CC BY
20
Э0Ж- 616-053.2 (075.9)
К. КУНАНБАЙ, А.К. КАИРБЕКОВ, Г.А.ШЭК1Р
С.Ж.Асфендияров атындагы Крза; ¥лтты; Медициналы; Университет/ Клиникалы; фармакология, ЕДШ жэне физиотерапия кафедрасы
МЕЛАТОНИНН1Н ТЕМПЕРАМЕНТТ1К ЭСЕР1
Ма;аладам'шез темперамент'ше сайкес адам агзасына Мелатонинн'н эсерi царастырылган.
ТYйiндi сездер: мелатонин, серотонин, темперамент, сангвиник, флегматик, холерик, меланхолик, триптофан, Мелатонин
Та^ырыптыц езектЫп:
Адамда темпераменттщ эр тур1нщ белгiлi бiр пайыздыщ мелшерi болады. Бул темперамент™ мелшердi (модельдО б^лу езiндiк ба^ылауды жэне ез iстерiне бага берудi тиiмдi ат^аруга мYмкшдiк тугызады. Kазiргi кезецде психология Fылымы белгiлi ЖYЙеде темперамент TYPлерiнiц бэрiне толы; психологиялык сипаттама беруге негiз боларлыктай деректер тот^ан. ДэстYPлi кабылданFан темпераменттiц терт (сангвиник, холерик, флегматик, меланхолик) TYрi бар [4,5]. Адамныц мiнез темпераменттерше сипаттаманы Гиппократ, И.П. Павлов берген.
Томпа^ дене гормондары- мелатонин жэне серотонин белгЫ бiр децгейде мшез темпераменттершщ ^алыптасуна эсер ететiндiгi дэлелдендi [8,11] Мелатонин жэне серотонин нейропептидтершщ эсерi езара ^арама ^арсы болып келедi. ©з кезегiнде, мелатонин серотониннен тYзiледi, кYндiзгi уа^ытта ^анга серотонин белшт, мелшерi бiр ^алыпты са^талып турады. ТYнде, керiсiнше, ^анга мелатонин белшт, мелшерi бiр ^алыпты децгейде са^талып турады [2,3].
K|азiргi тацда Мелатонин (табиги гормон) жэне Мелаксен (синтетикалыщ гормон) препараттарыныц уй^ы бузылыстарын, кYЙзелiстiк жагдайларды емдеуде, жалпы агзаныц иммундыщ жYЙесiн кетеруде, антиоксиданттыщ ^органыс ретiнде тиiмдiлiгi дэлелденген [1,7,9]. Осы терт тYрлi темпераменттi адамдарга Мелатонин препаратын беру ^арым-^атынас жасаудыц тиiмдi тYPлерiн жэне эдiстерi мен тэстдерш дурыс талдауда, ез iс-эрекетiн сауатты жYPгiзуде, жолдастыщ жа^сы ^арым-^атынастар орнатуда жа^сы эсерiн керсетпек. Бул ма^алада медицина мен психологияга орта^ мэселелер ^арастырылган. Зерттеу ма^саты: Адамныц эр тYPлi мiнез темпераменттерiне сэйкес Мелатонин препаратыныц эсерiн зерттеу.
Зерттеу эдктерг Мiнез темпераменттерiне сэйкес 4 топ (эр топта 10 адамнан) (сангвиник, холерик, флегматик, меланхолик) белшт алынды. Зерттеу ею белiмнен турады. Зерттеудщ бiрiншi белiмiнде аталган терт темперамент тYPлерi бойынша адамдар iрiктелдi. Зерттеудщ екiншi белiмiнде аталган топ^а Мелатонин препараты 3 мг/тэул, 4 апта бойы бертдк Зерттеу нэтижелерi эр тYрлi темпераментпц адамдарына емiр сYPУ барысында белгiлi бiр ^олайсызды^тар тугызатын, ягни, мшездщ терiс сипаттары бойыша багаланды. Мелатониннщ темпераменттiк эсерi Мелатонин ^-ацетил-5- метокситриптамин) . Мелатонин- ми бези эпифиздщ (томпа^ дене) секреторлы жасушалары- пинеалоциттермен синтезделетiн жэне жануарлар мен адам организмше
бiрегей эсер керсететш нейропептид [2]. Мелатонин гормонын 1958 жылы А. Б. Лернер ашты [13]. Супрахиазматикалык ядролар мен шетк мушелер арасында "делдал" бола отырып, эпифиз мелатониннщ кемегiмен тэулттт кезе1^ YPДiстердiЦ реттелуiне Катысады. Эпифиз гипоталамустыц супрахиазматикалык ядроларымен бiрге «iurni уа^ыт есебЬ> мен картаю механизмшде мацызды рел ата^аратын орагнизмнщ биологиялык сагат жYЙесiне кiредi [1,8]. Эпифиздщ организмдегi негiзгi кызметтерг циркадианды жэне маусымдык ырга^тарды реттеу, репродуктивтi жуйе ^ызметш реттеу, антиоксидантты жэне iсiкке карсы ^органыс керсетедi [2].
