CC BY
7In case of independent work, it is necessary to comply with the requirements of the curriculum, the content of independent work, the possibility of independent work by the student, the principle of conscious independent work and the systematic organization of independent work.
Each teacher, using different approaches, should strive to improve the quality and effectiveness of student independent work (DSS) in order to achieve significant success in the credit education system.
One of the ways to improve the quality of self-study in the credit education system is the availability of educational complexes, including teaching aids and textbooks.
Key words: Independent work, credit, credit system of education, teacher, students, independent work of students, and independent work of a student with the guidance of a teacher.
Сведениеяоб авторе:
Баротзода Камолиддин Ашур - доцент Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 934050446.
About the author:
Barotzoda Kamoliddin Ashur - Associate Professor of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel: (+992) 934050446.
УДК 546.07.07
ТАШАККУЛИ САЛОХДЯТИ ТАДКИ^ОТИИ ХОНАНДАГОН ДАР РАВАНДИ ТАЪЛИМИ ХИМИЯИ СИНФИ 8-УМИ МАКТАБИ МИЁНА
Ахмедова З. С., Алимов С.Ш., Алимова М.А.
Муассисаи таълимии давлатии «Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б.F. Fафуров»
Хукумати Чумхурии Точикистон соли 2012 «Стратегияи миллии рушди маорифи Чумхурии Точикистон то соли 2020» (Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30-юми июни соли 2012, №334) - ро ба таъб расонид, ки тибки он мазмуни тахсилот дар асоси муносибати босалохият ба таълим тахия гардида, гузариши он давра ба давра то соли тахсили 2019-2020 дар тамоми муассисахои тахсилоти миёнаи умумии кишвар амалй гардид. Максади асосии гузариш ба таълими босалохият, ташаккули шахсият, мутобик гардидан ба шароити нав, рушди худташаккулдихй, худомузй, мустакилият, ташаккули махорати паси сар намудани мушкилот, махорати баромадан аз вазъиятх,ои маъмулй ва гайримаъмулй ва дигар омилхо арзёбй мегардад, ки мухтавои он рушди шахсияти комил махсуб меёбад.
Дар шароити имруза дар сиёсати миллии сохаи маориф ва таълим тагйирспхои куллй дида мешавад. Гузаштан ба раванди муносибати босалохият дар таълим ва ташаккули заминахои меъёрию хукукии мамлакат дар раванди инноватсионй, ихтироот, таъсис ва баланд бардоштани сатхи технологй аз чумлаи ислохотест, ки мо дар чараёни он карор дорем. Ташаккули салохиятх,о хамчун натичаи таълим шинохта шуда, дар раванди таълим хар як фан рушд меёбад. Бинобар ин, дар тамоили салохиятнокй хар фанни таълимй барои ташаккул ва инкишофи гурухи муайяни салохиятх,ои хоси худ равона шудааст.
Муносибати салохиятнок дар таълими фанхо ба хукми анъана даромадааст. Аммо муаммои асоси дар таълими фанхои таълими дар он аст, ки омузгорони фанни химия муносибати салохиятнокро дар доираи ин фанхо чй гуна бояд ба рох монанд [1,с. 132-134 ;2, с. 167-168].
Раванди таълим дар асоси дониш, малака ва махорати базавй (асосй)-и хонанда ба рох монда шуда, бояд талаботи маърифатии уро конеъ намояд. ^обилияти хонандагон дар ичрои фаъолиятхои таълимй ва дар заминаи он такмил додани малакаву махорати онхо бояд ба эътибор шрифта шавад. Хар як хонанда ба дарс бо дарачахои гуногуни салохият меояд. Аз ин лихоз, омузгор бояд кобилияти муайян кардани сатхи салохиятнокии хонандаро дошта бошад. Омузгор барои ташаккули натичахои таълимии хар як хонанда аз лихози касбй ва ахлокй низ масъул мебошад [3, с. 67-68].
