Научная статья на тему 'МЕТАЛЛҲОИ ВАЗНИН ДАР ТАРКИБИ БАЪЗЕ АЗ РАСТАНИҲОИ ШИФОБАХШИ ТОҶИКИСТОН'

МЕТАЛЛҲОИ ВАЗНИН ДАР ТАРКИБИ БАЪЗЕ АЗ РАСТАНИҲОИ ШИФОБАХШИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
растанихои шифобахш / металлҳои вазнин / усули флуоресцентии рентгенӣ.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Худойбердиев Эсанбой, Ҷураев Абдуғани Муқимович, Абдуллозода Сабур Фузайлович

Омӯзиши таркиби металлҳои вазнин барои чордаҳ растании шифобахш гузаронида шуд, ки дар Тоҷикистон бештар маъмул аст. Арсеник дар таркиби авран, бодиёни хушбуй,пижма(ҳазорбарга),қоқути, татум, гашниҷ ва пудинаи шимолӣ дарёфт гардиданд. Кобалт дар пудинаи куҳӣ, орегано ва пудинаи шимолӣ дарёфт нашудааст. Элементи ванадий дар ферула, пудинаи куҳӣ, орегано, зверабой, юған ва пудинаи шимолӣ дарёфт шудааст. Вале дар ин гиёҳҳои шифобахш титан дарёфт нашудааст. Дар ҷадвали 3 ҳисоби омории нишон медиҳад, ки қимати калонтарини арсеник(6,6мг/кг), никел(12,3мг/кг), хром (85мг/кг) ва марганес(273,3мг/кг) дар пижма дарёфт шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Худойбердиев Эсанбой, Ҷураев Абдуғани Муқимович, Абдуллозода Сабур Фузайлович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МЕТАЛЛҲОИ ВАЗНИН ДАР ТАРКИБИ БАЪЗЕ АЗ РАСТАНИҲОИ ШИФОБАХШИ ТОҶИКИСТОН»

УДК 615.15:581.5

МЕТАЛЛХОИ ВАЗНИН ДАР ТАРКИБИ БАЪЗЕ АЗ РАСТАНЩОИ ШИФОБАХШИ

точикистон

ХУДОЙБЕРДИЕВ ЭСАНБОЙ

Мухандиси пешбари лабораторияи спектроскопияи молекулавии Институти физикаи атмосфераи Академияи миллии илмхои Точикистон

ЧУРАЕВ абдугани му^имович

ходими калони илмии лабораторияи физикаи атмосфераи Институти физикаи атмосфераи

Академияи миллии илмхои Точикистон

АБДУЛЛОЗОДА САБУР ФУЗАЙЛОВИЧ

д.и.ф.м.-мудири лабораторияи физикаи атмосфераи Институти физикаи атмосфераи

Академияи миллии илмхои Точикистон

Аннотатсия. Омузиши таркиби металлхои вазнин барои нордах, растании шифобахш гузаронида шуд, ки дар Тоцикистон бештар маъмул аст. Арсеник дар таркиби авран, бодиёни хушбуй,пижма(хазорбарга),цоцути, татум, гашниц ва пудинаи шимолй дарёфт гардиданд. Кобалт дар пудинаи кухй, орегано ва пудинаи шимолй дарёфт нашудааст. Элементи ванадий дар ферула, пудинаи кухй, орегано, зверабой, юган ва пудинаи шимолй дарёфт шудааст. Вале дар ин гиёххои шифобахш титан дарёфт нашудааст. Дар цадвали 3 хисоби омории нишон медщад, ки цимати калонтарини арсеник(6,6мг/кг), никел(12,3мг/кг), хром (85мг/кг) ва марганес(273,3мг/кг) дар пижма дарёфт шудааст.

Калимахри калиди. растанихои шифобахш, металлхои вазнин, усули флуоресцентии рентгенй.

Яке аз манбаъхои асосии дору гиёххои шифобахш мебошад. Хукумати Точикистон ахамияти ин сохаро ба назар гирифта, дар назди макомоти тандурустй ва Академияи миллии илмхо вазифа гузоштааст, ки дар асоси гиёххои шифобахш дорухои нав эчод кунанд. Бинобар ин аз нуктаи назари экологй гузарондани тадкикоти иловагй хеле мубрам ва мухим аст.