Химиялык курылымы бойынша мелатонин (N-ацетил-Б-метокситриптамин) биогендi амин серотониннщ туындысы болып табылады, ал серотонин ез кезегшде тама^пен бiрге тYсетiн амин ^ыш^ылы триптофаннан синтезделедi. Серотониннен N-ацетилтрансфераза ферментшщ кемегiмен мелатонин тYзiледi [13]. Мелатонин эпифиз жасушаларында тYзiлiп, ^анга бел^ тэулттщ ^арацгы уа^ытында жYретiндiгi; ал тацда жэне кYндiзгi уакытта гормон тYзiлуi айтарлы^тай азаятындыгы дэлелдендi. Сырт^ы жарык туралы мэлiметтi эпифиз Курылымында гипоталамустыц супрахиазматикалык ядролары мацызды орын алатын курылысы кYPДелi жYЙке жолы аркылы алады. Аппарат кездщ торлы Кабатынан керу жYЙкесi талшы^тарыныц бойымен супрахиазматикалык ядроларга барады; будан кейш бул сигналдар (белгiлер) темен карай гипоталамус аркылы ми баганы бойымен жулынныц мойын белiмiне жетедi; бул жерде симпатикалык жYЙке жYЙесi талшы^тарымен бас сYЙек тесiктерi аркылы кайтадан бас миына, ец соцында эпифизга жетедi [3,4]. ТYнде супрахиазматикалык ядролар нейрондарыныц кеп белiгi Кызмет ат^армайды, бул жYЙке уштары эпифиз жасушаларында (пинеалоциттер) мелатониннщ тYзiлуiн белсендiретiн ферменттердщ синтезiн жогарылататын норадреналин беледi [3]. Кандагы гормон децгей жас^а, уй^ыга, жыныс^а (эйелдерде ерлермен салыстырганда гормон мелшерi жогары), коршаган орта температурасы мен электромагниттi ерiстер эсер етуше байланысты. Адам канындагы мелатонин децгей мамыр айынан шiлде айына дейшп аралы^та темецп мелшерде, ягни, ^ннщ ец узак мезгiлi мен жары^тыц ец кеп болатын уа^ытына сай (тэулттщ уза^тыгына байланысты) [2]. Мамыр айында, сонымен Катар, мелатонин децгежнщ тэулiк бойгы ец аз (кYндiзгi) жэне ец кеп (тYЦгi) децгейлерi арасындагы амплитуда ец жогары децгейге жетедi [15]. Мелатонин децгейiнiц жогары кетертушщ ец узак кезецi ^ыс^ы уа^ыт^а сай, бул гипоталамус GnRH секрециясы белсендiлiгiнiц темендеуiне белгi болып табылады. Осы езгерктер ^ыс^ы уакытта уры^тану
^абтетплтнщ темендеуше экеледi [2,14]. Гормон концентрациясы кYндiз ец аз (1-3 пг/мл), эдеттеп уй^ыга жатар уа^ыттан 2 сагат бурын оныц концетрациясы жогарылай бастайды. К^ан сарысуындагы оныц концентрациясы тYнде кYндiзбен салыстырганда 5-10 есе кеп жэне мелотонин белсендЫпнщ ец жогаргы мелшерi тYнгi сагат 3-те бай^алады да, тацгы сагат 7- лерде оныц мелшерi азайып, кешке дейiн ете темен децгейде са^талады [2,11].
