Научная статья на тему 'ОИЛАЛАР МУСТАҲКАМЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МИГРАЦИЯ ТАЪСИРИДА ЮЗАГА КЕЛУВЧИ ХАТАРЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ОИЛАЛАР МУСТАҲКАМЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МИГРАЦИЯ ТАЪСИРИДА ЮЗАГА КЕЛУВЧИ ХАТАРЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
193
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хавфсиз ҳудуд / хавфсиз маҳалла / хавфсиз болалик / хатарлар / оммавий маданият / оила / дистант оила / ота-она / бола / меҳнат миграцияси / ўзини-ўзи бошқариш органи. / safe area / safe mahalla / safe childhood / risks / mass culture / family / distant family / parents / child / labor migration / citizens' self-government bodies.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — D. Madjidova

Мазкур мақолада “хавфсиз ҳудуд” ва “хавфсиз маҳалла” тамойили асосида оилалар барқарорлигига салбий таъсир кўрсатувчи омиллар ва уларни бартараф этишнинг муҳим жиҳатлари таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада миграция таъсирида юзага келадиган хавфларнинг олдини олишда ўзини-ўзи бошқариш органларининг вазифалари ифодаланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT DIRECTIONS FOR PREVENTING RISKS CAUSED BY MIGRATION IN ENSURING THE STRENGTH OF FAMILIES

The article analyzes the factors that negatively affect the stability of families, and important aspects of their elimination on the basis of the principles of “safe territory” and “safe mahalla”. The article also describes the role of self-government bodies in preventing the risks associated with migration.

Текст научной работы на тему «ОИЛАЛАР МУСТАҲКАМЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МИГРАЦИЯ ТАЪСИРИДА ЮЗАГА КЕЛУВЧИ ХАТАРЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

 2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

ОИЛАЛАР МУСТА^КАМЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МИГРАЦИЯ ТАЪСИРИДА ЮЗАГА КЕЛУВЧИ ХАТАРЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ

МУ^ИМ ЙУНАЛИШЛАРИ Маджидова Дилдора Абдухамидовна

педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим, Узбекистон Педагогика фанлари илмий тадкикот институти булими мудири https://doi. org/10.5281/zenodo.6908328 Аннотация. Мазкур мацолада "хавфсиз уудуд" ва "хавфсиз ма^алла" тамойили асосида оилалар барцарорлигига салбий таъсир курсатувчи омиллар ва уларни бартараф этишнинг му^им жщатлари та^лил цилинган. Шунингдек, мацолада миграция таъсирида юзага келадиган хавфларнинг олдини олишда узини-узи бошцариш органларининг вазифалари ифодаланган.

Калит сузлар: хавфсиз уудуд, хавфсиз ма^алла, хавфсиз болалик, хатарлар, оммавий маданият, оила, дистант оила, ота-она, бола, ме^нат миграцияси, узини-узи бошцариш органи.

ВАЖНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ РИСКОВ, ВЫЗВАННЫХ МИГРАЦИЕЙ, В ОБЕСПЕЧЕНИИ ПРОЧНОСТИ СЕМЕЙ Аннотация. В статье анализируются факторы, негативно влияющие на стабильность семей, и важные аспекты их устранения на основе принципов «безопасной территории» и «безопасной махалли». Также в статье описывается роль органов самоуправления в предотвращении рисков, связанных с миграцией.

Ключевые слова: безопасная территория, безопасная махалля, безопасное детство, риски, массовая культура, семья, дистантная семья, родители, ребенок, трудовая миграция, органы самоуправления граждан.

IMPORTANT DIRECTIONS FOR PREVENTING RISKS CAUSED BY MIGRATION IN ENSURING THE STRENGTH OF FAMILIES Abstract. The article analyzes the factors that negatively affect the stability of families, and important aspects of their elimination on the basis of the principles of "safe territory " and "safe mahalla". The article also describes the role of self-government bodies in preventing the risks associated with migration.

Keywords: safe area, safe mahalla, safe childhood, risks, mass culture, family, distant family, parents, child, labor migration, citizens' self-government bodies.

