Научная статья на тему 'МЕТОДОЛОГИЯ ПОВЫШЕНИЯ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧЕНИКОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ДЕМОНСТРАЦИОННОГО ОПЫТА В ХИМИИ'

МЕТОДОЛОГИЯ ПОВЫШЕНИЯ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧЕНИКОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ДЕМОНСТРАЦИОННОГО ОПЫТА В ХИМИИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
166
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХИМИЧЕСКИЕ ЭКСПЕРИМЕНТЫ / НАВЫКИ / УМЕНИЯ / ДЕМОНСТРАЦИОННЫЙ ОПЫТ / НАБЛЮДЕНИЕ / НАПРАВЛЕНИЯ ОБУЧЕНИЯ / ТРУДОВОЕ ВОСПИТАНИЕ / КОГНИТИВНОЕ РАЗВИТИЕ / ЭМОЦИЯ / МИРОВОЗЗРЕНИЕ / ВНИМАНИЕ / ПАМЯТЬ / МЫШЛЕНИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ахмедова Замира Сангинбаевна

В статье описана организация учебного процесса, различные способы организации и проведения демонстрационных экспериментов по химии в среднех школах. Было показано, что в ходе практической работы демонстрации и эксперименты укрепят теоретические знания, а также улучщают уровень и качество их знаний. В ходе химических экспериментов ученики знакомятся со свойствами веществ, правилами техники безопасности и методики проведения демонстрационных экспериментов, что приводит к формированию у учеников интересса к химию и химическим профессиям.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE METHODOLOGY FOR INCREASING THE LEARNING ACTIVITY OF STUDENTS WITH THE USE OF DEMONSTRATION EXPERIENCE IN CHEMISTRY

The article describes the organization of the educational process, various ways of organizing and conducting demonstration experiments in chemistry in secondary schools. Demonstrations and experiments have been shown to strengthen theoretical knowledge as well as improve the level and quality of their knowledge during practical work. In the course of chemical experiments, students become familiar with the properties of substances, safety rules and methods for conducting demonstration experiments, which leads to the formation of students» interest in chemistry and chemical professions.

Текст научной работы на тему «МЕТОДОЛОГИЯ ПОВЫШЕНИЯ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧЕНИКОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ДЕМОНСТРАЦИОННОГО ОПЫТА В ХИМИИ»

THE RESULTS OF THE COMPETENCE APPROACH IMPLEMENTATION

IN CHEMISTRY TRAINING

To implement the competence-based approach in the process of teaching chemistry at school, we carried out experimental work in the PLI, SOU No. 55. 44, 63, 79 in Dushanbe, we covered students in parallel grades 10-11 (total 130 and 143 people). The results of the ascertaining and summarizing experiment on the formation of functional literacy of students (experimental groups) showed that among 10th grade students the optimal level of the motivational criterion of functional literacy increased from 33.2% to 59%, the permissible level decreasedfrom 48.4% to 31%, the critical level - from 18.4% to 10%. The optimal level of the activity criterion of The optimal level of functional literacy of 11th grade pupils increasedfrom 22.56% to 32%, the permissible level droppedfrom 56.28% to 50%, critical - from 21.14% to 18%. For 11th grade students, the optimal level of the motivational criterion of functional literacy increased from 8.6% to 17.2%, the permissible level increased from 65% to 76.2%, the critical level decreased from 26% to 6.6%; the optimal level of the cognitive criterion offunctional literacy increased from 8.6% to 17.2%, functional literacy increasedfrom 8.4% to 28.6%, the permissible level increasedfrom 35.4% to 57.6%, the critical level decreasedfrom 56.2% to 14%; the reflexive criterion of functional literacy increased from 7.2% to 54%, the permissible level increased from 22.4% to 35.4%, and the critical level decreasedfrom 70.4% to 10.6%.

Key words: competence approach, functional literacy, motivational criterion, activity criterion, cognitive criterion, reflexive criterion

УДК 546.07.07

МЕТОДИКАМ ТАКМИЛИ ФАЪОЛИЯТИ ТАЪЛИМИИ ХОНАНДАГОН БО ИСТИФОДА АЗ ТАЧРИБАХ,ОИ НАМОИШЙ АЗ ФАННИ ХИМИЯ

Ахмедова З. С.

Муассисаи таълимии давлатии «Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Fафуров»

Ислохоти сохаи маориф, ки имрузхо дар чумхурй идома дорад, пеш аз хама, бо максади баланд бардоштани сатхи гаълим нигаронида шудаасг. Босамар исгифода намудани усулу технологиями нави таълим дар ин раванд накши калиди дошта, тахкику пажухиши фардии он дар самги фаъолияти таълимии хонандагон, тавассути тачрибахои намоиши аз химия мухимияти мавзуи тахкикотро таълим менамояд. Дар тахсили муассисахои таълимии миёнаи умумй таълими фанни химия чогохи муайянро ишгол намуда, дар тавсеъаи чахонбинии хонанда, чихати рагбат пайдо кардан ба улуми табиатшиносй заминаи муносиб фарохам месозад. Накши химия дар тарбияи ибтидоии табиатшиносии чавонон бузург буда, дар фахмиши онхо тафаккури илмй-эчодиро бедор мекунад