Мелатониннiц адам организмiндегi непзп ^ызметтерГ Маусымдыщ биоырга^тылы^ты реттейдi; иммундьщ жYЙе ^ызметЫ кYшейтедi [2,14]; иммунитеттщ темендеген жагдайында оныц ай^ын белсенуi жэне оны аз дозада ^айталап енгiзгенде антидене ендiрiлуi езгерiп, вирус^а ^арсы тура^тылы^ты жогарылатады [16]; антиоксидантты ^ызмет ^артаюга ^арсы эсер керсетедi (оттегiнiц бос радикалдарын байланыстыра отырып, сонымен бiр мезгiлде супероксиддисмутаза мен каталазаны белсендiру ар^ылы организмнiц антиоксидантты ^органыс жYЙесiн досады [12]; сагаттыщ белдеулер бойынша орын ауыстырганда бежмделу YPДiстерiн кYшейтедi [9]; ^артаю YPДiсiндегi зат алмасу езгерiстерiнде кемiрсу жэне май алмасуына жа^сы эсер керсете отырып ^андагы холестерин мелшерiн темендетед^ липидтердiц тотыгу YPДiсiн реттей отырып, атеросклероздыц даму 1^аутн темендетiп, жасты узартады [3,12]; АКТГ, норадреналин, вазопрессин жэне ренин белшуЫ темендете отырып, артериалдыщ ^ан ^ысымыныц гормоналды реттелуЫе ^атысады жэне ^артаю YPДiстерiн баяулатады [7]; iсiкке ^арсы эсер керсетедi [15].
Мелатонидi мiнез темпераменттерiне байланысты ^олдану.
Темперамент - адамныц психикалык эрекетiнiц накты динамикасын айкындайтын психиканыц дара касиет-терiнiц жиынтыFЫ. Бул психикалык ерекшелiктер адамныц барша к-эрекетшде оныц мазмуны, максаты жэне сеп^ртктерЫе тэуелсiз бiркалыпты кeрiнедi, есейген шакта да eзгерiске TYCпей, езара байланыста темперамент кейпiн eрнектейдi [4]. Ол касиеттер: козу мен тежелу процестерЫц KYшi, тепе-тецдiгi, K03FалмалылыFЫ. Осы Yш касиеттi негiзге ала отырып, И. П. Павлов ЖYЙке процесiнiц ^шше орай жэне KYШтi тип пен элаз типтi айыра, дэстYрлi Гиппократ типологиясына жакын ЖYЙке ЖYЙесiнiц терт непзп типш ажыратты [17]:
• ^шт, козу мен тежелуi тецдей, козFалмалы -сангвиник;
• KYШтi, козу мен тежелуi тецдей, салFырт - флегматик;
• ^шт, козуы басым - холерик;
• элсiз тип - меланхолик.
Сангвиник - жоFары дэрежелi эрекетшец адам, дегенмен, бул эрекетшецдт оныц белсендiлiк касиетiне сай, козу мен тежелуi тепе-тец. Назарын тартканныц бэрiне араласа кетедi, ым-ишарасы мен козFалыс кимылдары мэнерлi, шапшац. Сэл нэрседен каркылдап KYледi, болмашы себептен кецiлi калып, муцаяды. Бет-ЖYзiнен кецiл-KYЙi, заттар мен адамдарFа болFан катынасы бiлiнiп турады. СезiмталдыFЫ ете жоFары, сондыктан ол оншама эсерi болмаFан дыбыстар мен жарыкка елецдей бермейдi. Мундай адам кетерщк белсендiлiкке ие, жумыс кабiлетi мен куатыныц жоFары болуынан жаца кке каймыкпай кiрiседi, узак уакыт
талып-шаршамастан кызметiн жалFастыра алады. Зежнш тацдаFан объектiне тез шоFырландырады, тэрттт^ кажет болса, езiнiц ырыксыз эрекеп^ мен сезiмдерiне токтау, тиым бере алады. Эрекет жедел, акылы-ойы икемд^ тапкыр, сейлеу каркыны шапшац. Сезiмдерi, кецiл-KYЙi, KЫзыFулары мен ниеттерi езгерген жаFдаЙFа байланысты жецiл ауысып отырады. Сангвиник тецiрегiндегiлермен тiл табыскыш, жаца талаптар мен жаFдайларFа икемшiл. Киналмастан бiр iстен екiншiсiне ауыса алады, кажет болса, кайта YЙренiп, жаца даFЫларды кабылдауFа шебер. Эдетте, бул типт адам еткенiмен болашаFЫн болжастыруда езiнiц субъективтi пайымдауларыныц жетегiнде калып коймай, кебiрек сырткы эсерлердi объектив баFамдауFа бейiм, экстраверт. [4,17]
Холерик. Сангвиник сиякты жай эсерлерге бертмейд^ эрекетшец жэне белсендi. Бiрак холериктщ эрекетшецдiгi белсендiлiктен басымдау, сондыктан ол устамсыз, шыдамсыз, кызба. Сангвиникке караFанда салFырттау, икемi кемiрек. Осыдан - ниеп^ мен KЫзыFулары турактылау, табанды, зейiнiн ауыстыруы киындау, сезiмi кебЫе сырттай керiнедi, сондыктан -толык экстраверт [4,18].
