CC BY
13independent work of the student with a teacher using active teaching methods and thus it is necessary to develop the skills and competencies of students .
Keywords: education, student, activity, system, credit, methodology.
Сведение об авторе
Латипов Сафар - декан математического факультета Таджикского государственного педагогического университета им.С.Айни Тел. (+992) 915535735
About the author
Latipov Safar - Dean of the Faculty of mathematics of Tajik steate pedagogical University named after S. Aini. Tel.- (+992)915535735
методикам ташаккули шахсияти забонии дувумидониш^уён дар шароити технологияи инноватсиони
Сайфуллоева З.Х.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Навсозии низоми маорифи Чум^урии Точикистон асосан ба муносибати технолога ва истифодабарии фаъолонаи марбутаи технологияи инноватсионй дар таълим самтгирй менамояд. Муносибати технолога дар амал чорй кардани вазифаи маъмурии омузгорро, ки бо максади баланд бардоштани сифати таълим дар раванди тахсилот нигаронида шудааст, пешбинй мекунад. Барои баланд бардоштани сифати таълим метавонанд нафакат омилхои дар нисбати он объективй, балки инчунин омилхои субъективй, дар навбати аввал вачх дар таълим, хидмат намоянд.
Истифодаи технологияи инноватсионии таълим метавонад натичахои хуб бор оварад, агар онхо чунин мачмуъхоеро ташкил диханд, ки бар пояи принсипхое аз кабили хамдигарпуррагардонй ва чуброни норасоихои баъзе технологиях^ ба вучуд омада бошанд.
М.И.Махмудов маънои технологияи педагогиро кушода, чунин тавсиф мекунад: «Технологияро метавон хамчун раванди беш ё кам ба таври катъй тархрезишудаи хамкории муаллим ва талабагон, ки бадастоварии максади дар пеш гузоштаро кафолат медихад, тасаввур намуд» [5, с.69].
Дар ин тавсифи технологияи педагогй асосан ба сохтори хамкории омузгор ва хонандагон ахамият дода шуда, зимнан тарзхои таъсиррасонй ба талабагон ва натичахои таъсирбахшй муайян карда шудаанд. Дама гуна технология ба андозаи муайян барои дар амал татбик гардондани коидахо, гояхои илмй, назарияхо нигаронида шудааст. Вобаста ба ин «технологияи педагогй макоми васатиро дар миёни илм ва амалия ишгол месозад>> [5, с.74].
Дангоми муайян кардани «макоми технологияи педагогй онро бо консепсияи илмие, ки асосашро ташкил додааст, мувофик гардондан, таъйиноти хадафхоеро, ки тавассути он ба даст оварда мешаванд, нишон додан ва аломатхои мохиятии онро муайян кардан манфиатовар мебошад. Аломатхои технологияи педагогй инхоянд: хадафхо (ки технологияро ба хотири онхо истифода бурдани муаллим зарур аст); мавчудияти василахои ташхис; конуниятхои мураттабсозии хамкории муаллим бо шогирдон, ки барои лоихасозии (барномарезии) чараёни педагогй имкон медихад; низоми воситахо ва шароитхое, ки барои расидан ба максадхои педагогй мусоидат менамояд; воситахои тахлили раванд ва натичахои фаъолияти муаллим ва талабагон» [5, с.83]. Яъне ба сифати хусусиятхои чудоинопазири технологияи педагогй ахамияти зиёд ба яклухтй, созгорй, натичанокй ва дар шароити вокеии мактаб кобили истифода будани он дода мешавад.
Мувофики акидаи Н.Н.Оголтсова, В.Ю.Птиюков, Е.С.Полат ва дигарон, муносибати технологй барои он истифода бурда мешавад, ки вазифаи маъмурии омузгор ичро карда шавад. Дар ин зимн ташкилдихй, лоихасозй, вачхнокй ва санчиши сифати таълими донишчуён накши назаррас мебозад.
Дар методикаи таълими забони хоричй дар мактаби олй масъалаи ташаккул додани шахсияти забонй макоми асосиро ишгол месозад (Г.И.Богин, Ю.Н.Караулов, И.И.Халеева ва дигарон).
