CC BY
0УДК 372.853
МЕКТЕПТЕ ФИЗИКА КУРСЫНДА «КИНЕМАТИКА НЕГ1ЗДЕР1» ТАРАУЫ БОЙЫНША ЕСЕПТЕР ШЫГАРУГА YЙРЕТУДЕ АЦПАРАТТЬЩ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ЦОЛДАНУ
МИРАНБЕК¥ЛЫ ЕРСЕР1К
Абай атындагы казак улттык педагогикалык университетшщ 1 курс магистранты,
Алматы, ^азакстан
Ацдатпа: Мацалада жогары сынып оцушыларына арналган «Кинематика нег1здер1» тарауы бойынша ecenmepdi цурастыру, жинацтау арцылы, орта мектеп оцушыларына физикадан есептер шыгаруды Y^pemyde ацпараттыц технологияларды цолданудыц мацызын айцындауды Yйpemyдi керсетшген. Жогары сынып оцушыларына арналган «Кинематика нeгiздepi» тарауы бойынша eсeпmepдi ацпараттыц технологияларды цолдану арцылы шыгаруга арналган нацты мысалдар, жаттыгу есептерт дайындау барысы аныцталган.
Ктт свздер: Кинематика, траектория, АКТ технологиясы, DELPHI багдарламасы, TEdit компонентi, Tbutton компонeнmi.
Жалпы кинематика неriздерi тарауы бойынша есептер дененщ козгалыс параметрлерi белгшенген режимде б1ртутас козгалыс, кыска козгалыс жэне унамды козгалыс болып карастырылады. Дэл сондай кинематика непздерше CYЙенiп жазылган бiр есепт шыгарып керсек. Бастапкы жылдамдыгы V=10 м/с жылдамдыкпен тас жогары карай лактырылады. Эзшщ максималды биiктiгiне жеткен кезде бастапкы нYктеден дэл сондай жылдамдыкпен екiншi тас лактырылады. Екi тас кандай биiктiкте жолыгады? [1]
Тастыц шыга алатын максималды биiктiгi
hmax= V2 / 2g = 102 / 2 x 10 = 100/20 = 5м
1 дененщ траекториясыныц формуласы :
hmax - Ькез gt2
2
2 дененщ траекториясыныц формуласы :
Ькез = Vt - gt2_ 2
Осы ею формуланы колдану аркылы бiз бiрiншi екi дененщ кездесетш уакытын табамыз :
hmax - Vt + gt2= gt2_ 2 2
hmax = Vt
t = hmax / V = 5 / 10 = 0,5 c
Шешiмi : V = 10 м/с
g = 10 м/с2
^ез = ?
^ез = Vt - gt^ 10 x 0,5 - 10 x 0,52 = 5 - 1,25 = 3,75м 2 2
3 О
Ягни ею дене жерден 3,75 метр бшкпкте жолыгады. Ягни бул есеп аркылы окушы дененщ козгалысын оныц траекториясын тYсiне жэне елестете бастайды. Физиканыц кез-келген такырыбын тYсiну Yшiн ситуацияны багалай бiлу, ойлана бiлу жэне оны елестете бiлу кабшеп керек. Себебi физика толыкканды кeрудi жэне тYсiнудi кажет етедi. Осындай есептердi шыгару аркылы жэне курастыру аркылы окушыныц ой-eрiсiн дамыта аламыз.
Акпараттык-коммуникациялык технологиялардыц дамуы, оларды бiлiм беру саласына енгiзу оку процесшщ тиiмдiлiгiн арттырудыц жаца перспективаларын ашады. ^азiрri уакытта акпараттык-коммуникациялык технологияларды (АКТ) оку орындарындагы оку процесiнде жэне, атап айтканда, физиканы окытуда тиiмдi пайдалану мэселес eзектi болып отыр. Заманауи компьютерлш багдарламалар мен телекоммуникациялык технологиялар студенттерге электронды окулыктар, оку сайттары жэне т.б. сиякты акпарат кeздерiне кол жетюзуге мYмкiндiк бередi. Бул танымдык тэуелсiздiктi дамытудыц тиiмдiлiгiн арттыруга жэне окушылардыц шыгармашылык eсуiне жаца мYмкiндiктер беруге арналган. Интернет -ресурстарды, электронды окулыктарды, оку багдарламаларын дэстYрлi эдiстермен уштастыра колдану максатка сэтп жетуге ыкпал етедi-теориялык бiлiмдi практикада калай колдануды бiлетiн, eз бетшше бiлiм ала алатын, eз бетшше бiлiм ала алатын ойшыл тулганы калыптастыруга ыкпал етедi.eзiн-eзi дамытуга жэне eзiн-eзi жетiлдiруге дайын. Окытуда акпараттык-коммуникациялык технологияларды (АКТ) колдану студенттердщ eзiндiк жумысын уйымдастыруга жаца мYмкiндiктер бердь Акпаратты есте сактаудан бастап оны iздеуге, eцдеуге, талдауга жэне усынуга баса назар аударылады.