Флегматик - эрекет енжар, сезiмталдыFЫ мен кецiл шарпулары кем керiнiстi. Оны KYЛдiру де, муцайту да оцай емес, те^ректщ бэрi KYЛкiден ЖЫFЫЛЫП жатканда, ол мiзбакпас. Кай жаFдайда да сабырлылы^ы мен байсалдылыFЫн жоймайды. Ым-ишара жок, сезi сылбыр, эрекетi жай. ЖацарFан жаFдаЙFа икемделуi киын, даFДЫлары мен эрекет-терЫ езгертуi ауыр. Солай да болса, флегматик ете куатты, жумыстан шаршамайды. Шыдамды, устамды, сезiмге бертмейдк Эдетте, жаца адамдармен араласып кете бермейд^ сырттай эсерге тезiмдi. Бар бтгеы iшiнде - интраверт [4,17]. Меланхолик. 0те сезiмтал, бiрак эрекетшецдт кем адам. Болмашы нэрседен кезЫе жас YЙiрiлiп, екпелегiш, сырттай эсердi KYЙзелiспен кабылдайды. Ым-ишарасы жоктыц касында, дауысы мен козFалысы ете сылбыр. Эдетте, езше сенiмсiз, YPкек, болмашы киындыктан шегiнедi. Меланхоликтiц жiгерi кем, тез шаршайды, кызметi болымсыз. Зейн тураксыз, оныц барша психикалык процест^ элсiз. Кепшiлiк меланхоликтердiц ездерiнiц туйыкты^ы мен адамдардан окшаулануынан iшiне туйгеы кеп- толык интраверт [4]. Мелатониннщ темпераменттiк эсерiн зерттеу Мелатониннiц темперамент™ эсерiн зерттеу 2 белiмнен турды.
I белiм. Адамдардыц мiнез темпераменты аны^тау. К^атысушылардыц кепшiлiгi ездерiнiц мшез темпераментiн бiлмегендiктен жэне зерттеудiц II белiмiне саны на^ты адамдар тобын белiп алу Yшiн (зерттеу нэтижеанде пайыздыщ керсеткiштердi салыстыру Yшiн) зерттеуге 18-40 жас аралыгындагы денi сау N санды (саны белгiсiз) адам ^атысты.
II белiм. I белiмде аны^талган терт топ зерттеушiлерге (терт темпераментке сай) Мелатонин препаратыныц эсерш аны^тау.
I белiм. 18-40 жас аралыгындагы зерттеушiлердi алуымыздыц себебi: 18 жаста адамныц мiнезi толыщ ^алыптасады, ал 40- тан ас^ан адамдарда ^артаю Yрдiстерi басталуы жэне салыстырмалы тYPДе
соматикалыщ аурулар жогарылауы себепт езЫ 63i субъективтi багалауы оц- жалган немесе жалган- оц нэтижелер 6epyi мумкш.
Зерттеуге дайындыщ. Зерттелушiлер саны бастап^ы кезецде белгiсiз болганды^тан, сауалнамаларды ез темпераментiн аны^тагысы келген барлыщ адамдарга тараттыщ. Зерттеудщ екiншi кезецЫде Мелатонин препаратын ^абылдау керектiгi жэне препараттыц эсерi, мYмкiн жанама эсерлерi, мелшерi туралы алдын ала мэлiмет бертмедГ ©з еркiмен ^атысушылар саны 55 адам, оларга 55 темперамент аны^тау сауалнамасы Yлестiрiлдi [18].
