Научная статья на тему 'МЕТОДИК КЛАСТЕР ЗАМОНАВИЙ МАКТАБДА СОҒЛОМ РАҚОБАТ ВОСИТАСИ СИФАТИДА'

МЕТОДИК КЛАСТЕР ЗАМОНАВИЙ МАКТАБДА СОҒЛОМ РАҚОБАТ ВОСИТАСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
163
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / ўқитиш / метод / жараён / сифат / ўқитувчи / технология / методик хизмат. / образование / обучение / метод / процесс / учитель / технология / методическая служба.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қодирова Ферузахон Усмановна

Ушбу мақолада умумтаълим ва махсус таълим муассасаларида таълим сифатини оширишга таъсир этувчи методик хизматни инновацион ёндашувлар асосида ташкил этиш бўйича тавсиялар келтирилган. Хусусан, “Методик кластер” инновацион ёндашувни татбиқ этишнинг мазмуни ва босқичлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДИЧЕСКИЙ КЛАСТЕР КАК СРЕДСТВО ЗДОРОВОЙ КОНКУРЕНЦИИ В СОВРЕМЕННОЙ ШКОЛЕ

В статье приведены рекомендации по организации методической службы, которая воздействует на повышение качества образования в обшеобразовательных и специальных учреждениях. В частности, изложены содержание и этапы применения инновационного подхода “Методический кластер”.

Текст научной работы на тему «МЕТОДИК КЛАСТЕР ЗАМОНАВИЙ МАКТАБДА СОҒЛОМ РАҚОБАТ ВОСИТАСИ СИФАТИДА»

Кодирова Ферузахон Усмановна,

Тошкент вилояти ХТХК.ТМОХМ "Мактабгача, бошланFич, махсус таълим методикалари" кафедраси доценти, п.ф.н.

МЕТОДИК КЛАСТЕР ЗАМОНАВИЙ МАКТАБДА ^ЛОМ РАКОБАТ ВОСИТАСИ СИФАТИДА

УДК: 371.912/ 362.23

ЦОДИРОВА Ф.У. МЕТОДИК КЛАСТЕР ЗАМОНАВИЙ МАКТАБДА СО¥ЛОМ РАЦОБАТ ВОСИТАСИ СИФАТИДА

Ушбу мак,олада умумтаълим ва махсус таълим муассасаларида таълим сифатини оширишга таъсир этувчи методик хизматни инновацион ёндашувлар асосида ташкил этиш буйича тавсиялар келтирил-ган. Хусусан, "Методик кластер" инновацион ёндашувни татбик этишнинг мазмуни ва боскичлари баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, укитиш, метод, жараён, сифат, укитувчи, технология, методик хизмат.

КОДИРОВА Ф.У. МЕТОДИЧЕСКИЙ КЛАСТЕР КАК СРЕДСТВО ЗДОРОВОЙ КОНКУРЕНЦИИ В СОВРЕМЕННОЙ ШКОЛЕ

В статье приведены рекомендации по организации методической службы, которая воздействует на повышение качества образования в обшеобразовательных и специальных учреждениях. В частности, изложены содержание и этапы применения инновационного подхода "Методический кластер".

Ключевые слова и понятия: образование, обучение, метод, процесс, учитель, технология, методическая служба.

KODIROVA F.U. METHODICAL CLUSTER - A LEVEL OF HEALTHY COMPETITION IN A MODERN SCHOOL

In the article is provided recommendations for the organization of methodological services on the basis of innovative approaches that affect the quality of education in general and special education institutions. In particular, the content and stages of implementation of the innovative approach «Methodical Cluster» are described.

Key words and concepts: education, teaching, method, process, quality, teacher, technology, methodical service.

Кириш. Узбекистоннинг янги киёфаси хар томонлама жахон стандартлари асосида янгиланмокда. Давлатнинг нечоFлик ривожлан-ганлиги унда мавжуд мактабларнинг сифати, мазмунан такомили ва битирувчилар билим, куникма ва малакалари хамда компетенцияларига куйилувчи ижтимоий буюртма кулами билан хам тавсифланади. Айникса, мактаб укитувчиларининг мавкеи, уларга ижод килиш имкониятининг демо-кратик тамойилларга асосланганлиги ёшларнинг ахборот замонидаги мехнат бозорига самарали тайёр булишлари учун мухим омиллардандир.

Мацоладан мацсад: методик хизматни максадли ташкил этиш оркали укув жараёнига таъсирини оптималлаштириш, укитувчилар методик фаолиятини мувофиклаштиришнинг самарали йули- "Методик кластер" нинг мохиятини амалий жихатдан очиш ва кенг тарFиб килиш.