КИРИШ

Х,ар бир инсон хукукий давлатда яшар экан, соли; туловчи ва урнатилган конун-коидаларга, уз фукаролик хукук ва мажбуриятларига риоя этувчи фукаро сифатида узи ва уз фарзандлари учун хавфсиз худудда яшаш имкониятига эга булиши лозимдир. Давлатда хавфсизлик таъминланиши даражасини ахборот майдонидаги, масалан ОАВ, ижтимоий тармоклардаги хабарлар буйича бахолаймиз, бунда хар бир содир булган вокеа-ходисаларга карши курашиш ва олдини олиш буйича ижтимоий суров, талаб шаклланиб боради. Хавфсизликка оид суров содир булган вокеа-ходиса тугрисидаги хабарнинг чин эканлигида муваффакиятли булади ва унинг тахлили асосида аник ижрочиларга нисбатан амалий талаблар илгари сурилади. Мазкур жараён хакикатда самарали амалга ошиши учун кандай чора-тадбирлар таъминланиши талаб этилади?

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

Хрзирги кунда экологик муаммолар билан бир каторда инсоният фирибгарлик, компьютер фирибгарлиги ва терорризм, "оммавий маданият" каби антропоген хусусиятдаги хатарларга дуч келмокда, улар уз навбатида хавфсизлик чораларини кучайтириш - ахборотни химоялаш, фирибгарликни аниклашни хамда ижтимоий тармоклардаги таргиботларнинг олдини олиш буйича янада жиддий кампаниялар, чора-тадбирларни талаб этмокда. Шу сабабли бундай муаммоларга кандай ечим топиш мумкинлиги бугунги куннинг долзарб масаласи хисобланади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Биз хавфсизликда эканлигимизга ва ташки шароитларга тезкор мослаша олишимизга ишонч хосил килиш учун ахолига мумкин булган хатарлар тугрисидаги маълумотларни мунтазам етказиб бориш, уларни бартараф этиш, доимий узгариб борувчи потенциал салбий омилларга мослашиш, бундай хатарларни уз вактида аниклашнинг самарали методларини яратиш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш мухимдир.

Бизнингча, "Хавфсиз махалла" тушунчаси остида атроф-мухит, саломатлик, хавф-хатардан, тахдидлардан йироклик хусусиятлари билан бир каторда, биз аввало "Хавф-хатардан холи оила", "Хавфсиз цушничилик", "Хавфсиз болалик" каби мухим омилларга алохида эътиборимизни каратишмиз зарур. Айнан оиланинг фаровон ва осойишталиги, болаларнинг тинчлик-хотиржамлиги ва барча асосий эхтиёжлари таъминланганлиги асосида жиноятлар, зурлаш, мажбурлашлар, уруш-жанжаллар, низолар, ажримлар содир булмайдиган ёки жуда кам содир булиши мумкин булган махалла ва жамиятни барпо этишимиз мумкин. Чунки тадкикотлар ва статистик маълумотлардан маълумки, хулки огишган, уюшмаган ёшлар купрок нокобил, нотулик оилаларда вояга етишлари хам асосий сабаблардан хисобланади.

Шу тарика, «хавфсиз болалик» - бу болалар ва катталар учун болаларда хавфсиз хулк-атвор маданиятини тарбиялаш масалалари буйича олдини олувчи чора-тадбирлар мажмуидир. Болалар узлари учун атроф-мухитда кандай хатарлар, тахдидлар мавжудлигини тушунишлари, хавфсиз хулк-атвор коидаларини билишлари зарур. Бунда ота-оналар уз фарзандларининг хавфсизликлари учун жавобгарлик даражаларини англашлари мухим омил хисобланади.

Шу сабабли куп асрлик тарихга эга булган миллий кадриятларимизни саклаш ва таргиб килиш, ёш авлоднинг маънавий-маърифий тарбияси оркали турли тахдидлар, зарарли окимлар, "оммавий маданият" таъсирига дучор булмасликлари учун аввало ота-оналар, махалла ва таълим-тарбия муассасаларининг масъуллигини таъкидлаш лозим. Турли зарарли окимлар, "оммавий маданият"нинг ёшлар онгини захарлашида ижтимоий тармоклар билан бир каторда болаларнинг ота-она назоратисиз ёки ота-она карамогисиз колиши холатлари хам асосий сабаблардан бири эканлиги ачинарлидир. Айникса, ота-онанинг даромад излаб фарзандларини уз юртида колдириб кетишлари бунга яккол мисолдир. Бунда икки омил - хориж давлатидаги урф-одат, маданиятнинг махаллалар, оилаларимизга кириб келиши, фарзандларимиз тарбиясига сингиб бориши хамда ота-она назоратисиз колган болаларнинг таълим-тарбиясида ота-онанинг уз масъулиятини тулик амалга оширмаслиги, эр-хотин муносабатларидаги муаммолар каби салбий холатлар юз бермокда.

