Научная статья на тему 'МАКТАБ МЕНЕЖМЕНТИ – ТАЪЛИМНИ ЯНГИ БОСҚИЧГА КЎТАРИШ ОМИЛИ'

МАКТАБ МЕНЕЖМЕНТИ – ТАЪЛИМНИ ЯНГИ БОСҚИЧГА КЎТАРИШ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1012
130
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Таълим / педагогика / мактаб мененжменти / инновация / педогогик кадр. / Education / pedagogy / school management / innovation / pedagogical staff.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. Мусурмонов, А. Расулов

Мақолада мактаб менежменти фанига кириш, менежмент фани мазмун-моҳияти, мактаб менежменти асослари фанининг вазифаси, замонавий таълим тушунчасига изоҳ, инновация ва инновацион таълим, таълим самарадорлигига эришишнинг инновацион аспектлари атрофлича тўғрисида фикр юритилган, тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCHOOL MANAGEMENT A FACTOR TO TAKE EDUCATION TO A NEW LEVEL

The article discusses the introduction to the science of school management, the essence of the science of management, the role of the science of the basics of school management, an explanation of the concept of modern education, innovation and innovative education, innovative aspects of achieving educational effectiveness.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ МЕНЕЖМЕНТИ – ТАЪЛИМНИ ЯНГИ БОСҚИЧГА КЎТАРИШ ОМИЛИ»

МАКТАБ МЕНЕЖМЕНТИ - ТАЪЛИМНИ ЯНГИ БОСЦИЧГА

КУТАРИШ ОМИЛИ

Р. Мусурмонов

Чирчик давлат педагогика институти доценти, п.ф.н.

А. Расулов

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада мактаб менежменти фанига кириш, менежмент фани мазмун-мохдяти, мактаб менежменти асослари фанининг вазифаси, замонавий таълим тушунчасига изох,, инновация ва инновацион таълим, таълим самарадорлигига эришишнинг инновацион аспектлари атрофлича туFрисида фикр юритилган, тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Таълим, педагогика, мактаб мененжменти, инновация, педогогик кадр.

SCHOOL MANAGEMENT - A FACTOR TO TAKE EDUCATION TO A

NEW LEVEL

R. Musurmonov

Ph.D., Associate Professor of Chirchik State Pedagogical Institute

A. Rasulov

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute ABSTRACT

The article discusses the introduction to the science of school management, the essence of the science of management, the role of the science of the basics of school management, an explanation of the concept of modern education, innovation and innovative education, innovative aspects of achieving educational effectiveness.

Keywords: Education, pedagogy, school management, innovation, pedagogical

staff.