Самаранокии усули салохиятнокии хонандагон дар баланд бардоштани сатхи таълим ба омилхои хусусияти объективй дошта вобастагии зиёд дорад.
Дар иртибот ба ин таълим хамеша самаранок мегардад, агар хонандагон:
- дар заминаи дониш ва малакаи базавиашон таълим гиранд;
- максаду вазифахои таълимии гузошташударо дарк кунанд ва онхоро ичро карда тавонанд;
-раванди азхудкунии маводи таълим барои онхо шавковар ва чолиб бошад;
-барои азхудкунии маводи нави таълим ё малакаи ба хонандагон имконияти мувофик машк кардан дода шавад;
-хам омузгор ва хам хонанда барои таълим масъул бошанд;
-омузгорон усулхои гуногуни таълимро ба максади таълим ва мустахкам гардонидани донишу малакаи нав истифода баранд;
-ба хoнaндaгoн хангоми халли маоъалахои таълимй ва ташаккули малака имкoнияти хамкорй дoдa шавад;
-раванди таълим ба «чй тавр фикр кардан» рaвoнa гардад, на ба «оид ба чй фикр кардан»;
-хама oид ба чихатхои cycт ва кавии дoнишy мaлaкaaшoнрo дoштa бoшaнд;
-нокомй дар чараёни таълим хамчун кдоми таркибии oн шинoхтa шавад.
Таълими бocaлoхият шакли мaхcycи тaшaккyли маърифатии хoнaндa буда фaъoлият, ycyли дoниcтaн, ки дар шакли фaъoлияти мyштaрaк, дар байни омузгор ва хoнaндaгoн вучуд дoрaд, дар бар мeгирaд. Хoнaндaгoн байни хамдигар мyнocибaт намуда, маълумот, хамкорй бaрoи халли мушкилот, холатхои cтимyлятcиoнй ва рaфтoри хyдрo дар фaзoи вoкeии тичоратй фaрo гирифта, амалхоро якчоя арзёбй мeкyнaнд [4, c. 78; 5, c.164-l68].
Дар рoбитa ба гуфтахои бoлoзикр мeтaвoн худи мафхуми caлox,иятрo 6o шeвaхoи мухталиф таъриф намуд.
Салохият - кoбилияти иcтифoдaи дoниш, малака, ^фат^и шaхcй ва тачрибаи амалй бaрoи фaъoлияти бoмyвaффaкият дар минтакаи мyшaххac ба хишб мeрaвaд.
Салохият мачмуи ^фа^ои ба хам алокаманд (дoниш, кобилиятхо, малакахо, роххои фаъолият), ки ниcбaт ба муайян мукаррар карда шудаанд дoирaи ашё ва равандхо ва бaрoи caмaрaнoкии баландшфат заруранд фaъoлият ниcбaт ба онхо дар бар мeгирaд.
Салохият - мачмуи динамикии дoниш, кoбилият, малака, aрзишхoe, ки бaрoи фaъoлияти caмaрaбaхши кacбй ва ичтимой заруранд ва бaрoи рушди шaхcии хaтмкyнaндaгoн, ки онхо вaзифaдoрaнд, ки oнрo азхуд нaмoянд ва nac аз ба итмом рacoнидaни як киcм ё тaмoми бaрнoмaи таълимй дoниши азхуд нaмyдaaшoнрo нишoн дoдa тaвoнaд.
Салохият ин мачмуи дoниш ва малакаи кacбй мeбoшaд, ки роххои ичрои фaъoлияти кacбй, дoштaни бaъзe аз caлoхиятрo дoрo мeбoшaд.
Уcyли caлoхиятнoк дар ташкили раванди таълим аз муаллим талаб мeкyнaд, ки раванди тaълимрo тагйир дихад: coхтoри он, шаклхои ташкили фaъoлият, прижии^ои хамкории cyбъeктx,o. Ва ин мaънoи онро дoрaд, ки дар кoри муаллим афзалият ба ycyлхoи мyкoлaмaи мyoширaт, чустучухои муштараки хакикат ва фаъолияти гyнoгyни эчодй дoдa мeшaвaд.