А.Л.Цинцарнинг фикрича, хозирги замонда оиланинг янги тури - "вактинча ажралган" ёки "дистант оилалар" тури пайдо булган. Бундай оилалар сунгги йилларда

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

куп учраб, улар оиланинг мукобил шаклига хам айланиб бормокда [9]. Дистант оилалар муаммолари Ф.А.Мустаева, В.С.Торохтий [8], Д.И. Пенишкевич [7] каби тадкикотчи олимларнинг ишларида уз аксини топган. Мазкур тадкикотчилар касбий фаолияти сабабли турмуши алохида булган эр-хотинлардан иборат оилаларни ажратганлар. Л.В.Боярин уз тадкикотида дистант оилалар функциялари ва улар юзага келишининг сабабларини ажратади [2].

А.Л.Цинцарнинг фикрича, дистант оила - бу ота-оналардан бири оиланинг шароитини яхшилаш максадида узок даврга бошка шахар, мамлакатларга кетиб ишлаётган оилалар хисобланади. Дистант оиладаги ота-онанинг фарзандлари билан мулокоти доимий булмай, бу усмирнинг шахс сохаси ривожланишидаги бузилишларга ва узини англаши сохаси шаклланишига таъсир курсатади [9].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Болаларнинг тулик оилада тарбияланмаслиги, уларни бошка кариндошларга колдириб кетиш, уларнинг оилада шаклланадиган, ижтимоий интеграция учун мухим булган куникмаларни эгаллай олмаслиги, уз хиссиётларини бошкара олмаслиги хамда шахслараро муносабатларни шакллантира олмаслигига олиб келиши мумкин. Ота-онаси ва якин кариндошлари томонидан эътиборсиз колиб кетиши уларда хулк-атворнинг бузилиши, хусусан, девиант хулк-атворнинг ривожланишига олиб келиши мумкин.

Мех,нат шароитлари ва хатарлар. Купчилик мигрант аёллар иш жойида нокулай шароитларга дуч келиши мумкин. Асосий салбий омилларга: очик хавода ёки маълум ишлаб чикариш воситалари билан боглик булган нокулай иш шароитлари, тунги иш, дам олиш ва тушлик учун танаффуслар булмаслиги, огир юклар кутариш, санитария шароитларининг булмаслиги киради. Шунингдек, купчилик иш берувчилар мехнат мигрантлари бетоб булганда ёки жарохат олган такдирда харажатларни уз зиммаларига олишни истамайди.

Купгина оилаларда маълумот йуклиги ва бундай ёрдамга эхтиёж ва хукукни асослашда кийинчиликлар мавжудлиги сабабли кам таъминланган оилалар учун ижтимоий ёрдам ва имтиёзлардан фойдаланиш имконияти йук. Пул утказмалари оилаларнинг эхтиёжларини, хусусан болаларнинг психологик фаровонлигини тулик кондириш учун етарли ёки етарли эмаслиги тасдикланмаган. Ота-оналарнинг миграцияси сабабли, назоратсиз колган болалар оиланинг бузилиши окибатларидан жабр чекишлари, етарлича гамхурлик курмасликлари, назоратсизлик окибатида турли зарарли окимлар таъсирига тушиб колишлари мумкин. Бу, айникса, болаларнинг психологик ва хиссий саломатлигига таъсир килиши мумкин. Шу билан биргаликда оиладаги вояга етган эркакларнинг (ота, ака-укалар) хорижга кетиб, уз юртидаги оиласида хотин-кизлар ва уларнинг кичик ёшдаги болаларининг ёлгиз колиши окибатида хам турли ижтимоий, маиший, психологик кийинчиликлар юзага келиши мумкинлигига махалла фаолларининг эътиборини каратишимиз зарур.

Давлат бошкаруви сохасида амалга оширилаётган кенг куламли ислохотлар ва халкаро хамкорликни ривожлантириш доирасида Узбекистонда миграция масалаларига муносабат тубдан узгарди. Хорижга ишлаш учун чикиб кетган (шу жумладан, кийин вазиятга тушиб колган) фукароларни тегишли ваколатхоналар, агентликлар томонидан хар томонлама куллаб-кувватлаш, уларнинг хукукини химоя килиш, муносиб иш шароитини яратиш каби чоралар курилмокда.