1 кесте - Сангвиник [17]
№ Касиеттер
1 Шыдамсызсыз
2 Кызбасыз, ашушацсыз
3 Тт мiнездiсiз, адамдармен ^арым ^атынаста дереюаз
4 Батыл жэне бастамашылсыз
5 Бiрбеткейсiз
6 ПЫрталаста тап^ырсыз
7 ¥мтылыспен жYмыс iстейсiз
8 Кекшiлсiз жэне ренжтшаз
9 Сезiцiз тез, ^ызба, дауыс ыргагы ретсiз
10 ¥ш^ала^сыз, ^ызба мiнездiсiз
11 Агрессивт,сот^арсыз
12 Тэуекелге бейiмсiз
13 Кемшiлiктерге тезiмсiзсiз
14 Мэнерлi ымды тез тYсiнгiшсiз
15 Тез жэне шешiмдi ^имылга ^абтетпаз
16 Жацалыда умтылгышсыз
17 Шалт жэне шугыл ^озгалатын адамсыз
18 Койылган ма^сат^а жетуде табандысыз
19 6бiгершiлсiз
20 Кецiл-кYЙдiц тез ауысуына бежмаз
2 кесте - Холерик [17]
№ Касиеттер
1 Кецiлдiсiз
2 Куатты жэне ккераз
3 Кебiне iстi соцына дейiн жет^збейаз
4 ©зiцiздi асыра багалауга бейiмсiз
5 Жацаны тез угып алуга ^абтетпаз
6 Кызыгушылы^тарыцыз бен бейiмдiлiктерiцiз тура^сыз
7 Сэтсiздiктер мен жаманшылы^тарды жецiл ^абылдайсыз
8 6ртYPлi жагдайларга тез бейiмделесiз
9 1ске ^ызыгып мркеаз
10 Егер iс ^ызы^тырмаса, тез айнып ^аласыз
11 Жаца жYмысrçа тез ^i^ кетесiз, бiр жYмыстан екiншiсiне тез ауыса аласыз
12 КYнделiктi жумыстыц бiрыЦFайлылыFы тез шаршатады
13 Кепшiлсiз, ^айырымдысыз, жаца адамдар шаршатпайды, ^ысылмайсыз
14 Шыдамдысыз жэне ецбекке ^абтетпаз
15 Мэнерлi ^имылдар мен ишараларды ^олдана отырып тез, аныщ сейлей аласыз
16 Кенеттен болатын жаFдайларда езiцiздi устай бiлесiз
17 Барлыщ кезде сергек ^йдеаз
18 ¥й|^ы^а тез кетт, тез оянасыз
19 А^жар^ынсыз
20 Шешiмдер ^абылдауда кебiнесе жина^ы емес, асыFыссыз
Сауалнамада эрбiр темпераментке 20 тYрлi сипаттамадан 80 сипаттама (20 х4 =80) аралас жазылган. Темперамент тYрiн аны^тау эдктемеа теменде берiлген терт кестенщ ^осындысы тYрiндегi сауалнама ретiнде усынылды. Адамдар ^асиеттер жазылган мэтiндi о^и отырып, егер оныц кейбiрi ез бойынан бай^алатын болса, онда «иэ» деп жауап беру немесе ^асиет тусында «+» белгiсiн ^оюы ^ажет.
Нэтижелердi ецдеу алгоритмi. Алдымен, «иэ» деп бертген жауаптардыц жалпы санын шыгару керек. 80 ^асиеттщ кемiнде 20- сында «иэ» немесе «+» белпа турса, сауалнама толтырган адамныц темперамент темендеп кестеге сэйкес аны^талды.