Олими пешбар А.Н.Шукин «дар катори хадафхои мустаъмали таълими забони хоричй (максадхои амалй, умумитаълимй, тарбиявй, инкишофдиханда) хамчунин хадафи стратегиро муайян мекунад, ки он инъикоси фармоиши чомеа ба талабагон мебошад. Мохияти хадафи стратеги зимни раванди таълими забон ташаккул додани шахсияти забонии дуюм, яъне чунин дарачаи азхудкунии (бархурдории) забонро фаро мегирад, ки он аз дидгохи имкониятхои дар раванди муошират инъикос намудани вокеияти атроф (манзараи олам) тавассути василахои
забонй ва дар ин чадон ба максаддои муайян ноил гаштан ба содибзабон хос мебошад. Агар дар зери мафдуми шахсияти забонй домили забон дар назар дошта шавад, пас дар зери мафдуми шахсияти дувумбораи забонй донандаи забоне дар назар дошта мешавад, ки он барои у забони хоричй мебошад. Дар сохтори шахсияти дуюмбораи забонй се дарачаро чудо кардан мумкин аст: 1) лафзй-семантикй (донистани низоми забон ва мадорати истифодаи он дар долатдои гуногуни муошират); 2) когнитивй (донистани мафдумдо, гоядо, тасаввуроте, ки дар манзараи олам пайдо мешаванд); 3) прагматики (имконияти дар чараёни фаъолияти нуткй татбик гардондани максаддо, вачддо, манфиатдо, бадодидй ба худ)» [7, с.105].
Х,ангоми таълими дама гуна забони хоричй дар инсон окибат бояд шахсияти забонии дуюм ташаккул ёбад. Ба фикри Ю.Н.Караулов, дар ин маврид дарачаи вачднокие (прагматикие), ки водиддои он ба прагматика нигаронида шуда, «дар талаботи коммуникативй-фаъолиятмандии шахс зудур меёбанд», мудим мебошад.
Шахсияти забонй дангоми омузиши забондои хоричй дамчун «шахсияти забонии дуюм» муайян мегардад, ки дамчун «мачмуи кобилиятдои одам ба муошират тавассути забони хоричй дар сатди байнифардангй пазируфта мешавад, ки дар зери он дамкории мутакобила бо намояндагони дигар фардангдо фадмида мешавад»» [7, с.24]. Консепсияи шахсияти забонии дуюм, ки онро И.И.Халеева коркард намудааст, татбики раванди ташаккули нишонадои шахсияти забонии дуюмро, ки ба татбики муоширати байнизабонй ва байнифардангй мусоидат мекунад, пешбинй менамояд.
Мафдуми шахсияти забониро бори аввал дар илм В.В.Виноградов истифода бурдааст. Баъд онро Ю.Н.Караулов, Г.И.Богин, И.И.Халеева, В.П.Фурманова ва дигарон дар пажудишдои худ батафсил коркард намудаанд. Дар шакли умумй шахсияти забонии дуюмро дамчун «мачмуи лаёкатдои инсон ба муоширати тавассути забони хоричй дар сатди байнифардангй, ки дар зери он дамкории созгор бо намояндагони дигар фардангдо фадмида мешавад», чудо мекунанд [2, с.14].
Дар давраи муосир акидаи Н.Д.Галскова адамият пайдо кард, ки «натичаи дар гуна таълимоти забонй бояд шахсияти забонии ташаккулёфта, натичаи таълим дар содаи забондои хоричй шахсияти забонии дуюм дамчун нишондоди кобилияти шахс чидати ширкати шоиста дар коммуникатсияи байнифардангй шавад»» [2, с.166].
Мо акидаи Н.Н.Оголтсоваро чонибдорй карда, онро мудим мешуморем, ки «технологияи ташаккули салодияти коммуникативй бо истифодаи усули интерактивй ва мадз муносибатдои субъект-субъектии байни донишчу ва муаллим, донишчу ва гуруди донишчуён, гуруддои ракобаткунанда ва дамкорикунандаи донишчуён, донишчу ва мудити виртуалии компютерии бисёршакл дамчун афзори миёнчии дамкорй бо дигар субъект, инчунин муносибатдои субъект-субъектии донишчу дамчун субъект бо барномаи компютерй чун бо объект тардрезй карда шавад»» [6, с.105].