АКТ-ны колданудыц карапайымдылыгы бiр жагынан окытуды дараландыруга, екiншi жагынан тулгааралык карым-катынасты оку процесшщ мацызды бeлiгiне айналдыруга мYмкiндiк бередi. АКТ-ны колдану оныц белсендi формаларына Yлкен мYмкiндiктер беру, окушылардыц дербестшн арттыру жэне мотивацияны арттыру аркылы бiлiм беру ю-эрекетшщ тиiмдiлiгiн арттырады.
Осылайша, барлык балалардыц бейiмдiлiгiн аныктауга жэне кабiлеттерiн барынша арттыруга оцтайлы жагдай жасауга когамныц кызыгушылыгы АКТ-ны бiлiм беруде колдану кажеттшгше экеледi. Бул когамныц мшдетшен адамныц мYДделерiн канагаттандыру болып табылады. Адам когамга берiлген ецбектiц саны мен сапасы Yшiн когам алдында жауап беретiн дэрежеде, когам адамныц мYДделерiне кайшы келмейтiн адамныц мYДделерiн канагаттандыруга жауап бередi.
Мысал ретшде механиканыц кeкжиекке бурышпен лактырылган дененщ козгалысы туралы типтiк мэселесiн карастырайык. Бастапкы координаталары Хо ,Уо болатын нYктеден кeкжиееке карап бурыш жасай бастапкы Vо жылдамдыкпен дене лактырылады. Лактырылган денеге ауаныц тарапынан карама карсы багытта бiркалыпты YДеу эсер етедь Дененiц толыкканды ушу уакытын, максималды шыга алатын биiктiгi мен максималды жете алатын кашыктыкты табыцыз. Есептi бiрiншi дэстYрлi форматта шыгарып, сосын DELPHI багдарламасы аркылы акпараттык технологияны колданып аяктаймыз.
Дененщ ею багыттагы к;озгалысыныц формуласын жазамыз :
эс х0 v0t
gf-
У-Уо = v0i-sin(al) + —,
Денешц exi багыттагы жылдамдыгыныц формуласын жазамыз :
vr = v0t -cos(al) + ai; vy = v0t • sin(al) + gt,
Дененiц екi багыттагы козгалыстарын жеке карастырамыз:
cos(al)4
Толык ушу уакыты :
Уакыттыц формуласын кекжиек багыттагы козгалыстыц формуласына кою аркылы оныц мэнiн табамыз :
Есеп математикалык тYPде шешiлгеннен кешн, физика зацдарын колдана отырып, есепт арык карай жалгастыратын боламыз. Дайындама нысанында деректердi енгiзу, шыгару объектiлерi жэне сонымен катар есептеушi батырмасы болады. Бiздiц жагдайда акпаратты енпзу жэне шыгару кызметiн TEdit компонент! аткарады. Эр тYрлi тYсiндермелер Yшiн Tlabel компонент колданылады. Есептеу Yшiн Tbutton компонентi колданылады.