Имрузхо дар самти амалишавии таълими фардй, хангоми ташкили фаъолияти тачрибавии хонандагон, ба вучуд овардани омодагии тачрибагузаронии синфхои болой дар синфхонаи химия, ки истифодаи тачхизоти муосир танхо барои гузаронидани тачрибахои фронталй пешбинй шудааст, як катор мушкилихо мушохида мешаванд. Таълими химияро факат дар намуди машгулиятхои назариявй тасавввур кардан лозим нест, гарчанде дар дарсхои назариявй низ тачрибахои намоишй истифода мешаванд. Корхои озмоишй мароки хонандагонро барои донистани мухити атроф, дурустии ходисахо, дарки ходисахои химиявй зиёд намуда, ба масъалаи гузошташуда чавоби каноатбахш медихад. Х,ангоми машгулиятхд албатта усули мустакилона ичро намудани кори амалиро аз тарафи худи хонанда истифода бурдан муфид аст. Барои баланд бардоштани сатху сифат ва самаранокии омузиши фанни химия бо роххои такмили ташкилию методй, фаъолияти тачрибавии хонандагон, ичрои тачрибахои намоишй дар синфхонаи химия ба максад мувофик аст.

Аз ин лихоз, дар мактаби миёна ташкил ва гузаронидани тачрибахои химиявй аз фанни химия мавкеи хеле мухимро мебозад. Хангоми ичро намудани корхои лабораторй хонандагон он дониш ва конунхои химиявие, ба тарики назариявй омухта буданд, хубтар аз худ менамоянд. Дар натича дар онхо малака ва махорати навишта тавонистани муодилаи реаксияхои химиявй ва дар асоси конун ва бакои массаи моддахо баробар кардан, мустакилона хал намудани масъалахои химиявй ва тачрибавй пайдо гардида, хулосахои даркориро бароварда метавонанд.

Хангоми омузонидани аксарияти мавзухое, ки дар асоси барномаи таълими фанни химия гузаронида мешавад, гузаронидани тачрибахои химиявй ба рох монда шудааст. Дар вакти гузаронидани машгулиятхои озмоишй (лабораторй) дар хонандагон малакаю махорати мустакилона омухтан азхуд намудани маводхои таълимй ташаккул меёбад. Аз тарафи омузгорон ташкил ва гузаронидани тачрибахои химиявй ба хонандагон имконият медихад, ки донишхои назариявие, ки пешакй омухта буданд, бо иловаи намудани маълумоти нав, мустахкам мегарданд [1, с. 14-18].

Дар чараёни таълими химия маълум гашт, хангоми баёни намудани мавзуи нав, ба хонандагон намоиш додани тачрибаи химиявй хеле роли мухимро мебозанд. Аз он чумла баъзе аз хосиятхои химиявии моддахоро ба тарики тачрибавй фахмонидан хеле кулай аст, зеро тавре, ки дар урфият мегуянд «шунидан кай бувад монанди дидан»

Масалан, тачрибаи химиявиро хангоми гузаштани аксарияти мавзухо тайёр кардани махлулхо, хосил кардани оксиген, гидроген, оксидно, кислотахо, асосхо, намакхо барои хонандагони синфи 8, диссосиатсияи электролитй, металлхои ишкорй, ишкорзаминй, хосил кардани оксиди карбон (IV), аммиак барои хонандагони синфи 9-ум ва гайрахо истифода бурдан мумкин аст. Аз ин ру мебояд аз тарафи омузгорон мавкеъ ва максади намоиши тачрибахои химиявй муайян карда шавад.

Методи эксперимент дар чараёни таълими фанни химия дар мактаби миёна хусусиятхои махсус ва фарккунанда доранд, ки дар асоси талаботхои педагогию дидактикй се вазифаи мухимро ичро менамояд: таълимй, тарбиявй ва инкишофи дониш. Дар вакти гузаронидани тачрибаи химиявй ба якчанд самтхои тарбия, ба монанди тарбияи мехнатй, эстетикй, экологй ва гайра диккати махсус дода, дар дили хонандагон инчунин ташаккули маърифатй, яъне эмотсия, чахонбинй, мотивхо, диккат, хотирот, тафаккур низ сайкал дода шавад.

Дар чараёни таълими фанни химия гузаронидани эксперимент, пеш аз хама яке аз сарчашмаи методхои амалй ба шумор рафта, дар ташаккули маърифатию донишандузии хонандагон, халли масъалахои химиявй, чараёнхои таълимй, аз чумла омузиш, тахкик, ривочу равнак ва зиёд гардидани чараёни дониш, майорату малакаи онхо накши мухимро мебозанд. Дар таърихи инкишофи мархалахои илми химия, аввалин тачрибахои химиявй дар озмоишгоххои химиявй, дар осору ашъори мухдкикону поягузорони форсу точик, аз чумла Чобир ибни Хайёни Тусй, Абубакр Мухаммад ибни Закариёи Розй ва амсоли онхо руи калам оварда шудаанд. Ба акидаи Чобир ибни Хайён дар чараёни омузонидани фанни химия гузаронидани корхои озмоишй, амалй хеле ба манфиати кор аст, зеро хднгоми ба эътибор нагирифтани он тадкикотчй ба ягон муваффакият ноил намегардад. Ба ибораи у олимон ташаккули шавку завки худро на дар мавчудияти тачхизотхо, балки дар заминаи истифодаи роху усулхои тачрибавй зохир менамоянд. Дар рафти тачрибахои худ Чобир ибни Х,айён аввалин шуда, кислотахои гайриорганикиро хосил кардааст ва назарияи падид овардани металлхои нав, аз чумла тиллоро ба миён гузошта, рангхои гуногунро барои матоъ ва пуст ихтироъ намудааст.

