Научная статья на тему 'АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ТАЪСИРИ'

АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

100
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миграция / ѐшлар маънавияти / маънавий муҳит / меҳнат муҳожирлари / меҳнат миграцияси / migration / youth spirituality / spiritual environment / labor migrants / labor migration.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Азиз Хамидуллоевич Абдуллаев

Ушбу мақолада аҳоли миграциясининг Ўзбекистон Республикасидаги ѐшлар маънавиятига таъсири, Янги Ўзбекистонда миграция соҳасидаги ислоҳотларнинг моҳияти, миграциянинг жамиятимизда қарор топган миллий маънавий қадриятлар тизимининг трансформациясига сабаб бўлаѐтганлиги, ушбу соҳада мавжуд муаммолар ва уларни ечиш учун лозим бўлган вазифалар, истиқболда юртимизда маънавий муҳит ва аҳоли миграциясининг ўзаро таъсирлашувини тадқиқ этиш билан боғлиқ муаммолар ҳақида сўз юритилган. Хусусан, сўнгги йилларда юртимизда миграцион сиѐсатда амалга оширилаѐтган ислоҳотлар, хориждаги ўзбек диаспоралари билан икки томонлама фойдали ҳамкорлик алоқаларининг ўрнатилаѐтганлиги, меҳнат муҳожирларининг миграциягача махсус тайѐрлов курсларида ўқитиш тизими ташкил этилганлиги, хавфсиз, тартибли ва қонуний меҳнат миграцияси концепциясининг яратилганлиги таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the influence of population migration on the spirituality of young people in the Republic of Uzbekistan, the nature of reforms in the field of migration in New Uzbekistan, the fact that migration is the cause of the transformation of the national moral value system established in our society, the existing problems in this area and the tasks necessary to solve them, the interaction of the spiritual environment and population migration in our country in the future Research problems are discussed. In particular, the reforms implemented in the migration policy in our country in recent years, the establishment of mutually beneficial cooperation relations with Uzbek diasporas abroad, the establishment of a training system for labor migrants in special training courses before migration, and the creation of the concept of safe, orderly and legal labor migration were analyzed

Текст научной работы на тему «АҲОЛИ МИГРАЦИЯСИНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ТАЪСИРИ»

АХ,ОЛИ МИГРАЦИЯСИНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ТАЪСИРИ

Азиз Хамидуллоевич Абдуллаев

Узбекистон Миллий университети 2-боскич магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ахоли миграциясининг Узбекистон Республикасидаги ёшлар маънавиятига таъсири, Янги Узбекистонда миграция сохасидаги ислохотларнинг мохияти, миграциянинг жамиятимизда карор топган миллий маънавий кадриятлар тизимининг трансформациясига сабаб булаётганлиги, ушбу сохада мавжуд муаммолар ва уларни ечиш учун лозим булган вазифалар, истикболда юртимизда маънавий мухит ва ахоли миграциясининг узаро таъсирлашувини тадкик этиш билан боFлик муаммолар хакида суз юритилган. Хусусан, сунгги йилларда юртимизда миграцион сиёсатда амалга оширилаётган ислохотлар, хориждаги узбек диаспоралари билан икки томонлама фойдали хамкорлик алокаларининг урнатилаётганлиги, мехнат мухожирларининг миграциягача махсус тайёрлов курсларида укитиш тизими ташкил этилганлиги, хавфсиз, тартибли ва конуний мехнат миграцияси концепциясининг яратилганлиги тахлил этилган.

Калит сузлар: миграция, ёшлар маънавияти, маънавий мухит, мехнат мухожирлари, мехнат миграцияси.

ABSTRACT

In this article, the influence of population migration on the spirituality of young people in the Republic of Uzbekistan, the nature of reforms in the field of migration in New Uzbekistan, the fact that migration is the cause of the transformation of the national moral value system established in our society, the existing problems in this area and the tasks necessary to solve them, the interaction of the spiritual environment and population migration in our country in the future Research problems are discussed. In particular, the reforms implemented in the migration policy in our country in recent years, the establishment of mutually beneficial cooperation relations with Uzbek diasporas abroad, the establishment of a training system for labor migrants in special training courses before migration, and the creation of the concept of safe, orderly and legal labor migration were analyzed.

