Научная статья на тему 'МИФОЛОГИЗАЦИЯ ВА МИФОЛОГИК ТАФАККУР ИЛМИЙ ИХТИРОЛАР АСОСИ СИФАТИДА'

МИФОЛОГИЗАЦИЯ ВА МИФОЛОГИК ТАФАККУР ИЛМИЙ ИХТИРОЛАР АСОСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

217
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фан / миф / мифология / дунёқараш / мифологик тафаккур / коммуникация / психологик омил / ихтиро / кашфиёт / Science / myth / mythology / worldview / mythological thinking / communication / psychological factor / invention / discovery

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муҳриддин Абдимуратович Усманов

Ушбу мақолада мифология ва мифологик тафаккурнинг мазмуни фундаментал тадқиқотлар доирасида таҳлил этилган. Шунингдек, мифологик тафаккур бевосита дунё, жамият ва инсонни англашнинг қадимий шакли сифатида таҳлил этилган. Мифологик тафаккурнинг зарурат юзасидан, тафаккурнинг ривожи, умуман социумнинг эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда, инсон моҳиятини, табиий ва ижтимоий ҳодисаларнинг турли рамзий тизимлар орқали етказиб берилишини англаш натижасида вужудга келганлиги асосланган. Шу билан бирга, мифологик тафаккурга илмий янги ғояларнинг асоси сифатида ёндошилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MYTHOLOGY AND MYTHOLOGICAL THINKING AS THE BASIS OF SCIENTIFIC INVENTIONS

In this article, the content of mythology and mythological thinking is analyzed in the context of fundamental research. Mythological thinking has also been directly analyzed as an ancient form of understanding the world, society, and man. Mythological thinking is based on the necessity that the development of thinking is based on the understanding of human nature, the transmission of natural and social phenomena through various symbolic systems, based on the needs of society in general. At the same time, mythological thinking is approached as the basis of new scientific ideas.

Текст научной работы на тему «МИФОЛОГИЗАЦИЯ ВА МИФОЛОГИК ТАФАККУР ИЛМИЙ ИХТИРОЛАР АСОСИ СИФАТИДА»

МИФОЛОГИЗАЦИЯ ВА МИФОЛОГИК ТАФАККУР ИЛМИЙ ИХТИРОЛАР

АСОСИ СИФАТИДА

Мухриддин Абдимуратович Усманов

УзМУ таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада мифология ва мифологик тафаккурнинг мазмуни фундаментал тадцицотлар доирасида тахлил этилган. Шунингдек, мифологик тафаккур бевосита дунё, жамият ва инсонни англашнинг цадимий шакли сифатида тахлил этилган. Мифологик тафаккурнинг зарурат юзасидан, тафаккурнинг ривожи, умуман социумнинг эхтиёжларидан келиб чиццан холда, инсон мохиятини, табиий ва ижтимоий ходисаларнинг турли рамзий тизимлар орцали етказиб берилишини англаш натижасида вужудга келганлиги асосланган. Шу билан бирга, мифологик тафаккурга илмий янги гояларнинг асоси сифатида ёндошилган.

Калит сузлар: Фан, миф, мифология, дунёцараш, мифологик тафаккур, коммуникация, психологик омил, ихтиро, кашфиёт.

MYTHOLOGY AND MYTHOLOGICAL THINKING AS THE BASIS OF

SCIENTIFIC INVENTIONS

Muhriddin Abdimuratovich Usmanov

Doctoral student of National University of Uzbekistan

ABSTRACT

In this article, the content of mythology and mythological thinking is analyzed in the context of fundamental research. Mythological thinking has also been directly analyzed as an ancient form of understanding the world, society, and man. Mythological thinking is based on the necessity that the development of thinking is based on the understanding of human nature, the transmission of natural and social phenomena through various symbolic systems, based on the needs of society in general. At the same time, mythological thinking is approached as the basis of new scientific ideas.

Keywords: Science, myth, mythology, worldview, mythological thinking, communication, psychological factor, invention, discovery.

КИРИШ

Мифологизация муайян г0оя, цараш, нуцтаи-назарнинг айни замонни янгича усул ва воситалар билан узгартиришга хизмат циладиган шаклда намоён булишидир. Ижтимоий онг шаклларининг узаро уйгун холда муносиб намоён булиши тафаккурни янгилайди ва янгича ёндашувларни пайдо цилади. Бу куплаб