Чобир ибни Хайён яке аз талкинкунандагони шадиди тадкикоти тачрибавй буда, ба илми тачрибавй, яъне химия замина гузошта чунин навиштааст: «Агар ту хохй, ки кимиёгариро аз худ кунй, бояд корхои тачрибавиро бештар гузаронй» [2, с. 15]. Дониши хакикй ва дакик ба акидаи Чобир ибни Хайён дар асоси тачриба хосил мешавад. Аз ин ру, у чунин ёдрас намудааст: «Бузургии хар як кимиёгар на дар он аст, ки асархои навиштаи вай хоно бошанд, балки дар он аст, ки у донишро бо рохи тачриба бояд ба даст оварда бошад». Чобир ибни Хайён аввалин мухакик ва кимиёдонест, ки пояи ибтидоии санъати химияро гузоштааст.

Дар асархои ба химия бахшидаи Чобир ибни Хайён асосан дар бораи моддахо ва роххои кор карда баромадани онхо, аз чумла усулхои коркарди моддахо, ба мисли халкунй, тахшинкунй, софкорй, бугронй, тактир ва амсоли онхо баён карда шудаанд. Олими дигари форсу точик Абубакр Мухаммад ибни Закариёи Розй дар асархои худ доираи тайёр намудани асбобхои химиявй ва истифодаи онхо, инчунин дар раванди омузиши фанни химия мухим будани мавчудияти лабораторияхои химиявй маълумотхои зиёде додааст. Лабораторияи у бо асбобхо, зарфхо ва моддахои гуногуни химиявй мучаххаз гардонида шуда буд. Дар соли 1948 олими инглис ЧЗингер дар бораи асбобхои аз тарафи Закариёи Розй истифода кардашуда чунин навишта буд: «Лабораторияи инглисии баъд аз хазор сол ба вучудомада аз лабораторияи Розй он кадар хам фарк намекард» [2, с.59].

Мазмун ва мундаричаи гузаронидани тачрибахои химиявй ба хонандагон имконият пайдо менамояд, ки маълумотхои навро дар заминаи донишхои андухтаашон ба рох монанд. Ташкил ва гузаронидани тачрибахои химиявй боиси ташаккули тафаккури мантикию эчодии хонандагон мегардад. Аз ин лихоз, тачрибахое, ки аз тарафи омузгор интихоб ва гузаронида мешавад, бояд мазмун ва мундаричаи чустучуй, эчодй ва таткикотй дошта бошанд.

Масалан, ба хонандагон чунин савол дода мешавад:

Саволи омузгор: Дар раванди ба об таъсир кардани металли калий, кадом модда хосил мешавад?

Посухи хонандагон ба савол чунин аст: ишкори калий.

Ё худ саволи дигар, ишкори хосилшударо чй тавр муайян кардан мумкин аст?

Чавоб: хангоми таъсири фенолфталеин бо ишкори хосилшуда ранги бунафшро мегирад.

Х,амин тавр, вобаста ба мазмуни тачриба бо хонандагон саволу чавоб намуда, дониши онхо мустахкам карда мешавад. Инчунин хонандагон хангоми мушохида намудани рафти тачрибаи химиявй маълумотхои заруриро ба даст меоранд. Саволхои аз тарафи омузгор пешниход карда шуда, хонандагонро водор менамоянд, ки мустакилона фикри худро баён намоянд. Х,ангоми

гyзaрoнидaни рeaкcияи химиявии байни металли калий 6o o6, хoнaндaгoн бoри аввал 6o рафти гyзaриши рeaкcия шинoc шyдa, мушохида бyрдa мeбинaнд ва онро дар хагири худ нигох мeдoрaнд. Аз ин ру, гyзaрoнидaни чунин ва дигар тачрибахои химиявй caмг ва чанбахои мазмуни фаъолияти тадкикотй ва эчодии хoнaндaгoнрo ташаккул мсдшзд. Корхои лaбoрaтoрй низ якс аз шаклхои тачрибахои химиявй буда, дар таълими фанни химия мав^и мaхcycрo ишFOл мeнaмoяд. Агеар вакт аз хишби кам будани ac6o6 ва рeaктивx,oи химиявй тачрибахои нaмoиширo худи муаллим ва дар бaъзe холатхо хoнaндaгoн мeгyзaрoнaнд.

Вазифаи acocnH тачрибаи нaмoишй аз инхо ибoрaт ает:

1. Фахмонидани мохияти ходтеаи химиявй;

2. Ба хoнaндaгoн нишoн дoдaни мохият ва вазифаи тачхизаги лaбoрaтoрй (ac6o6x,o, даетгаххо, зарфхои химиявй, рeaкгивxo, мaвoд ва Faйрa);

3. Фахмондани роххои ичрои корхои экcпeримeнтaлй ва риoяи коидахои тeхникaи бeхaтaрй дар лабораторияхои химиявй.

