Научная статья на тему 'Мева -сабзавот ма ҳсулотларини қайта ишлаш ва со ҳага хизмат кўрсатувчи инфратузилмани ривожлантириш (Фарғона вилояти мисолида )'

Мева -сабзавот ма ҳсулотларини қайта ишлаш ва со ҳага хизмат кўрсатувчи инфратузилмани ривожлантириш (Фарғона вилояти мисолида ) Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
1199
107
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Ҳ. М. Исроилова

Иқтисодиёт ривожланиш жараёнида қишлоқ хўжалиги ҳамма вақт саноат, савдо ва бошқа тармоқлар билан мустаҳкам боғлиқ бўлиб келганлигини ҳисобга олиш керак. Чунки мамлакатнинг озиқовқат маҳсулотларига ва қишлоқ хўжалик хом ашёсидан тайёрланган товарларга бўлган эҳтиёжларини қондириш фақат қишлоқ хўжалигининг ҳолатига эмас, балки саноат тармоқлари билан уйғун ривожланишига ҳам боғлиқ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Мева -сабзавот ма ҳсулотларини қайта ишлаш ва со ҳага хизмат кўрсатувчи инфратузилмани ривожлантириш (Фарғона вилояти мисолида )»

Х.М.Исроилова,

Тошкент вилоят давлат педагогика институти, иктисодиёт назарияси кафедраси, катта укитувчи

МЕВА-САБЗАВОТ МАХСУЛОТЛАРИНИ КАЙТА ИШЛАШ ВА СОХАГА ХИЗМАТ КУРСАТУВЧИ ИНФРАТУЗИЛМАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

(ФАРГОНА ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

Ицтисодиёт ривожланиш жараёнида цишлоц хужалиги хамма вацт саноат, савдо ва бошца тармоцлар билан мустахкам боглиц булиб келганлигини хисобга олиш керак. Чунки мамлакатнинг озиц-овцат махсулотларига ва цишлоц хужалик хом ашёсидан тайёр-ланган товарларга булган эхтиёжларини цондириш фацат цишлоц хужалигининг холатига эмас, балки саноат тармоцлари билан уйгун ривожланишига хам боглиц.

Республикада фермер хужаликлари сама-рали ишлаши учун зарур хизмат курсатувчи инфратузилма - агрофирмалар, машина - трактор саройлари, таъмирлаш устахона-лари, тайёрлов пунктлари, ^ишло^ хужалиги махсулотларини ^айта ишловчи кичик корхо-налар тизими шаклланди.

Улардан бири агрофирмалар булиб, маъ-лум турдаги ^ишло^ хужалиги махсулотларини етиштириш ва уни пировард махсулот дара-жасигача ^айта ишлашни ^ушиб олиб боради-ган корхоналардир.

Агрофирмалар хам ^ишло^ хужалиги, хам саноатга хос ресурсларни ишлатиб, истеъ-молга тайёр булган махсулот яратади. Маз-кур турдаги корхоналар турли мулкчиликка асосланиши, оилавий хужалик асосида хам ташкил топиб, кичик заводлар билан бирла-шиши мумкин. Масалан, боедорчилик ва узум-чилик билан шурулланувчи хужаликлар, улар махсулотини ^айта ишловчи цех ва заводлар, етказиб берувчи савдо-соти^ корхоналари бир технологик жараёнга бирлашиб агроса-

ноат бирлашмаларини ташкил ^илади.

2007 йил 29 ноябрдаги "Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 241-сонли 2008 йилда мева-сабзавот, узум махсулотларини ишлаб чи^ариш ва ундан фой-даланиш исти^бол курсаткичлари туррисида" ги ^арори юзасидан Фаррона вилоят хокимининг 293-сонли ^арори ^абул ^илиниб, унга кура, фаолият курсатаётган 9 та ^айта ишлаш корхоналарида 2008 йилда жами 19,7 минг тонна мева, 3,1 минг тонна узум ва 25,1 минг тонна сабзавот махсулотларини ^айта ишлаш режаси белгиланган эди. Шунга кура, вилоятдаги барча ^айта ишлаш корхоналари-нинг йиллик махсулот ишлаб чи^ариш ^уввати 73,4 минг тоннани ташкил ^илгани холда, 2008 йилда жами ^айта ишланган ^ишло^ хужалиги махсулотларининг хажми 14,4 минг тоннани ташкил ^илмоеда ёки йиллик исти^бол режа 29,9 % га бажарилган, холос.