КИРИШ

Маълумки, 1997 йил 29-августда Узбекистан Республикаси Олий мажлиси сессиясида "Таълим тyFрисида" ги конун ва "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" кабул килинган эди. Утган йиллар мобайнида ана шу тарихий хужжатни амалга ошириш борасида Республикамиз умумий урта таълим мактабларида олиб борилаётган ишлар талабга жавоб бермади. Бунинг асосий сабаби шундаки, укувчилар томонидан барча фанлардан эгалланиши мажбур этиб белгиланган билим, куникма ва малака (БКМ) ларни давлат таълим стандартари (ДТС, минимал) талаблари даражасида узлаштирила олмаётганликларидир. Бунинг эса узига яраша объектив ва субъектив сабаблари бор. Объектив сабаблар шундан иборатки, ДТС талаблари асосида БКМларни узлаштириш учун мактабларда етарли шарт-шароитлар яратилмаганлигидир. Хусусан, укув моддий базанинг ночорлиги, яъни фанларни чукур узлаштириш учун етарли техник ва дидактик воситалар билан таъминланмаганлиги (лаборатория жихозлари, компьютер жамламалар ва бошка электрон укув курилмалар), малакали мутахассис укитувчиларнинг етишмаслиги, мактабларнинг укувчилар сонига номутаносиблиги (икки ва уч навбатдаги укишлар), синфларда укувчилар сонининг (35-45 укувчи) куплиги, укитувчилар мехнатига кам хак тулаш, уз вактида раFбатлантирилмаганлиги, улар учун имтиёзларнинг берилмаганлиги; укув дарсликларининг талаб даражасида эмаслиги; субъектив омил эса, укитувчилар малакасининг пастлиги, янги инновацион педагогик технологиялардан кенг фойдалана олмасликлари, укувчиларнинг фан асосларини узлаштириш учун хафсаласизликлари, ота-оналарнинг мактаб билан мустахкам алокада эмасликлари, махалла, жамоатчиликнинг эътиборсизлигини баралла курсатиш мумкин. Ана шундай муносабат ва масъулиятсизликлар окибатида уз даврида кабул килинган "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" талаблари тула бажарилмасдан келди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Натижада халк хужалиги учун ракобатбардош мутахассис кадрларни тайёрлашдек долзарб масала пайсалга солинди. Ана шу камчилик ва нуксонларларни бартараф этиш учун давлатимиз бир катор карорлар ва Президент фармонлари кабул килиниб, мактаб таълимини янада ривожлантиришнинг концетуал асослари ишлаб чикилмокда. Эътиборга молик томони шундаки, Президентимиз Шавкат Мирзиёев юкорида эътироф этилган камчиликларни бартараф этиш учун барча чораларни куриш ва ижобий хал

этишга жиддий киришдилар. Халк таълимини янада ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари т^рисида куплаб меъёрий ва хукукий хужжатлар кабул килиниб, 2030 йилгача булган переспектив режалар ишлаб чикилди. Уларни амалга ошириш учун нафакат педагогик ходимлар, балки жамоатчиликнинг хам масъулияти оширилиши зарурлиги диккатга сазавордир. Асосий максад эса замонавий мактабларда таълим сифатини оширишга каратилиши зарурий эхтиёждир.

Мактаб таълими тизимини ислох килишга жиддий киришилганлигини куйидаги фактларда куришимиз мумкин. Кейинги уч йилда укитувчиларнинг ойлик иш хаклари 2,5 баробарга оширилди. Укитувчилар учун бир катор имтиёзлар жорий этилди. Хусусан, арзон уй-жойлар билан таъминлаш, уй ва автомашиналар сотиб олиш учун фоизсиз кредитлар ажратиш, уларни соFломлаштириш максадида санатория ва дам олиш масканларига йулланмалар бериш йулга куйилмокда. Утган йили хамма талабларга жавоб берадиган 160 га якин барча зарурий жихозларга эга булган янги замонавий мактаблар курилиб фойдаланишга топширилди. Иктидорли укувчилар учун Президент мактаблари, Темурбеклар мактаби, Абдулла Орипов, Эркин Вохидов, Хдлима Худойбердиева, Мухаммад Юсуф, Исокжон Тура каби миллатимиздан етишиб чиккан улуF мутафаккирлар номи билан аталувчи махсус мактаблар уз фаолиятларини бошлаб, куплаб иктидорли укувчиларни уз баFрига олди. Бу таълим масканлари иш бошлаганига хали унча куп вакт булмаган булсада, натижалар эса кувонарлидир. Ёшлар маънавиятини ривожлантиришга алохида эътибор берилиб, "Ёш китобхонлар" курик-танловларини утказиш йулга куйилганлги хам диккатга сазавордир.

Олий таълим муассасаларида ракобатбардош педагог кадрларни тайёрлаш масаласи ута долзарблигича колмокда. Чунки малакали укитувчиларсиз масаланинг ечимини топиш амру махоллиги кундай равшан.