Хусусиятдои салодияти забонй ва нуткй дар илм ба шакли дихотомияе, ки бо намуддои азхудкунии когнитивй-забонй ва коммуникативй-нуткии ЗХ мутобик аст, пешнидод карда шудаанд. Аз чониби М.К.Кабардов «мафдуми таълими дорои тамоили когнитивй (барои намуди когнитивй-лингвистии азхудкунии забон самараноктар) ва таълими дорои тамоили коммуникативии забони хоричй (барои намуди коммуникативй-нуткии азхудкунии забон самараноктар) ворид карда шудааст. Чунин таксимот бо ду вазифаи асосии забон зич вобастагй дорад ва мадз бо а) когнитивй, б) коммуникативй.
Вазифаи когнитивй амалиёти шуурро инъикос намуда, маърифатй мебошад ва асосан дангоми омузиши матни лафзй, забонй татбик меёбад. Вазифаи коммуникативй асосан дангоми дар раванди таълим ичро кардани икдоми коммуникативй, яъне нафакат матни лафзй, балки дамчунин гайрилафзй, экстралингвистй татбик карда мешавад» [3, с.161].
Он чй, ки ба таълими компютерии забони хоричй (ЗХ) дахл дорад, он зимни муносибати когнитивй, яъне барои «ташаккул додани кисми таркибии салодияти коммуникативй»» истифода мегардад. Масъаладои истифодаи усули интерактивии таълим дар асардои пажудишгарон З.В.Емелянова, М.И.Зверева, Н.В.Клемешова, С.М.Уткин баррасй карда мешавад. Аммо пажудишдои муаллифони номбурда ба чанбадои алодидаи усули интерактивй дар таълими компютерй нигаронида шуда, хусусияти мачмуй надоштанд. Мо мувофики максад мешуморем, ки «технологияе истифода гардад, ки он истифодаи компютерро дар чадорчубаи дар ду муносибат - дам тамоили когнитивй, дам тамоили коммуникативй пешбинй мекунад. Дар давраи муосир азхудкунии забони хоричй бо иттилоотонй, фарогирии технологиядои иттилоотй мутавозй сурат мегирад, яъне адамияти дидактикаи лингвистии компютерй меафзояд». Мо чунин медисобем, ки «технологияи педагогй бо истифодаи усули интерактивй, ки машгулиятдои гурудии синфхонагии интерактивй (бозидои накшофарй, бозидои корй, амсиласозй, тренингдо, case study, муколамадои сукротй ва гайра) ва
дидактикаи лингвистии компютериро дар назар мегирад, иктидори шахсиятии донишчуёнро васеъ мегардонад, ба онхо барои азхудкунии муваффаконаи забонхои хоричй бештар имкон медихад, ба истифодабарии окилонаи вакти машгулиятхо мусоидат мекунад» [4, с.96].
Ба акидаи Л.А.Байдурова, фаъолияти лоихакашии донишчуён хамчун яке аз технологияхои фаъолияти таълимй зимни омузиши ду забони хоричй метавонад «раванди таълимро барои донишчу аз лихози шахсй мухим гардонад, ки зимнан донишчу метавонад иктидори эчодии худро пурра кушояд, кобилияти пажухишгарй, тахайюлот, фаъолиятнокй ва мустакилияти худро зохир намояд» [1, с.8].
Ба иктидори инноватсионии инфиродй ва кори чуфт-чуфтй дар лоиха ахамияти хоса дода мешавад, ки инхоро дар бар мегирад: «бахисобгирии хадди нихоии махсусиятхои инфиродй-психологии донишчуён; майлони баланди вачхнокй, зеро донишчуён имкон доранд, ки руйи он чй, ки барояшон рагбатангез аст, кор кунанд; хифз доштани суръати инфиродии кор; самтгирй асосан ба худомузй ва худсанчишй; истифодаи тахлил хамчун усули пажухиши илмй; тавъамии ташкили фаъолияти пажухишгарй бо худбаходихии он; рушди хадди нихоии рефлексия хамчун тасаввуроти бошуурона оид ба таълимгирии худ» [3, с.27].
