CC BY
11FTAXP 14.29.21
DOI: 10.52512/2306-5079-2022-90-2-41-55
ЗИЯТЫ ЗАКЫМДАЛГАН ЖОГАРГЫ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ АЦПАРАТТЫЦ-КОММУНИКАЦИЯЛЬЩ Ц¥ЗЫРЕТТЫ1Г1Н АРТТЫРУ МYМКIНШIЛIКТЕРI
М.И. Кабделдаева, Г.С.Шубаева*, Л.Т. Исаева Каза^ ^лттьщ кыздар педагогикалык университетi, Алматы к., Казахстан e-mail автора-корреспондента: galiya.shub@gmail.com
Авдатпа
Зерттеу ж^мысында такырып бойынша сонгы жылдардагы гылыми эдебиет мэл1меттер1не талдау жасалды. Зерттеуге зияты жещл дэрежеде закымдалган 8 - сынып окушылары катысты. Зерттеу максаты -зияты закымдалган балалардын акпараттык-коммуникациялык к¥зыреттшпн аныктап, оны жаксарту шараларын 1р1ктеп колдану. Аныктаушы эксперимент темендепдей зерттеу багыттарын камтыды: 1) м^гал1мдерд1н цифрлык технологияларды пайдалану мэселелер1 мен нэтижелерц 2) окушылардыц непзп АКТ кузыреттшпн аныктау. Жещл акыл-ой кемютт бар бшм алушыларга арналган сыныптар Yшiн «Информатика» пэншен жацартылган мазм^ндагы Yлгiлiк оку багдарламасынын 8 - сыныпка арналган мазм^нына сэйкес к¥растырылган сауалнама етшзвд^ Жауаптардын н^скаларына сэйкес жиынтык балл санына акпараттык технологияларды менгерудiн 4 дэрежеа белiндi: «менгермедiм», «бастама мецгердiм», «орташа менгердiм», «жаксы менгердiм», «толыкканды менгердiм». С^рактар «Акпараттык YДерiстер», «Компьютерлж жуйелер» жэне «Денсаулык пен каушаздш» атты белiмдерге сэйкес топтастырылды. «Бастама мецгердiм» деген жауаптын кездесуi 1 - белiм бойынша 27% керсетшшше тен болса, 2 - белiм бойынша 33%, ал 3 - белiм бойынша 52% керсеткiшiн к¥рады. Ал «менгермедiм» жауабы сэйкесiнше 16% жэне 18%-дарга тен болды. Сондыктан окушылармен калыптастырушы эксперимент еткiзiлiп, сыныптан тыс сабактар ^йымдастырылды: викториналар, экскурсиялар, ойындар, дене жэне кез жаттыгулары, такырыптык тэрбие сагаттары. М^ндай сабактар 6 ай бойы аптасына 1 рет етшзшп отырды. ЖYргiзiлген ж^мыс тиiмдiлiгi байкалды, оку багдарламасынын барлык белiмдерi бойынша керсеткiштер жогарылады. «Бастама менгердiм» деген жауаптын кездесу жишп 1 - белiм бойынша б^рынгы 27% денгейiнде калды, алайда 2 - белiм бойынша 31%, ал 3 - белiм бойынша 43% керсетшшше дешн темендеген. Ал темен дэрежеге сай келетш «менгермедiм» жауабы барлык белiм бойынша айтарлыктай темендеп, 6%-га тен болды. Онын есесiне «жаксы менгердiм», «толыкканды менгердiм» деген жауаптардын Yлесi арткан.