3 кесте - Флегматик [17] www.kaznmu.kz
4 кесте - Меланхолик [17]
№ Касиеттер
1 Оз байыпты, сабырлысыз
2 1сте жYЙелi жэне байсалдысыз
3 Сак жYресiз жэне парасаттысыз
4 КYте бтеаз
5 Туйыксыз жэне бос сейлегендi унатпайсыз
6 Катты эмоция, кимылдар мен ишараларсыз, байсалды жэне бiркалыпты сейлейсiз
7 ¥стамды эрi шыдамдысыз
8 Басталган iстi аягына дейiн жеткiзесiз
9 КYшiцiздi боска жумсамайсыз
10 ©мiрде тэртiптi, жумыста жYЙенi катац устанасыз
11 Каркынды жецiл тежейсiз
12 Мактау мен даттауга кеп кецiл белмейаз
13 Кекшiл емессiз. Конактарга кiшiпейiлдiлiк бiлдiресiз
14 Кызыгушылыктар мен карым-катынастарда турактысыз
15 Жумыска жэне бiр iстен екiншi кке жай к^р^сес^з
16 Адамдармен катынаста бiр калыптысыз
17 Барлык iсте укыптылык пен тэрттт унатасыз
18 Жаца жагдайга кинала бейiмделесiз
19 ¥стамдысыз
20 Аз козгаласыз, салгыртсыз,босацсыз
№ Касиеттер
1 Оз уяцсыз, уялшаксыз
2 Тосын жагдайда абыржып каласыз
3 Бейтаныстармен байланыс орнатуга киналасыз
4 ©з ^шщзге сенбейсiз
5 Жалгыздыкты жецiл кетересiз
6 Сэтаздтте абдырап каласыз жэне унжыргацыз тYсiп кетедi
7 уяцсыз, туйыксыз
8 Тез шаршайсыз
9 Кейде сыбырлап, елсiз дауыспен сейлейаз
10 ©зге адам мiнезiне амалсыз бежмделеаз
11 Мактау мен даттауды колайсыз кереаз
12 ©зiцiзге жэне езгелерге Yлкен талап коясыз
13 КYмэншiлсiз
14 Армандауга бейiмсiз
15 ©те сезiмталсыз жэне тез ренжисiз
16 Эсерленпшаз
17 Тез ренжисiз
18 Туйыксыз, кепшiл емесаз
19 Баскалардыц кемектесуi мен ниеттес болганын калайсыз.
20 Белсендi емес, жасканшаксыз
Зерттеу нэтижелерк Зерттеудщ I кезецше катыскан 55 адамнан 40 адам ( 10 сангвиник, 10 холерик, 10 флегматик, 10 меланхолик) зерттеудщ II кезецше алынды. Калган 15 адамныц мшез темперамент аралас тYрi (жартылай флегматик, жартылай меланхолик немесе жартылай сангвиник, жартылай холерик типтi) болгандыктан, темпераменттщ накты терт тYрiне Мелатониннщ эсерiн зерттеу сатысына алынбады. II белiм.
5 кесте +Мелатонин 3 мг/тэул, 4 апта. Сангвиник (10 адам).
Терт тYрлi темпераменттщ «жаксы» жэне «жаман» Касиеп^ эр тYрлi болгандыктан, Мелатониннщ эсерiн зерттеу Yшiн терт топка бiрдей керсеткiштер алу мYмкiн емес. Тацдап алынган 4 топтыц эркайсысына (10 адам) Мелатонин ец аз терапевтпк дозада 3 мг/тэул, 4 апта бойы бершдГ 4 топка арналган керсеткiштер осы топ адамдарына емiр сYPУ барысында ец кеп колайсыздыктар тугызатын 6 белп бойынша алынды.
Белплер Емге дейiн,% Емнен кейш, % Емдеу курсынан кейiн жаксару, %
шыдамсыздык 100 40 60
ашушацдык 100 50 50
ренжтштк 90 40 50
агрессивтiлiк 80 30 50
тез rçозFалушыльщ 100 30 70
кецт кYЙдiц тез ауысуы 90 30 60
6 кесте -Мелатонин 3 мг/тэул, 4 апта. Холерик (10 адам).
Белгтер Емге дежн,% Емнен кежн, % Емдеу курсынан кейш жа^сару, %
асы^ыстыщ 100 50 50
тура^сыздыщ 100 50 50
^ызы^ушылыщ 100 40 60
Баст^ан iстi соцына дейiн жеткiзбеушiлiк 90 40 50
езш асыра баFалаушыльщ 80 30 50
Тез оянушылыщ 90 40 50
7 кесте - Мелатонин 3 мг/тэул, 4 апта. Флегматик (10 адам).