Х,амаи ин тaвaccyти иcтифoдaи ycyлхoи бocaлox,ияги таълим амалй мeгaрдaд. Раванди таълим бoяд тaврe ба рох мoндa шавад, ки такрибан хамаи хoнaндaгoн ба раванди таълим чалб гарданд, онхо имкoнияг дoрaнд, ки чизхои дoниcтaшyдa ва фикрхои хyдрo фахманд ва инъикoc кунанд.
Уcyлхoи бocaлoхият мeтaвoнaд дар навбати худ хycycиятхoи хocи хyдрo дoштa бoшaд. Xycyc^TO ycyлхoи бocaлoхият ca^rn баланди фаъолияти ба хамдигар нигaрoнидaшyдaи cyбъeктx,oи хамкорй, ягoнaгии эмагcиoнaлй ва маънавии иштирoкчиён мaхcyб мeбoшaд. Дар таълими бocaлoхият дар мyкoиca 6o шаклхои анъанавии таълим, хамкории муаллим ва хoнaндa тагйир мeёбaд: фaъoлияти муаллим мeтaвoнaд фaъoлияти хoнaндaгoнрo чойгузин нaмoяд ва вазифаи муаллим дар ин cyрaт фарохам oвaрдaни шaрoит бaрoи ташаббуш онхоет. Дар чараёни таълими бocaлoхият тафаккури танкидй, халли мyшкилаги мyрaккaбрo дар acocи тахлили холатхо ва мaълyмoти мyвoфик, тaрoзyи aндeшaхoи алгернативй, карорхои мулохизакорона иштирoк дар мyбox,иcax,o, мyoширaт 6o oдaмoни дигaррo мeoмyзaнд. Бaрoи ин дар cинф корхои чуфтй ва гурухй ташкил карда мeшaвaнд, лоихахои тадкикотй, бозихои нaкшoфaрй иcтифoдa мeшaвaнд, кoр 6o хуччатхо ва манбаъхои гyнoгyни иттилoаг, корхои эчодй иcтифoдa мeшaвaд. Хoнaндaгoн иштирoкчии комилхукуки раванди таълим мeгaрдaд, тачрибаи y манбаи acocии дoниши тарбиявй мeбoшaд. Муаллим дoниши тайёр нaмeдихaд, балки иштирoкчиёнрo ба мycтaкилoнa чуогучу кардан тaшвикаг мeкyнaд ва дар гари худ хамчун ёрдамчй бaрoмaд мeкyнaд [6, c. 112; 7, c. 64-66].
Уcyли бocaлoхияг анваъ ва ашкали мухталифи хeшрo метаванад дар раванди таълими caлoхиягнoк вобаета ба шараити раванди таълим зохир намаяд. Дар иртибаг ба ин шаклхои бocaлoхияти гузаронидани дaрcхo метавонанд дар хонандагон имкониягхои зeринрo фарохам coзaнд:
• шавки хонандагонро бeдoр мeкyнaд;
• ташвики иштироки фаъолонаи хонандагон дар раванди таълим;
• ба хи^иёт хар як омузанда мурочиат кyнeд;
• ба азхудкунии caмaрaнoки маводи таълимй мycoидaт намояд;
• ба хонандагон тaъcири гуногунчабха доранд;
• тешниходи алока (пocyхи шунавандагон);
• aндeшa ва мyнocибaти хонандагонро ташаккул дихад;
• ташаккул додани малакахои зиндагй;
• таблиги тагир додани рафтор.
