Научная статья на тему 'Мафкуравий иммунитетни шакллантиришнинг психологик механизмлари'

Мафкуравий иммунитетни шакллантиришнинг психологик механизмлари Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
2099
248
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғоя / мафкура / иммунитет / психология / тарбия масалалари / шахслараро муносабатлар. / idea / ideology / immunity / psychology / upbringing / relationship between persons

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Жабборов Х. Х.

Мақолада миллий ўзликни англаш, миллий ғурур, миллий қиёфа, миллий характер каби жиҳатларнинг шахс мафкуравий иммунитети шаклланишидаги ўрни ҳақида фикр-мулоҳазалар юритилган. Шунингдек, мақолада мафкуравий иммунитетнинг таркибий қисми асосини ташкил қилувчи инсонпарвар ғоялар, эътиқод, ўзини-ўзи қарор топтириш каби жиҳатларга психологик ёндашувлар ҳақида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PSYCHOLOGICAL MECHANISM OF IDEOLOGICAL IMMUNITY DEVELOPMENT

In the article is investigated the role of national personality, national pride, character, shape in developing ideological immunity of person. As well the consistence of ideological immunity the humanistic ideas, faith are described in the article.

Текст научной работы на тему «Мафкуравий иммунитетни шакллантиришнинг психологик механизмлари»

V_/

Жабборов Х.Х.,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Педагогика, психология ва таълим менежменти» кафедраси катта укитувчиси

МАФКУРАВИЙ ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ

ЖАББОРОВ Х.Х. МАФКУРАВИЙ ИММУНИТЕТНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ

Маколада миллий узликни англаш, миллий ^урур, миллий киёфа, миллий характер каби жих,атларнинг шахс мафкуравий иммунитети шаклланишидаги урни х,акида фикр-мулох,азалар юритилган. Шунингдек, маколада мафкуравий иммунитетнинг таркибий кисми асосини ташкил килувчи инсонпарвар Fоялар, эътикод, узини-узи карор топтириш каби жих,атларга психологик ёндашувлар х,акида фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: Fоя, мафкура, иммунитет, психология, тарбия масалалари, шахслар-аро муносабатлар.

ЖАББОРОВ Х.Х. ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ МЕХАНИЗМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ИДЕОЛОГИЧЕСКОГО ИММУНИТЕТА

В статье исследуется проблема роли национального самосознания, национальной гордости, национального облика, национального характера, которые считаются элементами психологических механизмов формирования идеологического иммунитета личности. Также в статье автором высказываются мнения о психологических подходах к таким качествам личности, как гуманные идеи, вера, самоутверждение, которые являются структурной основой идеологического иммунитета.

Ключевые слова и понятия: идея, идеология, иммунитет, психология, вопросы воспитания, межличностные отношения.

DJABBOROV KH.KH. PSYCHOLOGICAL MECHANISM OF IDEOLOGICAL IMMUNITY DEVELOPMENT

In the article is investigated the role of national personality, national pride, character, shape in developing ideological immunity of person. As well the consistence of ideological immunity the humanistic ideas, faith are described in the article.

Keywords: idea, ideology, immunity, psychology, upbringing, relationship between persons.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

Мустациллик йилларида шаклланиш йулига кирган миллий истицлол мафкураси халцимизнинг асрий анъана ва цадрият-лари, миллий узлигимизни узида мужассамлаштириб, уларни умуминсоний цадриятлар, дунё цивилизацияси ютуцлари цамда илтор, тараццийпарвар гоялар билан бойитиб, мамла-катимиз олдига цуйган эзгу мацсад ва вазифаларни аниц-равшан акс эттиради.

Миллий истиклол мафкураси воситасида хар бир ватандошимиз биз кандай жамият, давлат, тузум барпо этмокдамиз, унинг ижтимоий-икти-содий, сиёсий-маънавий асослари нималардан иборат, деган саволларга жавоб топа оладилар ва олмокдалар хам.