Белгтер Емге дежн,% Емнен кежн, % Емдеу курсынан кейш жа^сару, %
салFырттьщ 70 70 0
туйы^тылыщ 100 100 0
тэртiптi ^атты устанушылыщ 90 90 0
жайлыщ 100 100 0
Бiр iстен екiншi iске ауысу ^иынды^ы 80 90 -
Жаца жаFдайларFа бейiмделудiц темендiгi 90 90 0
8 кесте - Мелатонин 3 мг/тэул, 4 апта. Меланхолик (10 адам).
Белгтер Емге дейiн,% Емнен кежн, % Емдеу курсынан кейш жа^сару, %
уялша^тыщ 100 100 0
езше езi сеымаздт 100 60 40
^мэншшдш 100 70 30
пассивтiлiк 100 100 0
тез ренжтштк 90 90 0
уайымдаушылыщ 100 70 30
Зерттеу нэтижеа. Зерттеудщ II бел1мшщ ^орытындысы бойынша Мелатонин 3 мг/тэул, 4 апта бойы ^абылдау сангвиник пен холерикте жа^сы нэтиже бердк Сангвиникте eMip суру барысында ^олайсызды^тар тудыратын ^асиеттер: шыдамсыздыщ- 60%, ашушацдьщ-50%, ренжiгiштiк- 50%, агрессивтЫк- 50%, тез ^озгалушылыщ- 70%, кецт куйдщ тез ауысуы- 60% темендедГ Холерикте: асыгыстыщ- 50%, тура^сыздыщ-50%, ^ызыгушылыщ- 60%, бастаган iстi соцына дейiн жеткiзбеушiлiк-50%, eзiн асыра багалаушылыщ- 50%, тез оянушылыщ- 50% темендедГ Флегматикте: салгырпъщ, туйы^тылыщ, тэртiптi ^атты устанушылыщ, жайлы^, бiр iстен екшшл iске ауысу ^иындыгы, жаца жагдайларга бейiмделу тeмендiгi кeрсеткiштерi eзгерiссiз ^алды. Меланхоликте: уялша^тыщ- eзгерiссiз, eзiне eзi сенiмсiздiк- 40%, кумэншiлдiк- 30%, пассивтЫк-eзгерiссiз, тез ренжiгiштiк- eзгерiссiз, уайымдаушылыщ-30% тeмендедi. Осыдан шыгатын ^орытынды, сангвиник пен холериктерге Мелатонин препаратын 3 мг/тэул мeлшерде беру жогарыда айтылган ^асиеттердщ тeмендеуiне экелiп, жалпы eмiр суру барысында мiнезбен байланысты туындайтын ^иыншылы^тарды жецуде жа^сы эсер шрсетедГ Флегматикте Мелатонин эсерiнен eзгерiс болмады, ягни, флегматик
темпераменттi адамдарFа препараттыц эсерi жо^. Меланхоликтерде Мелатонин ем керсеткiш бойынша (езiне езi сенiмсiздiк пен уайымдаушылыщ) тиiмдi эсер етп. Меланхолик типтi адамдар депрессивт жаFдайлар мен кYЙзелiстерге тYсуге бас^а типтермен
салыстырFанда жа^ын болFандыrçтан, Мелатонин препараты езшщ антидепрессивтi жэне ^йзелкке ^арсы эсерiн таFы бiр рет дэлелдедГ Корытынды.
Мелатониннiц адам аFзасындаFы релi зор. Жалпы жYPгiзiлген зерттеулердщ кепшiлiгi мелатониннiц адам аFзасындаFы ы^а^ тYзушi, уй^ы реттеушi, rçартаюFа ^арсы, иммунды жYЙенi ынталандырушы, тропты гормондардыц белiнуi мен репродуктивтi жYЙенi реттеушл, rçатерлi iсiкке ^арсы ^ызметтерш зерттеуге негiзделген. Адамныц мiнез темпераменттерiне де мелатониннщ эсерi бар екендiгi жYPгiзiлген зерттеу нэтижесiнде аны^талды. Зерттеу нэтижесшде аныrçталFандай, Мелатонин препараты мiнез темпераменттерше эр тYPлi эсер керсетедi. Сангвиник пен холерикке препарат тиiмдi эсер керсететшдт, флегматикке эсерi жо^ты^ы жэне меланхоликте ^йзелктт жаFдайларда айтарлы^тай эсерi бар екендiгi аны^талды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Анисимов В.Н. Молекулярные и физиологические механизмы старения. - СПб: Наука, 2003. - 467 с.