Пeдaгoги рyc В.Н. Вeрхoвcкий тaлaбаги экcпeримeнти химиявии нaмoиширo бoри аввал муайян кардаает, ки онхо зайл арзёби мeшaвaнд:

1. Ба хама дacгрac бoшaнд;

2. Дacгрacии айёният (дурует кабул кардани хoнaндaгoн);

3. Аз нигохи тсхникй дyрycт ичро кардан;

4. Таъмини бeхaтaрии муаллим ва хoнaндaгoн;

5. Интихoби дyрycти роху ycyлxoи тачриба;

6. Фахмондани мохияти oбъeкт ба ocoнй;

7. Ташаккули шавку завк;

8. Дуруетии натича;

9. Кутохмуддатй;

10. Ташаккули тарбияи эcгeтикй;

11. Тсхни^и oддии ичрои кoр;

12. Таъмини ocoндaрккyнии тачриба;

13. Тайёрии тешат бaрoи гyзaрoнидaни экcпeримeнт;

14. Машк кардан oиди тарзи гyзaрoнидaни экcпeримeнт.

Тачрибаи химиявии нaмoишй имкoн мсдшзд, ки ба намуди зохирии oбъeкти химиявй ва мохияти oн шинoc шaвeм. Агар хoнaндaгoн хocиятxoи алохидаи тачрибаи лaбoрaтoрй ва тачхизаги химиявирo caxex, дарк ва омузанд, oн гох caмIxoи гyнoгyни чунин мaшFyлиятxoрo 6o пуррагй мeoмyзaнд. Агар тачрибахои химиявй аз чониби худи муаллим гyзaрoнидa нaмoиш дoдa шавад, дар ин маврид хoнaндaгoн мазмуни онхоро хуб дарк нaмeкyнaнд. Аз ин ру, аз тарафи хoнaндaгoн ба таври мycтaкилoнa гyзaрoнидaни тачрибахои химиявй натичаи хуб мсдш^нд.

Дар мавриди баёни мавзуи нав ба oмyзгoр зарур acт, ки бaрoи аз чoниби хoнaндaгoн ба таври мycтaкилoнa гyзaрoнидaни тачрибахои химиявй ac6o6 ва рeaкгивxoи зaрyрирo пeшaкй oмoдa намуда ба дуруетии oн бoвaрй хошл карда, бaрoи ичрoи кoр ба хoнaндaгoн аз тарафи омузгор ичoзaт дoдa мeшaвaд. Бинo бар ин, ба омузгор лoзим мeoяд, ки бахри ба таври мycтaкилoнa гyзaрoнидaни тачрибахо, хoнaндaгoнрo бoяд 6o роху ycyлxo ва иcгифoдaи мaкcaднoки методи экcпeримeнт хамачониба шинoc нaмoянд.

Мyвoфики талабагхои бaрнoмaи таълимии фанни химия дар раванди oмoдaгй ва гyзaрoнидaни тачрибахо, ханандаган 6ояд 6о моддахои химиявй (о^идао, киашгахо, ишкорхо, намакхо ва Faйрax,o), холатхои aгрeгaтй, гармй, caрдй ва хатто тамъи онхо, яъте канд, глюкоза, крахмал, глитссрин шинocoй пайдо намоянд. Мacaлaн, хонандагон крахмалро дар байни ангуштонашон шиш дода, лaFжoнaкии онро xиc мсшмояид. Ин амал нишон мeдиxaд, ки хонандагон дар рафти ичрои корхои лабораторй дар бтеёр мавридхо ба вocитaи узвхои xиccиёти худ, дар бораи ранг, буй ва тамъи моддахои химиявй низ маълумагхои зарурй пайдо мeнaмoянд.

Дар заминаи гузаронидани корхои лабораторй дар ниходи хонандагон махорату малакаи шинocoй бо рeaкгивxo ва acбoбxoи химиявй ташаккул мeёбaд. Х,ангоми ташкил ва гузаронидани мaшFyлиятxoи лабораторй хонандагон бо coхт ва хошятхои моддахои газшакл, мосъ ва ca^ шинocoи пайдо намуда, аз хамдигар чй фаркият доранд, маълумаг пайдо мeнaмoянд. Барои гузаронидани кор хонандагон теш аз хама аз руи рacми дар китоби дарш нишон додашуда acбoбxoи айёнй тартиб дода, тачхизагхои химиявиро омода мсшмоянд ва ба дyрycтии он боварй xocил мeнaмoянд. Дар ин холат хонандагон дарёфти роху ycyлxoи халли мacъaлaxoи тачрибавиро дарк ва аз худ мсшмоянд.

Дар раванди таълими химия гузаронидани корхои амалй низ хслс муфид мeбoшaд. Корхои амалиро, одатан, баъди анчоми як ё якчанд мавзухои барномахои таълимй гузаронида мумкин acт. Ташкил ва гузаронидани корхои амалй ботеи ташаккули махорат, малака, caмгxoи донишандузй ва фаъолияти илмию эчодии хонандагон мeгaрдaнд.