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

Лекин шунга карамай, хизматларнинг баркарорлигига эришилмаганлиги сабабли хали-хануз чет элга ишлаш максадида кетганларнинг уз юртида колган оиласи орасида давлат кумагига мухтож аъзолари мавжуд. Бу эса оиланинг бошка аъзолари орасидан хорижга кетишни режалаштирган фукаролар сони ортишига сабаб булади. Мехнат миграцияси жамиятда хамда оилалар ижтимоий-психологик муаммоларининг авж олишига хам бевосита таъсир килган омил хисобланади.

Бу оилавий тизимда - уни ташкил этувчи турли муносабатлардаги куйидаги йукотишларга сабаб булиши мумкин:

- оилавий муносабатлар тизимидаги бузилишлар: катта авлод ва кичик авлод уртасидаги жонли мулокотнинг узилиши, эр-хотин муносабатида функционал бузилишлар; ишончсизлик, ажралишлар, хиёнат;

- ота-она ва фарзанд муносабатларидаги муаммолар. Бу эса уз навбатида боланинг шахси, хиссий-иродавий сохаси, шахслараро муносабатлари хусусиятлари, ота-она обруси ва шу каби бошка муносабатлардаги муаммолар юзага келишига сабаб булади;

- ота-она ёки улардан бирининг назоратисиз колган болаларда шахс тузилмасида турли узгаришлар содир булади: узининг мансублиги сохасини англаши, якинларига нисбатан хиссий богланишнинг шаклланишидаги бузилишлар, ота -она функцияларининг оиладаги тунгич фарзандга утиши билан болаларнинг кун тартиби ва мажбуриятидаги узгаришлар, таълимий кизикишларининг суниши ва х.к.

Оилада, ота-онанинг иккиси хам, айникса онанинг мехнат миграциясида булиши, фарзандлари учун психологик огир кечиши, узини четга тортиш, ёпиклик, хулк-атворнинг ижтимоий ухшашлиги омилларининг салбий курсаткичларга эгалигини курсатди.

Жумладан, республикамизда мехнат миграциясининг оилалар баркарорлигига таъсирини урганишга каратилган тадкикот натижалари ва тахлиллар курсатишича, бугунги кунда бу йуналишда уз ечимини кутаётган бир катор долзарб муаммо ва камчиликлар сакланиб колмокда. Бунда, аввало, ташки мехнат миграциясининг оилавий муносабатларга салбий таъсири кузатилади.

Халкаро тажрибада оилавий муаммоларни хал килиш, ажримларнинг олдини олиш, болаларнинг хукук ва манфаатларини таъминлаш максадида махаллий хамжамият томонидан медиаторлар иштирокида медиация яраштириш дастурлари, оилавий гурухли конференциялар каби болалар ва оилалар билан ишлашнинг инновацион методи самарали кулланилмокда.

Боланинг усиши ва ривожланиши учун оптимал шарт, у узини химояда хис этадиган ишончли оила хисобланади. Мигрант ота-оналарнинг 62,6 фоизини оталар, 9,6 фоизини оналар ва 24,9 фоизини ота-онанинг иккаласи ташкил этади. 45% мигрантлар оилаларида камида икки фарзанди уз юртида колдириб кетилган, бунда 37% холатда ота ёки бошка кариндошларга колдирилган [3], бу болаларнинг ота-онаси билан муносабатларига хамда уларнинг ижтимоийлашуви жараёнларига салбий таъсир курсатади:

- оила аъзолари, айникса, оналар, купинча 6 ёшга тулмаган, болаларнинг ривожланишида мухим даврида болаларини ташлаб, миграция килишади. Ота-оналар купинча фарзандларини колдираётганида конун билан урнатилган тартибда уларга васий ёки хомий урнатиш чораларини курмай кетади. Айримлари фарзандини Болалар уйи,

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

Мехрибонлик уйлари каби давлат тарбия муассасасига жойлаштириш билан муаммони хал килишга харакат килади:

- болалар парваришини уз зиммасига олганларнинг карийб 45 фоизида камида иккитадан фарзанд булиб, 29 фоизида учта ёки ундан куп, 27 фоизида бир нафар бола булган. ^аровсиз колган болаларга гамхурлик килувчиларнинг энг куп фоизини аёллар ташкил этиб, улардан 61 фоизи оналар, 29 фоизи бувилар, 2 фоизи оталар ва 8 фоизи бошка кариндошлардан иборат булган.