Туйт свздер: акпараттык-коммуникациялык технологиялар, компьютерлiк сауаттылык, цифрлы даму, зият закымдалуы, балалар
Кiрiспе. Зияты закымдалган окушыларды арнайы багдарлама бойынша окыту барысында олардын зияткерлiк эрекеттерiн калыптастыруда акпараттык-коммуникациялык технологиялар пайдаланылады. Казакстан Республикасы (КР) Yкiметiнiн 2021 жылгы "Бiлiмдi ^лт" сапалы бiлiм беру" ^лттык жобасында атап керсетiлген шаралардын бiрi "Цифрлык ¥стаз" белiмiн iске асыру болып табылады. ДYниежYзiн жайлаган коронавирустык iндетке байланысты кашыктан бiлiм берудi колдану, онлайн-окытуды ^йымдастырудын кажеттшп туындауына байланысты елiмiзде осындай занды шаралар бекiтiлуi ете орынды [1; 12].
Мектеп мYFалiмдерiн даярлайтын педагогикалык ЖОО-нын цифрлык бiлiм беру технологияларын жетш бiлетiн мамандарды окытып шыFаруы, эшресе, езектi болып отыр. Б.Т.Панзабек ез зерттеуiнде кашыктыктан окыту технологиясында оку-эдютемелш материалдармен бiлiм алушынын максатты жэне бакыланатын езiндiк ж^мыстары жасалынатындыFы туралы айта отырып, кашыктыктан окытудын компоненттерi мен эдiстемелiк тэсiлдерi окытуды мYмкiндiгiнше ынFайлы жэне тиiмдi етуге баFдарланFандыFын тiлге тиек етедi. Автор пандемия жаFдайында мYмкiндiктермен катар кемшiлiктер мен киындыктар да орын алFандыFын атап етп. Цифрландыру жаFдайында елдердiн кашыктыктан бшм беру жYЙелерi таралуы тен емес, оку эрекетiн д^рыс жоспарлау барысында кателштерге жол бермеу, практикалык ж^мыстарды ¥ЙымдастырудаFы киындыктар, жеке т¥ЛFанын езiн-езi баскару жоFары талабы, интернетке тэуелдшк, желiде отыратын уакыттын кептш т.б. [2; 27-28].
Мэселеш сипаттау. АКТ енпзу нэтижесiнде окытуда ерекше кажеттшп (ОЕК) бар балалардын акпаратка кол жеткiзуi бейiмделген, олар Yшiн ен ынFайлы тYрде жYзеге асырылады.
Коммуникация жэне езара эрекеттесу YPДiстершщ орындалуы жещлдейд1 ОЕК^ бар балалардыц кейбiр санаттары Yшiн, мысалы психикалыщ жэне дене дамуыньщ ауыр жэне (немесе) кYPделi б^зылысы бар о^ушылар Yшiн, АКТ олардыц айналадагы элеммен ^арым-^атынас жасаудыц бiрi жэне бiрегейi болып табылады [3; 270].
ОЕК бар т^лгалардыц а^параттыщ ресурстарга ^олже^мдшшн ^амтамасыз ету Yшiн ^олайлы жагдай жасау жэне цифрлыщ тецшздшт жою Yшiн заманауи АКТ-ны пайдалануды ынталандыру ^ажет. Кедерпш жою Yшiн балама ^арым-^атынас ^¥ралдары жасалуда. Оларга элеуметтiк пернета^талар мен т1нту1рлер, прек-^озгалыс аппаратыныц ^ызметтерi б^зылган мYгедектерге арналган манипуляторлар, Брайль принтерлерi мен бас^а да жабдыщтар жатады [4; 59-60].
^рек-^имыл аппараты б^зылган балалар Yшiн пернета^та конфигурациясын езгертуге болады, сезiмталдыFы жогары мембраналыщ, кецейтшген пернелерi бар пернета^та ^олданылады. Арнайы сауса^ сенсорларын ^олдануга болады. Кейбiр авторлар церебралды АКТ-ны сал болган балаларда жэне дамуы ^алыпты балаларда ^олдыц заттыщ-манипулятивт эрекетiн дамыту Yшiн ^олданудыц эдiстемесiн ^сынган [5; 6].