Таълим муассасаларда методик хизмат самарадорлигини оширишга таъсир этувчи омиллар хусусида катор олимлар, жумла-дан, Ж.Юлдашев, Р.Сафарова1, Ж.Толипова2, И. Макухина3, Р.Ишмухамедов ва М.Юлдашев4 ва бошкалар амалиётга тавсиялар татбик этган-лар. Ушбу тавсиялар асосан, таълим жараёнида укитувчиларнинг ижодкорлигини ошириш, интер-фаол усуллардан фойдаланишни оммалаштириш, сифат улчовлари асосида дарс мак,садларини бел-гилашга ургатиш, дидактик материалларни тай-ёрлашга куйилувчи талабларни амалиётга методик хизмат оркали татбик этишга эришишга йуналтирилган.

Мацоланинг янгилиги ва долзарблиги шундаки, бугунги кунда таълим сифатини оши-ришда методик хизматни кучайтириш, унинг амалиётига хориж тажрибаларини татбик этиш, вариатив ёндашувларни ташкилий-хукукий жихатдан мустахкамлаш масалаларига оид к,атор хужжатларда кузда тутилган вазифалар доира-сида SMART ("Specific", яъни узига хос, йуналиш мохиятидан келиб чикканлик, "Measurable",

1 Юлдашев Ж.F., С.А.Усмонов. Педагогик технология асослари. -Т.: Укитувчи, 2004. 101 б., 7-б.

2 Толипова Ж.О. Педагогик квалиметрия. Укув кулланма. -Т.: 2017. 20-б.

3 Макухина И.В. Педагогические условия интеграции областей знания при формировании понятий о целостного мира. Автореф. дисс. к.п.н. -Т.: 2005. 23 б.

4 Ишмухамедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда

инновацион технологиялар. Т.: "Нихол", 2013. -275 б.

яъни натижалар аник индикаторларга эга-лиги, улчамлилиги, "Attainable", яъни реалликка йуналганлик, "Relevant", яъни долзарб, ама-лиёт учун зарурлик, "Time-bound", яъни муайян вакт оралиFида бажарилиши кутилган вазифа-ларнинг белгиланиши) тамойилларига асослан-ган "Методик кластер" инновацион ёндашув мохиятини очиб бериш ва эришилган натижалар асосида тажриба майдонини яратишдир. Жумладан, Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегия-сида "Узлуксиз таълим тизимини янада такомил-лаштириш, сифатли таълим хизматлари имкони-ятларини ошириш, мехнат бозорининг замона-вий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш"5 мухим усту-вор вазифа сифатида белгиланган.

Мацола объекти сифатида умумтаълим ва махсус таълим муассасаларида укитувчилар фаолиятини модернизациялаш ва самарали усул ва йулларни аник,лаш хамда амалиётга манзилли ва тез фурсатда кенг татбик этиш жараёни танлаб олинди.

Кузланган максад ва белгилаб олинган вази-фаларни амалга оширишда иш тажрибалар ва манбаларни урганиш, кузатиш, тенг муносабатли суров, натижаларни тахлил килиш ва такдимот усулларидан фойдаланилди.

Умумий урта ва махсус таълим муассаса-лари укитувчиларининг касбий компетентли-гини ривожлантириш асосан инновацион таълим мухитида шаклланади ва такомиллашади. Бунда энг аввало, таълим муассасасининг ижтимоий буюртма талабларига асосланган максади ва вазифаларини ук,итувчилардаги касбий мотивация билан уйтунлаштириш, узгаришларга мослаш-тиришга йуналтирилган режаларни татбик этиш максадга мувофикдир.

Шу боис, биз томондан амалиётга татбик эти-лаётган "Методик кластер" айнан укитувчиларни ижод килишга, узгарувчан вазиятларга тез ва самарали мослашишга тайёрлайди.

Методик кластер мацсади фанларни укитишда кулланилувчи методларнинг узаро

5 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратеги-яси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистон Республикаси К,онун хужжатлари туплами. - Т.: 2017. - Б. 39.

интеграциялашувига эришиш, уларнинг вариа-цияларини ишлаб чикишга укитувчиларни тай-ёрлаш, амалиётчиларда педагогик импровизация куникмаларини интенсив шакллантириш оркали новатор укитувчилар сафини кенгайти-ришдан иборат.

Методик кластер боскичлари:

1. Муассасада илFор ва тажрибали новатор укитувчилар мавжудлиги урганилади. Бунда уз фанини яхши биладиган, амалиётда АКТ дан, хусу-сан интернет хизматларидан самарали фойдала-надиган, укувчиларининг узлаштириш рейтинги баланд, республика ОАВларида турли шакллар-даги фаолият асосида катнашадиган, хамкорликка очик, коммуникативлиги юкори, мослашувчан, юриш-туришида (содда, ораста, замонавий) уз имижига эга, укувчилар ва ота-оналар хурматига сазовор булган юксак инсоний фазилатларга эга укитувчилар руйхати тузилади.