Масалан, агар дар машгулиятхои лабораторй хонандагон танхо бо як усули оксидшавии спиртхо (бо ёрии перманганати калий) шиносой пайдо намуда бошанд, пас дар вакти ичрои корхои амалй бо усули бо бихромати калий оксид кардани онхо низ шинос шудан мумкин аст. Гузаронидани машгулиятхои амалй барои хонандагон ин заминаи донишхои азхуднамудаи хонандагон, бахри пайдо кардани маълумотхои нав равона карда мешаванд [3, с.129,4,с. 35-42]. Бо ин максад ба муаллим лозим меояд, ки масъалахоеро интихоб намоянд, ки хонандагон роххои мустакилона хал намудани онро эчодкорона чустучу намоянд. Ёдрас мешавем, ки машгулиятхои амалй бо хамдигар зич алокаманд мебошанд, аз чумла мавзухои исбот намудани алокаи генетикии моддахои органикй, синтези кислотахои органикй, бензол, нитробензол, анилин, оксидонидани спирт то алдегид, алдегид то кислота, синтези эфирхои гуногун ва гайра.

Дар чараёни омузиши фанни химия аз тарафи хонандагон мустакилона гузаронидани тачрибахои химиявй яке аз мухимтарин шаклхои судманди таълим ба хисоб рафта, ин боиси ташаккулёбии фаъолияти чустучуй, эчодй ва тадкикотии онхо мегарданд:

- муайян кардани мавзуъи корхои мустакилонаи хонандагон;

- алокамандии кори мустакилонаи хонандагон бо тачрибаи намоишй дар рафти омузиши бобхои алохидаи химия;

- ба чй асос ёфтани меъёри тачрибахо ва накшаи тахкикотй, чй гуна мавкеъ доштани онхо;

- кадом тачрибахо бояд хамчун намуна бошанд;

- шароитхоеро мухайё кардан зарур аст, ки дар раванди тачрибахои химиявй мустакилияти хонандагонро дучанд намояд.

Ташкил ва ичрои корхои мустакилонаи хонандагон пеш аз хама ба мазмуни маводи таълим ва ба шароитхои зерин вобаста аст:

- тайёрии пешакии хонандагон ба кори оянда (кор бо китоби дарсй дар хона);

- мушохидаи тачрибаи химиявй ва хулосабарорй (дар вакти дарс);

- истифодаи китоб ва дастурхое, ки муаллим вобаста ба корхои тачрибавй тартиб медихад;

- омухтани моддахое, ки ба як синф тааллук доранд, санчидану ба хам мукоиса кардани хосияти моддахо.

Масалан, хонандагони синфи 10-уми мактаби миёна аксарияти моддахои органикй, хусусан хосиятхои физикавии онхоро бе баён намудани пешакии муаллим дар асоси гузаронидани тачрибахои химиявй алохида санчида, хулоса бароварда метавонанд. Хосиятхои физикавии чарбхо, канд, крахмал, глитсерин, собун, кислотахои органикй ва гайраро хонандагон санчида худашон хулосабарорй намуда метавонанд.

Тахлили мазмун ва мундаричаи барномаи таълими химия ва китоби дарсии химияи органикй барои хонандагони синфи 10 нишон медихад, ки аксарияти мавзухои таълимй ба хамдигар алокаи хеле зич доранд. Ин ба хонандагон имконият медихад, ки хонандагон ба мустакилона тартиб додани накшахои корй чалб карда шаванд. Масалан, хонандагон пас аз омухтани мавзуи этилен метавонанд накшаи омузиши атсетиленро тартиб диханд. Ин усулро дар дигар мавзухои курси химияи органикй низ ба кор бурдан мумкин аст.Чунончй, хонандагон пас аз омухтани спирти этил метавонанд барои омухтани спирти метил ё пас аз омухтани глюкоза барои омухтани сахароза накша тартиб диханд ва гайрахо. Агар корхои тачрибавии мустакилонаи хонандагон дар чунин шакл гузаронида шаванд, он гох яке аз максадхои мухими таълиму тарбия ичро мегардад, ки он аз инкишоф додани кобилияти фикрй ва махорати онхо иборат аст.

Бо ёрии тачрибахое, ки дар дарс нишон дода мешаванд, ба хонандагон аксар маводи назариявии химияи органикиро равшан фахмондан мумкин аст. Дар ин асос сохти карбогидрогенхои хаднок, спиртхои якатомаю бисёратома, алдегидхо, карбогидратхо, кислотахои органикй ва гайраро исбот карда метавонем. Илова бар ин чунин тачрибахо имкон медиханд, ки хонандагон бештар мушохидакор шаванд ва фарзияхои пешниходшударо дурусту возех хал намоянд.Тачрибахои намоишй, ки то дарачаи муайян кариб хамаи вазифахои тачрибахои химиявиро хал менамоянд, воситаи асосии мустахкам намудани дониши хонандагон ба хисоб меравад [5, с. 214-217; 6, с.59].

Барои муайян кардани мавкеи тачрибахои намоишй дар таълими химия дастури методии Л.А. Светков чои мухимро ишгол менамояд. Дар ин дастур ба ахамияти намоиши тачриба хангоми дарс диккати махсус дода шудааст.

