CC BY
15ББК 22.3 +75. 262, 23 АЛОЦАМАНДИИ БАЙНИ ФАННЙ ДАР ИНКИШОФИ ТАФФАКУРИ ТЕХНИКИИ ОМУЗГОРОНИ ОЯНДАИ ФИЗИКА
Неъматов А., Мухамедшин Р.А., Зубайдов С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Тайёр кардани муаллими муосири физика бо системаи донишхои назариявй ва малакахои амалй бинобар рушди босуръати пешрафти илмй-техникй, истифодаи васеъи компютерхо, технологияхои иттилоотй ва дастгоххои гуногуни истехсолоти ватанй ва хоричй, инчунин дар робита бо шаклхои гуногуни моликият дар шароити иктисоди бозорй хеле мушкил аст. Муносибатхои бозорй боиси ташаккули салохияти касбй дар якчоягй бо кобилияти зуд мутобик шудан ба шароити тагйирёбанда гардиданд, аз ин ру, дар айни замон дар Точикистон омузонидани мутахассисоне, ки кодиранд ба холатхои тагирёбанда зуд ва фасехона чавоб дода, карорхои мувофик кабул кунанд, махсусан мухим аст.
Дар ин вазъият тайёр кардани муаллимони баландихтисоси физика, ки кодиранд татбики барномахои максадноки давлатиро оид ба баланд бардоштани сифати кувваи корй ва омода намудани чавонон ба кори фаъолона мутобики талаботи баландтарини муосир таъмин намоянд, ахамияти махсус дорад. Барои ин зарур аст, ки барои таълими хамачониба ва босифати мутахассис дар муассисахои таълимй шароит фарохам оварда шавад. Ин дониши амикро дар бораи вазъи кунунии илм ва техника, рушд ва дурнамои истифодаашон талаб мекунад.
Масъалаи рушди тафаккури физикй зарурати тахлили фаъолияти таълимии донишчуёнро аз нуктаи назари имконияти ташаккули кобилиятхои техникй муайян мекунад.
Инкишофи услуби тафаккури физикй дар баробари интиколи дониш, яке аз вазифахои асосии таълим мебошад. Тафаккур бо раванди таълими умумй зич алокаманд аст ва доимо бо он хамкорй мекунад. Рушди тафаккур аз бисёр чихат муваффакияти азхудкунии донишро муайян мекунад, имкониятхои азхудкунии ин мундаричаи донишро васеъ менамояд.
Услуби тафаккур сохтори равандхои тафаккур ва амалиёти маърифатии шахсро хамчун система муайян мекунад. Услуби муосири тафаккур бо омузиши равишхои эхтимолиятию оморй ва системавй, принсипхои алока ва хдмкорй тавсиф карда мешавад.
Инкишофи услуби тафаккури физикй бидуни кори максадноки омузгор дар раванди фаъолияти таълимй ва таълимй-амалй гайриимкон аст. Дар чараёни дарсхо, муаллим бояд аз донишчуён азхудкунии як мушаххасоти мушаххасро дар робита бо муассисаи таълимй, доираи дониш ва малакахо талаб кунад. Ба ибораи дигар, ба муаллим лозим аст, ки на танхо хачм ва сохтори маводи таълимиро ба накша гирад, балки низоми истифодаи окилонаи фаъолияти зехниро ба вучуд орад, ки бидуни он донишро азхуд кардан ва тафаккури техникиро хамчун система инкишоф додан гайриимкон аст.
Тафаккур системаеро дар раванди инъикоси шуури вокеият ташкил медихад ва азбаски тафаккур дар фаъолияти мушаххас рушд мекунад, ин фаъолият хусусиятхои хоси чараёни тафаккурро муайян мекунад. Равандхои тафаккури марбут ба халли масъалахои техникй, фаъолияти техникй системаи махсуси худро ба даст оварданд [6].
Системаи таълим шумораи зиёди фанхои таълимй дорад, ки аз чихати мундарича ва методология на хамеша бо хам мувофиканд. Аз хамдигар чудо кардани ин фанхои таълимй дар ташаккули сифатхои касбии шахсияти омузгори физика мушкилоти чиддиро ба амал меорад.
Роххои дидактикии рушди тафаккури техникй кадомхоянд? Еояи асосии ислохоти системаи таълим ин хамгиро кардани маводи таълимй, зичии он, истифодаи оптималии робитахои байнисохавй мебошад. Робитахои байнисохавй хамчун робитахои байни фанхои алохидаи таълимй, ки дар чараёни таълим татбик карда мешаванд, дарки маводи таълимиро аз чониби донишчуён таъмин менамояд ва ба онхо имкон медихад, ки тасаввуроти хамачониба ва хамачонибаи ашё ва падидахоро фарохам оранд [2].