сохаларда инновация куллаш ва тараккиёт учун хизмат килади. Масалан, мифологизация бадиий асарлар яратиш, уларни сахналаштириш, янгича моделдаги автомобил лойихасини тайёрлаш, электроника ва робототехникада янги намуналарни вужудга келтириш каби холларда куринади. Илм-фан янгиликлар билан бойитилиши бевосита мифологик тафаккур ва мифологизация билан боFлик.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Илм-фан тараиёти замонавий мифологизация, уни тадкик килишнинг янги усуллари, шаклларини кашф килиш заруратини намоён килмокда. Шу сабабли бизнинг фикримизча замонавий мифология ва унинг ахамияти туFрисида мулохаза юритиш ахамияти жихатдан уринли. Мазкур тушунчани ижтимиоий жараёнлар махсули сифатида тадбик килган холда фикр юритар эканмиз, уз навбатида у катор ижтимоий ва психологик омилларга, жумладан, шахсининг узига хослигига хам боFлиF. Мазкур жараён айникса, иккиламчи мифологизация, яъни бадиий асарларни экранлаштиришда яккол кузга ташланади. Мифологизация жараёни тафаккур тарзи билан бевосита боFланган булади. В.М.Пивоевнинг "Мифологик тафаккур дунёни англаш усули сифатида" номли асарида хам мазкур атама билан белгиланган бешта турли ходисларни ажратиб курсатган:

- дунё хакидаги кадимий фикр, уни узлаштириш натижаси;

- диннинг бадиий безак берилган ва жонлантирилган догматик асоси;

- санъатда кулланиладиган, функционал ва FOявий жихатдан кайта тафаккур килинган, аслида бадиий образларга айлантирилган кадимий афсоналар;

- оммавий кундалик тафаккурнинг етарли даражада маълумотга эга булмаганлиги ва етарли даражада юкори ишонувчанлик билан боFлик булган нисбатан баркарор стереотиплари;

- аник максадли равишда жамоат фикрини шакллантирувчи тарFибот ва мафкурага оид такрорланувчи иборалар. Мифологик тафаккурнинг мазмунини биз тулик билишимиш учун В.М.Пивоевнинг таснифий карашларидан асос сифатида фойдаланган холда мифологик тафаккурнинг бошка хусусиятларини тахлил киламиз. Хусусан, миф индивиднинг ички ва ташки вокелигини бошкариш, тартибга солиш имконини беради ва шу тарзда индивидуал ва жамоавийни узида мужассамлаштиради. Содда тафаккур тарзида миф рамзий мавхумликдан холи булган, бирок замонавий тафаккурдан фаркли равишда

узида амалий шаклдаги ишончни ?амраб олган вокелик сифатида кабул килинади.

Мифологик тафаккур бугунги кунда хам инсон рухиятининг замирида мавжуд булиб келмокда ва инсон узи англамаган холда унинг таъсирига тушиб колади. Х,ар бир муайян маданиятда шаклланган афсоналар туплами бир-биридан деярли фарк килмайди. Янги шаклларга кирган тафаккур аслида куп асрлар кандай булган булса, шундайлигича колган. Бу каби тафаккур айникса инкирозли вазиятларда, инсон мавжуд вазиятлардан чикишнинг окилона усулларини топа олмаган ёки ушбу усуллар уни кониктирмаган холатда намоён булади. Мифалогик тафаккур тараккиётида сехргарлик билан хам боFликлик элементлари мавжуд. "Нисбатан содда техник воситалардан фойдаланиш мумкин булган барча холатларда хам сехр-жодуга мурожаат килиш инкор килинади". Шунинг учун тафаккурда илмий ва ноилмий билимларнинг узари кураши намоён булади.

Содда маданиятда миф бошка нарса урнини боса олмайдиган вазифани бажаради: у ишончни ифодалайди, мустахкамлайди ва кодлаштиради: у маънавий тамойилларни оклайди ва хаётга жорий килади; у инсонни йуналтириб турувчи амалий, психологик коидаларни камраб олади. Бизнинг назаримизда янги мифологияни тадкик килишда социологик ёндашув хам мухим хисобланади. Маълумки, жамият уз конунларига кура ривожланади ва индивидуалликдан устун вокеликни ифодалайди. Социум конунларига кура яшаётган инсон узида иккита ибтидони мужассамлантиради: архетипларни белгилаб берувчи индивидуал ва жамоавийлик. Мазкур контекстда асосий тадкикотлар Э.Дюркгеймнинг тадкикотлари хисобланади.

Тадкикотчи узининг «Диний хаётнинг элементар шакллари. Австралиядаги тотемик тизим» китобида мифологик тасаввурлар ижтимоий вокеликнинг акси эканлиги хакида ёзган. Шундай килиб, у мифологияни жамоавий, сакрал тушунчалар сирасига, индивидуални эса - шахсий хусусиятлар сирасига киритган. Унинг фикрига кура, мифология жамиятнинг узига хос акси ва тузилмаси хисобланади.

Шунингдек, мифни тадкик килишда эхтимолий рамзий ёндашувга хам тухталиб утиш лозим. Биз мазкур ёндашувни маълум даражадаги шартлиликка асосланган холда ажратиб курсатамиз, унинг вакиллари -Э.Каунт, Э.Кассирер. афсонани фан ва тил билан бир каторда мавжуд булган мураккаб рамзий шакллар сирасига «киритди». Унинг фикрига кура рамз хиссий кабул килишнинг узига хос синтези, афсона эса - вокеликни мустакил равишда тузилмалаштириш кобилиятига эга булган кандайдир универсум сифатида англанган. Мазкур

жихатдан айтиш мумкинки, мифнинг вазифаси инсоннинг табиат ва жамият билан узаро боFликлигини урнатишдан иборат.