Давлатимиз рахбари Ислом Каримовнинг «Узбекистоннинг уз истиклол ва тараккиёт йули», «Узбекистан буюк келажак сари», «Узбекистан XXI асрга интилмокда» каби асарларида хамда куплаб маъруза ва нуткларида Узбекистан халки кандай максад сари интилаётгани, кандай жамият барпо этгани илмий асосда кенг ва атрофлича ёритиб берилган. Айникса, Президентимизнинг «Узбекистан XXI асрга интилмокда» асарида мустакил тараккиёт йилларида орттирилган таж-рибаларга таянган холда, собик совет тузумининг оFир асоратларига карамай, юртимиз катта ри-вожланиш йули, янги асрга кандай режалар билан кириб бораётгани асосланади. Асарда юрти-мизда маъно-мохиятига кура бутунлай янги жамият барпо этиш ва XXI асрнинг дастлабки йилла-рига мулжалланган тараккиёт стратегиясининг устувор йуналишлари курсатиб берилган.

Шу боис халкимиз иродаси билан танлаб олинган ва узимизга мос ривожланиш - ижтимо-ий ларзаларсиз, инкилобий сакрашларсиз, тадри-жий тарзда олFа боришни такозо этадиган йулдир. Миллий истиклол Fояси ана шу йулда фукароларни бирлаштиради, якдил ва хамфикр булишларига хизмат килади. Жамият тараккиётининг устувор йуналишларини катъий белгилаб олиб, асосий куч ва имкониятларни бир жойга туплаб, аввало ана шу устувор йуналишлар буйича тараккиётни таъминлаш, ислохотларни боскичма-боскич амалга ошириш оркали бозор муносабатларига асосланган демократик одил жамият барпо этиш Узбекистан танлаган йулнинг маъно-мазмунини ташкил этади. Танлаб олинган бу йул хамда унга хос миллий истиклол Fоясининг стратегик максадлари жамият хаётининг барча сохалари, жумладан, психологияга дахлдор булган катор долзарб вазифаларни амалга оширишни такозо этади.

Шундай ута долзарб ^аётий вазифалардан бири - баркамол ривожланган шахсни тарбия-лашдир. Бу борада педагог-психологлар, колаверса, жамиятнинг ^ар бир аъзосига катта масъулият юклатилади. Зеро, таълим-тарбия бу факатгина ота-она ёки мураббийлар иши эмас, балки уз келажагига бефарк булмаган, буюк максадлар сари интилаётган бунёдкор инсонлар ишидир, деб биламиз.

Маълумки, бугунги кун ахборот технологиялар асри х,исобланади. Яъни, ёшларимиз худудий х,амда мазмун жихатидан чекланмаган ахборот-дан фойдаланиш имкониятига эгадирлар. Аммо умуминсоний кадриятларга даъват этувчи, тараккиётга ундовчи маълумотлар билан бирга-ликда хаётимизга тажовузкор, Fаразли хамда вайронкор Fоялар кириб келиши эхтимоли доимо кучайиб бораётганлиги хаммамизга кундай равшан. Шундай вазиятда ёшлар онгини бузFунчи Fоя ва мафкуралардан асраш, яхшилик ва ёмон-лик, ок-корани фарклашга ургатиш мухим аха-мият касб этади. Хакикатан хам, дунёда содир булаётган ижтимоий-сиёсий вокеалар инсонлар-нинг рухий оламига купрок эътибор беришни такозо этмокда.

Хамма давлатларда ва хамма замонларда хам ижтимоий омиллар, жумладан, Fоявий тамойил-лар жамият аъзоларига рухий озика, маънавий мадад булишга даъват этган. Бу кадриятларнинг мазмун-мохияти хакида чукур тасаввурлар шакл-лантирилса, ёш авлод онги, тарбияси, уларнинг дунёкараши ва турмуш тарзида жиддий ижобий узгаришлар ясаш мумкин.

Колаверса, миллий истиклол Fояси жамиятнинг маънавий-психологик тараккиётида мухим ахамият касб этмокда.

Мафкуравий иммунитетни ривожлантириш мухим психологик масала сифатида эътироф эти-лаётган бугунги кунда, айникса, шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишига хизмат киладиган психологик механизмларни урганиши-миз, бу механизмларнинг таркибий кисми хисоб-ланмиш миллий Fурур, миллий уз-узини англаш, миллий онг сингари юксак инсоний фазилатлар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

нинг шаклланиши замонавий йуллари ва барка-рорлашишига хизмат килувчи жихатларни тадкик килишимиз айни муддаодир.