Академик К,ори Ниёзий "Агар сен у^итувчи буламан десанг, энг аввал яхшилаб уйла, сен уни севимли касбингга айлантира оласанми? Ёки унга нисбатан майл ва раFбатинг борми? Чунки у^итувчилик косиблик эмас" деган эди. УлуF алломанинг бу даъватида жуда катта маъно-мазмун мужассам. Агар сиз шу касбни жон-дилингиздан севиб, уни узингизнинг садокатли касбингизга айлантира олсангизгина марра сизники булади. Олий таълимда бериладиган хар бир дарс-машFулот талабаларни ана шу кенг камровли зиёли касб оламига секин-секин олиб киради. Хдкикий укитувчининг вазифа-бурчи факат уз фанидан укувчиларга билим беришгина эмас, балки у жамиятни харакатга келтирувчи мураккаб механизмларни мохирлик билан бошкара

оладиган ракобатга чидамли, Fайратли, ташаббускор мутахассисларни тайёрлашда бош ролни уйнаши зарурдир. У жамият аъзоларининг маънавий -маърифий даражаларини юксалтириш учун хизмат килиши ва узи хаммага намуна-урнак була олиши керак. Ёшлар учун мактаб таълими пойдевор хисобланади. Агар пойдевор мустахкам булса, бундай иморатни юксакларга кутариш ва ундан максадга мувофик равишда фойдаланиш мумкин.

НАТИЖАЛАР

Шу уринда педагог-укитувчи булиш орзуси билан олий таълим муассасаларида тахсил олаётган талаба (булажак педагог) ларга мурожаат килайлик.

Келинг, энди фикрлашайлик. Кечагина мактабдан чикиб, бугун олий таълим бусаFасига кадам босган талабани кандай талаблар асосида замонавий укитувчилик касбига тайёрлаш зарур? Азиз талабаларимизнинг илоё, босган кадами кутлуF булсин. Умид киламизки, уларнинг булажак педагоглик касбига булган кизикиши, изланишлари окибати уларок, талабалик бурчиз, максад ва вазифалари ижобати билан шу даргохга файз киритишига ишонгимиз келади.

Айтгимиз келадики, агар сиз, сизга мактабда таълим-тарбия берган устозларингиздан фаркли уларок, замон билан хамнафас булиб, замонавий билим, куникма ва малакаларни узлаштириб, инновацион таълим технологиялари билан куролланиб, жамият талабларига тула жавоб берадиган ватанимизнинг фидойи укитувчиси булишингизни шиддат билан ривожланаётган давр талаб этади.

Мактаб менежменти фани биринчи марта педагогика олий таълим муассасаларига киритилди. Бу фанни киритишдан максад булажак мактаб укитувчиларини замонавий инновацион талаблар асосида тайёрлашдан иборат. Шу уринда инновация сузининг маъносига тухталсак. "Инновация" - сузи инглизча булиб, "янгилик ёки янгилик киритиш" деган маънони англатади. Демак, максадимиз таълимга ва укувчиларга таълим беришга инновацион ёндашиш зарурлигидан келиб чикади.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 22-декабрь куни Олий мажлис мурожаатномасида "Бугун биз давлат ва жамият хаётининг барча сохаларини тубдан янгилашга каратилган инновацион ривожланиш йулида утмокдамиз. Бу бежиз эмас, албатта. Чунки замон шиддат билан ривожланиб бораётган хозирги даврда ким ютади? Янги фикр, янги FOя, инновацияга таянган давлат ютади. Инновация - бу келажак дегани. Биз буюк келажагимизни барпо этишни бугундан бошлайдиган булсак, уни айнан инновацион FOялар, инновацион

ёндашувлар асосида бошлашимиз керак"лигини эътироф этган эди.

Дархакикат, кенг куламли ислохотларнинг мухим бyFини - инновациялар хар бир сохада булгани каби таълим тизимида хам узининг афзалликларини намоён этмокда. Айни пайтда инновация тушунчаси кенг кулланилмокда. Таълимга "инновацион янгилик киритиш" тизим ички тузилишини узгартиришни талаб килади. Бунда инновация амалиёт ва назариянинг мухим кисми булиб, ижтимоий-маданий объект сифатларини яхшилашга йуналтирилган ижтимоий субъектларнинг харакат тизимидир.