Крзгалыс б^зылыстарымен ^атар зияты за^ымдалган бiлiм алушылармен ж^мыс iстеу Yшiн ^осымшаларга жылдам жету Yшiн батырмалардыц саны азайтылган оцай пернета^таны пайдалану ^сынылады. Батырмалар тYсiнiктi вербалды емес белгшермен жабдыщталган. Арнайы пернета^тадан бас^а, ^имыл-^озгалыс патологиясы бар балаларды ^ашыщтыщтан о^ыту кезiнде стандартты тiнтуiрдi алмастыратын арнайы тiнтуiрлердi ^олдану ^сынылады. Олардыц бiрнеше тYрлерi бар: джойстик, трекбол, батырмалыщ, ая^пен, баспен бас^арылатын [6; 153].
Есту ^абшет нашар адамдар Yшiн арнайы компьютерлiк технологиялар жасалды, онда сейлейтiн адамныц даусы монитор экранындагы визуалды белгiлерге айналады.
Керу к;абшет1 б^зылган адамдар Yшiн пернелерде ойыщтары бар арнайы пернета^та, аппарат айтылатын багдарламалар ^олданылады, ол "экранды о^ырман"деп аталады.
Зияты зак;ымдалган балаларды о^ытатын арнайы орта мектептерде етюзшетш АКТ-га к;атысты пэн - «Информатика» (8,9,10 - сыныптар). Ал ОЕ^ бар балалардыц баск;а санаттары Yшiн бастауыш бiлiм беру децгейi 3,4 - сыныптары Yшiн «А^параттыщ коммуникациялыщ технологиялар» пэнi ^арастырылган. Жалпы бшм беру мектептерiнде бастауыш сыныптарда вариативт пэн ретiнде «А^параттыщ мэдениет непздерЬ> пэнi ^арастырылган.
Зияты зак;ымдалган балаларга арналган арнайы бiлiм беру багдарламалары мазм^ныныц ^арапайымдылыгы, о^ыту ^ар^ыны темендт ездiгiнен о^у-тэрбиелеу YДерiсi осындай ОЕК^ бар балалардыц жеке дара ерекшелштерше бейiмделуiн iшiнара ^амтамасыз етедi. бйткеш бiрдей жастагы м^ндай балалардыц жеке дара ерекшелiктерi едэуiр дэрежеде эркелю болып келедi. Сондыщтан кейбiр зерттеушшер тYзету саба^тарында а^параттыщ технологияларды пайдалану ар^ылы жеке даралыщ тэсiлдi о^ытудыц фронтальды ^йымдастырылуы мен о^ушылардыц о^у материалын мецгерудегi жеке дара ерекшелiктерi болуы арасындагы ^арама-^айшылыщты шешудiц ^ажетп шарты ретiнде ^олданган [7; 8].
Зияты зак;ымдалган жогары сынып о^ушыларына информатика элементтерiн тиiмдi о^ыту Yшiн арнайы факультативтi курс багдарламалары жасалган. О^ушылардан ^гымдардыц аныщтамаларын сезбе-сез бшу талап етiлмейдi, оларды сейлеу кезшде ^олдана бiлу элде^айда мацызды деп ^арастырылады. Сонымен ^атар, о^ущылар материалдыц бiр белiгiн пассивтi тYPде бшед^ олардыц белгiлi бiр терминдердi ^гып жэне м¥Fалiмшц сезiн тYсiнуiнiц езi оц нэтиже болып саналады [8; 14].
Компьютермен ж^мыс iстеу мYмкiндiктерiн аныщтау Yшiн зияты зацымдалган о^ушылардыц компьютерлiк багдарлама кейiпкерiмен ^арым-^атынасынан аппарат алу ^абшетш зерттеу эдiстемелерi ^олданылады. Мэселе на^ты коммуникативтi iс-эрекеттiц ^алыптаспауында, о^ушыныц аппарат алу мiндетiн ^оя бiлмеуiнде, ма^сат^а жетудiц езiндiк ^¥ралдарын таба алмауында жэне компьютермен ^арым-^атынас нэтижесiне рефлексия жасай алмауда болып отыр. Зияты за^ымдалган о^ушылардыц сейлеу тшн дамыту бойынша дэстYрлi тYзету ж^мыстары мiндеттерiнiц
epeкшe турш eнгiзy аркылы оцтайландыpyFа болады, олар сeйлey аркылы карым-катынас жасаудан акпарат алy кабiлeтiн максатты тYpдe дамытyFа баFытталyы KepeK [9; 96, 105-106].
