалиги сохаларида юкори улуш (16дан 46%гача) га эга булган давлатлар киритилган. Мазкур давлатларда курук иклимнинг хукмронлиги ва аграр муносабатларнинг замон талабларига мос тарзда ривожламаганлиги окибатида кишлок хужалиги сохасида муайян муаммолар (озик-овкат махсулотлари такчиллиги) кузга ташланади. [5] ^айта ишлаш саноатининг мухим тармокларида замонавий технологиялар такчил булгани боис, хунармандчилик корхоналарига алохида эътибор каратилади. Бу эса, уз навбатида, ЯММ хажми курсаткичларининг пасайишига сабаб булади. Мазкур гурух вакиллари сирасига Ирок ва Яман каби давлатларни киритиш мумкин.

^ навбатдаги гурух халк хужалигида учинчи даражали сектор етакчи булган (65% дан юкори) давлатлардан иборат булиб, бунда иктисодий самарадорлиги мавжуд салохиятига мос булмаган Иордания ва Ливан каби давлатларни хакида суз юритиш мумкин.[6] Ушбу давлатларда ишлаб чикариш тармоклари иккинчи уринни эгаллайди.

Мавжуд холатни иктисодий характерга эга булмаган омиллар, яъни минтакалараро можаролар ва низоли вазиятларнинг давом этаётгани билан билан боглаш мумкин.

> сунгги, туртинчи гурухга халк хужалигида саноат ва хизмат курсатиш сохалари узаро тенг нисбатда устунликка эга булган БАА, Эрон ва ^увайт кабиларни киритиш мумкин. Ушбу давлатларда ахоли жон бошига тугри келадиган ЯММ хажми энг юкори курсаткичларда намоён булади.

Умуман олганда, минтака давлатлари ривожланиш курсаткичлари ва ривожланиш салохиятига кура бир-биридан узаро фаркланади. Минтакада иктисодий усиш курсаткичларига кура, тезкор темпларда ривожланаётган САП ва БАА каби давлатлар билан бирга, ривожланиш курсаткичлари нисбатан паст булган, иктисодий тараккий этмаган Ирок ва Яман каби давлатлар фаолият юритмокда.

5. Минтаканинг хусусиятидан келиб чиккан холда, мухожирлар окимининг шаклланишига бир катор омиллар таъсир килади. Якин Шарк Араб давлатлари фукароларининг миграцион жараёнларга жалб этилиш сабабларига куйидагиларни киритиш мумкин:

• купсонли ички ва ташки харбий можаролар;

• хукумат томонидан юритилаётган ижтимоий-иктисодий сиёсатнинг халкнинг хохиш-иродасига тула мос эмаслиги кабиларни киритиш мумкин.

Низоли вазият ва молиявий инкирозлар шароитида минтака давлатлари бир вактнинг узида миграцион жараёнларда:

• донор-давлат;

• мигрантлар учун транзит давлат;

• кабул килувчи давлат сифатида миграцион жараёнларнинг иштирокчисига айланишлари мумкин.

Якин Шарк давлатларидаги миграцион жараёнларнинг шакл ва йуналишлари хусусида суз юритиб, бунда 2015 йилдан буён Европа алохида эътибор марказида эканини таъкидлаш жоиз. Якин Шарк халкларининг миграцияси тарихида кай йусинда булишидан катъий назар, Европага етиб олиш истагида булган мухожирлар окимининг бу каби юкори курсаткичи булмаган. 2015 йилнинг узидаёк, Уртаер денгизи оркали Европага кириб борганлар сони 350 минг кишини ташкил этган булиб, 2014 йил билан киёслаганда, бу курсаткич унинг шу даврига нисбатан 60 %га юкори эканини куриш мумкин.[7] Бугунги кунда, Якин Шарк давлатлари мухожирларини кабул килувчи асосий давлатларга Австрия, Венгрия, Италия, Франция, Германия, Буюк Британия, А^Ш, Швеция ва Туркия каби давлатларни киритиш мумкин.