Робитахои байнисохавй, ки муодили дидактикии робитахои байни илмй мебошанд, талаботи мувофидати донишро инъикос мекунанд ва воситаи татбиди принсипи тамоюли касбии таълим мебошанд. Дар натичаи муносибати интегратсионй ба таълим донишчуён донишро аз худ мекунанд, ки хусусиятхои консептуалии онхо аз мачмуи пайдархамй,хусусияти умумии илмй иборатанд [4]. Интегратсияи фанхои таълимй боиси дарки бештари шавковар, шахсан пурмазмун ва пурмазмуни мавод мегардад, ки хавасмандиро барои ба даст овардани дониш, малака ва малакахои касбии мухим афзоиш медихад.
Интертубъективй ба таври стихиявй ба даст намеояд, он бояд хадафмандона ташаккул ёбад. Воситахои асосии ташаккули системахои ягонаи донишро ва малакахои умумичахонии байнисохавй, инчунин сифатх,ои шахсии аз чихати касбй мухим мачмуахои таълимию методй, аз чумла курси лексияхо, системаи семинархо, омузишхои амалй ва лабораторй бо истифода аз робитахои байнисохавй мебошанд [3].
Дониши физикй як катор хусусиятх,ои хоси худро дорад:
- дониш дар заминаи як донунхо ва равандхои техникии яквакта не, балки гуногун аст, ки интиколи донишро аз як вазъияти истехсолй ба холати дигар осон мекунад;
- дониш дар заминаи азхудкунии донунхо ва мафхумхои илмхои табий, математика, умумитехникй, ки дар асоси сохтор ва фаъолияти технология ва технологияи муосир асос ёфтаанд, ташаккул меёбад;
- дониш хусусияти динамикй дошта, вобаста ба рушди илм, истехсолот ва робитахои байнихамдигарии онхо тагиротхо ба амал меорад;
- дониш мундаричаи як илмро ташкил намедихад, он донунхо, мафхумхои бисёрихоро инъикос мекунад, ки бо мундаричаи объекти тахдидот шарт гузошта шудаанд.
Маводи таълимии физика ва фанхои махсус бояд дар сатхи дастрас асосхои мураккаби илмии хамаи ашёхои техникиро дар бар гирад, ки раванди асосии табиатшиносиро дар асоси амали онхо, хусусиятхои халкунандаи функсионалии онхоро инъикос кунанд. Робитахои байнисохавй ба ошкор шудани асосхои умумии илмии технология мусоидат мекунанд. Мазмуни техникии таълими донишчуён дар интихоби мавод, сохтани система ва амалисозии робитахои байнисохавй зохир мешавад. Роххои густариши робитахои байнисохавй бо омузиши як фанни мушаххас алодаманд буда, аз амалисозии робитахои маводи назариявй бо фанхои умумии техникй, идтисодй, гуманитарй ва махсус иборатанд.
Чрйгохи намоён дар робитахои байнисохавии таълими ин фанхо ба физика, геометрияи тасвирй, материалшиносй ва технологияи масолехи сохторй, гидравлика, мухандисй, механикаи назариявй, мудовимати маводхо, электротехника, автоматика, фаъолияти эчодй ва таррохй тааллук дорад. Дар омузиши фанхои дар боло овардашуда робитахои байнисохавй бо технология надши мухим доранд, ин фанхо асоси назариявии технологияро ифода мекунанд.
Х,ангоми омухтани фанхои умумитехникй, махсус ва фанхои табий на танхо маводи илмй, балки хосилнокии онро низ дар технология мукаррар кардан лозим аст. Донистани маънои донунхо ва падидахо дар тархрезии дастгоххои техникй ва кори онхо дар вадти кор зарур аст. Ин на танхо дониши сохтор ва принсипхои кори ашёи тачхизотро васеъ мекунад, балки дониши таррохй ва техникиро дар ин ашё таъмин менамояд, ки ба рушди тафаккури техникй мусоидат мекунад.
Х,ангоми ташкили алодаи байнисохавй, пеш аз хама, бояд донунхои асосй, донунхо ва мафхумхои физика, химия, биология, ки дар заминаи технологияхои муосири саноатй ба назар гирифта мешаванд, ба назар гирифта шаванд [5].