Шу максадда шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмлари-ни урганиш ва тахлил килиш тадкикотимизнинг максади сифатида белгиланди. Уларни куйидагича таснифлаш мумкин:

- шахсларда мафкуравий иммунитет шаклла-нишида мухим ахамиятга молик психологик омиллар хусусиятларини урганишда асос булувчи психологик механизмларни илмий-назарий жихатдан киёсий ва тахлилий хусусиятларини тадкик килиш;

- шахсларда мафкуравий иммунитет шаклла-нишида психологик билим, куникма, установка ва мотивлар ролини аниклаш;

- шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмлари билан боF-лик эмпирик маълумотлар туплаш ва унинг на-тижаларини тегишли психологик мезонлар асо-сида тах,лил килиш;

- шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмларига тааллукли концепцияни ишлаб чикиш ва уни амалиётга татбик килиш.

Шахсларда мафкуравий иммунитетнинг мав-жуд холати тахлили ушбу муаммони айнан психологик жихатдан урганишни такозо этмокда, бинобарин, мафкуравий иммунитетни урганиш муаммоси нафакат психология фани тараккиёти учун, балки укувчи-ёшларнинг усиб бораётган маънавий эхтиёжларини урганиш ва миллий истиклол Fоясига нисбатан уларда кизикиш хамда ижобий муносабатни шакллантириш учун кенг имкониятлар яратиши мумкин.

Психологик нуктаи назардан Fоя инсон хаётидаги урни ва ахамиятига кура жуда мухим хисобланади. Инсон узи Fояларни яратади, улар-дан куч-кувват олади. Узи яратган Fоялар инсон-нинг онги ва шуури, тафаккури ва эътикодини эгаллаб, унинг сохибига айланади. Юксак инсон-парвар Fоялар одамларни олижаноб максадлар сари етаклайди. Бизнинг тадкикотимизда хам Fоялари аник ва соFлом етук ва инсонпарвар, эътикоди бутун, кадриятлари юксак шахсларни бугунги ута тезкор глобаллашув мухити учун за-рурлиги ва улар келажак авлод учун шахсий маънавий намуна булишлари, шу асосида хар кандай ёт Fояларга карши курашувчан мафкуравий им-мунитети баркарор шаклланган шахсларни тар-

биялаш масаласига психологик жихатдан ёнда-шилган.

Инсоният тараккиётга интилар экан, унда бу-нёдкорлик хисси мавжуд экан, илFор Fоялар ду-нёга келаверади. Боскинчилик, талончилик инти-лишлари бузFунчилик Fоялари таъсирида юзага чикади. Шу боисдан хам бундай зарарли Fояларга карши курашга доимо тайёр туриш, ёт Fоя ва мафкуралардан огох, булиш хар жихатдан хаётий зарурат булиб колмокда.

Мамлакатимизнинг куп миллатли халки онги-да «Узбекистан - ягона Ватан» деган тушунчани карор топтиришнинг психологик мохияти миллий истиклол мафкурасининг мухим вазифалари-дан биридир. Бунда «Ягона Ватан» Fояси узининг туб мохияти билан миллий мустакиллигимизга путур етказадиган махаллийчилик, ошна^ай-нигарчилик иллатларини таг-томири билан йуко-тиш, юртимизда яшаётган турли халк ва миллат вакилларида ягона ватан фарзанди эканлиги билан фахрланиш туЙFусини тарбиялашда мухим ахамият касб этади.

Миллий истиклол мафкураси донишманд халкимизнинг «куч - бирликда», «бирлашган узар, бирлашмаган тузар» каби макол ва хикматли сузларининг мохият ва мазмунини теранрок анг-лашга ёрдам беради, шахсларда ватанпарварлик, инсонпарварлик, конунни хурмат килиш, эл-юрт хизмати учун доимо шай туриш, иймон-эътикодли, инсоф-диёнатли, сахий ва халол булиш каби олижаноб фазилатларни тарбиялайди. Ватаннинг саждагох сингари мукаддаслигини теран англаш, фидокорона мехнати билан ризк-руз бунёдкори булган захматкаш халк, она-замин, тарих ва ма-даний мерос, аждодлар меросига хурмат хиссини тарбиялайди.