Талаботи саноати тиб ва сохторхои нигахдории тандурустии Точикистон ба ашьёи хоми растанихои шифобахш сол то сол меафзояд. Аз сабаби таназзули хифзи наботот, ки бо омилхои антропогенй алокаманд аст, дар Точикистон дар солхои охир сатхи захирахои табиии ашёи хоми растании доруворй ба таври фалокатовар кохиш ёфта истодааст. Ин проблема махсусан барои мамлакати мо, ки дар камари чанги губор, дар рохи чунин манбахои чангу губор аз мамлакатхои хамсоя, монанди биёбонхои Аралкум, ^изилкум, ^арокум, Дашти Кабир, Дашти Лут, Сахара, инчунин Гоби Такламакан вокеъ аст. Туфонхои чангу губоре, ки дар ин биёбонхо ба вучуд меоянд, тавассути марзхои чанубй ва гарбии кишвар ба каламрави Точикистон ворид мешаванд. Падидахое, ки дар фазои чанголуд рух медиханд, барои иклим ва устувории экологй мухиманд. Масалан, обшавии пиряххо дар зери таъсири чангу губор ва ифлосшавии захирагои обии Точикистон ва тамоми Осиёи Миёна таъсири калон мерасонад, зеро дарёхои байниминтакавии хаётбахши Амударё ва Сир аз обшавии ин пиряххо чашма мегирад. Чангу губор бо худ моддахои гуногуни зарарнокро меоварад[1]. Баъзе чанбахои олудашавии растанихои шифобахш дар асархои [2-10] баррасй шудаанд.

Интихоби самти тадкикот ба набудани маълумот оид ба мониторинги экологии растанихои шифобахши Точикистон вобаста аст.

Максади кор - омузиши металлхои вазнин дар таркиби намунахои баъзе растанихои шифобахши Точикистон буд.

Дар ин макола натичахои омузиши чордах растании шифобахш, ки дар Точикистон бештар маъмул аст, оварда шудааст. Хангоми чамъоварии намунахо координатхои макони

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

чамъоварии намунахо сабт карда мешаванд, бастабандй карда мешаванд, тамгагузорй карда мешаванд ва барои омузиши минбаъда ба лаборатория интикол дода мешаванд. Намунахоро дар лаборатория аз чузхои бегона тоза карда, ба шакли хока куфта, барои нигохдорй ва тадкикот дар зарфхои шишагй бастабандй карда мешаванд.

Барои омухтани таркиби элементии намунахо усули тахлили рентгении флуоресценти истифода бурда шуд. Намунахо дар спектрометри флуорессенси рентгении мавчи-дисперссионии «SPECTROSCAN МАХ^» (ЧДММ «СПЕКТРОН», Санкт-Петербург) омухта шуданд [1,11-13]. Принсипи кори спектрометр ба шуоъ додани намуна бо радиатсияи ибтидой аз найчаи рентгенй, чен кардани шиддати радиатсияи дуюмдарачаи флуоресцентй аз намуна дар дарозии мавчхои мувофики элементхои муайяншаванда ва хисобкунии минбаъдаи хисси массаи онхо асос ёфтааст. Элементхо бо истифода аз характеристикаи калибркардаи каблан ичрошуда, ки вобастагии таркиби элементи муайяншавандаро аз шиддати ченшуда ифода мекунад.

Тартиби тайёр кардани намуна дар [1,11-13] муфассал тавсиф шудааст. Хокаи тадкикшавандаро дар ячейкахои махсус фишурда, бо плёнкаи полиэтилентерефталатй пушонда, ба аппарат, ки дар он чо тахлил мегузарад, гузошта мешавад. Спектрометр имкон медихад, ки дар як вакт 10 намунаро омухта шавад. Коркарди минбаъда ба таври худкор бо истифода аз компютер сурат мегирад.

Дар чадвали 1 номхои гиёххои шифобахши дар ин кор омухташуда оварда шудаанд.