Тибки акидаи Н.В.Козлова, «мохияти истифодаи тарзхои интерактивй дар таълими ЗХ иборат аст аз «тачрибаи мушаххасро андухтани мухассилин, дарк намудани тачрибаи андухташуда, умумият додан (рефлексия), истифодаи малакахои андухташуда дар амал. Фазои бозихои накшофарй, тренинг ва машгулиятхои компютерй зимни усули интерактивии таълими забони хоричй бехтарин аст. Бозихои накшофарй фаъолияти ба таври муракаб созмондодашудае мебошанд, ки вазифаи интерактивй, яъне имкони дар асоси сахми инфиродии хар донишчу созмон додани тахарруки рушди ашёро (гузариш аз донишхои кухан ба донишхои нав) фаро мегиранд» [4, с.67].
Технологияхои педагогй бо максади ташаккул додани хусусиятхои шахсияти забонии дуюм дар талабагон инъикоси худро дар машгулиятхои интерактивии ДДОТ, ДДЗТ, ДДХ ба сифати омузонандаи бозихо, омузиш ва дар хотир хифз намудани маводи нав (дар шакли тренинг, муколамаи сукротй, чустучуи иттилоот дар Интернет, E-mail-лоихахо, дастурхои таълимии интерактивии мултимедиавй, халли масъалахо («ангезиши зехн», санчиши чорй ва чамъбастии дарачахои ташаккули салохияти забони гайр (дар намуди суолномахои компютерй) ёфтаанд.
Шароитхои вачхнокй зимни таълими забони хоричй ахамиятноканд, онхо омодагии муаллим ва талабагонро барои дар хамкорй фаъолият кардан пешбинй менамоянд, то дар талабагон хусусиятхои шахсияти забонии дуюм ташаккул дода шаванд. Чунин фаъолиятхо барои дар донишчуён ташаккул ёфтани худсанчишй ва худтахлилгарй мусоидат менамоянд.
Бо васеъ истифодабарии расонахо дар дарс, гуногуншаклии усулхои таълим ва ичрои тренингхои мухталиф вачхнокии мухассилин афзудааст. Зимни хамкорй бо пажухишгарон аз хадамотхои таълимии ДААД (Олмон) ва ОЕАД (Австрия) Михаел Вертманн, Элизабет Пфлугер, Юдит Дюрнбергер ва дигарон мо бо василаи расонахо, коммуникатсияхои сахехи гайримустаким саёхат ба ^ФО ва Австрия, тамошои чойхои диданбоби ин мамлакатхо, омузиши вокеият, анаъанахо ва фарханги онхоро ташкил кардем. Чунин машгулиятхои видеой барои баланд бардоштани хавасмандии донишчуён ба азхудкунии воситахои технологияи мултикоммуникативй мусоидат намуданд.
Дар инкишофи хусусиятхои шахсияти забонии дуюм дар мухассилин ба раванди худтакомулдихй ва худшиносй ахамияти зиёд дода шуд. Барои ин супоришхои амалй ва корхои мустакилона бо истифодаи усулхо ва тарзхои зерин гузаронда шуданд: ташхис, худташхискунй, худтахлилкунй, машкхои бозигй, масъалахои эчодй. Хусусияти максадноки технологияи педагогй нишон медихад, ки «технологияи мушаххасро истифода бурда, дар рушди фард, дар тарбияи шахсият, дар таълими мактаббача ба чй комёб гаштан мумкин аст. Танхо дар хамин асос муаллим воситахои таъсиррасонии педагогиро интихоб мекунад ва истифода мебарад.
Х,амин тавр, хамкории байнифархангии омузгор ва талабагон ва истифодаи воситахои педагогй нишонаи асосии технологияи педагогиро ташкил менамоянд, ки онхо метавонанд барои ба хадафи таълим ноил гаштан кафолат диханд.