6. Якин Шарк давлатларига тегишли араб диаспораларининг давлатлар кесимида жойлашуви урганилганда, араб эмигрантларининг дунё буйлаб нисбатан кенг ёйилгани аникланди. Бунда, А^Ш, Гарбий Европа ва Жанубий Америка давлатлари, шунингдек, Япония ва Жанубий Корея каби давлатлари етакчилик килади. Бугунги кунда араб эмигрантларининг умумий сони 47 млн.дан ортик кишини ташкил этмокда. "Saudi Aramco World" нашрида чоп этилган маълумотларга кура, уларнинг катта кисми Бразилияда истикомат килади. Жумладан, 7 млн.дан ортик ахоли вакилларининг келиб чикиши араблардан булиб, бунда Сурия, Ливан ва Фаластин фукаролари купчиликни ташкил килади. Буни миграцион жараёнларнинг Усмонийлар сулоласи ва 1 -жахон урушидан кейинги йилларда авж олгани билан боглаш мумкин. Халкаро миграция ташкилоти (ХМТ) маълумотларига таянган холда, 2021 йилнинг бошларидан буён Яманда давом этаётган жанговар харакатлар натижасида мазкур давлатни 67 мингга якин ахоли тарк этганини кузатиш мумкин. Яманда давом этаётган бекарор вазият ортидан юзага келаётган знг йирик миграцион окимлар Маариб, Шабва ва Абян вилоятларида кузатилмокда.[8]

ХУЛОСА

Австралияда хам араблар жамоаси мавжуд булиб, араб тили давлат буйлаб таркалишига кура, 4-уринни эгаллайди. Буни Шимолий ва Жанубий Америка давлатлари мисолида хам куриш мумкин. А^Шда истикомат килувчи арабларнинг катта кисми Миср, Сурия, Ирок, Ливан, Марокаш, Иордания ва Фаластин хиссасига тугри келиб, 3,7 млн.ни ташкил этади. Бугунги кунда Францияда сони жихатидан 2-уринни эгаллаган араб диаспоралари мавжуд.

Бир суз билан айтганда, миграцион жараёнлар Якин Шарк Араб давлатлари ижтимоий-иктисодий ривожига сезиларли таъсир курсатмокда. Халкаро майдонда кузатилаётган жараёнлар якин йиллар ичида ушбу таъсир доирасининг янада кенгайишини курсатмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Химси Марам. Роль миграции и диаспор в социально-экономическом развитии Арабских стран Ближнего Востока. // Автореф. дисс. канд.экон. наук. - Москва, 2020. - С.7.

2. Impact of Migration on Economic and Social Development: Review of Evidence and Emerging Issues. Dilip Ratha, Sanket Mohapatra and Elina Scheja, 2011. https://elibrary.worldbank.org/doi/abs/10.1596/1813-9450-5558

3. Рязанцев С.В., Безвербный В.А., Химси М. Страны арабского Ближнего Востока в мировой экономике: социально-демографические и экономические аспекты // Научное обозрение. -2019. - № 1-2. - СС. 5-16.

4. Ионсев В.А. Международная миграция населения: теория и история изучения. -Москва: Диалог-МГУ, 2017. - С. 210 с.

5. Нежинская О.Р. Проблема миграции в странах современного Ближнего Востока: причины и последствия. // Символ науки. - 2018. - № 4. - СС. 123-130.

6. Хомси М. Формы и направления миграции из стран Ближнего Востока в 1990-2017 гг.// Вестник Российского университета дружбы народов. - № 3. 2018. - СС. 479-519.

7. Аверин Э.Д. Оказывает ли миграция положительный эффект на развитие // Ближний Восток в мировой экономике и политике. - 2017. - № 13. - СС. 72-86.

8. МОМ: С начала года свои дома в Йемене покинули более 67 тыс. человек.// URL: https://www.aa.com.tr/ru2379315

9. Iskandarovna, M. D. (2019). Factors affecting the development of migration flows and measures taken by european countries to address the problem. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 8(3), 133-136.

10. Iskandarovna, M. D. COMPARATIVE ANALYSIS OF MIGRATION PROCESSES IN NORTH AFRICAN COUNTRIES. SCIENCE EDUCATION PRACTICE, 81.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.