Жумладан, сабзавот махсулотларини Фаррона шахридаги "MS Food Processing CO" ^ушма корхонаси 4980 тонна урнига 1500

тонна (30,1 %), " APC O^ZBEGIM" МЧЖ 2131 тонна урнига 12 тонна (0,6 %), "Sun Valley Zulce" кушма корхонаси 5250 тонна урнига 100 тонна (1,9 %), Грин Фудс кушма корхонаси 2000 тонна урнига 78 тонна (3,9 %), "MAX KONSERVAIM PEX" кушма корхонаси 5150 тонна урнига 88,4 тонна (1,7 %) сабзавот махсулотлари кабул килинган, холос.

Юкоридагилардан куриниб турибдики, 2008 йилда вилоятда кайта ишлаш корхона-лари тузилган шартнома режаларини бажар-мадилар. Кайта ишлаш корхоналарининг бундай ахволда ишлашларига асосий сабаб куйидагилардан иборат:

кайта ишлаш корхоналарини айланма маблаглари етишмаслиги; кайта ишлаш корхоналари томонидан махсулот етиштирувчиларга тузилган шартномалар буйича 30 % ли бунак маблагларининг уз вактида берилма-ганлиги;

жорий йилда кайта ишлаш корхоналари томонидан тузилган шартномалар буйича махсулот пишиб етилганда етар-лича назорат килинмаслиги; ахолидан махсулот сотиб олиш учун накд пул маблаглари етарли даражада булмаганлиги;

кайта ишлаш корхоналари томонидан махсулот етиштирувчилардан кабул килинган махсулотлари учун туловлар-нинг уз вактида утказилмаганлиги.

Юкоридагилардан келиб чикиб, кайта ишлаш корхоналарининг фаолиятини кенгай-тириш, махсулот кайта ишлаш хажмларини купайтириш учун куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

корхоналарнинг узлуксиз ва баркарор ишлашларини таъминлаш, бунинг учун омборлардаги тайёр махсулот колдикларини сотиш буйича тезкор чоралар куриш;

кишлок хужалик махсулотларини ахолидан сотиб олишни йулга куйиш, бунинг учун кайта ишлаш корхоналарининг буюртмасига асосан банклардан накд пул ажратиш;

фермер ва дехкон хужалик махсулотларини харид килишни яхшилаш, бу

максадда мавсум даврида берила-ётган кредитнинг 50-80 % ини накд куринишида бериш; корхоналарни айланма маблаглар билан тулдириш, бунинг учун тижорат банклари томонидан имтиёзли кредит ажратиш;

кайтаишлашкорхоналаринингмахсулот экспортини таъминлаш, бунинг учун темир йул транспорти тарифларини кайта куриб чикиш;

кишлок хужалиги махсулотларини тай-ёрлаш ва кайта ишлаш корхоналари, банклар хамда агрофирмалар рахбар-лари масъулиятларини янада ошириш; туман ва шахарларда фойдаланилмаёт-ган буш бино, иншоот ва ишлаб чикариш майдонларини хатловдан утказиб, хори-жий инвестицияларни жалб килиш ва замонавий ишлаб чикариш технология-ларини олиб кириш йули билан улар-нинг негизида кайта ишлаш корхоналарини ташкил этиш;

сохага хорижий инвестицияларни жалб килиш учун Ташки иктисодий алокалар, инвестициялар ва савдо бошкармаси, Монополиядан чикариш ракобат ва тад-биркорликни куллаб-кувватлаш бошкармаси хамда Савдо-саноат палатаси иштирокини кучайтириш.1

Президентимиз энг мухим устувор вази-фалар сифатида мамлакатимизни модернизация килиш ва ахоли бандлигини оширишнинг мухим омили сифатида ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ривожлан-тиришдан иборат эканлигини белгилаб бер-дилар2.