GEK бар балалар ата-аналарыныц кажeттiлiктepiн eскepe отырып, сапалы кашыктыктан окытуды камтамасыз eтy Yшiн мyFалiмдep, мамандар (псиxологтаp, дeфeктологтаp, логопeдтep) жт колданатыны тypалы саyалнама нэтижeлepi бepiлгeн. MyFалiмдepдiц кeпшiлiгi атайтын бipiншi нэрте - элeктpондык пошта, форум, чат, бeйнeконфepeнция, Zoom баFдаpламасын колданy. Бул байланыс тYpлepiнiц артыкшылыктарын кeптeгeн авторлар атап ^тган [10; 221]. Кашыктыктан окытудыц дэстYpлi окытудан бipкатаp артыкшылыктары жан-жакты зepттeлгeн [11; 91,92].
пpоцeсi тиiмдiлiгi акпаpаттык-бiлiм бepy ортасы мeн бiлiм бepy мeкeмeсiнiц жпзп бiлiм бepy баFдаpламасын iскe асыру жаFдайлаpын камтамасыз eтeтiн акпаpаттык-бiлiм бepy peсypстаpы мeн куралдары жYЙeсiмeн камтамасыз e^yi тиiс [12; 8].
Окyшыньщ АКТ кyзыpeттiлiгi - бул, акпараттык жэнe коммyникативтiк тэжipибeнi игepy кeзiндe казipгi коFамды акпараттандыру жаFдайында икeмдiлiк пeн eзгepiстepгe дайын болу жэж кэсiби кызмeттeгi тиiмдiлiктi камтамасыз eтeтiн жeкe касиeттep кeшeнi. Акпаратты Kep^Ki тYpдe кepсeтy кeз кeлгeн адам кызмeтiнiц тиiмдiлiгiн аpттыpyFа кeмeктeсeдi. Бipак арнайы (инклюзивтi) бiлiм бepyдe ол epeкшe мэнгe иe болады [13; 2,3].
АКТ саyаттылыFы - бул акпаратка кол жeткiзy, оны баскару, интeгpациялаy, баFалаy жэнe казipгi коFамда жумыс iстey Yшiн цифрлык тexнологиялаpды куру, коммуникация куралдары мeн жeлiлepдi пайдалану. АКТ кyзыpeттiлiгi бiлiм алушылардыц оку жэнe eзгe дe кызмeттe туындайтын мэсeлeлepдi шeшy Yшiн АКТ-сауаттылык даFдылаpыныц барлык курауыштарын сeнiмдi мeцгepyiн бiлдipeдi, бул perre жалпыланFан танымдык, этикалык жэнe тexникалык даFдылаpды калыптастыpyFа баса назар аударылады.
Жeкe тyлFаньщ акпараттык мэдeниeтi - бул бшм алушылардыц акпаратка кол жeткiзyi, оны iздey, уйымдастыру, eцдey, баFалаy, сондай-ак акпараттык коFам жаFдайында табысты eмip CYPУ жэнe жумыс iстey Yшiн жeткiлiктi болатын eндipy жэнe бepy/таpатy Yшiн акпараттык жэнe коммуникациялык тexнологиялаpды пайдалану кабiлeтi [14; 5].
Зияты закымдалFан балалаpмeн эpтYpлi сабактарда АКТ-ны пайдалану зияты закымдалFан бiлiмгepлepдiц зeйiнiн, ^щст^™ баFдаpын, байкауын тYзeтiп кана коймайды, сонымeн катар олардыц логикалык ойлауын, визуалды кабылдауын, жадын, тYC кабылдауын тYзeтeдi [15; 33].