2021 йил маълумотларига кура мехнат миграцияси ота-онаси ёки кариндошлари булган болаларнинг оиласидан узокда тулик давлат таъминотидаги муассасаларда тарбияланаётган болалар сони 935 нафарни, шундан 75 нафари ота-онасининг хар иккиласи мехнат мигрантларини ташкил этмокда. Уларнинг карийб 46,0 фоизи Самарканд (17,8%), Хоразм (14,7%), Фаргона (13,3%) вилоятларига тугри келади. Шу жумладан, 17 та Мехрибонлик уйи ва 4 та Болалар шахарчасида 158 нафар, 3 та SOS Болалар махаллаларида 20 нафар, махсус мактаб интернатларида 757 нафари тарбияланаётгани мехнат миграциясининг болалар тарбиясига таъсири улушини яккол курсатади. Болалар узок йиллар мобайнида оила мухитидан узокда, ота-онаси мехри ва гамхурлигини хис килмай усишга мажбур. Аммо бунда Бола хукуклари тугрисидаги Конвенциянинг 7, 13, 19, 20-моддалари, УзР "Бола хукуклари кафолатлари тугрисида"ги ^онуннинг 13, 24-моддалари, УзР Оила Кодексининг 65-моддасидаги боланинг оилада яшашга, хаётий куникмаларини ривожлантириш учун оилавий макбул шароитда усишга булган хукуки бузилишига сабаб булмокда.

Тадкикот натижаларига кура, ота-оналарнинг миграцияси болаларнинг хиссий-эмоционал холати ва хулк-атворига салбий таъсир курсатиши мумкинлиги аникланди. Ота-онанинг иккиси хам, айникса онанинг мехнат миграциясида булиши, уларнинг 33%га якин болалари узларини бахтсиз ва 21% хавотирланишни хис килади. Бундан ташкари, 33%га якин болаларда ота-оналарнинг бири ёки иккисининг йуклиги туфайли уй ишлари микдори ортади ва бу хам уларнинг кайфияти, жисмоний хамда психологик саломатлигига таъсир килади [4].

Бундай оиладаги болаларда турли психосоматик касалликлар (юкори нафас йуллари сурункали касалликлари, аллергик касалликлар, асаб-рухий бузилишлар, гавда тузилишидаги деформациялар, тери касалликлари, сурункали анемия, гипертиреоз ва х.к.) ривожланиши кузатилади [5]. Бундан ташкари, ота-онасининг иккиси хам хорижда ишлаган даврида уз юртида колдириб кетилган болаларининг соглигини назорат килиш, касалликларини уз вактида аниклаш, саломатлигини тиклаш буйича тегишли мутахассисларнинг хамкорлиги, ёрдами ва масъуллиги белгиланмаган.

Мигрантлар болаларининг келажакдаги саломатлиги хавф остида булиши мумкинлигини таъкидлаш лозим, чунки 1 ёшгача булган тахминан 14% болалар вакциналар олмаган, бу эхтимол васийларнинг хабардор эмаслиги ёки иммунология марказларига бориш имконининг йуклиги билан боглик. Болаларнинг карийб 37 фоизи кариндошлари карамогида яшайди. Васийларнинг факатгина 28 фоизи болалар учун ижтимоий хизматлар мавжудлиги хакида хабардор булиб, уларнинг атиги 19 фоизига турли хил хизматлар томонидан ижтимоий ёрдам курсатилади [3].

Миграция вояга етмаганларнинг оналик мехрини курмай усиши билан бир каторда, кариндошлар томонидан тахкирланиб усишига хам сабаб булиши мумкин. Ота-она

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

якинларига фарзандини ишониб колдириб кетган, уларнинг таъминоти учун пул жунатиб турган булсада - болаларнинг ёш, индивидуал хусусиятлари, оилада урнатилган муомала хусусияти, оиладаги катталарнинг болаларга нисбатан эътибори, гамхурлик даражаси -уларнинг ижтимоийлашувига турлича таъсир килган [6]. Бунда куйидаги педагогик-психологик омиллар таъсирини ифодалаш мумкин:

оила аъзоларининг болага нисбатан жисмоний, психологик купол муносабат курсатиши;

ота-онаси йук вактида 12% болалар имтиёзлардан махрум килинган, 3% телба, дангаса ва шу каби сузлар билан камситилган, 8% болаларга нисбатан купол муносабатда булинган. 7% болаларнинг айтишича, ота-оналари сафарга кетганларидан сунг васийлар томонидан кулланиладиган жисмоний жазолар уларнинг жисмоний ва рухий саломатлиги учун турли хавфлар тугилишига сабаб булади;

кун давомида боланинг нималар билан бандлиги назорат остига олинмаганлиги ва бошкалар.

МУ^ОКАМА

Ота-она ва фарзанд муносабатларига салбий таъсир килган куйидаги педагогик-психологик омилларни ажратиш мумкин [1]:

боланинг кичик ёшлигидан оиланинг бошка аъзоларига колдирилиши; оила аъзолари уртасидаги келишмовчиликлар; ота-онанинг хорижда ишлаш даврининг узоклиги;

болалар онгига оиласининг бошка аъзолари томонидан ота-онасига нисбатан норозилик хиссининг сингдирилиши;

кайнона, кайногачи, кайни сингиллар ва келин муносабатларидаги зиддиятларнинг боланинг онага нисбатан кайфияти, муносабатига сингдирилиши;

ота-она томонидан жунатилаётган моддий бойликларнинг бола ихтиёрига берилиши ёки узок вакт мобайнида боланинг моддий таъминотсиз колиши;

боланинг тарбиясида кийинчиликларга учраган кариндошлари уни Мехрибонлик уйига ёки унинг тарбияси сабабли ихтисослаштирилган укув-тарбия муассасасига жойлаштирилиши ва х.к.

Юкорида тахлил килинган мехнат миграциясининг оилалар баркарорлигига таъсирини аниклаш, кийин вазиятлардаги оилаларга комплекс кумаклашиш максадида фукаролар йигини раиси, унинг хукук-тартибот масалалари хамда унинг оила, хотин-кизлар ва ижтимоий-маънавий масалалар буйича уринбосарлари ва бошкалар томонидан куйидаги асосий ижтимоий-психологик чора-тадбирлар самарали амалга оширилиши лозим деб хисоблаймиз:

1. Доимий яшаш жойини узок муддатга тарк этган шахсларни аниклаш ва хисобини юритиш, уларнинг чет элда булиш жойлари ва муддатларини аниклаш юзасидан кариндошлари билан мунтазам иш олиб бориш.

2. Хорижга ишлаш учун жунаб кетаётган оилалар фарзандлари тугрисидаги маълумотларни руйхатга олиш.

3. Ота-она ва васийларнинг Узбекистон Республикаси конунчилиги буйича хукук, мажбуриятлари таъминланишини назорат килиш.

4. Мехнатга лаёкатли аъзоларини ва хориждан кайтганларнинг иш билан таъминланишида ёрдам курсатиш.

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

5. Оила аъзоларининг холидан мунтазам хабар олиш, муаммоларини аниклаш, муаммолар буйича маслахат бериш, уларни хал этишда амалий ёрдам курсатиш.

6. Ота-онаси миграцияда даврида болаларнинг такдирларини назорат килиб бориш (васийлик ва хомийлик органлари билан хамкорликда).

7. «Оила мукаддас» эзгу гоясини таргиб килиш, оилалар ижтимоий-маиший шароитини яхшилашга кумаклашиш.

8. Узок муддат мобайнида чет элда булиб кайтган шахслар билан профилактик ишларни амалга ошириш ва бошкалар.

ХУЛОСА

Хуллас, фукаролар мехнат миграциясидан уз юртига кайтиши жараёни муваффакиятли таъминланиши, уларнинг уз юртида колган оилалари, фарандларининг холидан хабардор булиш, хатар гурухидаги оилаларни ижтимоий-хукукий куллаб-кувватлаш чора-тадбирларини самарали ташкил этиш оркали "Хавфсиз махалла" тамойилининг устувор йуналишларидан бири булган оилалар ва болалар хавфсизлиги ва осойишталигини таъминлаш мухим ахамиятга эгадир.