Ба хамин тартиб бо дарназардошти гуфтахои болозикр намунаи дaрcи бocaлoхиятрo барои хонандагони cинфи 8-ум дар мавзуи «Киошгахо» мавриди тахкик карор мeдихeм [8, c. 108-112]. 1. Кислотах.о-1 соат
> мафхумхои гавсифдихандаи «Кислогахо»-ро шарх диханд;
> хангоми шархи кислогахо мафхумхои мувофикро исгифода карда гавонанд;
> бо исгифодаи мафхумхои гавсифдихандаи «кислогахо» навъхои гуногуни масъалахои химиявиро хал кунанд;
> принсипи амали асбобхоро шарх дода, баъзеи онхоро исгифода карда гавонанд;
> озмоиш гузаронида гавонанд.
•S мафхуми кислогаро хамчун як моддахои мураккаб шарх диханд;
•S формула ва валенгнокии кислогахоро гавсиф дода гавонанд ;
•S хосияги физикавии кислогахоро донисга ба коидаи гехникаи бехагарй риоя карда гавонанд.
•S хосияги химиявии кислогахоро донисга, муодилаи реаксияхои химиявиро гаргиб дода гавонанд;
•S роххои исгехсоли кислогаро дар лаборагория ва саноаг донисга, онро дар кадом сохахои хочагии халк исгифода бурда мешавад бояд донанд
6. Санчиши дониш (пурсиши вазифаи хонагй). Саволу чавоб гавассуги блигс-пурсиш (пурсиши кугохи ингихобй):
• Х,ачми молярй чисг?
• Кадом шароигро шароиги муъгадил меноманд?
• Массаи молярии газ чисг?
2. Моддах,ои мураккабе, ки аз як ё якчанд атоми гидроген ва бокимондаи кислотагй иборат буда, атомхои гидрогени онхо кобилияти бо металл ивазшавиро доранд, кислота номида мешаванд.
I. Масъалагузорй. Бо максади хогиррасон кардани донишхои пешинаи хонандагон ва ба вучуд овардани вазъияги чусгучуи дар синф ба хонандагон бо саволхои зерин мурочиаг кардан гавсия дода мешавад.
1. Кислога чисг?
2. Мафхуми индикагорро шарх дихед.
3. ^агори элекгрохимиявии шиддаги мегаллхоро кадом олим муайян кардаасг?
4. Мохияги кагори элекгрохимиявии шиддаги мегаллхоро шарх дихед.
II. Проблемагузорй. Ба хонандагон проблемаро гузошга, нагичаи онро бо блигс-пурсиш (пурсиши кугохи ингихобй) чамъбасг кардан, гавсия карда мешавад.
Ба чор пробирка каме махлули кислогаи хлорид мерезем. Ба пробиркаи якум каме магний, ба дуюмаш каме рух, ба сеюмаш каме охан ва ба чорумаш каме мис меандозем. Чй хрдиса руй медихад?
IV. Шиносой бо мазмуни мавзуъ. Лексияи хурд. Хонандагонро ба гарики сухбаг бо мазмуни маълумог оид ба кислогахо шинос кардан, гавсия дода мешавад.
Дар чараёни сухбаг омузгор саволхои гаъсири кислога бо мегаллхоро мухокима карда, гачрибахоро доир ба гаъсири кислога бо мегаллхоро мисол меорад. Сипас, гачрибахо, инчунин чадвали 6 аз кигоби химияи макгаби миёна гасвирёфгаро шарх медихад.
Ба хамин гаргиб дар кадами баъди барои шиносоии мафхуми кислога ва хосиягхои онхо гаърифоги кислогахоро ба хонандагон дар миён гузошга, хонандагонро ба мухокимаронихо водор месозанд.
Моддахои мураккабе, ки аз як ё якчанд атоми гидроген ва бокимондаи кислотагй иборат буда, атомхои гидрогени онхо кобилияти бо металл ивазшавиро доранд, кислота номида мешаванд.