Компьютepлiк баFдаpламалаpда баланыц i^pe^™^ нэтижeлepi экранда визуалды тYpдe сyбъeктивтi баFалаyды болдырмайтын мyльтфильмдep мeн символдар тYpiндe, сандык баFалаy шкаласы тYpiндe нeмeсe ауызша тYPдe усынылады [1б; 24].
Акпараттык тexнологиялаpды колдану даму, интeллeктyалдык каб^т тeмeн балаларды окыту мeн тэpбиeлey пpоцeсi тиiмдiлiгiн аpттыpyFа ыкпал eтeдi, оку матepиалын жeкe-жeкe зepдeлey аркылы оку провдсш даpалаyFа жэнe саpалаyFа мYмкiндiк бepeдi, пэнаралык байланыстар орнатады, оку iс-эpeкeтiн мeцгepyгe жэнe оку матepиалын игepyгe, шыккан нэтижeлepiн бакылаyFа кeмeктeсeдi, eстe сактау пpоцeсiн жeцiлдeтeдi, сабакты кызыкты жэнe динамикалык eтyгe мYмкiндiк бepeдi [17; 19].
ЖоFаpFы сынып окушылары, эсipeсe окытуда epeкшe кажeттiлiгi (GEK) бар балалардыц сабакка катысyFа дeгeн ынтасын арттыруда АКТ колдану тиiмдi жэнe нэтижeлi eкeндiгi кepсeтiлгeн зepттeyлep бар. АКТ-ны топтык дeцгeйдe eнгiзгeннeн кeйiн мeктeп кызмeтiн тYзeтy кажeттiлiгiнiц eдэyip тeмeндeyi байкаетан жэнe окушылардыц 30% мeктeп жумысына катысуын жаксартты. АКТ eнгiзyдiц жаFымды эсepi нэтижeсiндe, тiптi, кeйбip жоFаpFы сынып окушылары бастапкы кeзeцдe айтарлыктай мeктeп кызмeтiнe бeйiмдeлyгe жэнe арнайы колдау кepсeтiлyiнe аса муктаж болмады. ЖоFаpFы сыныптарды окып бiтipy дамуы калыпты балалаpмeн салыстыpFанда GEK бар балалар арасында тeмeн eкeнi бeлгiлi. Муныц eзi болашакта мундай окушылардыц мамандык мeцгepyiнe, eцбeк наpыFына rn^rne кeдepгi болатыны сeзсiз. Сондыктан GEK бар жоFаpFы сынып окушыларын АКТ пайдаланып окыту аркылы олардыц бшм алyFа дeгeн ынтасын арттыру олардыц корытынды eмтиxандаpдан сэттi eтiп, мeктeптi бiтipiп, тиiстi кужат алып шы^уына, одан кeйiн жумысшн камтылуына ^штн тигiзгeнi eтe жаксы кepсeткiш дeyгe турады [18; 7].
Жeцiл дэpeжeлi зияты закымдалFан окушылардыц сeздiк корын калыптастыру Yдepiсi эpтYpлi контeкстiдe бipнeшe экспозицияны талап eтeдi жэнe таныс eмeс сeздepмeн маFыналаpды
байланыстырудьщ ;осымша тэжipибесiн ;ажет етедь C.Burt scpTrayi^^ осындай 7,10 - сынып о;ушыларына свздердщ магынасын о;ыту барысында компьютер квмепмен мультимедиялы; о;ыту К¥ралдарын пайдалашан, сондай-а; пайдаланбаган жагдайларды салыстыру жYpгiзiлген. Предварительные и итоговые тесты учащихся были основаны на словарном тесте Read's Word Associates Format (WAV). Окушыларды алдын ала жэне ;орытынды тексеру Read ' s Word Associates Format (WAV) сездш тестше непзделш вткiзiлген. Зерттеу нэтижелеpi кврсеткендей, ею жагдайда да ;орытынды тестшеуде кврсетюштердщ жа;сарганы бай;алган жэне о;ушыларда мецгерген жаца бшмшщ квбiсi бес айдан соц са;талгандыгы аны;талган. Алайда кейбip о;ыту эдiстеpi мультимедиялы; презентацияларга вте ыцгайлы болды, б^л м¥Fалiмдеpдiц тэжipибесiнде жецш дэpежелi зияты за;ымдалFан о;ушылармен ж^мыс жасаFанда АКТ-ны на;ты ;ай кезде ;олдану кеpектiгiн аны;тау Yшiн мацызды болды [19; 1].