Дар чадвали 2 консентратсияи металхои вазнин дар таркиби намунахои растанихои шифобахши омухташуда оварда шудааст. Чи тавре, ки аз чадвал дида мешавад хамаи гиёххои шифобахш дар таркиби худ Sr, Zn, Си, Fe2Oз, MnO, Cr TiO2 ба макдори муйян мавчуд аст. Сурб дар таркиби пудинаи шимолй дарёфт нагардидааст.

Ч,адвали 1. Номи растанихои шифобахш

№ п/п HOTHHH точикй

1 Gratiola officinalis L. Авранг

2 Alhagi pseudalhagi (Biel.) Desv. Янтог

3 Anethum graveolens L. Укроб

4 Achillea filipendulina Lam. Пижма

5 Origanun tyttanthum Gontsch. ^окути

6 Rhus coriaria L. Татум

7 Coriandrum sativum L. Гашнич

8 Rhodiola gelida Schrenk Зарчуба

9 Ferula Ферула

10 Pycnanthemum pilosum Пудинаи кухй

11 Origanum vulgäre Орегано

12 Hypericum Зверобой

13 Prängos Пранго (Юган)

14 Mentha piperita Пудинаи шимопй

Арсеник дар таркиби авран, бодиёни хушбуй,пижма(хазорбарга),кок;ути, татум, гашнич ва пудинаи шимолй дарёфт гардиданд. Кобалт дар пудинаи кухй, орегано ва пудинаи шимолй дарёфт нашудааст.

Ч,адвали 2. Консентратсияи металлхои вазнин дар таркиби намунахои растанихои

шифобахши омухташуда

Намунахо Sr Pb As Zn Cu Ni Co Fe2O3 MnO Cr V TiO2

Авранг 101 8,0 3,0 4986,0 42,0 11,0 36,0 1,0 219,0 84,0 - 10,0

Янтог 109 9,0 740,0 46,0 3,0 19,0 1,0 164,0 77,0 - 7,0

Укроб 103 4,0 6,0 3294,0 46,0 12,0 15,0 1,0 223,0 81,0 - 9,0

Пижма 99 1,0 7,0 520,0 42,0 12,3 29,0 1,0 273,0 85,0 - 10,3

^окути 99 14,0 2,0 4703,0 44,0 10,0 21,0 1,0 267,0 84,0 - 9,0

Татум 99 12,0 0,0 921,0 45,0 9,0 24,0 1,0 177,0 80,0 - 8,0

Гашнич 101 11,0 1,0 174,0 44,0 6,0 26,0 1,0 191,0 78,0 - 9,0

Зарчуба 97 11,0 - 80,0 47,0 0,0 21,0 1,0 139,0 75,0 - 1,0

Ферула 113 26,0 - 56,0 45,0 5,0 3,0 2,0 87,0 64,0 18,0 0,0

Пудинаи кухй 117 16,0 - 164,0 45,0 8,0 - 2,0 88,0 65,0 22,0 0,0

Орегано 125 22,0 - 135,0 44,0 3,0 - 3,0 87,0 67,0 17,0 0,0

Зверобой 119 13,0 - 188,0 42,0 5,0 23,0 2,0 87,0 64,0 18,0 0,0

Пранго (Юган) 113 14,0 - 96,0 45,0 4,0 9,0 2,0 87,0 64,0 20,0 0,0

Пудинаи шимопй 119 - 1,0 152,0 45,0 6,0 - 3,0 87,0 65,0 25,0 0,0

Элементи ванадий дар ферула, пудинаи кухи, орегано, зверабой, юган ва пудинаи шимолй дарёфт шудааст. Вале дар ин гиёххои шифобахш титан дарёфт нашудааст.

Дар чадвали 3 хисоби омории нишон медихад, ки кимати калонтарини арсеник(6,6мг/кг), никел(12,3мг/кг), хром (85мг/кг) ва марганес(273,3мг/кг) дар пижма дарёфт шудааст.