Бундан куринадики, мамлакатимизда баркарор иктисодий усишни таъминлаш, иктисодиётнинг реал секторини янада ривож-лантириш куп жихатдан хужалик юритувичи субьектларнинг ишлаб чикариш инфрату-зилмаси билан таьминланганлик даражасига боглик .

Замонавий ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилмани жадал ривожлантиришни

1 УзМУ кошида илмий тадкикот натижалари буйича ушбу чора-тадбирлар ишлаб чикилган.

2 Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамаси мажлисининг Карори. "2008 йилда Республикани ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2009 йилда иктисодиётни баркарор ривожлантиришнинг энг мухим устувор вазифалари туррисида". 2009 йил 13 февраль.

таьминлаш, шу асосда и^тисодиётни изчил ва бар^арор юксалтириш учун ^улай шарт-шароит яратиш ма^садида "2009-йилда ишлаб чи^ариш ва ижтимоий инфратузил-мани янада ривожлантиришга доир ^ушимча чора-тадбирлар туррисида" махсус дастур ^абул ^илинди ва унинг бажарилиши кескин назоратга олинди.

2008 йилда республикамизда ишлаб чи^ариш инфратузилмаси асосий турлари буйича хизмат курсатишни ривожлантиришга алохида эътибор ^аратилиши натижасида унинг ю^ори хажмларига эришилди. Биз транспорт инфратузилмасини, биринчи навбатда автомобил ва темир йулларни ривожлантиришга алохида эътибор ^аратмоедамиз. 2007-2010 йилларда умумий фойдаланишда булган автомобил йулларини ривожланти-риш дастурининг амалга оширилиши бугунги кунда республикамизнинг барча минта^алари уртасида йил давомида ишончли транспорт ало^асини таъминламоеда.

"Ишлаб чи^ариш ва ижтимоий инфрату-зилмани ривожлантириш" Давлат дастурида кузда тутилган ю^оридаги чора-тадбир-ларнинг амалга оширилиши мева-сабзавот махсулотларини ю^ори сифатларда хорижга етказиб берилишини таъминлайди. Бундан таш^ари, ю^орида таъкидлаб утилганидек, ^ишло^ инфратузилмаси ва унинг тарки-бига кирувчи муассасаларнинг фаолиятини ривожлантириш хамда агросаноат мажмуа-лари билан богли^ вазифаларини жонланти-риш долзарб булиб турибди.

Бозор ва ишлаб чи^ариш инфратузилмаси субъектларининг ^ишло^ хужалиги махсулоти етиштирувчилар билан узаро муносабатини келтирилган 1чи чизма буйича шаклланти-риш мумкин (1-чизма кейинги бетда).

Кишло^ хужалиги махсулотларини ишлаб чи^арувчилар тижорат банклари билан молиявий-и^тисодий, "Кишло^хужаликкимё" АЖ туман булими, ДАЖ МТП ва му^обил МТП лар, нефть махсулотлари базаси, касаба уюшмаси, сувдан фойдаланувчилар уюш-маси, агрофирмалар билан хизмат курсатиш, соли^ инспекцияси, бандлик хизмати билан амалдаги ^онунчилик асосида, лойиха-смета бюроси, консалтинг марказлари, нотариал идоралар билан ихтиёрий асосда муносабат-

ш

лар урнатадилар.

Кишлоеда инфратузилма объектларини ривожлантирилиши:

аввало, иш билан банд булмаган ахолини ^ушимча ишчи уринлари билан таъмин-лашга асос булади;

ахолининг ижтимоий ахволини яхши-лашга хизмат ^илади; саноатнинг ^ишло^а олиб кирилишига туртки булади;

^ишло^ хужалиги корхоналари томони-дан етиштирилаётган махсулотларнинг йу^отилиши олдини олади; ^ишло^ худудларида ^ишло^ хужалиги ва унга хизмат курсатиш хасида таъми-нот йуналишидаги сохалар уртасида мустахкам и^тисодий ало^ани йулга ^уйилишига сабаб булади; хизмат курсатиш ва таъминот тизи-мида ра^обат мухитини яратиш асосида ^ишло^ хужалиги тармогини бар^арор ривожланишини таъминлайди; махсулот етиштирувчи ^ишло^ хужалиги корхоналарининг и^тисодий самара-дорлигини оширади.