НАТИЖАЛАР

С. Лангер мифологик рамзларга инсониятнинг маънавий маданиятидаги универсал вазифа хос, деб хисоблаган, афсоналарни эса яна бир маротаба муаллиф томонидан кушимча маъно такдим килинган, яъни маданиятни куткариб колиш воситасига айланувчи «рамзларни ишлаб чикариш» нуктаи назаридан ифодаланган. У.Урбан ва Э.Каунт афсонанинг бошка рамзий шакллар каторидаги алохида узига хослигини тан олганлар, унинг дунёнинг индивидуал манзарасини тузилмалаштиришда мухим урин тутган креатив томонини алохида таъкидлаб утган холда, афсонанинг вазифаси факатгина табиий ва ижтимоий ходисаларини акс эттиришдан иборат эмаслигини ёзганлар.

Замонавий мифологиянинг амалий ахамиятини урганар эканмиз, бугунги кунда мифологизациянинг кандай замонавий назариялари мавжуд эканлигига хам алохида тухталиб утиш лозим. Биз бунинг остида нафакат уз таклифларининг асосий узагига айланган асрлар ва уларнинг назарий концепцияни таклиф этувчи тадкикотларни, балки биз яшаб турган замонавий жамиятда содир булаётган жараёнларни тахлил килишни хам назарда тутмокдамиз.

Узининг тадкикотида мифологияни «коммуникациянинг дунё тулкинлари» контекстида тадкик килган канадалик олим М.Маклюэннинг назарияси алохида эътироф этишимиз лозим. Унинг фикрига кура, оммавий коммуникациялар оммавий тафаккурни афсоналаштирган холда жамоат фикрининг шаклланишида улкан урин тутади. Шундай килиб, замонавий постиндустриал жамиятда афсона оммавий ишлаб чикариш махсули сифатида оммавий тафаккурни ташкиллаштириш ва уларни бошкаришнинг узига хос тамойилига айланади.

Шунингдек, жамият томонидан ишлаб чикарилувчи, ижтимоий хаётга катта таъсир курсатиши мумкин булган ижтимоий, сиёсий, бадиий афсоналар хам М.Маклюэннинг илмий тахлили предметига айланди. Асосан янги афсоналар ва уларни ижтимоий хусусиятлари, омма тафаккурини бошкариш воситасига айланишига ёрдам берувчи механизмлар хам кизиктирган. М.Маклюэн замонавий маданиятнинг оммавий истеъмолчи кудратини «жиловлаш» максадида афсоналарни ишлаб чикаришга булган мавжуд эхтиёжини бир неча маротаба таъкидлаб утган.

МУХОКАМА

Оммавий коммуникация замонавий маданият киёфасини узгартирган холда одамларнинг тафаккури ва онг остига фаол кириб боради. Мазкур таъсир куйидаги тарзда содир булади. Аввал виртуал дунё чегаралари тезкор суръатлар билан кенгайиб боради, бу эса уз навбатида ижтимоий узгаришларнинг жадаллашиб боришига олиб келади. Сунгра бошкариш (манипуляция) ёрдамида кабул килишнинг ахлокий стандартларининг мустахкамланишига олиб келувчи хулк ва муносабатларнинг моделлари пайдо була бошлайди. Натижада маълумот хажми ва унинг одамларга психологик таъсири даражаси ортиб боради.

ХУЛОСА

Мифологиянинг ижтимоий жараёнларда бевосита турли кадриятлар тизимига кириб борган холда инсоннинг ижобий тафаккурини шакллантириш имконига эга. Мифология маданиятни яратиш кобилиятига эга, бу эса уз навбатида жамиятни ижобий модернизация килишнинг асосий манбасига айланади. Дунёдаги афсоналарнинг ухшашлиги айнан барча даврлар ва куп халкларда мавжуд булган кадриятлар тизимидаги кандайдир умумийлик мавжуд эканлиги курсатади, бирок архетипик муаммолар мажмуининг архетипик такрорланиши замонавий инсон учун уларни хал этишнинг яширин усулига айланиб бормокда.

REFERENCES

1. В. М. Пивоев. «Мифологическое сознание как способ освоения мира». Петрозаводск, 1991.

2. Э.Кассирер. Понятие символической формы в структуре о духе // Культурология XX век. — 1998. — № 11. — С. 37—66.

3. Кассирер, Э. Избранное: Индивид и космос / Пер. А. Н. Малинкина. — М.— СПб.: Университетская книга, 2000.

3. S. I. Doniyev, F.A. Ibrakhimov, I.S.Joldasov. Trends int the development of primary education (an example of the finnish system of primary education). Journal of innovatsions in pedagogy and psychology 2, 387-393.

4. U.J.Mansurov, F.A.Ibrohimov. Postindustrial jamiyat sharoitida insonning begonalashuv muammosi. Ilm sarchshmalari 9 (1), 14-17-betlar.

5. Б Хусанов.. Эстетик тарбия кластерининг таълимий асослари. Science and Education 1 (1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.