Ч,адвали 3. Тахкикоти омории консентратсияи металлх,ои вазнин

дар таркиби намунах,ои растаних,ои шифобахши омухташуда

Омилхо Sr Pb As Zn Cu Ni Co Fe2O 3 MnO Cr V TiO 2

Миёна 108 12, 4 2,9 1157, 9 44, 5 6,8 21 1,7 155,4 74 19, 9 4,6

Максимал й 125 26, 2 6,6 4986, 2 46, 7 12,3 36 2,8 273,3 85 24, 9 10,3

Минималй 97, 3 1,3 0,4 56,4 41, 8 0,3 3,1 1,1 86,9 64 16, 9 0,3

о 6,0 4,1 1,9 1571, 0 0,7 3,2 5,2 0,3 51,5 5,7 1,8 3,1

V 0,1 0,3 0,7 1,4 0,0 0,5 0,3 0,2 0,3 0,1 0,1 0,7

Sn 0,4 0,3 0,1 112,2 0,0 0,2 0,4 0,0 3,7 0,4 0,1 0,2

^имати калондарини стронсий (125мг/кг) ва охан (2,8%) дар орегано, рух (4986,2мг/кг) ва кобалт (36мг/кг) дар таркиби авранг дарёфт карда шуд. ^имати калонтарини мис (46,7мг/кг) дар зарчубамуайян карда шуд.

АДАБИЁ ТХ,О

1. Назаров Б.И., Абдуллаев С.Ф., Маслов В.А. Атмосферный аэрозоль Центральной Азии. -Душанбе: Дониш, 2017, 416 с.

2. Гринкевич Н.И., Геохимическая экология лекарственных растений. -Новосибирск: Наука, 1990, 336 с.

3. Непесов Г.А., Изучение микроэлементного состава отдельных видов лекарственного растительного сырья и фитопрепаратов. Автореф. дисс.... к. фарм. н. - М., 1992, 21с.

4. Алексеев Ю.В., Тяжелые металлы в почвах и растениях. - М.,1987, 237 с.

5. Большаков В.А., Гальцер Н.Я., Клименко Г.А. и др. Загрязнение почв и растительности тяжелыми металлами. - М., 1978, 52 с.

6. Иванова Т.Н., Павловская A.A., Кузьмин В.М. Содержание токсичных элементов в некоторых видах растительного сырья. - Гигиена и санитария, 1997, №1, с. 21 -23.

7. Листов С.А., Петров Н.В., Арзамасцев А.П. О содержании тяжелых металлов в сырье. -Фармация, 1990, №2, с. 19-25.

8. Гравель И.В., Яковлев Г.П., Петров Н.В. Содержание тяжелых металлов в сырье некоторых лекарственных растений, произрастающих в условиях атмосферного загрязнения (Республика Алтай). - Раст. ресурсы, 2000, вып. З, с. 99 - 105.

9. Мудрый И.В., Тяжёлые металлы в системе почва-растение-человек. - Гигиена и санитария,1997, №1, с.14 - 17.

10. Григорьев А.А., Бородихин А.С., Руденко О.В., Сова Ю.А. Постановка эксперимента по идентификации модели гипераккумуляции тяжелых металлов топинамбуром при фиторемедиации почв. - Современные проблемы науки и образования, 2013, № 6.

11. Абдуллаев С.Ф., Маслов В.А., Назаров Б.И., и др. «Динамика распределения элементов и изотопов в образцах почвы и пыльной мглы юга Таджикистана» - Оптика атмосферы и океана, 2013, т. 26, № 06, с.187-193.

12. Абдуллаев С.Ф., Маслов В.А., Назаров Б.И., Мадвалиев У., Давлатшоев Т. Содержание элементов в пробах почв и пылевого аэрозоля в Таджикистане. - Оптика атмосферы и океана, 2015, т. 28, № 02, с.143-152.

13. Абдуллаев С.Ф., Маслов В.А., Назаров Б.И., Мадвалиев У., Давлатшоев Т. Элементный состав почв и пылевого аэрозоля юго-центральной части Таджикистана. - Оптика атмосферы и океана, 2015, т. 28, № 03, с.246-255.

14. Садовникова Л.К., Экология охрана окружающей среды при химических загрязнения. - М.: Высш. шк., 2006, 334 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.