Keywords: migration, youth spirituality, spiritual environment, labor migrants, labor migration.

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journa

258

КИРИШ

Миграция ходисаси XXI асрга келиб дунё сиёсий ландшафтининг узгариб кетишига сабаб булаётган энг йирик глобал муаммолар каторидан урин эгаллади. Зеро, миграцияга сабаб булувчи манбалар орасида сиёсий омилнинг мавкеи мисли курилмаган даражада ортиб бормокда. Айни пайтда глобаллашувнинг салбий таьсири ва окибатлари туфайли миграция жараёнлари мохиятан мураккаблашиб, ута зиддиятли тус олмокда. Сунгги йилларда ривожланган давлатларда миграция муаммосини хал килиш учун иктисодий ва сиёсий чора-тадбирлар кураётганлиги хакидаги далиллар миграция борасидаги замонавий ёндашувлар, концепцияларни киёсий тахлил этиш, глобаллашув турли таъсирларини кучайиши шароитида руй бераётган миграция ходисасидаги етакчи тенденцияларни асослашга алохида катта эътибор каратиш зарурати мавжудлигидан далолат беради.

АДАБИЁТЛАР ТАДЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистонлик олимлардан Э.М.Мухиддинов, С.А.Ишанходжаев, Л.Х.Исоков, Ш.Т.Тилябаева каби тадкикотчилар миграциянинг мамлакатимизга таъсири, ушбу феноменнинг ижтимоий, хукукий, сиёсий окибатлари каби жихатларини урганишган. Ф.Я.Пармоновнинг илмий изланишларида миграция жараёнлари трансформациясига таъсир курсатувчи ижтимоий омилларни тадкик этилиб, соха буйича мутасадди ташкилотларнинг миграцияга оид фаолияти самарадорлигини оширишга эътибор каратилган. Д.А.Маджидова, Д.F.Хусанова, А.А.Базаров, Б.А.Акбаров, Н.Х.Зохитова, М.Ш.Яхняева, Н.М.Сайдалиева, Д.Муйдинов, С.Алимовлар томонидан мехнат мигрантларини ижтимоий куллаб-кувватлаш ва реинтеграция килишнинг ижтимоий-психологик жихатлари урганилиб, илмий-амалий тавсиялар такдим этилган .

Тадкикотда билишнинг анализ ва синтез, умумлаштириш, ижтимоий суров, киёсий тахлил усулларидан, шунингдек, тарихийлик, узаро алокадорлик, тизимлилик тамойилларидан фойдаланилган.

МУДОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Дархакикат, бугунги кунда халкаро микёсдаги асосий мавзулардан бири халкдро миграция масаласидир. Халкаро миграция борасидаги тадкикотлар икки парадигмадан келиб чикмокда. Биринчи ва асосий парадигма бу миграциянинг келиб чикцш сабабларини урганувчи йуналиш, иккинчи парадигма эса миграциянинг таъсирини урганувчи йуналиш хисобланади.

Бундай икки хил ёндашувни асослайдиган булсак, бугунги кунда миграция глобал мицёсда ошиб бораётганлиги, хар бир минтака ва давлатда хорижликларни учратиш одатий

October, 2022

259

холга айланаётганлиги, бу нафакат иш ёки таълим олиш максадларида балки, туризм, соFликни саклаш ёки умуман яшаш каби бир канча максадларда ривожланиб, кенгайиб бораётганлиги ва бу бир имкониятлар эшиги сифатида куз олдимизда гавдаланишини таъкидлашимиз мумкин. Шу билан биргаликда, халкаро миграциянинг чегара билмай усиб бориши, куплаб муаммоларни хусусан, террорчилик хавфларининг ошиб бориши, ноконуний миграция ва одам савдоси каби жиноятларнинг содир этилиши, миллий анъана ва кадриятларга путур етказадиган куп маданиятли жамиятларнинг пайдо булиши ва бунга карши баъзи давлатларда ксенофобия, иркчилик каби социал-психологик муаммоларнинг хам манбасига айланаётганлигини таъкидлашимиз мумкин.