АКТ пайдаланып о;ытудыц взектiлiгi, эшресе, дYние жYзiн жайлаFан COVID-19 шдетшщ вpшyi кезiнде арта тYCтi. Derya Yarimkaya жэне Ufuk Töman зерттеувде COVID-19 пандемиясы жаFдайында жецш дэрежеде зияты за;ымдалFан балалар ата-аналарыныц жаратылыстану пэндеpi бойынша онлайн-саба;таpдаFы тэжipибесi кврсетшген. Олармен жYpгiзiлген эцпмелесу кезiнде бес жалпылама та;ырып ;амтылFан: 1) ата-аналардыц жаратылыстану пэндеpi бойынша онлайн-саба;таpдаFы жалпы тэжipибесi; 2) жаратылыстану пэш онлайн-саба;тарыныц арты;шылы;тары; 3) жаратылыстану пэш онлайн-саба;тарыныц кемшiлiктеpi; 4) жаратылыстану пэш онлайн-саба;таpындаFы кедеpгiлеp; 5) жаратылыстану пэш онлайн-саба;тары бойынша ата-аналардыц ^сыныстары. Зерттеу нэтижелеpiне сэйкес ата-аналар квпшшп пандемияFа байланысты мектептеpдiц жабылу саясатымен келiскен, бipа; жаратылыстану пэнi онлайн-саба;тарына ;анаFаттанбаFан жэне оныц кем т^старына баса назар аyдаpFан. Б^л зияты за;ымдалFан балаларды о;ытуда АКТ ;олданудыц элi де жетiлдipiлy ;ажеттшн бiлдipедi. Квптеген педагогтар осы баFытта iзденiспен ж^мыс iстеп, оцтайлы жолдарды ;арастыруда [20; 1].
А;паратты;-коммуникациялы; технологияны бшм беру саласында, тYзетy саба;тарында ;олдану денсаулы; са;тау технологияларымен ^штастырылуы ;ажет. Сондай-а;, ноутбукта жэне компьютерде ж^мыс iстеy кезiнде квру жYктемесiн жещлдету Yшiн о;yшылаpFа квз шаршауыныц алFаш;ы белгiлеpi кезiнде бipнеше секунд;а алыстан ;арау ^сынылады. Квздiц б^лшы; еттерш ныFайтy, шаршауын жецiлдетy Yшiн стереограммаларды ;олдану вте пайдалы (суретте жасыpылFан сypеттi аны;тау) [21 ; 26].
ЖоFаpыда пайымдалFандаpдан казipгi бшм беру жYЙесi жаFдайында ОЕ^-сы бар т¥ЛFаныц, соныц iшiнде зияты за;ымдалFан балалардыц, а;паратты;-коммуникациялы; технологияны жеткiлiктi децгейде мецгеpiп, ;олдана бiлyiн ;амтамасыз ету ;ажеттшш мен АКТ-ны м^ндай о;ушыларды о;ыту YДеpiсiне кipiктipy ар;ылы олардыц зияткерлш эpекетiн ;алыптастыру еpекшелiктеpiнiц элi де болса толы; зеpттелмегендiгi аpасындаFы ;айшылы;тар бiздiц зеpттеyiмiздiц проблемасын аны;тады.