Энг асосийси ушбу тадбирларнинг барчаси ^ишло^ и^тисодиётининг ривожланишига асос булади.

Кишло^ хужалик махсулотларини етишти-рувчиларга хизмат курсатиш буйича ^уйидаги таклифлар ишлаб чи^илган:

1. Фермер хужаликлари таъсисчилиги асосида ташкил этилган му^обил машина-трактор парки ва сувдан фой-даланувчилар уюшмасиининг меъёрий, и^тисодий ва ху^у^ий асосларини ^айта куриб чи^иш;

2. Жойларда ташкил этилган ё^илги-мой-лаш материаллар ва минерал угитларни етказиб бериш шахобчаларини юридик шахс ма^оми масаласини куриб чи^иш;

3. Инфратузилма шахобчаларини ташкил этишни оптимал жойлаштириш;

4. Худудларнинг шароитидан келиб чи^иб, сувдан фойдаланиш уюшмаларини сув йуналишига ^араб бирлаштириш;

5. Кишло^ хужалиги махсулотларини ^айта ишловчи миницехлар ^уриш учун фермер хужаликларига узо^ муддатли имтиёзли кредитлар ажратиш;

го S m s ZT

S

и

к

s

X

с

S

О

sc

¡2 <■

a

lb

^

и

О

a

<

S

a s

(б a

с (б

H с

о a

F о

^ m

и X (б О V0

s га

X

s re

i_ SÉ

s га

с у

(б га

Сй

^ s

sc X

о a

с ^

3 и С

s

^

a

re

E %

re &

\o re

re p

и н

0 re X ю ^ re

s и s о

>5 X

s ^

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

s s

»3 3

ëE

S и

i'i g

5 re

1 »

s

H

re

X

a

H »

re н \0 re re ю и re

X о

a >s re s м a

re s ff н

* s

° s

u i

U

X X

о >>

A ▲ ▲ ▲

6. Ахборот, консалтинг ва хукукий хизмат-ларни янада ривожлантириш;

7. Фермерларнинг агротехнологик, икти-содий, хукукий билимларини мунтазам ошириб бориш;

8. Кишлок жойларда бозор инфратузил-маси фаолиятини такомиллаштириш;

9. Фермерларда шартнома маданиятини ва хукукий маданиятни шаклланти-риш максадида тегишли хокимликлар кошида фермерлар уюшмаси хамкор-лигида семинар-тренинглар ташкил этиш;

191

10.Кишлок хужалик корхоналари ва хиз-мат курсатувчи корхоналар уртасидаги шартномалар имзоланаётганда ва руйхатдан утказилаётганда фермер хужалигининг моддий техник базаси имкониятларини хисобга олиш;

11.Шартнома муносабатлари юзасидан келиб чикадиган турли низоларни суд-гача хал этиш боасида туман кишлок ва сув хужаликлари булимлари иштиро-кида чора-тадбирлар куриш.3

3 УзМУ кошида илмий тадкикотларга асосланиб, ушбу таклифлар ишлаб чикилган.

Фойдаланилган адабиёт руйхати

1. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамаси мажлисининг Карори. "2008 йилда Республикани ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2009 йилда иктисодиётни баркарор ривожлантиришнинг энг мухим устувор вазифалари туррисида". 2009 йил 13 февраль.

2. АбдураниевА.,АбдураниевАА,"Кишлокхужалигииктисодиёти".Т.:"Узбекистон Ёзувчилар уюшмаси Адабиёт Жамрармаси".2004.

3. Бекмуродов А.Ш., Сафаров Б.Ж. Кишлок жойларида савдо ва хизмат курсатиш сохаларини ривожлантириш йуналишлари // Укув кулланма.-Т.: ТДИУ, 2007.

4. Беркинов Б.Б., Ташматов Р.Х. Узбекистонда фермер хужаликларига хизмат курсатувчи инфратузилмаларни ривожлантириш йуналишлар.// Укув кулланма.-Т.: ТДИУ,2007

5. Фаррона вилоят Давлат статистика бошкармасининг маълумотлари, 20042008.

6. Фаррона вилоят иктисодиёт бошкармасининг маълумотлари. 2004-2008

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.