Дар асоси он чунин тартиби гузаронидани тачрибахоро пешниход кардан мумкин аст:

1. Баъзе аз масъалахо пеш аз огози тачриба бояд бо хамрохии хонандагон халлу фасл карда шавад, то ки дар вакти гузаронидани тачриба хонандагон ба он такя намуда, бо максад ва накшаи тачриба шинос шаванд.

2. Хонандагон бояд барои фахмидани ходисахои химиявй дониши омухтаашонро ба кор бурда, ба таври мукаммал мушохида намоянд ва аз натичаи он хулосаи дуруст бароварда тавонанд.

3. Хонандагон бояд кисматх,ои алохидаи асбоберо, ки дар он реаксияхои химиявй мегузарад, инчунин бо хосиятхои моддахои ба реаксия дохилшаванда шиносои дошта бошанд, то ки дар асоси мушохидахо пас ба охир расидани реаксияхо оид ба хосил шудани моддаи нав хулоса бароранд.

4. Накли муаллим дар вакти намоиш додани тачриба бояд бо ходисахои руйдиханда алокамандии зич дошта бошад.

5. Дар вакти гузаронидани тачрибахои намоишй муаллим бояд иштироки фаъолонаи хонандагонро таъмин намояд. Дар ин кор тартиби муайяни саволхои ба тачрибахо алокаманд ёрии калон расонида метавонад.

Х,амин тарик, агар хар як шакли тачрибаи химиявй дар алокаи зич ва ба маврид истифода гардад, вай хамчун усули пешкадам татбик карда мешавад. Дар натичаи гузаронидани тачрибахо савияи дониши хонандагон боз хам баландтар шуда, фанни химияро хубтар аз худ менамоянд. Корхои тачрибавй, мустакилона, амалй ба ташаккули равияи илмй - назариявй ва чахонбинии хонандагон таъсири мусбат мебахшад. Ба муаллимон лозим аст, ки аз руи барномаи таълимии химияи мактабй ба тачрибахои намоишй, корхои лабораторию амалй шинос шуда, тарзи кор бо асбобу тачхизотро аз худ карда, пешакй худро барои гузаронидани онхо тайёр намоянд, то ин ки донишу махорат ва малакахои худро ба маълумотгирандагон ба пуррагй дода тавонанд [7, c.322; 8, 245].

Масалан, хангоми хосил кардани оксиген ба зиммаи муаллим ду вазифа гузошта мешавад:

1. Талабагонро бо хосил кардани оксиген шинос кардан;

2. Дар дарси оянда тайёр намудани хонандагон ба кори амалии мустакилонаи «Хрсил кардан ва хосияти оксиген»

Омузгор ба хонандагон накл мекунад, ки оксигенро дар лаборатория асосан аз пайвастахои мураккаби оксигендор хосил намудан мумкин аст. Масалан, намаки Бертолле - КСЮз ва перманганати калий - KMnO4.

Пеш аз хама ин моддахоро ба хонандагон нишон дода, пешниход намудан лозим аст, ки ба пробирка катар намаки Бертолле гирифта, онро гарм кунанд ва оксигени хоричшуда ба пробиркаи тозаи хушк чамъ намуда бо ёрии чубчаи нимсуз бояд санчанд. Хонандагон боварй хосил мекунанд, ки пас аз чубчаи нимсуз даргирифтан дар хакикат оксиген хосил мегардад, чунки онхо медонанд, ки оксиген барои сузиш ёрии калон мерасонад. Дар вакти мухокимаи ин тачриба маълум мегардад, ки хангоми чудошавии намаки Бертолле оксиген ва моддаи сафед, ки хлориди калий ном дорад, хосил мешаванд. Сипас муодилаи реакцияро ба таври зайл тартиб медиханд.

2КСЮ3^2КСМО2

Х,амин тавр тачрибаи хосил кардани оксигенро аз намаки Бертолле бо рохи дигар мегузаронанд: Намаки Бертоллеро гирифта бо оксиди манган (IV) хамрох карда, дар руи вараки когаз бо каламчаи шишагин эхтиёткорона онро омехта мекунанд. Омехтаи хосилшударо ба пробиркаи тозаи хушк гирифта, онро метафсонанд. Ба махзи ин ки пробиркаро гарм менамоем, хоричшавии оксиген мушохида карда шуда, суръати гузариши реаксия тезтар мегардад. Ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки дар иштироки оксиди манган (IV) суръати реаксияи тачзияи намаки Бертолле тезтар мешавад.

Пас аз ин мушохидахо чунин хулосабарорй намудан мумкин аст, ки дар инчо оксиди манган (IV) вазифаи катализаторро ичро менамояд. Яъне катализатор моддахое, ки суръати реаксия химиявиро тезонида, худаш бетагийр мемонад. Реаксияи химиявие, ки дар иштироки катализатор руй медихад, реаксияи катализй мегуянд. Баъди таърифи ин мафхумхо хонандагон оиди омилхои ба суръати реаксияи химиявй таъсиркунанда: харорат, табиати модда, катализатор, маълумот пайдо намуда, суолоти дар зехнашон бударо бо посуххои мушаххас мансух месозанд. Дар кадами дуввум рочеъ ба хосил кардани оксиген аз перманганати калий, ба зарфхо чамъ кардани он накл карда, техникаи ичрои ин тачрибаро нишон додан лозим аст. (Мохияти реаксияи чудошавии перманганати калий дар ин чо баён карда намешавад).