Замонавий дунёда глобаллашув тенденциялари Ер сайёрасида яшаётган хар бир инсон хаёти, турмуш тарзига уз таъсирини курсатмокда. Жумладан, постиндустриал жамиятда ахоли миграцияси хам глобаллашиб, дунёнинг деярли барча минтакалари, мамлакатлари, жамиятларини уз домига тортмокда. Мамлакатлар ё мигрантларни кабул килувчи реципиент давлатга ёки уларни халкаро майдонга такдим этувчи донор мамлакатга ёхуд бир вактнинг узида хам реципиент, хам донор давлатга айланмокда, бу жараёндан хеч кайси давлат четда колгани йук. Хусусан, бугунги глобал миграция жараёнлари Узбекистон Республикасида хам давлат ва жамиятнинг иктисодий, ижтимоий, маънавий, маданий, сиёсий фаолиятига хам бевосита, хам билвосита уз таъсирини утказмокда.

Мустакилликнинг дастлабки йилларидаги ишсизлик, иктисодий кийинчиликлар, ижтимоий химоя тизимидаги камчиликлар каби муаммолар сабабли Марказий Осиё республикаларида, шу жумладан, Узбекистон Республикасида хам мехнат миграцияси иктисодий ва ижтимоий муаммоларнинг ечимларидан бири сифатида кабул килинган. Бугунги кунга келиб эса Узбекистон халкаро микёсда асосан эмигрант яъни мигрантларни такдим этувчи мамлакатга айланди. Статистик маълумотларга кура, 2022 йил 1 октябрь холатида Узбекистон Республикасининг доимий ахолиси сони 35,8 миллион нафардан ортик. Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузуридаги Ташки мехнат миграцияси агентлигининг маълумотига кура, 2021 йил январь ойи холатида 1,7 млн нафар юртдошларимиз мехнат мухожири сифатида чет элда мехнат килмокда. Демак, расмий маълумотларга асосланиб, Узбекистоннинг мехнатга лаёкатли ёшдаги умумий ахолисининг деярли 8,5 фоизи, доимий уртача ахолининг эса деярли 5,0 фоизини ишлаш максадида мамлакатни конуний тарзда тарк этган деб хисоблашимиз мумкин. ^олаверса, таълим, даволаниш каби максадларда чет элга кетган, бошка давлатда камида уч ой истикомат килган инсонлар хам мигрант сифатида тасниф

October, 2022

26O

килинади. Баъзида эса узбекистонлик мигрантлар иммиграцион тартибларга хилоф равишда (иллегал миграция) ёки миграция максадини узгартирган холатда курсатиб (масалан, туризм, шахсий максадлар каби) мамлакатни тарк этишади. Афсуски, мамлакатимизда хозирча ташки мигрантларнинг аник микдорини тахлил килган маълумотлар базаси ёки статистик хисоботлар мавжуд эмас. ^андай асос билан бошка мамлакатга кетилишидан катъий назар, ташки миграция маълум даражада жамиятимиздаги маънавий мухитга таъсир этмокда. Инсонларнинг бошка давлатлар, ижтимоий ва маънавий мухит, кадриятлар тизими билан алокага киришиши факатгина узларининг такдирига эмас, давлат ва жамиятнинг келажагига, хусусан, мамлакатдаги маънавий мухитнинг тараккиётига хам уз таъсирини курсатади. Шу сабабли хам, Узбекистан Республикасида давлат миграция жараёнини, фукароларнинг ишлаш, таълим олиш максадида чет элга кетишларини, хорижда истикомат килишларини хамда кайтиб келишларини тартибга солишнинг маълум тизими шакллантирилган. Давлатнинг миграцион сиёсати умуминсоний ва миллий ахлокий кадриятлар, инсонпарварлик, миллатпарварлик, ватанпарварлик, халклараро хамжихатлик, баFрикенглик каби ахлок тамойилларига асосланади. Хусусан, мамлакатимизнинг миграция билан боFлик конунчилик тизими хам гуманизм, миллатпарварлик, ватанпарварлик каби ахлокий тамойиллар асосида шакллантирилган.