Ватан равнаки, эл-юрт тинчлиги ва халк фаро-вонлиги учун фидойилик иймон-эътикодли аж-додларимиздан бизгача етиб келган буюк мерос-дир.

Мафкуравий таъсирнинг яна бир мухим хусу-сияти борки, у хам булса, муайян карашлар тизи-мини бирдан, бир вактнинг узида ифода этишга интилмаслик. Чунки психологик жихатдан карал-ганда оддий тингловчи айрим-алохида фикрлар оркали уша мафкуравий тизимнинг туб мохиятини англаб олиши мумкин.

Биз тадкикотимиз давомида мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизм-ларидан бири хисобланган шахслардаги эзгу Fоя ва эътикодни шакллантирувчи омиллар хакида хам маълумотларни психологик жихатдан тахлил килдик. Инсон эътикодсиз, Fоясиз, фикрлашсиз

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

яшолмайди. Шахс ва унинг эътикоди масаласи мухим муаммолардан бири булиб, унинг шаклла-ниши мохиятан ижтимоий-психологик омиллар-га бевосита боFлик деб каралади. Бу масалага эътиборнинг ортиб бораётгани боиси шундаки, шахсдаги мафкуравий иммунитет шаклланишида ундаги эзгу Fоя ва иймон-эътикод мухим ахамият касб этади. Агар биз ёшларимизда болаликдан бошлаб соFлом эътикод ва юксак дунёкарашни шакллантира олсак, улар кучли, баркарор мафкуравий иммунитетга эга, маънавияти бой, мустакил фикрли ва олижаноб шахслар булиб камолга ета-ди. Шу маънода, шахс эътикоди ундаги шундай баркарор ва теран фикр, тасаввурлар, билимлар мажмуики, мафкуравий дунёкараш хамда мил-лий Fоялар аслида ана шундай эътикодлар асоси-да шаклланади.

Шахс маънавиятини белгиловчи бошка куплаб психологик бирликлардан фаркли уларок, эътикод ва дунёкараш нисбатан баркарор ва уЙFун булиб, уни осонликча, тез фурсатда узгартириб булмайди. Шунинг учун унинг табиатини урганиш унинг узгаришига таъсир курсатиш омилларини аниклаш масаласи билан бевосита боFликдир.

Шахс камолоти жараёнида унинг турли зидди-ятлар ва зарарли эътикодларга берилиш холати хам кузатилади. Масалан, психологияда этник зиддиятлар хамда диний эътикодлар шакллани-ши ва узгаришига катта эътибор бериб, ушбу жа-раёнга хос умумий конуниятларни тадкик ва тахлил килиш умумий психология, этнопсихология, шахслараро муносабатлар психологияси, ижтимоий психология, очик ахборот тизимлари-да ахборий психологик хавфсизлик каби психология сохаларининг асосий урганиш предмети хисобланади. Масалан, психология фанлари док-тори, профессор Э^озиев1 узининг «Психология методологияси» деб номланган укув куллан-масида этикоднинг шаклланиши, шахсларни эътикодга нисбатан муносабатларининг шаклла-ниш иерархияси, шахслар мафкурасининг намо-ён булиши каби тушунчаларни илмий тахлил килади.

Шахсларда эътикод шаклланишига таъсир килувчи омилларни куйидагича таснифлаш мум-кин:

- шахснинг психологик жихатдан узлигини англаганлик даражаси;

- шахснинг индивидуал психологик хусусият-лари;

1 Fозиев Э^. Психология методологияси. Укув кулланма. - Т.: «Ношир», 2013. -213-216- б.

- шахснинг идеал мухитлари;

- таъсир курсатувчи манба - шахс ёки гурух, бошкача килиб айтганда, коммуникаторлар;

- таъсир мазмуни ёки маълумотлар;

- таъсир воситаси ёки маълумот етказувчи тармоклар;

- таъсирни кабул килувчи ёки аудитория.