Зерттеу мацсаты: зияты за;ымдалFан балалардыц а;паратты;-коммуникациялы; ^зыреттшгш аны;тап, оны жа;сарту шараларын ipiктеп ;олдану.
Зерттеу жумысыныц базасы. Алматы ;аласындаFы «Даму интеллектуалды; ;абшет твмен балалаpFа аpналFан №7 арнайы ^зету) мектеп-интернаты».
Материалдар мен эдктер. Зерттеу меpзiмi 2021 жылдыц ;ыркуйек айынан бастап бip жыл бойы вткiзiлдi. Зерттеуге 7 м¥Fалiм жэне 8 - сыныптыц 11 о;ушысы ;атысты. О;ушылардыц 5 ;ыз, 6 ^л бала болды. Барлы; балалардыц диагнозы Халы;аралы; аурулардыц жiктелyi бойынша F70 кодына сэйкес «Жецш дэpежелi а;ыл ой кемютш» болды. Зерттеу мэселесше байланысты психологиялы;, педагогикалы;, эдiстемелiк эдебиеттеpдi талдау эдiсi, сауалнама, ба;ылау жYpгiзy эдiстеpi, педагогикалы; аны;таушы эксперимент жYpгiзy эдiсi, нэтижелеpдi ;орыту, санды; жэне сапалы; вцдеу.
Нэтижелер мен оларды талкылау. Экспеpименттiк зеpттеyдiц мазм^нды жэне ма;сатты паpаметpлеpi теориялы; бвлiмде т¥жыpымдалFан ережелерге сэйкес ;^рылды.
Аны;таушы эксперимент барысында втюзшген зерттеу баFыттаpы:
1) м¥Fалiмдеpдiц цифрлы; технологияларды пайдалану мэселелеpi мен нэтижелеpi;
2) окушылардын непзп АКТ-к^зыреттшгш аныктау.
Цифрлык к¥зыреттшк саласындаFы негiзгi киындыктарды жэне оны арттыру кездерiн зерттеу Ymrn арнайы (тYзету) мектеп м^атмдерше арналFан сауалнамалар колданылды. Сауалнама заманауи цифрлык к¥зыреттердщ мэнiн тYсiнуге катысты 10 с^ракты камтыды. Респонденттердiн орташа жасы 34 жасты к¥рады. Барлык зерттелгендердщ цифрлык технологияларды пайдалану етiлi 10 жылдан астам болды. Цифрлык технологиялардын бiлiм беру процесiне эсерi туралы с^ракка респонденттердiн 23%(4) жаксартатынын айтты; 35%(6) "терен дайындык ж^мыстары жYргiзiлген жэне емiрдегi т¥ЛFамен тiкелей карым-катынаска н^ксан келтiрмейтiндей пайдаланFан жаFдайда Fана жаксартады" деп жауап бердi; сондай-ак 41%(7) "баска" опциясын тандады, ол жерде "егер балалардын компьютерде отыру уакыты нормативтерден аспаса, онда жаксартады" деген сиякты жауаптар жазды. М^атмдер окытудын денсаулык сактау технологияларынын принциптерш ^стана отырып, бiлiм алушылардын денсаулы^ына олардын аFзасына зиян тигiзбеуi камкорлык
танытатыны байкалды. Сандык к¥зыреттер деп ненi тYсiнетiнi туралы с^ракка жауап беру барысында м^атмдер таркатып толык жазуFа тырысты. 1-н^ска "Адамнын емiрдiн тYрлi салаларында АКТ-ды сешмд^ тиiмдi, сыни жэне кауiпсiз колдануFа дайындыFы мен кабiлетi" болатын, респонденттердщ басым кепшiлiгi осыны тандады - 59%(10). 2 н^ска "Интернет желюнде, тYрлi акпараттык енiмдермен жэне мобильдi косымшалармен ж^мыс iстей бiлу" болды, м^атмдердщ 18%(3) осы вариантты тандады. С^ра^андардын калFан 23%(4) "Баска" н^скасын тандап, онда толык жауаптар берд^ мысалы, «кажеттi акпаратты iздеу, мобильдi косымшалардын тYрлi функцияларын пайдалану», "мультимедиялык к¥ралдарды пайдалана бiлу", "кYнделiктi емiрде цифрлык K¥PылFыларды, мысалы, заманауи т^рмыстык техниканы пайдалану даFдыларын менгеру".