REFERENCES

1. Abduxamidovna, M. D., Abdurahmonovich, A. B. (2021). Analysis of the results of psychological and pedagogical research of labor migrants and their families. Middle European Scientific Bulletin, 12, 440-443. Retrieved from https://cejsr.academicjoumal.io/index.php/joumal/article/view/579

2. Боярин Л.В. Психологические особенности социально непропорционального поведения подростков из дальних семей и его коррекции Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата психологических наук, 2014 г.

3. «Влияние миграции на детей в Узбекистане» ЮНИСЕФ, 2019. www.unicef.org/uzbekistan/en/reports/study-report-effects-migration-children-uzbekistan.

4. Маджидова, Д. А. Актуальные вопросы защиты многодетных и малообеспеченных семей и детей, нуждающихся в социальной защите / Д. А. Маджидова. // Актуальные вопросы современной педагогики : материалы III Междунар. науч. конф. (г. Уфа, март 2013 г.). — Т. 0. — Уфа : Лето, 2013. — С. 8-10. — URL: https://moluch.ru/conf/ped/archive/68/3567/ (дата обращения: 26.07.2022).

5. Маджидова, Д.А. Практическое состояние социальной работы c малообеспеченными многодетными семьями в системе самоуправления граждан / Д. А. Маджидова, С. Х. Таджиева, Фарида Ахматий. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2012. — № 10 (45). — С. 296-298. — URL: https://moluch.ru/archive/45/5504/ (дата обращения: 26.07.2022).

6. Маджидова Д. Pedagogical and psychological features of parent-child relations in the families of migrant workers. - Herald pedagogiki. Nauka i Praktyka, 2021. P. 197-202.

7. Пенишкевич Д. И. Становлення та розвиток професшно'1 осв^и на Буковиш в к.18 -п.20 ст. - Чв.: Рута, 1998 р. - 48 с.; Мустаева Ф.А. Основы социальной педагогики. Академический проект, 2001.

8. Торохтий В.С. Актуальные проблемы современной социальной педагогики: (избранные статьи) / Департамент образования г. Москвы, Московский гор. психолого-пед. ун-т, Фак. социальной педагогики. - Москва: МГППУ, 2011. - 203 с.

2022

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

9. Цынцарь А.Л. Психолого-педагогические условия формирования самосознания подростков из дистантных семей. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата психологических наук, Нижний Новгород, 2015 г.

10. Jurayev, R. K., & Karakhanova, L. M. (2020). Scientific And Methodical Bases Of The Use Of Electronic Educational Resources In Teaching Biology In General Educational Schools. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(8), 3500-3505.

11. Karakhonova L. M. Using the electronic educational resources in biology lessons //INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY. - 2019. - С. 35-39.

12. Karakhanova L. M. USE OF MEDIERE RESOURCES IN THE EDUCATIONAL PROCESS OF BIOLOGY IN SCHOOLS //International Scientific Review of the problems of pedagogy and psychology. - 2018. - С. 68-70.

13. Сафарова Р. Г. и др. Укувчи-ёшларни оммавий маданият хуружларидан химоя килишнинг назарий-методологик асослари. - 2017.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. Джураев Р. Х., Карахонова Л. М. Медиаобразование как фактор повышения качества обучения школьников //Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития. - 2013. - Т. 11. - №. 2. - С. 322-323.

15. Караханова Л. 6. DEVELOPMENT OF STUDENTS'KNOWLEDGE BASED ON THE USE OF 3D EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN THE BIOLOGY EDUCATION //Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал. - 2020. - №. 2. - С. 55-59.

16. Kharaxonova L. M. SPECIFIC ASPECTS OF MEDIA EDUCATION AND ITS USE IN HIGH SCHOOLS //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 3. - С. 278-284.

17. Musokhonovna K. L. ICT-As a means of achieving new educational results in teaching natural disciplines in secondary schools //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 10. - С. 315-321.

18. ДЖУРАЕВ Р. Х., КАРАХАНОВА Л. М. Модель организации исследовательской деятельности учащихся 10 классов при преподавании физики и биологии //International journal of discourse on Innovation, integration and education. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 295-299.

19. Dzhuraev R. K., Karakhanova L. M. Model of the organization of research activities of 10th grade students in teaching physics and biology //International journal of discourse on Innovation, integration and education. - 2021. - Т. 2. - №. 01. - С. 296-300.

20. Мусахоновна Л. УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ //Science and innovation. -2022. - Т. 1. - №. B3. - С. 577-585.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.