Хуллас, мафкуравий иммунитет шаклланиши-

нинг психологик механизмларини тадкик килга-нимизда инсоният тарихи хилма-хил Fоя ва маф-кураларнинг вужудга келиши, амалиёти, бир-бири билан муносабатидан иборат узлуксиз жа-раён эканлигига гувох буламиз. Бу жараёнда турли Fоялар у ёки бу кучларга хизмат килиши, узига ишонган кишиларни кандай максадлар томон етаклашига караб бир-биридан фаркланади. Эзгу максадларга хизмат киладиган мафкураларга бу-нёдкор Fоялар асос булса, вайронкор Fояларга таянган мафкуралар халклар ва давлатларни та-наззулга етаклайди, одамлар учун сон-саноксиз кулфатлар келтиради. Бу эса, уз навбатида, Fоявий жараёнлар тарихини урганиш, улар замиридаги мазмун-мохиятни билиб олишни заруриятга ай-лантиради.

Шундай килиб, шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмларини урганиш оркали ёш авлод калбига миллий FУPУP, миллий уз-узини англаш, миллий онг каби юксак инсоний фазилатларни сингдириш учун Fоявий чиниктиришнинг айрим психологик механизмларини махсус тадкикот предмети сифа-тида урганиш ва тадкик килиш бугунги кунда долзарб муаммолардан бири хисобланишига гувох буламиз.

Зеро, шахсларда мафкуравий иммунитет шакл-ланишининг психологик механизмларини урганиш муаммоси нафакат психология фани тарак-киёти учун, балки укувчи-ёшларнинг усиб бора-ётган маънавий эхтиёжларини урганиш ва миллий истиклол Fоясига нисбатан уларда юксак кизикиш хамда ижобий муносабатни шаклланти-риш учун кенг имкониятлар яратиши мумкин.

Миллий истиклол Fоясини ёшлар онгига синг-диришнинг психологик йуллари, уларда кучли, баркарор ва соFлом мафкуравий иммунитетни хосил килиш жуда хам мухим давр талаби экан-лигини тушунган ва туFри англаган холда тадки-котларни кучайтиришимиз максадга мувофикдир. Бу жараённи амалга оширишда хар бир киши-нинг фаоллиги, фидойилиги, уз бурчини масъу-лият билан адо этиши талаб килинади. Унинг амалга оширилиши эса бугунги глобаллашув дав-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

рида ёшларимиз онгини захарловчи таъсирларга нисбатан мафкуравий иммунитетни баркарор-лаштириш ва шу асосида маънавияти юксак, уз тарихи, утмиши, миллий истиклол йулини билган, миллий ифтихор хиссини англаган, миллий кадриятларига содик, миллий урф-одатларини хурмат киладиган, миллий анъаналарини кела-жак авлодга етказишга кодир, ижтимоий меъёр-ларга юксак хурмат билдирадиган баркамол шах-сни тарбиялашни такозо килади.

Шахс маънавий етуклигининг асосий мезони узи мансуб булган миллат ва халк томонидан эришилган ютукларни узлаштира олиш, улардан фахрланиш, шунингдек, миллат тараккиёти ва Ва-тан равнаки йулида мехнат килиш, курашишда намоён булади. Таълим тизимида мафкуравий иммунитети шаклланган шахслар маълум муд-датдан сунг фаол ижтимоий мехнат хамда ёш ав-лодни маънавий-ахлокий тарбиялаш жараёнида иштирок эта бошлайдилар. Бу эса маънавий-интеллектуал жихатдан етук мутахассиснинг яра-тувчанлик, Fайрат, шижоат, фидойилик, уз имко-ниятларини эркин намоён килиш куникмаларига эга булишини такозо этади.