Робитахои байнисохавй бояд дар самтхои зерин сохта шаванд:
- ба даст овардани дониш дар бораи донунхо ва падидахои илмй дар асоси нишон додани фаъолияти дастгоххои техникй, асбобхо, тачхизот, дастгоххои лабораторй ва гайра, ки онхо зохир мешаванд ё дар асоси онхо ин объектхои техникй фаъолият мекунанд;
- муайян кардани робитаи сабабу натича ва вобастагии байнихамдигарии падидахои илмй-техникй ва равандхои технологй;
- интиколи донишхои назариявй аз физика дар амалия, ба раванди технологй хангоми истифодаи объектх,ои техникй.
Яке аз шартхои мухими татбики бомуваффакияти робитахои байнисохавй донистани бахшхои асосии фанхо мебошад. Дар ин холат ба дониши донишчуёне, ки каблан дар омузиши табиатшиносй, фанхои умумитехникй ва махсус ба даст омадаанд, такя кардан лозим аст, ки барои омухтани технология ва технология дар асоси илмй замина фарохам меорад. Дар дарсхои лабораторй-амалй малакахои ташкили дурусти чои кор, истифодаи асбобхо, дастгоххо, компютерхо, риояи коидахои бехатарй, халли масъалахои мундаричаи амалй такмил дода мешаванд, ки тачрибаи кори амалии дар курсхои гузашта бадастовардаи донишчуёнро чамъбаст мекунанд.
Масалан, тахкими донишхо дар сохаи физика дар раванди кор бо донишчуён бо плакатхо, расмхо, расмхо ва диаграммахо, чадвалхои чараёни амалиётй, ки сохтор ва кори элементхои технологияро инъикос мекунанд, ба амал меояд.
Татбики бомуваффакияти робитахои байнисохавй дар таълими назариявй метавонад он вакт бошад, ки омузиши мавзуъхои бо хам алокаманд сари вакт хамоханг карда шаванд. Вобаста аз ин созишнома, робитахои байни фанхо метавонанд чунин бошанд: каблй (пешбаранда) ё баъдй (умедбахш).
Робитахои байнисохавй робитахои байни асосхои илмхои фанхои таълимй мебошанд, яъне байни унсурхои сохтории мундарича, ки дар мафхумхо, далелхои илмй, конунхо, назарияхо ифода ёфтаанд ва бо истифода аз усулхо ва усулхои дидактикии зерин амалй карда мешаванд:
- сухбатхо барои муайян кардани дониши донишчуён барои омухтани ин фанхои зарурй;
- такрори маводи дахлдор аз чониби донишчуён дар фанхои марбута кабл аз омухтани мавзуи мушаххаси курс;
- намоиши асбобхои аёнй ва тачхизот оид ба дигар мавзуъхои марбут.
Ч,анбаи мухим дар тахкими тамоюли илмии омузиши курсхо тавсиаи холатхои проблемавй дар заминаи робитахои байнисохавй мебошад. Принсипи омузиш дар раванди хусусияти проблемавй-чустучуии кори таълимй дониши техникй ва тафаккури техникиро ташаккул медихад ва инкишоф медихад. Ч,анбаи мухими онхо азхудкунии мачмуи маълумот дар бораи гуруххои ашёи техникй мебошад, ки бо принсипхои умумии таррохй ва истифода муттахид шудаанд [3].
Дар фанхои техникй ва махсус маводхое мавчуданд, ки истифодаи тачхизот, дастгоххо, мавод ва асбобхоро дар сохахои гуногуни истехсолоти муосир тавсиф ва тасвир мекунанд [4].
Дар натичаи омухтани фанхои умумитехникй, омузгори ояндаи физика донишхо ва малакахоро дар бораи ашёхои техникй аз худ мекунад, ахамияти фаъолияти онхоро дар раванди истехсолот дарк мекунад, малака ва малакахои кор бо дастгоххои муосир, мавод, хосиятхои онхоро аз худ мекунад, дар сохаи технология, дониш мегирад, яъне тафаккури техникиро инкишоф медихад, фикр мекунад. Азхудкунии принсипхои кори дастгоххо дар сохтани таъиноти онхо, малакахои амалии тахияи харитахои технологй, диаграммахо, расмхо, эскизхо ва ичрои хисобхои иктисодиро ба даст меорад.