DELPHI багдармаласы бiз колданатын процедураны автоматты тYPде жасайды, ол келеа кодты енпзед1:
1 Procedure TForml ButtonlClick(Sender: TObject);
2 var xO,yO,VO,a,al,hmax,T,xmax:real;
3 Begin
4 xO:=strtocurr(editl .Text); yO :=strtocurr( edit2.Text); V0:=strtocurr(edit3.Text); a :=strtocurr(edit4.Text); al:=strtocurr(edit8.Text);
5 hmax:=y0+V0*V0*sin((2*al)*3.14/180)/2*9.8; T:=2*V0*sin(al*3.14/180); xmax:=x0+(V0*V0*sin((2*al)*3.14/180)/g)*(l+a*tan(al*3.14/180 )/g);
6 Edit5.Text:=currtostr(T); Edit6.Text:=currtostr(hmax); Edit7,Text:=currtostr(xmax);
7 end;
1,3,7 - Buttonl компонентш екi рет баскан кезде автоматты турде курылган жолдар; 2 - есептеу Yшiн айнымалыларды резервтеу;
4 - деректердi енгiзу, деректер тапсырмаларын бастапкы айнымалыларга тагайындау;
5 - енпзшген формулаларга сэйкес айнымалы мэндердi алатын мэселенщ тiкелей шешiмi;
6 - деректердi шыгару;
F9 пернесш басканнан кешн бiздiц код курастырылады жэне дайын багдарлама icKe косылады. Егер Delphi жYЙeci кателер туралы хабарлайтын болса , оларды TY3eTy кажет. Егер кателер жок болса, алынган деректердщ дурыстыгын тексеру керек, бiздiц жагдайда максималды биiктiк, максималды
ушу кашьщтыгы мен уакыты. Дурыстыгын тексеру Yшiн ец соцында алынган шeшiмдi колмен шыгарып, салыстыра отырып тeкceрeмiз. [2]
Жогары сынып окушыларына «Кинематика непздерЬ» тарауы бойынша есептер шыгаруда акпараттык технологияларды колдану жолдарын кeрceтiлeдi.
Еceптeрдi шыгаруда акпараттык технологияларды колдану кептеген мYмкiндiктeрдi ашуга мYмкiндiк бeрeдi. Мунда кeйбiр колданылатын эдicтeрдi усынамын:
1. Видео окулыктар: YouTube не баска видео платформаларында "Кинематика непздерГ' тарауы туралы видео окулыктар табу мYмкiн. Окушылар видеоны керу аркылы концепцияларды тYciнyгe кeмeктeceдi.
2. Интерактивт сабактар: Веб-сайттар мен мобильдi косымшалар аркылы интeрактивтi сабактар етюзуге болады. Олардыц iшiндe кинематиканыц концепцияларын жаттап, сондай-ак тесттер, ойлау окулыгы, сырткы сауаттылыктар жэне сырткы багдарламалар болуы мYмкiн.
3. Симуляциялар: Кинематикалык процестердщ симуляциялары окушыларга концепциялардыц кандай тYPдe жумыс жасайтындыгын керсетедь Олардыц кeмeгiмeн, окушылар кинематиканыц аспапты мэндeрiн жэне кез-келген эдic-тэciлдeрiн тYciнyгe мYмкiндiк табады.
4. Виртуалды лабораториялар: Бiрнeшe виртуалды лабораториялар, мiндeттi техникалык жYЙeлeрдi колдана отырып, окушылардыц кинематиканы жYзeгe асыру Yшiн кемек керсетедь Бул окушыларга техникалык куралдарды пайдалануды мацызды реттеуге кeмeктeceдi.
5. Онлайн ресурстар: Онлайн ресурстар, веб-сайттар мен окулыктар кинематиканыц такырыптары туралы толык акпарат бeрeдi. Оларда теориялык материалдар, мысалдар, сабак жоспарлары, тесттер жэне жауаптар табылуы мYмкiн.
Булардыц шшен бiрiн немесе бiрнeшeciн тацдау аркылы окушыларга кинематиканыц нeгiздeрi туралы толык кемек керсетуге болады.
^орытындылай келе, макаланыц такырыбы даму максатына сэйкес, акпараттык технологияларды колдану такырыбында дамуга болатын кeйбiр ecкeртyлeрдi калыптастыруга болатыны аныкталды. Макаланыц басты максаты окушылардыц кинематиканыц непздерш тYciнyгe кемектесу. Оларга акпараттык технологиялардыц колданылуымен оку процесш интерактивт жэне заманауи форматта шешуге кемек керсетуге болып табылады. «Кинематика непздерЬ» такырыбы бойынша акпараттык технологияларды колдану, мектептщ физика курсында eceптeрдi шыгаруды Yйрeтyдiц максатын жeтiлдiрyгe, окушыларга кинематикалык елшемдердщ теориясын, формулаларын жэне eceптeрдi шыгарудыц калыптасуларын окытуга кемектеседь
1. И.М.Гельфгат, Л.Э.Генденштейн, Л.А.Кирик / 1001 задача по физике с решениями/ Центр "Инновации в науке, технике, образовании" 1998 ж.- Харьков-Москва, 596 б.
2. Использование современных информационно-цифровых ресурсов при решении задач по физике/ Журнал: Мир науки, культуры, образования. №2. 2010ж. -29-33 б.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