Узбекистонда мигрант ота-онанинг фарзандлари купинча васийлар вазифасини бажаруви кариндош-уруFлар, оила аъзоларининг карамоFида коладилар. Бундай болалар ривожланиш нуксонлари, психосоциал ва хиссий муаммоларга дуч келиши мумкин булиб, бунда ота-оналарнинг сафардалиги болага Fамхурлик килишда муаммолар туFдиради. Ота-оналарнинг миграцияси, хусусан, боланинг таълимига, соFлигига ва ижтимоий холатига салбий таъсир курсатиши кузатилмокда. Ота-оналарнинг сафарда булиши боланинг овкатланиши, таълим олиш даражасига салбий таъсир килиши хамда депрессия холатини келтириб чикариши мумкин булган уй юмушлари ва унинг зиммасига юклатилган масъулият боланинг эрта улFайишига сабаб булади.

Ота-оналарнинг миграцияси болаларнинг ижтимоий химоя килиш, сифатли таълим олиш, ота-она тарбиясини олиш ва жамиятда иштирок этиш хукукларини амалга ошириш имконини бермайди. Миграциянинг ижтимоий окибатларини тан олиш, васийллар карамоFида колган болаларга ота- она миграциясининг салбий таъсирини камайтиришга каратилган далилларга асосланган сиёсат ва дастурларни кабул килишдаги мухим кадамдир. Шу маънода, миграция болаларнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бола хукуклари туFрисидаги конвенциясида кузда тутилган химоя килиниш, таълим олиш, жамиятдаги иштироки ва мустакил карорлар

October, 2022

261

кабул килиш хукукларини кафолатлай олмайди (UN-CRC, 1989).

Умуман олганда, куп сонли оилаларнинг фикрига кура, миграциянинг ижобий таъсири салбий таъсиридан кура салмоклидир. Чет элда ишлайдиган оила аъзолари томонидан юборилган пул жунатмалари оилаларнинг иктисодий заифлигини камайтириши мумкин. Тадкикотлар шуни курсатадики, утказилаётган молиявий маблаFлар эвазига оилалар уз турмуш шароитларини яхшилашлари, укув материалларини сотиб олиш, соFликни саклаш хизматларидан ва бошка шу каби имкониятлардан фойдаланишлари мумкин.

Аммо, пул утказмалари оилаларнинг эхтиёжларини, хусусан болаларнинг психологик фаровонлигини тулик кондириш учун етарлими ёки йукми хануз тасдикланмаган. Ота-оналарнинг миграцияси сабабли, назоратсиз колган болалар оиланинг бузилиши окибатларидан жабр чекишлари, етарлича Fамхурлик курмасликлари ва институтилизация хавфига дуч келишлари мумкин. Бу, айникса, болаларнинг психологик ва хиссий саломатлигига таъсир килиши мумкин.

Баъзи холларда, болалар одатда ака-ука ва опа-сингилларга Fамхурлик килиш, уй юмушларини бажариш ва кишлок хужалиги ишлари каби катталар томонидан бажариладиган ишларга жалб килиниб, бу уларнинг таълим олиши ва буш вактларини утказишларига халакит бериши мумкин.

Хусусан, тадкикотлар давомида болалар учраши мумкин булган учта асосий потенциал салбий таъсир аникланди:

1. Болага Fамхyрлик килиш. Тадкикотлар шуни курсатадики, узбекистонлик мехнат мухожирларининг аксариятининг фарзандлари булишига карамай, улар ёлFиз узлари миграция килишни афзал курадилар ва куп холарда болаларни ота-онанинг бири ёки биронта кариндошнинг назорати остида колдирадилар ёки баъзи холларда уларни интернат шаклидаги муассасаларга жойлаштирадилар.

Оталар миграция килганида, оналар одатда болаларнинг асосий хомийси хисобланади. Ота- она миграция килган холларда кариндошларнинг васий сифатида жалб килиниши энг кенг таркалганлигини кузатиш мумкин. Куп холларда, кариндошлар томонидан курсатиладиган Fамхурлик болалар учун энг хавфсиз ва баркарор мухит саналади. Бирок, бундай васийлик расмий равишда расмийлаштирилмайди ёки тегишли органларда руйхатдан утказилмайди ва васийлар иктисодий муаммоларга дуч келган холатларда, болалар бепарволик, эксплуатация ва тахкирлаш хавфи остида коладилар.

2. Болаларнинг психологик холатига таъсири. Оиладаги вазиятдан катъи назар, болаларнинг аксарияти миграция пайтида ота-оналарини соFинадилар. Тадкикот натижалари шуни курсатадики, ота-оналарнинг миграцияси болаларнинг эмоционал фаровонлигига

October, 2022

262

энг жиддий таъсир курсатади.