Инновациялар долзарб, мухим ахамиятга эга булиб, бир тизимда шаклланган янгича ёндашувлардир. Улар ташаббуслар ва янгиликлар асосида туFилиб, таълим мазмунини ривожлантириш учун истикболли булади. Шунингдек, умуман таълим тизими ривожига ижобий таъсир курсатади. Инновация - маълум бир фаолият майдонидаги ёки ишлаб чикаришдаги технология, шакл ва методлар, муаммони ечиш учун янгича ёндашув ёки янги технологик жараённи куллаш, олдингидан анча муваффакиятга эришишига олиб келиши маълум булган охирги натижадир.

Бугунги кунда таълим жараёнида инновацион технологияларни укув жараёнида куллашга кизикиш, эътибор тобора кучайиб бормокда, бунинг сабабларидан бири, шу вактгача анъанавий таълимда укувчиларни факат тайёр билимларни эгаллашга ургатилган булса, инновацион технологияларда эса, уларни эгаллаётган билимларни узлари кизикиб топишларига, мустакил урганиб тахлил килишларига, хатто хулосаларни хам узлари келишиб чикаришларига ургатади. Педагог бу жараёнга шахснинг ривожланиши, шаклланиши, билим олиш ва тарбияланишга шароит яратади ва шу билан бир каторда бошкарувчилик, йуналтирувчилик функциясини бажаради.

МУХОКАМА

Таълим тизимидаги хар кандай янгилик инновация була олмайди. Шу сабабли "новация" ва "инновация" тушунчалари уртасидаги асосий фаркни курсатиб утиш зарур. Бунинг учун ислохот фаолиятининг аник шакли, мазмуни ва кулами асос булиб хизмат килади. Агар фаолият киска муддатли булса, яхлит тизим хусусиятига эга булмаса, уз олдига муайян тизимдаги факат баъзи элементларини узгартиришни вазифа килиб куйган булса, у холда биз новация хусусида фикр юритаётган буламиз. Агар фаолият маълум концептуал ёндашув асосида амалга оширилаётган булса ва унинг натижаси уша тизим натижасига ёки унинг приципиал узгаришига олиб келса, бу инновация ёки инновацион узгариш була олади.

Х,ар иккала тушунча мезонлари куйидагича: новация мавжуд назария доирасида амалга оширилади, кулам ва вакт буйича чегараланади, методлар янгиланади ва натижаси аввалги тизимни такомиллаштиради. Инновация эса тизимли, яхши ва давомли булади, маълум амалиётда янги фаолият тизимини лойихалайди, амалиёт субъектлари позицияларини тула янгилайди. Бунда фаолиятнинг йуналишлари очилади, замонавий технологиялар яратилади, фаолиятнинг янги сифат самараларига эришилади, натижада амалиётнинг узи хам янгиланади.

Инновациянинг амалиётга киритилиши инновацион жараёнларда амалга оширилади. Инновацион жараён деб - инновацион узгаришларга тайёргарлик куриш ва уни амалга ошириш жараёнида айтилади. Инновацион жараён - бу педагогик янгиликлар, бу янгиликларнинг педагогик хамжамият томонидан узлаштирилиши ва улардан илмий асосда амалиётга самарали фойдаланишнинг узгариб борувчи яхлитликдир.