Ёт Fоялардан сакланиш, миллий маданиятни саклаб колиш учун ёшларнинг юксак даражадаги баркарор мафкуравий иммунитетга эга булиши максадга мувофикдир. Шахсларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик меха-низмлари масаласининг замонавий психология-нинг энг долзарб муаммоларидан бири эканли-гини амалга оширилган тадкикот натижалари яккол тасдикламокда. Зеро, бир тузумдан иккин-чисига утиш, тараккиётнинг янги боскичига кутарилиш хамма вакт, хар кандай жамият аъзо-лари, айникса, ёшларнинг узлиги, утмиши ва бу-гунини чукур англаш, шунга асосан, келажагини белгилашга ундайди. Бундай шароитда баркарор мафкуравий иммунитет билан куролланган, узли-гини туFри карор топтира олган, узлигини англаб етган баркамол ёшларни тарбиялаб етиштириш XXI аср психологиясининг асосий вазифаси булиб колмокда.

Бу вазифани муваффакиятли хал килиш шу жамиятда яшаётган барча инсонларнинг хамда хар бир соха ваклларининг мафкуравий иммунитет шаклланишига кушаётган хизмат имкониятла-ри, бу сохадаги зиддиятларни бартараф этиш йуллари, шакл, усул ва методлари билан куролланган булишини такозо килади. Шунинг учун хам кузатишларимиз натижасида ёшларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмлари мазмуни, восита, шакл, усул ва ме-

тодларини белгилаш, бу сохада мавжуд булган тарихий тажрибаларни умумлаштириш нихоятда долзарб эканлигига ишонч хосил килдик.

Ёшларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик механизмларининг асосий вазифаларидан бири - улар уртасида кенг ку-ламли юксак психологик таъсир кучига эга маънавий-маърифий ишларни ташкил этиш асосида уларда юксак маънавий-ахлокий сифатлар, жумладан, баркарор мафкуравий иммунитет шакллантириш йулидаги барча имкониятлардан самарали, унумли фойдаланиш хисобланади.

Шахсларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик механизмларининг асосий омилларидан бири шахслараро муносабатларни вужудга келтирувчи купкиррали фаолиятдир. Мафкуравий иммунитет тарбияси ёшларнинг максадга мувофик ташкил килинган амалий фао-лият шакли деб тушунилиши шахснинг узлигини англаш, миллий Fурурланиш, миллий ифтихор туЙFусининг психологик омилларини аниклаш заруратини туFдирди.

Шахсларда мафкуравий иммунитетни шакл-лантиришни илк болалик ёшидан бошлаш максадга мувофикдир. Ёшларда мафкуравий иммунитет шаклланиши чоFида баркарор идеал-ларни шакллантириш, хаётий максадларни белгилаш учун кулай объектив ва субъектив омил-лар юзага келади. Уларда халкнинг утмиши, ютукларини билиш, бугунги кунда уз урни, мавкеи ва миллий мансублигини чукур англаб олишга интилиш кучаяди. Окибатда ёшларимизда миллий маданият ютукларини урганишга булган кизикиш ортади.

Мафкуравий иммунитет шаклланишида ёшларнинг хиссиётида содир буладиган узгаришлар улардаги миллий узликни англаш, миллий Fурур, миллий ифтихор куникмаларини шакллантириш-нинг мухим субъектив омилларидир. Бундан ташкари, ёшларда мафкуравий иммунитетнинг баркарор шаклланишида миллий мансублигига хурмат, унда миллатнинг ютукларидан Fурур-ланиш куникмаларини шакллантириш, уз устида ишлашга раFбат уЙFотиш, мустакил таълим олишга интилишни шакллантириш ва йуналтириш каби катор субъектив-психологик омиллар хам мавжудки, уларни уЙFунлаштириш ва кузланган максадга йуналтириш тарбиявий иш самарадор-лигини белгилайди, психологик таъсирни кучай-тиради.

Ёшларда мафкуравий иммунитетни шакллан-тиришда психологик шароит-шароитлар ва омил-ларнинг ахамияти катта. Баркамол авлод тарбия-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

лашда ^лом мухит, ёшлар ва педагогларнинг умумий фикри, унинг шаклланганлик даражаси, узаро ёрдам, жамоа назорати ва хоказолар ёш-ларда мафкуравий иммунитетнинг баркарор шаклланишида самарали психологик таъсир курсатиши, унинг йуналишини белгилаб бериши мумкин.

Шахсларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик мухим омилларидан яна бири мазкур сохада оила, таълим муассасаси ва махалла хамкорлигининг таъсиридир. Шу сабаб-ли бу уч тарбия субъектининг мазкур сохадаги педагогик максадларини уЙFунлаштириш ва яго-на тизимга келтириш ёшларда баркарор мафкуравий иммунитетни шакллантиришга самарали таъсир курсатади. Оила, айникса, махалланинг мафкуравий иммунитетни тарбиялашдаги таъси-ри алохида ахамиятга эга.

Шахсларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик шакл ва усуллари турли-туман булиб, педагоглар улардан уз иш услубига мосларини танлаб олишлари максадга мувофик. Мафкуравий иммунитетни баркарор шаклланганлик даражасини аниклашда кузатиш, тахлил килиш, ёшларда мафкуравий иммунитет шаклланганлик даражасини белгилаш, индивидуал психологик ёндашув, бахолаш, раFбатлантириш ва хоказолар самарали усуллар саналади.

Шахсларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик механизмлари юзасидан ау-диториядан ташкарида хам кенг имкониятлар мавжуд. Дейлик сухбат, бахс-мунозара, бадиий кеча ва анжуманларни режали тарзда уюшти-риш, саёхатларни ташкил килишда мазкур вази-фа ечимига бевосита ёндашилса (муайян мавзу доирасида утказилса), тугараклар, спорт машFу-лотлари, мусобакалар, курик-танловлар, ижти-моий фойдали мехнат ва бошка фаолият турла-рида таълим-тарбиявий максадларни уЙFунлаш-тирган холда амалга ошириш мумкин. Шахсларда мафкуравий иммунитетни баркарор шаклланти-риш воситалари ичида асосий уринлардан бири шахснинг узлигини туFри карор топтира олганли-ги, узлигини англаганлик даражаси, уз устида иш-лаш, мустакил билим олиши, мустакил фикрлай олишидан иборатдир.

Хулоса урнида куйидагиларни келтириш мум-кин:

- таълим тизимида укитилиши йулга куйилган укув фанлари, айникса, ижтимоий ва гуманитар фанлар буйича яратилаётган янги авлод укув ада-биётлари (укув дастурлари, дарсликлар, укув ва методик кулланмалар) мазмунида шахсларда

мафкуравий иммунитетни шакллантирувчи мате-риалларнинг янада чукуррок урин олишига эъти-бор каратиш;

- Узбекистон Республикасининг Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Маданият ва спорт иш-лари вазирлиги, Мудофаа вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги, Фавкулодда вазиятлар вазирлиги, Миллий Fоя ва мафкура илмий-амалий маркази, Республика Маънавият тарFиботи ва «Ижтимоий фикр» марказлари, УзР Фа кошидаги институт-лар, Узбекистон миллий телерадиокомпанияси, «Узбекнаво» бирлашмаси, «Узбеккино» миллий агентлиги, «Ватанпарвар» ташкилоти, шунингдек, Республика хайрия жамFармалари («Навруз», «Нуроний», «Махалла») уртасида амалий хам-корликни кучайтириш асосида ёшларда мафкуравий иммунитетни баркарор шакллантириш-нинг фалсафий, психологик, педагогик ва ижтимоий омилларини кенг куламда тадкик этиш;

- мавжуд имкониятдан келиб чиккан холда ёшларда замонавий услублар асосида мафкура-вий иммунитетни шакллантиришга оид адабиёт-ларни яратиш буйича танлов утказиш;

- хорижий мамлакатлар хамда республика таълим тизимида ёшларда узлуксиз равишда мафкуравий иммунитет баркарорлашувининг шаклланиши борасида кулга киритилган тажри-баларни урганиш, уларни умумлаштириш хамда оммалаштириш чора-тадбирларини белгилаш ва уни амалиётга татбик килиш;