Ба хонандагон барои омодаги дидан барои ичрои кори амалй супориш дода мешавад, ки дар хона аз китоби дарсй рафти ичрои корро ба дафтари корй навишта онро хонда омодагии хуб бинанд. Аз тачриба маълум аст, ки барои хонандагони синфи VIII танхо бо рафти гузаронидани тачриба шинос шудан кифоя набуда, балки мустакилона бо коидахои техникаи бехатарии гузаронидани тачриба низ огох бошанд.

Дар китоби дарсии химияи мактабй дар зарф чамъ намудани оксиген бо усули фишурда баровардани хаво пешбиншудааст, ки яке усули бехтарин барои хонандагон ба хисоб меравад. Дар синфхои боло бошад, хонандагон инчунин бо усули дар сатхи об чамъ кардани газхо шинос шуда метавонанд.

Накшаи умумии ичрои машFулияти амалй:

1. Ба пробирка гирифтани 2-4 г перманганати калий.

2. Ба дахони пробирка гузоштани пахта.

3. Дахони пробиркаро бо пуки найчаи газгузардор маркам кунед.

4. Ба пояи штатив маркам кардани пробирка (расми 62-и китоби дарси)

5. Санчидани герметикй будани асбоб.

6. Гарм кардани пробиркаи перманганати калийдор.

7. Дар колбахо чамъ кардани оксиген ва санчидани хосиятхои он.

8. Сузонидани фосфор, сулфур ва натрий дар оксигени холис.

Баъд аз гузаронидани тачрибахо хулоса бароварда, хонандагон натичаи машгулияти амалии «хосил кардани оксиген ва хосиятхои он»-ро дар дафтарашон бояд дар шакли зайл нависанд. Кори амалии 3. Синфи 8 «Хосил кардани оксиген ва хосиятхои он». Реактивхо: КМп04, Р, S, N8, Ca (0Н)2, H2O, лакмуси кабуд.

Асбобх,о: штатив, пробирка, лампаи спирти, пуки найчаи газгузардор, кошукча (3 дона), колбаи

конусшакл (3 дона), чубча, пахта, гугирд.

Ичрои кор Мушох,ида, муодилаи реаксия

Аз руи расми 62-и китоби дарси асбобро чамъ намудем, хавонобарор будани онро санчидем. Ба пробирка 3г перманганати калий гирифта, онро гарм кардем: 3.Ба колба оксигенро чамъ карда, бо чубаки нимсухта санчидем. 4 Ба колбаи оксигендор об рехта, фосфори даргирифтаистодаро ворид кардем. 1. Ба колбаи оксигендор сулфури сухтаисто-даро дохил кардем. 2.Кристаллхо пош хурда, моддаи ранги сиёхдор ва гази оксиген хосил шуд: 2КМпО4^О2+К2 МПО4+МПО2. 1. Оксиген аз хаво андаке вазнин аст. Чубаки нимсухт дар оксиген бо алангаи равшан сухт. 4.Фосфор дар оксиген бо шуълаи равшан сухт: 4Р+5О2^2Р2О5 5.Сулфур дар оксиген бо шуълаи кабуд сухт: S+O2^SO2

Хулоса: Оксиген дар лаборатория аз тачзияи перманганати калий хосил шуд. Дар оксигени холис гайриметаллхо сухта, оксидхо хосил карданд.

Супориши вазифаи хонагй: Такрори мавзуъхои «Оксиген. хосиятхои химиявй ва физикавии оксиген. Истеъмол ва истехсоли оксиген».

Хулоса, пажухиш дар самти мукаммалгардонии фаъолияти таълимии хонандагон тавассути тачрибахои намоиши аз химия дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй моро ба чунин натича овард:

1. Дар асоси фахмишхои хавасмандй, завк ва амалхои гуногунчабхаи таълимй, дурустии пайдархамии амали намудани накшаи таълими химия, сохтори ташкили тачрибахои намоишй ва мушохидакунй пешниход карда шуд: омилхо - амалигардонй ва инкишофи шавки маърифатй -фаъолгардонии инкишофи тафаккур (мантикй ва тасвирй) муайян карда шуданд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Исбот карда шуд, ки истифодаи самараноки тачрибахои намоишй аз химия дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй, яке аз усулхои хавасмандкунии маърифатии хонандагон ва ташаккули тафаккури илмй, эчодкорй, тахаммулкорй, матонат ва дигар хусусиятхо мебошад. Гарчанде, ки тачрибахои намоишй, чун воситаи омузиши химия, васеъ истифода мешаванд, аммо на дар хамаи муассисахои тахсилоти миёнаи умумй дастрас буда, ё мунтазам амалй мегарданд.

АДАБИЁТ

1. Грабецкий А.А. и др. Использование учебного оборудования на уроках химии. М., Просвещение, 1988, 160с.

2. У. Зубайдов, Х.. Иброхимов, А., Тошев, А.Азизов, Хакимхочаев С., Иброхимов Х. ва дигарон. Китоби дарси барои синфи

8. Химия, Душанбе, «Маориф» 2015, 263.с.

3. Зубайдов У.З. ва диг. Корхои амалй аз химия барои синфхои VIII-IX. Душанбе, Маориф, 1994.