Барои ноил шудан ба хадаф дар рушди тафаккури техникй дар донишчуён дар раванди омодагии технологии омузгори ояндаи физика, онхо равиши фаъолиятро, ки бо азхуд кардани системаи мафхумхои хусусияти техникй ва технологй, донишхо ва усулхои нави фаъолияти зехнй алокаманд аст, истифода мебаранд. Асоси омодагии ин намуди фаъолият барои донишчуён омухтани принсипхои умумии илмии фаъолияти ашёи тачхизот (дастгоххо, асбобхо, асбобхо ва f.), Дарёфт кардани умумияти гуногунии ашёхои гуногуни тачхизот, тахлили чанбахои инфиродй ва муайян кардани шаклхои сохтори унсурхои кисмхои дастгоххои техникй, ичрои амалист ва кори мустакилона, халли масъалахое, ки ба ташаккул додани мушохида, бодиккат, тафаккур ва тасаввуроти фазой, инчунин ташаккул додани завки эстетикй, усулхои ичрои вазифахои эчодй равона карда шудаанд.
Таълими донишчуён бояд тавассути истифодаи омузиши усулхои фаъол ва репродуктивй ва ташкили фаъолияти техникии донишчуён тавассути ворид намудани онхо
ба раванди халли масъалахои техникй, татбики лоихахои эчодй дар системаи корхои лабораторй ва амалй анчом дода шавад. Масалан, барои тавсифи сохтор ва фаъолияти ашёи техникй мафхумхои зерин аз хама мухиманд: "принсипи амал", "тарзи амал", "тархрезй", инчунин "хосиятхои физикй" ва "хусусиятхои техникй", "параметрхо".
Мафхуми "принсипи коршоямй" ба чунин сатхи баррасии сохтор ва фаъолияти ашё мувофикат мекунад, вакте накши асосиро нишондоди раванди табиие, ки дар як дастгохи мушаххас сурат мегирад, инчунин тавсифи функсионалии он унсурхое, ки сохтори объектро ташкил медиханд, мебозад. Принсипи кор хамеша нишонахои конуни табиатро дар бар мегирад, ки дастгох дар асоси он амал мекунад. Аммо конуни табиат чунин як мафхуми умумист, ки онро аз он сохторхои объектй, ки амали он дар он пайдо мешавад, абстракт мекунад. Он нишонахои хусусиятхои морфологии объектро дар бар намегирад ва аз ин ру наметавонад барои гурухбандии дастгоххо аз руи принсипи фаъолият асос бошад.
Х,ар як дастгохи техникй шакли махсуси дарккунии куввахои табиат мебошад. Мафхуми «принсипи амал» хусусиятхои умумитарини ин шаклро дар бар мегирад ва баррасии раванди табий, ки хусусиятхои функсионалй ва морфологии ашё ба он вобастагй дорад, ахамияти рохбарй дорад.
Усули амал аз принсипи амал бо он фарк мекунад, ки он на бештар ба шакли зухуроти падидаи зехнй ишора мекунад, балки ба таркиби объективии унсурхо, ки бо ёрии онхо мундаричаи муайянкардаи принсипи амал татбик карда мешавад. Мусаллам аст, ки хамаи унсурхои дар усули ба амал нишон додашуда бояд хусусиятхои функсионалиеро, ки принсипи амал ба онхо тахмил мекунад, конеъ гардонанд.
Конкретизатсияи сохтори морфологии ашё дар «структура» сурат мегирад, ки он мачмуи унсурхои морфологии ба дастгохи додашуда дохилшаванда мебошад. Дар ин холат, усули амалро дар якчанд тарххо амалй кардан мумкин аст.
Хусусиятхои функсионалии дастгоххои муайянро бо дарачаи гуногуни мушаххасот арзёбй кардан мумкин аст. Се сатхи арзёбии кори дастгохро, ки ба мафхумхои «функсияи техникй», «хосиятхои техникй», «тавсифоти техникй ва параметрхо» мувофиканд, фарк кардан мумкин аст. Х,амин тарик, дар физика, чун дар илмхои фундаменталй, принсипи кори ин ё он объекти техникй чустучу карда мешавад, ки хангоми таррохии он усули амал, функсияи техникй, хосиятхои техникй, хусусиятхои техникй ва параметрхо амалй карда мешаванд, ки аллакай ба вазифаи илмхои амалй дохил карда шудааст.
Аз гуфтахои боло ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки дар натичаи муносибати интегративии байнисохавй дар раванди таълим дарки донишчуён оид ба маводи таълимй таъмин карда мешавад ва ба онхо имкон медихад, ки тасаввуроти хамачониба, хамачониба дар бораи ашё, падидахо, дастгоххо ва принсипхои фаъолияти технология, таррохй ва дониши техникй дар ин ашё, ба рушди тафаккури техникй дар муаллимони ояндаи физика мусоидат мекунад.