Тадкикот шуни курсатдики, оталар миграцияси болаларнинг эмоционал фаровонлигини энг паст курсаткичга олиб тушади: отасиз яшаган болаларнинг аксарияти кайфиятнинг тушиши ва Fамгинлик хисси вужудга келишини кайд этишди. Бундан ташкари, кам таъминланган оилаларда ота-оналарнинг сафарда узок вакт булишлари хам болаларнинг хиссий холаига салбий таъсир курсатади. Болалар ота-оналарини кумсаган холларда, улар стресс холатига тушиб, бу уз навбатида уларнинг кайфиятлари ва фъел-атворларидаги узгаришларга сабаб булади ва болаларнинг психологик фаровонлигининг бошка жихатларига салбий таъсир курсатади.

3. Болаларнинг химояси ва фаровонлигига таъсири. Ота-оналар миграция килиб, уз фарзандларини ташлаб кетишга мажбур булганларида, уларнинг фаровонлиги ва химоясига жиддий зиён етади.

Тахлиллар шуни курсатадики, васийлар одатда болаларни тарбиялаш ва назорат килишнинг турли усулларидан фойдаланадилар. Болаларнинг 7 фоизга якини жисмоний жазолалардан, уч фоизи оиладаги зуравонликлардан ва 6 фоизи мактабдаги тахкирлашлардан азият чекади.

Болаларнинг учдан бир кисми ота-оналарининг миграциясидан сунг уз зиммаларига уй юмушлар, болаларни парвариш килиш ва ака-ука ва опа-сингилларга Fамхурлик килиш билан боFлик булган кушимча мажбуриятларни оладилар. Болаларнинг узлари кушимчаюмушларни укиш ёки хаётнинг бошка сохаларига халакит берадиган омиллар каторига кушмайдилар. Шунга карамай, тахлил шуни курсатадики, уй юмушлари куламининг кенгайиши болаларнинг кайфиятига салбий таъсир курсатади.

ХУЛОСА

1. Мигрант оилалардаги болаларни кариндошлари томонидан васийликка олинишини таъминлаш зарур. Ахолига ушбу жараённи амалга оширишида куйидаги чора-тадбирлар кул келиши мумкин:

• Расмий васийлик ва уни расмийлаштирмасликнинг салбий окибатлари туFрисида оилалар ва жамоалар уртасида тарFибот-тушунтириш ишларини ташкил этиш.

• Руйхатга олиш ва хужжатларни туплаш жараёнида васийларга ёрдам бериш

• Васийликни расмийлаштириш жараёнини оддийлаштириш

• Хукукий кумак ва маслахатлар таклиф килиш

2. Болалар ва уларнинг оилалари учун мехнат миграциясининг даражаси ва унинг окибатларини тушуниш

October, 2022

263

учун Узбекистон хукуматидан кyпpок миллий тадкикотлаp yтказилиши талаб этилади. Масалан, интеpнат шаклидаги мyассасалаpга жойлаштиpилган мигpация таъсиpига yчpаган болалаp хамда зУpавонлик ва камситиш кypбонлаpи бyлган болалаpга алохида эътибоp каpатилиши шаpт.

3. Кам таъминланган оилалаpни кУллаб-кyвватлаш учун этаpли pесypслаpни ажpатиш ва бундай дастypлаpнинг таъс^ини кузатувчи монитоpинг механизмлаpини такомиллаштиpиш оpкали Узбекистонда ижтимоий химоя тизимини миллий ва минтакавий даpажада такомиллаштиpиш.

4. Одамлаpнинг бошка мамлакатга ëки минтакага мигpация килишга каpоp килишлаpидан аввал, yлаpни миллий мехнат бозоpида мавжуд бyлган имкониятлаp хакида хабаpдоp килиш. Махаллий фабpикалаp, феpмеpлик хyжаликлаpи ва бошка сохага ихтисослашган коpхоналаp сони ошиб, мамлакатда иш кучига булган талаб Уси6 боpаëтган биp давpда, ахолига доимо хам мавжуд имкониятлаp тyFpисида маълумот беpилмайди ëRM yлаp этаpли кyникмалаpга эга эмас. Мавжуд иш жойлаpи хакида кенгpок маълумт таpкатилиб, мигpация килишни yйлаëтган шахслаp, айникса фаpзандли аëллаp учун касбий тайëpгаpлик кypслаpи ташкил этилиши мумкин.