Таълим жараёнидаги инновацион узгаришлар, тизимга хар кандай янгиликнинг киритилиши бевосита укитувчи фаолиятини янгилаш ва узгартириш оркали амалга оширилиши хам атрофлича урганилган. Инновацион фаолият - бу узликсиз равишда янгиликлар асосида ишлаш булиб, у узок вакт давомида шаклланади ва такомиллашиб боради. Инновацион фаолият - янги ижтимоий талаблар билан анъанавий меъёрларнинг мос келмаслиги ёхуд амалиётнинг янги шаклланаётган меъёрнинг юзага келган меъёр билан тукнашувчи натижасида вужудга келган катор муаммоларни ечишга каратилади. Инновациялар доимий равишда педагогик фаолиятга янгиликлар олиб кириш оркали таълим ривожига хисса кушади, педагогик фаолиятга ижобий таъсир курсатади.

Укитувчининг инновацион фаолиятига тайёрлигининг ижтимоий ва касбий мухим сифатлари нафакат таълим муассасидаги иктисодий ва молиявий вазиятга, балки бевосита бу сифатларнинг талаб этилганлиги билан боFликдир. Касбий жихатдан муваффакиятли укитувчиларнинг малакалари ва касбий сифатлари замонавий таълим тизимининг асосий реал талаблари хисобланади. Инноватор-педагоглар бугунги кун таълим тизимининг талаби булиб, касбий чуккиларга эришиш учун малака ошириш, кайта тайёрлаш курсларида таълимни чукурлаштириш талаб этилади. Укитувчилар узларининг инновацион фаолиятни кенг ёйиш, ёш укитувчиларга ургатиш, интерфаол укитиш усулларини очик дарсларда намоён килишлари зарур. Бу укитувчилар уз фаолиятларини бахолашнинг янги усулларини топиш, касбига булган карашларни узгартириш, педагогик ва ижодий кобилиятларини ривожлантириш хамда укитувчиларга

касбий вазифалари туFрисидаги тор тушунчаларнинг узгаришига олиб келади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 7-февральдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида"ги фармонида кайд этилган - илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини раFбатлантириш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш, олий укув юртлари ва илмий-тадкикот институтлари хузурида ихтисослаштирилган илмий-экспериментал лабораториялар, юкори технология марказлари ва технопаркларни ташкил этиш каби вазифалар жорий йилда самарали амалга оширилиши шубхасиз.

Бизга маълумки, педагогик жараёнлар педагогик тизим ичида кечади. Илгаридан лойихалаштирилган хар бир дидактик жараён маълум принципиал имкониятларга эга блиб, у укувчида билим, куникма ва малакаларнинг сифатли шаклланишини назарда тутади. Бу деган суз, биз таълим-тарбияда зарурий даражадаги натижани олиш учун педагогик тизимни такомиллаштиришимиз, унинг функциясини ижобий томонга йуналтиришимиз, интенсив педагогик жараённи вужудга келтиришимиз зарур.

Бундан хулоса шуки, таълим-тарбияда сифатли, самарали натижани олиш учун мавжуд педагогик тизимни модернизациялаштириб боришимиз керак. Шу муносабат билан инновацияларнинг объекти сифатида куйидаги педагогик муаммоларни келтиришимиз мумкин:

- укув-тарбиявий фаолият мотивациясини ошириш;

- дарсда укув материаллари хажмини ошириш;

- укув жараённи самарадорлигини ошириш;

- таълим жараёнида вактдан унумли фойдаланиш;

- таълим-тарбия жараёнида укувчининг шахсий иштироки ва фаоллигига маъсулиятни ошириш.

Бу сохада энг туFри йул - янгиликларни аста-секинлик билан, кетма-кетликда, узлуксиз, унинг натижавийлигига ишонч хосил килган холда, хар томонлама уйлаб, улчаб навбатдаги кадамларни босиш керак.

Бунинг учун инновацияларни педагогик жараёнга киритиш йулларини белгилаш зарур:

- янги педагогик FOяларни шакллантириш;

- концепция ишлаб чикиш;

- дастур яратиш; ижро механизмини ишлаб чикиш;

- амалиётга жорий этиш.