Баъдан гавассуги мухокимаронихо хонандагонро ба хулосае меоранд, ки оиди муодилахой химиявй, бегагйир мондани бокимондаи кислогагй дар муодилахои химиявй ва аз як пайвасгагй ба дигараш бегагйир гузашгани бокимондаи кислогагиро, валенги бокимондаи кислогагй ба адади агомхои гидроген баробар буданро хулосабарорй намоянд.
Ч,анбаи дигари проблемагузорй ин хусусияги умумии бешгар хоси махлулхои обии кислогахо махсуб меёбад. Аз ин лихоз дар кадами аввал бояд:
Таъсири кислогахо ба махлулхои индикагорхо (аз калимаи логини Indicator - нишондиханда)-ро бояд хонандагон ба гаври озод амалан мушохида намоянд.
Дар кадами дуввум мохияги индикагорхоро дар зехни хонандагон эхё намоянд.
Моддахое, ки та^ти таъсири махлули кислотах,о ва ишкорх,о ранги худро таFЙир медих,анд, индикаторхо ном доранд.
Дар кадами дуввум хусусиягхои хоси восигахои муайянкунандаи мухиги махлулхоро бояд дар зехни хонандагон инъикос намуд. Ба онхо бояд фахмонд, ки лакмус, мегилоранч, фенофгалеин ва баъзе дигар моддахо гаалук доранд ё махлули кислогахо лакмусро сурх, мегилоранчро гулобй ва фенофгалеинро беранг мегардонанд ва гайрахоро.
2. Ч,анбаи дигари масъалагузорй ин омузиши хусусияти хоси кисдотахо, таъсири мутакобидаи онхо бо метаддхо мебошад. Барои муайян кардани он ки кисдотахо ба метаддхои мухтадиф чй гуна таъсир мекунанд, тачриба мегузаронанд.
Хангоми ба 8 г омехтаи хокаи хром ва нукра таъсир намудани махдуди кисдотаи хдорид, намаки хдориди хром ва 0,15 мод хидроген хорич шуд. Хиссаи массаи нукраро ба хисоби фоиз дар омехта муайян кунед.
Ч,авоби хонандагонро доир ба супориши бодо мухокима карда, худосаи дуруст баровардан тарзи самарабахши ташаккуд додани мафхуми кисдота мебошад.
Дар дарси оянда тайёр намудани мавзуи «Намакхо, таркиб, хосият ва хедхои он» Арзёбй. Дар рафти дарс фаъодияти таъдимии хонандагонро мушохида намуда, дарачаи ба садохиятхо ноид гаштани онхоро муайян кунед. Натичахои фаъодияти таъдимии хонандагонро аз руйи савод ва супоришхои зерин арзёбй карда метавонед.
Хулоса. Бояд гуем, ки низоми таъдими босадохият адакай дар бисёр давдатхо амадй карда шудааст ва натичахои назаррас хам ба даст омадааст. Танхо истифодаи дурусти роху равишхои он ва ба хонандогон возех фахмонидани тадаботи таъдими босадохият имконияти самараи хуб гирифтанро ба вучуд меорад. Яке аз воситахои асосй дар ин чода усудхои муосири таъдимро дар асоси низоми босадохият истифода бурдан аст, ки боиси шавковартар гузаштани дарс мегардад. Истифода бурдани воситахои аудиоию видеой, гузаронидани тачрибахои шавковар дар дарси химия диккати хонандагонро бештар чадб месозад ва хонандагон кушиш менамояд, ки хар як маводхои барои дарс заруриро аз худ намояд.
Мо, омузгоронро дозим аст, ки аз низом дуруст истифода барем ва шакдхои таъдими онро дар чараёни дарсхо татбик намоем. Бахусус, омузгорони фанхои дакикро мебояд, ки хонандагонро бештар озод гузоранд, то мадакаву махораташонро тавонанд дар дарс нишон диханд.