2 В.Н. Анисимов, И.А. Виноградова Старение женской репродуктивной системы и мелатонин. Издательство «Система», 2008. - 44 с.
3 3. Анисимов В.Н., Рейтер Р.Д. Функции эпифиза при раке и старении //Вопросы онкологии. - 1990. - Т.36. - C.259-268.
4 Сэбет Балтаулы Бап-Баба (Бабаев). Алматы: Зац эдебиет^ 2006.-275 б.
5 Арушанян Э.Б. Хронобиологические особенности невротических расстройств и анксиолитического эффекта психотропных средств//Рос. психиатр. журн. - 2000. - №1. - C.26-32.
6 Арушанян Э.Б. Антидепрессанты. - Ставрополь: 2002. - 330C.
7 Арушанян Э.Б. Антистрессорные возможности эпифизарного мелатонина. В кн.: Мелатонин в норме и патологии. - М.: 2004. - C.198-222.
8 Арушанян Э.Б. Гормон эпифиза мелатонин - новое ноотропное средство? //Экспер. и клин. фармакол. - 2005. - Т. 68. -№3. - C.74-79.
9 Арушанян Э.Б., Арушанян Л.Г., Симонов И.А. Физиологические и фармакологические особенности эпифизарных пептидов // Экспер. и клин. фармакол. - 2001. - Т. 64. - №.4. - C.73-79.
10 Арушанян Э.Б., Арушанян Л.Г., Эльбекьян К.С. Место эпифизарно-адренокортикальных отношений в поправочной регуляции поведения // Успехи физиол.наук. - 1993. - Т.24. - №4. - C.12-28.
11 Арушанян Э.Б., Батурин В.А. Депрессия, антидепрессанты и биологические часы // Журн. невропатол. и псхиатр. - 1995. - Т. 95. - №3. - C.85-89.
12 Арушанян Э.Б., Батурин В.А., Попов А.В. О реципрокных отношениях между супрахиазматическими ядрами гипоталамуса и эпифизом в процессе перестройки циркадианной подвижности крыс при изменении светового режима // Журн. высш. нервн. деят. - 1993. - Т.43. - №1. - C.69-75.
13 Arendt J. Melatonin and the mammalian pineal gland. Chapman and Hill. - London: 1994. - 214 p.
14 Armstrong S.M. Melatonin the internal Zeitgeber of mammals? //Pineal Res. Rev. - 1989. - V.7. - P.157-202.
15 Bartsch C., Bartsch H. Significance of melatonin in malignant diseases //Wien. Klin. Wochenschr. - 1997. - V.109. - P.722-729.
16 Lieberman H.R., Lea A.E. Melatonin: effect on sleep and behavior in man. In: Melatonin. Clinical Perspectives. - Oxford Univ.Press: 1988. - P.118-127.
17 Абрамова Г.С. Практическая психология. 6-е изд., перераб. и доп. - М.: Академический Проект, 2003 - 496 с.
18 Немов Р.С. Психология . 1 том. - Юрайт: 2011. - 726 с
К. КУНАНБАЙ, А.К. КАИРБЕКОВ, Г.А.ШАКИР
ТЕМПЕРАМЕНТНОЕ ВЛИЯНИЕ МЕЛАТОНИНА
Резюме: В статье рассмотрено влияние Мелатонина на организм человека в соответствии с темпераментами характера. Ключевые слова: мелатонин, серотонин, темперамент, сангвиник, флегматик, холерик, меланхолик, триптофан, Мелатонин
K. KUNANBAI, A.K. KAIRBEKOV, G.A.SHAKIR
TEMPERAMENTAL EFFECTS OF MELATONIN
Resume: The article considers the influence of melatonin on the human body in accordance with the nature of temperament. Keywords: melatonin, serotonin, temperament, sanguine person, phlegmatic person, choleric person, melancholiac person, tryptophan, Melatonin