АДАБИЁТ
1. Воробьев Г.В. Межпредметные связи в процессе обучения -М: Просвещения 1966, с. 118-166
2. Зверев И.Д. Межпредметные связи как педагогическая проблема.- Советская педагогика 1974. №12, с. 10-16
3. Зверев И.Д., Максимова В.И. Межпредметные связи в современной школе. - М.: Педагогика, 1981. - 160 с.
4. Прохоров М.С. Интеграция естественных основ технологической подготовки школьников и студентов [Текст]/М.С. Прохоров. Проблемы и перспективы развития образования в России: сборник материалов XXV Всероссийской научно-практической конференции/Под общ. ред. С.С. Чернова. - Новосибирск: Издательство ЦРНС, 2014. С. 169 - 174.
5. Сидоров О.В. Роль интеграции учебных предметов в формировании у учащихся фундаментальных, естественнонаучных и технологических понятий. [Текст]/ О.В. Сидоров, Л.В. Яковлева Вестник Ишимского государственного педагогического института им. П.П. Ершова, 2013. №6 (12) С77-85.
6. Сидоров О.В. Техническое мышление как составляющая системы технологического мышления [Текст] / О.В. Сидоров. Проблемы и перспективы физико-математического и технического образования: сборник материалов Всероссийской научно-практической конференции (20-21 ноября 2014 г.) / Под общ. ред. Т.С. Мамонтовой. - Ишим: Изд-во филиал ФГБОУ ВПО «Тюменский государственный университет» в г. Ишиме, 2014 - С.186-191.
МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ В РАЗВИТИИ ТЕХНИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ У БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ФИЗИКИ
Статья посвящена роли межпредметных связей в развитии технического мышления у будущих учителей физики. Развитие технического мышления, является одной из основных задач физического образования. Мышление тесно связанно с общеобразовательным процессом и постоянно взаимодействует с ним. Развитость мышления во многом определяет успех в овладении знаниями, расширяет возможности условия данного содержания знания. Развитие физического мышления невозможно без целенаправленной работы преподавателя в процессе учебной и учебно-практической деятельности. Преподавателю необходимо планировать не только объём и структуру учебного материала, но и создавать систему рационального применения умственной (мыслительной) деятельности на основе межпредметных связей учебных дисциплин.
Ключевые слова: Межпредметные связи, техническое мышление, учитель физики, физическое образование, интегративный подход.
INTER-SUBJECT LINKS IN THE DEVELOPMENT OF TECHNICAL THINKING IN FUTURE TEACHERS OF PHYSICS
The article is devoted to the role of interdisciplinary connections in the development of technical thinking in future physics teachers. The development of technical thinking is one of the main tasks of physical education. Thinking is closely related to the general educational process and constantly interacts with it. The development of thinking largely determines the success in mastering knowledge, expands the possibilities of the conditions of this content of knowledge. The development of physical thinking is impossible without the purposeful work of the teacher in the process of educational and educational-practical activities. The teacher needs to plan not only the volume and structure of the educational material, but also to create a system for the rational use of mental (mental) activity on the basis of intersubject connections of academic disciplines.
Keywords: Interdisciplinary connections, technical thinking, physics teacher, physics education, integrative approach.
Сведения об авторах:
Неъматов Абдукодир — доцент кафедры общей физики Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, кандидат физико-математических наук, 734003, г. Душанбе, пр. Рудаки, 121 Телефон: (+992)933-60-97-60. E-mail: nematov 50 @mail.ru
Мухамедшин Рашид Ахмедович — доцент кафедры МПФ Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, кандидат педагогических наук, 734003, г. Душанбе, пр. Рудаки, 121 Телефон: (+992)926-00-43-96. E-mail: nematov 50 @mail.ru
Зубайдов Саидахмад — начальник ОН и инновации ТГУК, кандидат технических наук, 734003, г. Душанбе, пр. Рудаки, 121 Телефон: (+992)900201. Email: nematov 50 @mail.ru
About the authors:
Nematov Abdukodir - Associate Professor of the Department of General Physics of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Candidate of Physical and Mathematical Sciences, 734003, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Phone: (+992) 933-6097-60. E-mail: nematov 50 @ mail.ru
Mukhamedshin Rashid Akhmedovich - , Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor of the MPF Department of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, 734003, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Phone: (+992) 926-00-43-96. E-mail: nematov 50 @ mail.ru
Zubaidov Saidakhmad - Head of IT and Innovation at TSUK, Candidate of Technical Sciences, 734003, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Phone: (+992) 900201. E-mail: nematov 50 @ mail.ru