2. Метод бирлашмалар иш режасининг тахлили амалга оширилади. Бунда режанинг маз-мунида фанларни укитишда кулланилувчи метод-ларнинг оммалашишига, айнан хар бир метод ёки технологиянинг номи курсатилган холда эътибор берилгани, масъул укитувчиларнинг мос танлан-гани, ёш укитувчиларга ёрдамнинг акс этгани урганилади.

3. Малака ошириш курсларидан кайтган укитувчилар учун "Методик кластер" бурча-гида жой ажратиш. Бунда хар бир малака ошириш курсларидан кайтиб, фаолият бошлаган укитувчилар урганиб келган янги метод ва технологиянинг мазмуни ёритилган папкани тайёр-лайди. Ушбу боск,ич ута мухим хисобланади. Чунки бу боскич кластернинг бошланFич нуктасидир. Янги методнинг амалиётга татбик этилишини таъ-минловчи к,адамдир. Энг мухими укитувчи метод ёки технологиянинг матнли куринишинигина эмас, балки укув топширикли таркатмалари билан тайёрланиши талаб этилади. Аксинча булса, яна доимгидек, урганиб келинган метод семинар ёки йиFилишда иштирок этганлар-тинглаганлар учун "ахборотучун цабул цилинади холос. Шунинг-дек, ушбу боскичда укитувчиларнинг узаро давра сухбати ёки "Мастер класс" дакикалари утказилади. Натижада малака ошириш курсларида урганилган методнинг янгилиги ёки кайсидир технологиянинг вариацияси эканлиги та,лил этилади.

4. Хар бир укитувчи метод ёки технологиянинг уз фанига мослашишини узаро урток,лашади. Яъни "Имитацион машк," прогноз дакикасини утказади. Имитацион дак,ик,ада укитувчиларнинг фаоллиги ва вазиятга киришиб кетганлигига караб, ушбу методнинг муайян фанни укитишда куллашга мос ёки мос эмаслиги та,лил этилади.

5. Бирламчи синов босцичи. Укитувчи методни дарсларда куллайди. Олинган натижа-ларни тахлил килади.

6. Коррекцион-адаптация босцичи. Укитувчи илк синов натижалари асосида метод ёки технологияга маълум узгартиришлар кири-тади ва куллайди. Ук,итувчида янги Fоялар пайдо булади ва новаторлик даражасига кутарилади. Натижада методик кластернинг кейинги боск,ичига утилади.

7. Трансформацион босцич. Метод ёки технология шакли, техникаси, мазмуни узгарган холда янги киёфани олади.

Методик кластер асосан укитувчини уз устида ишлашга ундайди. Бунда энг мухими кластер лидери ёки унинг фаолиятини мувофиклаштирувчи педагог зиммасига катта масъулият юкланади. Чунки у жамоани бошк,ара олиши лозим. Бунинг учун унинг узи хам бир к,анча методлар ва технологиялар ресурси хамда муаллифлигидаги янги ёндашувларга (метод, технология, дидактик воситаларга) эга булиши талаб этилади.

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш худудий маркази "Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим методикалари" кафедрасининг профессор-укитувчилари томонидан "Малака оширишдан кейинги курс самарадорлигини урганиш" тажриба-синов ишлари мунтазам олиб борилмокда. Худуддаги бир канча мактаблар-нинг фаолияти урганилганда, малака ошириш курсларидан кайтган ва фаолиятини давом этти-раётган укитувчиларнинг курс хакидаги фикр-мулохазалари максадли урганилмаганлиги, тахлил этилмаганлиги кузатилди. Ушбу ^олатнинг саба-блари цуйидагилар:

1. Айрим мактабларда укитувчилар "Сен менга тегма-мен сенга тегмайман" ёки "хамма нарса бир маромда кетмокда, нимага керак узгартириш", "нега мунча куюнасиз, кимга керак шунча харакатингиз", "таркатмаларни тайёр-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

лашга кимнинг вакти ва накди бор", "сизда компьютер бор булса, менда йук" каби муносабат-лар куршовида колиб кетмокдалар.

2. Мактаб рахбарларининг узларида янги-ликка интилишнинг сустлиги, таълим сифатига беэътиборлиги.

3. Укитувчиларда уз устида ишлаш мотива-циясининг сустлиги. Фанини билиш билангина чекланиб колганлиги.

4. Ёш укитувчиларга методик ёрдамнинг максадли ташкил этилмаётганлиги.

5. Методик ишларнинг хисобот учунгина олиб борилаётганлиги.

Санаб утилган муаммолар "Малака оширишдан кейинги курс самарадорлигини урганиш" буйича тажриба-синов ишларини утказиш методикаси мазмунидаги катор методлар оркали аникланди. Улар:

1. Уцитувчилар билан су^бат. Сухбат асо-сан, жойларда укитувчилар билан бевосита давра сухбати асосида утказилди.