- ёшларда мафкуравий иммунитет шакллани-шининг психологик механизмларини урганишга имкон берувчи укув машFулотлари ва тарбиявий тадбирлар (музейлар фаолияти билан танишиш, тарихий обидалар хамда меъморий ёдгорлик-ларни урганиш, маънавият Fояларини узида ифо-да этган санъат асарлари (миллий кино, театр, кушикчилик, хайкалтарошлик, миллий хунар-мандчилик намуналари ва цирк томошалари-нинг Fоявий мазмунини англашга йуналтирилган тадбирлар)нинг амалга оширилишига эътиборни каратиш;

- ёшларда мафкуравий иммунитетни шакл-лантириш жараёнида таълим тизимидаги ижтимоий ва гуманитар фанлар (Миллий Fоя ва маънавият асослари, ижтимоий психология, очик ахборот тизимида ахборий психологик хавфсиз-лик, этнопсихология, Узбекистон тарихи, классик адабиёт, замонавий узбек адабиёти, халк амалий санъати, миллий кушикчилик, педагогика, фалса-фа, маданият тарихи, этика, эстетика, дин тарихи ва бошка) кафедраларининг имкониятларидан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

самарали фойдаланиш чора-тадбирларини бел-гилаш;

- таълим муассасалари микёсида, шунингдек, таълим муассасалари уртасида «Оммавий мада-ниятнинг инсон маънавиятига таъсири» мавзуси-даги курик-танлов хамда «Мафкуравий тахдид-ларни бартараф килайлик» мавзусидаги ижодий ишлар танловини ташкил этиш;

- укув фанларининг психологик имкониятла-ри ва узига хос хусусиятларига таянган холда ёш-ларда мафкуравий иммунитет шаклланишининг психологик механизмлари жараёни мониторин-гини олиб бориш;

- таълим тизимида ёшларда мафкуравий им-мунитетни баркарор шакллантирувчи хусусиятга имкон берувчи доимий харакатдаги психологик семинар-тренинглар фаолиятини йулга куйиш;

- таълим муассасалари кошидаги Республика «Камолот» ижтимоий харакатининг бошланFич ташкилотлари иш режасида узлуксиз тарзда ёш-лар мафкуравий иммунитетининг баркарор шаклланишига хизмат киладиган тадбирлар маж-муасини кучайтириш;

- оммавий ахборот воситаларида (телевидение, радио, матбуот) шахсларда мафкуравий им-мунитетнинг баркарор шаклланишининг психологик механизмлари, ёт Fояларга карши тура олишнинг психологик йуллари, оммавий мада-ниятнинг инсон маънавиятини таназзулга олиб келиши ижтимоий-психологик кутилмаси, очик ва яширин мафкуравий тахдидларга карши ёш-ларимизни тайёрлашнинг психологик хусусият-лари каби холатларнинг педагогик, психологик коррекциясига ёрдам берувчи материалларнинг бериб борилишига эришиш.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халкни - халк, миллатни - миллат килишга хизмат этсин. - Т.: «Узбекистон», 1998.

2. Каримов И.А. Миллий истиклол мафкураси - халк эътикоди ва буюк келажакка ишончдир. // «Фидокор» газетаси, 2000 йил 8 июнь.

3. Каримов И.А. Миллий мафкура - давлатимиз ва жамиятимиз курилишида биз учун рухий-маънавий куч-кувват манбаи. - Т.: «Узбекистон», 2000.

4. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

5. Ураев Ж.Н. Мафкуравий иммунитет. - Т.: «Маънавият», 2001.

6. Каримова В. ТарFиботнинг психологик услублари. - Т.: «Маънавият», 2001.

7. Каримова В., Умаров А., Куръонов М. Миллий истиклол Fоясини халкимиз онгига сингдириш омиллари ва воситалари. - Т.: «Янги аср авлоди», 2001.

8. Отамуротов С., Мамашокиров С., Холбеков А. Марказий Осиё: Fоявий жараёнлар ва мафкуравий тахдидлар. - Т.: «Янги аср авлоди», 2001.

9. Чориев А., Мансуров А. Fоя, тарих ва миллий тафаккур. - Т.: «Янги аср авлоди», 2002.

10. Fойибназаров Ш. Оммавий маданият. - Т.: «Узбекистон», 2012.

11. Fозиев Э^. Психология методологияси. Укув кулланма. - Т.: «Ношир», 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 5

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.