5. Тиббий хизматлаpдан бутун Узбекистон бyйлаб фойдаланиш имкониятлаpини яхшилаш, бунда олис хyдyдлаpда жойлашган оилалаpни самаpалиpок камpаб олишни таъминлаш. Хде б^ вилоятда мобил тиббий пyнктлаpини ташкил килиш ва жамоа аъзолаpининг билимлаpини ошиpиш ечим 6улиши мумкин. Мажбypий эмлашлаp жадвалига А гепатитига каpши вакциналаpни киpитиш ва y билан баpча болалаpни бепул таъминлаш (батафсил маълумот олиш учун кенг ми^сда эмлаш бyйича тадкикотлаp yтказинг).

6. Вилоятлаp даpажасида 0 дан 6 ëшгача бyлган болалаp учун мактабгача таълим хизматларини яхшилаш. Кичик ë^^ra болалаpни мактабгача таpбия мyассасалаpи хизматлаpи билан камpаш оналаpга ишга жойлашиш имкониятлаpини кенгайтиpади. Кам таъминланган оилалаpга хусусий хизматлаpдан фойдаланиш ва заpyp вакциналаpни олиш учун сyбсидиялаp ажpатиш.

7. Узбекистон бyйлаб нoрасмий таълим дастурларининг хилма-хиллиги, оммавийлиги ва yлаpдан фойдаланиш имкониятини юкоpи малакали мyтахассислаp ва мактаблаp билан доимий алокалаp асосида таъминлаш тавсия этилади. Ушбу кумак ота-оналаp мигpациясининг таъсиpига энг куп yчpайдиган кичик ëшдаги болалаpнинг ëши ва эхтиëжлаpини хисобга олиши кеpак.

8. Мигpант оилалаpи болалаpнинг зиммасига yлаpни ноpасмий таълим жаpаëнига жалб килинишига тускинлик килиши мумкин булган оpтикча уй юмyшлаpи тушмаслиги

October, 2022

264

учун кундалик уй ишларини бажаришда кушимча ёрдам ва курсатмалар билан таъминланишлари зарур.

9. Мактаблар ва махаллаларда (шу жумладан, мухожир оилалардаги болалар билан бирга) хавф остида булган болаларни аниклаш, бахолаш ва ижтимоий хизматларга йуналтиришнинг аник тизимини ишлаб чикиш жуда мухимдир. Махаллаларда болаларни ижобий тарбиялаш мавзусида умумий таълим кампаниялари уюштирилиши зарур (мисол учун, зуравонликсиз самарали тарбиялаш усуллари, раFбатлантириш ва самарали мулокот килиш куникмалари).

Миграция болаларнинг эмоционал фаровонлигига энг жиддий зарар келтирганлиги сабабли, мактабларда, коллежларда ва махаллий жамоаларда миграция таъсирига учраган болаларга профессионал психо-социал ёрдам хизматларини ривожлантириш ва кенгайтириш жуда мухимдир. Ушбу ёрдам ёшга караб мослаштирилиши ва ота-она миграцияси таъсиридан энг куп азият чекган ёш болаларга каратилиши лозим. Мактабларда ишлайдиган психологларга маълум бир максадли гурух, хусусан, мухожирларнинг болалари билан ишлаш буйича кушимча укув машFулотлари ташкиллаштирилиши шарт. Мактабларда тахкирлашларга карши курашиш ва хавфсиз укув мухитини таъминлаш буйича комплекс дастурлар ва стратегиялар ишлаб чикиш шарт.

REFERENCES

1. https://parliament.gov.uz/uz/events/committee/34644/

2. Алимов Сардор Комил уFли Ахоли миграцияси ижтимоий-ахлокий мухит трансформацияси омили сифатида. Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. 2022. http://library.ziyonet.uz/uz/book/123332

3. «Узбекистонда болалар ва ёшларини ижтимоий химоя килиш миллий тизимини яратиш». ЮНИСЕФ хисоботи (2020) https:// www.unicef.org/uzbekistan/en/reports/building-national-social-protection-system-fit-uzbekistans-children-and-youth

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journa

265

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.