2. Савол-жавоб. Курсга келган тингловчи-лар билан "Координатор соати" машFулотида хамда "Малака иши химояси" жараёнидаги савол-жавоблар оркали урганилди.

3. Анкета. Махсус анкеталар тайёрланди. Анкеталарда куйидаги саволлар акс этган: амали-ётга кайси урганган усул ёки технологияни татбик, этдингиз?, курсдан кайтганингиздан сунг семинар ёки давра сухбати ташкил этилдими?, сизга тажрибалар билан урток,лашишингиз учун кандай йул тутилди?, малака ошириш курсидан кайтган укитувчидан нимани ургандингиз?, муаллифли-гингизда метод ва ёки технология мавжудми? ва бошка.

4. "Методик кластер" ни жорий этиш буйича тажриба-синов ишлари нафакат макта-блардаги мухитни, балки малака ошириш курс-лари мазмунини хам такомиллаштиришга туртки булди. Чунки жавоблар орасида "...эски метод-ларни тавсия килишди, уша кулланилганига 10 йилдан ошиб кетган методлар "Балик скелети", "Венн диаграммаси", "Тушунчалар тахлили", "6 та калпок", "Аклий хужум", "Синквейн", "ФСМУ", "SWOT тахлил" кабилар санаб утилиб, улардан айримларининг умуман бошлантич синфларга мос эмаслиги билдирилган. Бундан "...укитувчиларнинг укитувчиси хам уз устида ишлашига вакт келди, хатто кеч хам колган" деган хулоса келиб чик,ади.

Укитувчилар орасида уз касбини севувчи (ёшдан катъий назар), янгиликка интилувчан, замон билан хамнафас бориш йулида янги метод-ларга "ташна", хозирги замон боласи куз унгида "кумир", "авторитет" булишга кодир амалиётчи-ларнинг борлиги кувонарлидир. Тажриба-синов ишлари оркали мана шундай укитувчилар учун муассасанинг узида, вактни ва масофани тежа-ган холда "Методик кластер"ни йулга куйиш керак деган хулосага келинди. Методик кластер укитувчилар уртасида, жамоада сс^лом рак,обатни юзага келтиради. Бундан ташкари методик кластер малака ошириш курсларини мазмунан дог-маликдан, "...технология бу узгармас, кандай булса, шундай кулланг" деган муносабатдан йироклаштиради.

Амалий тавсиялар цуйидагилар:

1. Ижодкор укитувчиларнинг иннова-цион Fояларини мунтазам урганиш ва туплаш, руйхатини тузиш, туркумларга саралаш хамда "Тажрибалар менюси" (амалиётчилар руйхат ва видео жамламалардан куриб, узига керагини тан-лайди) ни тузиш.

2. Муассаса рахбарияти ходимлари агар узларида методистлик сифатларини етарли деб хисобламасалар (аксарияти кучли менежер, уддабурон ташкилотчи, тажрибали маслахатчи булсаларда...), дарс тахлилини тор доирада куздан кечириб, бир томонлама фикр беришдан крчишга урганишлари лозим. Бу уринда укитувчиларнинг уз-узини бахолаш маданиятига устуворлик бериш тавсия этилади.

3. Инновацион Fоя ёки метод самара бер-маса, укитувчиларда мотивация сусайишининг олдини олиш, аксинча, тадкикотчилик фаоли-ятига янада ундаш чораларини куриш. Бунинг учун укитувчилар уртасида тенг муносабатли тажриба мухитини яратиш ва тажрибаларнинг мувофиклашувига эришиш тавсия этилади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, укитувчиларга ижод килишга имкон бериш керак, улар учун янгиликларни узлаштиришга кулай шароитлар яратиш керак, хар хил текширишлар оркали мотивациясини сундириш керак эмас, энг мухими, уларга "... менга вакт беринг, урганиб ола-ман, бунга кодирман" деган чакириFига лаббай дея жавоб бериш лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 2 (99)

с 50 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ у

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тyFрисида» ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами.

2. Розов Н. С. Глобальный интеллект: Перспективы интеграции научного, философского и практического мышления//Сб. тезисов Международного Конгресса ЮНЕСКО «Образование и наука на пороге третьего тысячелетия». - Новосибирск, 1995.

3. Тайлок,ов У.Н, Тайлок,ов Г. Ахборотлашган таълим мухити-укитиш самарадорли-гини ошириш воситаси сифатида. Республика илмий-амалий конференция материал-лари. - Т.: 2014. - 22 б.

4. Хуторской А. В. Развитие одаренности школьников: Методика продуктивного обучения. - М.: 2016. - С. 66.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.