Энди кайд этилган йулларни ишлаб чикиш ва татбик этиш боскичларини куриб чикамиз. У куйидаги куринишда булади:

№ Инновацион жараённинг боскичлари Инновацион жараённи бошкариш

1. Инновацияларни туFилиши эхтиёжининг зарурияти ва унинг имкониятларини аниклаш. Муаммонинг туFилиши, унга халакит берувчи тусиклар, максадни амалга оширишда каршиликларни енгиб утиш, кичик тадкикотлар, тахлиллар, хохиш ва натижалар орасидаги фаркларни аниклаш. Узгаришларни эхтиёжий холатини шакллантириш.

2. Керакли янгиликларни излаш. Укитувчи ва тегишли муассасалар иштирокида ижодий гурухни шакллантириш. Улар орасида инновацияларни, адабиётларни, илFор тажрибаларни урганиш буйича вазифаларни таксимлаш.

3. Инновацияларни тайёрлаш. Уз хохиш ва истакларига кура ижодий гурух катнашчиларини танлаш. Ижодий гурух аъзоларини укитиш.

4. Янгиликни ишлаб чикиш. Лойихалаш, максадни аниклаш. Мазмунни ишлаб чикиш. Мезонларни белгилаш буйича инновацияларни бахолаш. Укув режаларига узгартиришларни киритиш, семинарлар утказиш, тажриба-синов ишларининг дастурларини яратиш.

5. Тажриба-синовлар асосида текшириш. Тажриба-синовни тахлил этиш, назорат этиш, дастурларга зарурий тузатишлар киритиш. Педагогик жамоага ишнинг бориши буйича ахборот бериш, методик ёрдам ва психологик куллаб-кувватлаш.

6. Турли объектларда янгиликларни кайта такрорий синаб куриш. Юкори натижаларнинг катъийлигини синаш максадида уларнинг кулланиш доирасини кенгайтириш.

7. Тавсиялар ишлаб чикиш. Янгиликларнинг ахборот, дидактик, методик таъминотини яратиш.

8. Янгиликларни кундалик амалиётга киритиш. Янгилик таркатиш.

9. Янгиликларни амалиётга кенг ёйиш механизмини ишлаб чикиш. Жорий назорат ва шароитга мослаштириш шартларини ишлаб чикиш, модернизация килиш, эхтиёж ва заруриятга кура куллаб, оммалаштириш ёки эътирозни кабул килиш.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш мумкинки, тарих шундан далолат берадики, инсон узининг акл-заковати билан дастлабки мехнат куролларини уйлаб топишдан, алгоритм ва нанозаррачалар, замонавий инновацион компьютер, супер микроэлектрон, биологик, ген мухандислиги, куёш ва бошка юкори технологияларини кашф этишгача булган мураккаб йулни айнан инновация -янгиликка интилиш оркали босиб утди.

REFERENCES

1. Ш.Курбонов, Э.Сейтхалилов Таълим сифатини бошкариш Т.: "Турон-Икбол", 2006. 590 б.

2. Халк таълими журнали бош макола "Инновация - янгиликка интилиш, келажакка кадам", т.: 2018. № 1.4-6 б.

3. Ж.Г.Йулдошев "Инновацияларни таълим жараёнига узлуксиз равишда татбик этиш замон талаби" Т.: "Узлуксиз таълим" ж. 2011. № 6, 11-15 б.

4. Р.Мусурмонов "Булажак укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришда инновацион ёндашувлар" Multidisciplinary Peer Reviewed Journal hamkorligidagi Xalqaro onlayn konferensiya. 2020-йил 18-19 июнь, Самарканд.

5. Rasulov, R. (2021). COUNTERAGENT VALENCE OF STATE VERBS (ON THE MATERIAL OF THE UZBEK LANGUAGE). Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 673-680.

6. Хайитов, О. Э. (2020). Моделирование психологической компетентности руководителя: концептуальный эмпирический анализ. Academic research in educational sciences, (3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.