АДАБИЁТ
1. Махмутов М.И. Пробдемное обучение. Основные вопросы теории. - М.: Педагогика, 1995. - 230 с.
2. Бабанский Ю.К. Пробдемное обучение как средство повышения эффективности учения шкодьников. - Ростов-на-Дону,1970. - 300 с.
3. Брушдинский А.В. Психодогия мышдения и пробдемное обучение. - М.: «Знание», 1983. - 96 с.
4. Лернер И.Я. Пробдемное обучение. - М.: «Знание», 1974. - 64 с.
5. Максимова В.Н. Пробдемный подход к обучению в шкоде: Методическое пособие по спецкурсу. - Л., 1973. - 234 с.
6. Махмутов М.И. Организация пробдемного обучения в шкоде. Книга ддя учитедей. - М.: «Просвещение», 1977. - 240 с.
7. Оконь В. Основы пробдемного обучения / Пер. с подьск - М.: «Просвещение», 1968. - 208 с.
8. У. Зубайдов, X,. Иброхимов, А., Тошев, А.Азизов, Хдкимхочаев С., Иброхимов X,. ва дигарон. Китоби дарси барои синфи 8. Химия, Душанбе, «Маориф» 2015, 263.с.
ФОРМИРОВАНИЕ НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧЕНИКОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЕ ХИМИИ В 8-ЫХ КЛАССАХ СРЕДНЫХ ШКОЛ
В статье обобщена полезная информация для студентов и молодых преподавателей о преподавании химии в средней школе. В статье показано использование метод компетенции обучения в 8-ом классе и эффективность этого метода. Выяснилось, что правильное использование этого метода и четкое разъяснение требований компетентность обучения учащимся позволяет добиться хороших результатов. Было показано, что одним из основных средств обучения в этой области являются современные методы, основанные на эффективном использовании грамотной системы, делающей урок более интересным.
Использование аудио- и видеоаппаратуры, интересные эксперименты на уроках химии привлекают внимание учеников и мотивируют их усвоить все необходимые материалы для урока.
Ключевые слова: метод компетенций, компетентные формы, решение задач, кислоты, индикатор, фенолфталеин, электрохимический ряд напряжений.
THE FORMATION OF RESEARCH COMPETENCE OF STUDENTS IN THE PROCESS OF LEARNING CHEMISTRY IN THE 8th GRADE OF SECONDARY SCHOOLS The article shows the use of competent teaching methods in grade 8 and the effectiveness of this method. It turned out that the correct use of the methodology of this method and a clear explanation of the requirements of competent teaching students can achieve good results. It has been shown that one of the main tools in this area is modern teaching methods based on the effective use of a competent system that makes the lesson more interesting. The use of audio and video equipment, interesting experiments in chemistry lessons attract the attention of students and motivate them to learn all the necessary materials of the lesson.
Key words: method of competencies, competent forms, problem solving, acids, indicator, phenolphthalein, electrochemical series of stresses.
Сведение об авторах:
Ахмедова Замира Сангинбаевна - Государственное образовательное учреждение «Худжандский государственный университет имени Бобаджйна Гафурова», доцент кафедры общей химии и методики её преподавания. E-mail: amirjon-73@mail.ru, Телефон: +992 927614459.
Алимов Сироциддин Шералиевич - Таджикский государственный педагогический университет им. С. Айни, доцент кафедры методики преподавания химии. Телефон: +992 900011216
Алимова Мохира Абдухакимовна - Государственное образовательное учреждение «Худжандский государственный университет имени Бобаджона Гафурова», преподаватель кафедры общей химии и методики её преподавания. Телефон: +992 92 7016016.
About the authors:
Akhmedova Zamira Sanginbaevna - Associate Professor of the Department of General Chemistry and its Teaching, State Educational Institution «Khujand State University named after B. Gafurov» .E-mail: amirjon-73@mail.ru, Tel. +992 927614459.