АДАБИЁТ
1.Байдурова Л.А., Шапошникова Т.В. Метод проектов при обучении учащихся двум иностранным языкам. // ИЯШ. -2002.- №°1. -С. 5-11.
2.Гальскова Н. Д. Обучение на билингвальной основе как компонент углубленного языкового образования / Н. Д. Гальскова [и др.] // ИЯШ. - 2003. - № 2. - С. 12-16. - №° 3. - С.3-6.
3.Кабардов М.К. Коммуникативные и когнитивные составляющие языковых способностей (индивидуально-типологический подход): дис. ... д-ра психол.наук. -М., 2001. -354 с.
4.Козлова Н.В. Методика использования интерактивных приемов в обучении немецкому языку студентов языковых вузов. Дис. ... канд.пед.наук. - Горно-Алтайск, 2008. - 213 с.
5.Махмутов М. И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории. М.: Педагогика, 1975. С.68-115.
б.Огольцова Н.Н. Мультимедийные проекты как форма интеграции педагогических и информационных технологий / Н.Н. Огольцова, В.А. Стародубцев // Информатика и образование. - 2007. - № 7 .- С. 104-106.
7.Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам: Теория и практика: Учебное пособие для преподавателей и студентов. 2-е изд., испр. и доп. -М.: Филоматис, 2006. - 480 с.
методика формирования вторичной языковой личности у студентов в условиях инновационной технологии
В данной статье речь идет о вторичной языковой личности, которая формируется у учащихся при обучении иностранному языку. Языковая личность при изучении иностранных языков определяется как вторичная языковая личность, рассматриваемая как совокупность способностей человека к иноязычному общению на межкультурном уровне, под которым понимается адекватное взаимодействие с представителями других культур. Концепция вторичной языковой личности, предполагает осуществления процесса формирования черт вторичной языковой личности, которая способствует реализации межязыкового и межкультурного общения.
Ключевые слова: компетенция, языковая личность, вторичная языковая личность, иноязычное общение, концепция, взаимодействие, межязыковое общение, межкультурное общение, инновационная технология.
the method of forming the secondary linguistic personality of students in terms of innovative technology
This article deals with the secondary linguistic personality, which is formed by students in teaching a foreign language. A linguistic personality in the study of foreign languages is defined as a secondary linguistic personality, considered as a set of human abilities for foreign language communication at the intercultural level, which means adequate interaction with representatives of other cultures. The concept of a secondary linguistic personality implies the implementation of the process offormation offeatures of a secondary linguistic personality that contributes to the realization of interlingual and intercultural communication.
Keywords: competence, linguistic personality, secondary linguistic personality, foreign language communication, concept, interaction, interlanguage communication, intercultural communication, innovative technology.
Сведения об авторе:
Сайфуллоева Зарина - доктор педагогических наук, доцент, декан факультета романо-германских языков Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 934659885, E-mail: zarina_sayf@yahoo.com
About authors:
Sayfulloeva Zarina - Doctor ofpedagogical Sciences, associate Professor, Dean of the faculty of Romano-Germanic languages of Tajik State Pedagogigal University named after Sadriddin Aini, E-mail: zarina_sayf@yahoo.com
хусусиятдои омода намудани кудакони ацланакибмонда ба саводомузи
Дадобоева М., Туманова Б.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Камакдй шакли мураккаби инкишоф наёфтани фаъолияти психикии шахсбуда, дар даврахои гуногуни инкишофи чанин дар батни модар ба вучуд меояд ва хангоми ба системаи асаб ва майнаи cap таъсир расонидани хар гуна сирояткунандахо (захрхо, зарбхо) ва ё дар синни барвак;тии хаёт аз cap гузаронидани ягон намуди беморихои сирояткунанда (менингит, энсефалит, менингоэнсефалит, зуком, зардпарвин, домана) пайдо шуданаш мумкин аст. Дар вакги таваллуд ва баъди таваллуд зарб хурдани системаи марказии асаб ва майнаи cap, никохи хешутаборй низ сабабгори ин ну^сон шуда метавонанд.