4. Зуева М.В. Обучение учащихся применению знаний на уроках химии. М., 1987, 144с

5. Кузнецов Н.Е и др. Методика преподавания химии. М., Просвещение, 1984, 415 с

6. Парменов К.Я. Химический эксперимент в средней школе. М., АНИ РСФСР, 1959. 360с.

7. Полосин B.C. Школьный эксперимент, но неорганической химии. М., Просвещение, 1970, 331с

8. Чернобельская Г.М. Методика обучения химии в средней школе. М., Ваадос, 2000, 336с

МЕТОДОЛОГИЯ ПОВЫШЕНИЯ УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧЕНИКОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ДЕМОНСТРАЦИОННОГО ОПЫТА В ХИМИИ

В статье описана организация учебного процесса, различные способы организации и проведения демонстрационных экспериментов по химии в среднех школах. Было показано, что в ходе практической работы демонстрации и эксперименты укрепят теоретические знания, а также улучщают уровень и качество их знаний. В ходе химических экспериментов ученики знакомятся со свойствами веществ, правилами техники безопасности и методики проведения демонстрационных

экспериментов, что приводит к формированию у учеников интересса к химию и химическим профессиям.

Ключевые слова: химические эксперименты, навыки, умения, демонстрационный опыт, наблюдение, направления обучения, трудовое воспитание, когнитивное развитие, эмоция, мировоззрение, внимание, память, мышление.

THE METHODOLOGY FOR INCREASING THE LEARNING ACTIVITY OF STUDENTS WITH THE USE OF DEMONSTRATION EXPERIENCE IN CHEMISTRY

The article describes the organization of the educational process, various ways of organizing and conducting demonstration experiments in chemistry in secondary schools. Demonstrations and experiments have been shown to strengthen theoretical knowledge as well as improve the level and quality of their knowledge during practical work. In the course of chemical experiments, students become familiar with the properties ofsubstances, safety rules and methods for conducting demonstration experiments, which leads to the formation of students» interest in chemistry and chemical professions.

Keywords: chemical experiments, skills, ability, demonstration experience, observation, direction of training, labor education, cognitive development, emotion, worldview, attention, memory, thinking.

Сведения об авторе:

Ахмедова Замира Сангинбаевна — дотсент, мудири кафедраи «Химияи умумй ва методикам таълими он», Муассисаи таълимии давлатии «Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Fафуров». Телефон: (92) 761-44-59. E-mail: amirjon-73@mail.ru.

About the author:

Akhmedova Zamira Sanginbaevna - Associate Professor of the Department of General Chemistry and its Teaching of State Educational Institution «Khujand State University named after B. Gajurov",.E-mail: amirjon-73@mail.ru, Tel. +992 927614459.

УДК-54(07)

РЕАЛИЗАЦИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА В ОБУЧЕНИИ ХИМИИ

ИбрагимовХХакимходжаева Ф. С.,БобизодаГ. М.

Худжандский государственный университет имени академика Б. Гафурова

Компетентностный подход является усилением прикладного, практического характера всего школьного образования (в том числе и предметного обучения). Это направление возникло из простых вопросов о том, какими результатами школьного образования школьник может воспользоваться вне школы. Ключевая мысль этого направления состоит в том, что для обеспечения «отдалённого эффекта» школьного образования всё, что изучается, должно быть включено в процесс употребления, использования. Особенно это касается теоретических знаний, которые должны перестать быть мёртвым багажом и стать практическим средством объяснения явлений и решения практических ситуаций и проблем.

Идеи компетентностного подхода как принципа образования рассматриваются в работах А.М.Аронова, А.В.Баранникова, А.Г.Бермуса, В.А.Болотова, И.А.Зимней, Г.Б. Голуба, В.В. Краевского, О.Е.Лебедева, М.В. Рыжакова, Ю.Г.Татура, Л.О. Филатовой, ИДФрумина, А.В.Хуторского, О. В. Чураковой, М.А., Чошанова, П.Г.Щедровицкого.[6, 250 с.] Все исследователи, изучавшие природу компетентностей, обращают внимание на ее многосторонний, разноплановый и системный характер.

Основной ценностью становится не усвоение суммы сведений, а освоение учащимися таких умений, которые позволяли бы им определять свои цели, принимать решения и действовать в типичных и нестандартных ситуациях.

Важнейшим признаком компетентностного подхода является способность обучающегося к самообучению в дальнейшем, а это невозможно без получения глубоких знаний.

Компетентностный подход - это принципиально новый подход в обучении. Однако идеи его не чужды отечественной педагогике, их можно рассматривать как логическим продолжением лучших педагогических идей: Концепция содержания образования И.Я. Лернера [5, 160 с.], В.В. Краевского [3, 180 с.] об образовании как о трансляции культуры, сконцентрированной в социальном опыте объяснения и осмысления явлений, эмоционального отношения к миру, практической и творческой деятельности; Концепция общеучебных умений и навыков, трактовка которых близка к трактовке некоторых ключевых компетенций; Идеи Ю.К. Бабанского об оптимизации учебного процесса и др.

Т.М.Ковалева [6, 250 с.] считает, что компетентностный подход дает ответы на запросы производственной сферы. Применительно к образованию его можно рассматривать лишь как один из возможных подходов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.