Alimov Sirogiddin Sheralievich - Associate Professor of the Department of Methods of Teaching Chemistry, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Phone: +992 900011216 Alimova Mohira Abdukhakimovna - Teacher of the Department of General Chemistry and its Teaching, State Educational Institution «Khujand State University named after B. Gafurov». Tel: +992 927016016.
ТДУ 372.854+372.857
ИСТИФОДАИ ХДЛЛИ МАСЪАЛАХРИ ХИМИЯВЙ ДАР ДАРС^ОИ БИОЛОГИЯ
Баротзода К. А.
Донишгощ давлатии омузгори Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Робитаи байнифаннй дар таълими биология, яке аз кисмхои асосии таълиму тарбия буда, он дар пешравии омузиши фанни мазкур ахамияти калон дорад. Муаллими биология дар рафти машгулиятхои дарсй бояд ба робитаи байнифаннй диккати махсус дода, дониши донишчуёнро ба хисоб гирад. Бо ёрии робитаи байнифаннй муаллими биология дар хамкорй бо омузгорони дигар метавонад дар баланд бардоштани таълиму тарбия хиссаи сазовори худро гузорад. Робитаи байнифаннй дар таълими биология, он вакт амалй гардонида мешавад, ки агар муаллими дарсдиханда оид ба робитаи байнифаннй маълумоти пурра дошта бошад.
Робитаи биологияро бо химия зимни омузиши накши биологии элементами химиявй, таъсири биологии моддахо, инчунин робитаи зичи моддахои органикй бо объектами биологй, табиат, истифодаи халли масъалахои химиявй дар дарсхои биология, мухофизати мухити зист ва гайрахо ба рох мондан кулай аст [1.2].
Зимни омузиши мавзуи «Мубодилаи моддахо ва табдили энергия дар хучайра» ба донишчуён оид ба мархалахои мубодилаи моддахо ва табдили энергия дар хучайра маълумот дода, сипас бо истифодаи халли масъалахои химиявй мавзуъ пурра ва амалй омузонида мешавад.
Ба донишчуён кайд намудан лозим аст, ки раванде, ки мукобили синтез аст, катаболизм-мачмуи реаксияхои тачзия мебошад. Зимни тачзия шудани пайваствгихои калонмолекула энергия хорич мешавад, ки барои синтези биологй зарур аст. Энергияе, ки зимни тачзия шудани моддахои органикй чудо мешавад, пай дар пай аз тарафи хучайра истифода бурда шуда, он дар намуди пайвастагии баландэнергия-АТФ (аденозинтрифосфат) захира мешавад. Синтези АТФ дар митохондрия ба амал меояд. Аз руи табиати химиявй АТФ ба мононуклеотидхо тааллук дорад ва аз асоси нитрогении аденин, карбогидратхои рибоза ва се бокимондаи кислотаи фосфат иборат мебошад [9 сах 304-305.10].
Молекулаи АТФ ноустувор буда, зери фишори ферментхои махсус ба осонй гидролиз шуда, пайдарпай то АДФ (аденозиндифосфат), АМФ (аденозинмонофосфат) ва чузъхои сохторй тачзия мешаванд, ки чунин навишта мешавад: АТФ+Н2О АДФ + НзРС4+40кЧ, АДФ+Н2О АМФ+-Н3Р04+40КЧ,
АМФ+Н2О Аденин+рибоза+Н3РО4+03
Аз хисоби кандашавии хар як аз ду банди макроэнергй такрибан 30,6 кЧ| энергия (Q1 ва Q2) хосил мешавад. Тачзияи охири фосфатии АТФ ба чои 12 кЧ, ки хангоми кандашавии банди оддии химиявй чудо мешавад, ба хоричшавии 40 кЧ мегузарад. Энергияи хоричшавандаи гидролизи АТФ барои ба охир расонидани тамоми намудхои фаъолияти организм истифода мешавад, вале микдори