Аныктаушы эксперименттiн екiншi баFыты окушылардын непзп АКТ-к^зыреттшгш аныктау. ОсыFан байланысты бiз iс-эрекетке негiзделген езiн-езi баFалау сауалнамасын тандадык. С^рактардын эркайсысына келес жауап н^скаларынын бiреуiн тандап беру ^сынылды [22]:
A) «ешнэрсе айта алмаймын» - 1 балл
B) «жалпылама тYсiнiгiм бар» - 2 балл
C) «керек болFанда тез есiме тYсiрiп аламын» - 3 балл
D) «жаксы бшемш» - 4 балл
E) «бшемш жэне YЙрете аламын» - 5 балл.
Жауаптардын н^скаларына сэйкес акпараттык технологияларды менгерудщ мынадай дэрежелерi белшдк
1) менгермедiм
2) бастама менгердiм
3) орташа менгердiм
4) жаксы менгердiм
5) толыкканды менгердiм
Тэжiрибе керсеткендей, практикалык ж^мыс Yшiн кажет накты АКТ к¥зыреттiлiгi "бiлемiн жэне YЙрете аламын" жэне "керек болFанда тез есiме тYсiре аламын" жауаптарында шоFырланFан. Сонымен катар, окушылардын ездерше талапшыл екендiгi жэне жауаптарын барынша бiлiмдерiне сэйкес беруге тырысканы байкалды.
Анкета с^рактарынын жалпы саны 9 болды, оларды «Информатика» пэнi бойынша оку баFдарламасынын 8-сыныпка арналFан мазм^нына сэйкес 3 топка белдiк.
Оку максаттары бойынша кYтiлетiн нэтижелердегi «Акпараттык YДерiстер» атты 1 - белiмге катысты с^рактар:
1. акпараттын эртYрлi н^скаларын беру жэне алу тэсшдерц
2. компьютердi емiрде колдану;
3. Windows жYЙесiндегi «Менiн компьютерiм» папкасы;
«Компьютерлш жYЙелеp» атты 2 - белiмге ;атысты с^ра;тар:
4. компьютеpдi ;yаттандыpyFа ;осу жэне вшipy кезектiлiгi;
5. дербес компьютердщ негiзгi ;^ралдары, олардыц ;ызметтерц
6. дербес компьютер ;осымша ;¥PылFылаpыныц пайдалану кезектiлiгi.
«Денсаулыц пен цаутаздт» атты 3 - бвл\мге цатысты сурацтар:
7. компьтерлш сыныптагы тэртш еpежелеpiн бiлy;
8. компьютерде ж^мыс жасау кезiндегi гигиеналы; талаптар;
9. компьютерден шаршамау Yшiн орындалатын жаттыFyлаp.
О;ушылардыц а;паратты; технологияларды мецгеру дэрежесш взiн-взi баFалаy нэтижелеpi интерпретацияныц жиынты; балл санына сэйкес втюзшдк
0 - 9 балл - мецгеpмедiм 19 - 27 балл - орташа мецгеpдiм
10 - 18 балл - бастауыш децгейде 28 - 36 балл - жа;сы мецгеpдiм
мецгеpдiм 37 - 45 балл - толы;;анды мецгеpдiм
Барлы; с^ра;тар бойынша алынFан балл жина;талып, келесiдей нэтижелер алынды. Барлы; о;ушылардыц iшiнде бipеyiнде 9% "толы;;анды мецгеpдiмм нэтижесi болды, таFы бip о;ушыда (9%) «жа;сы мецгеpдiм» децгей болды, 3 (27%) - «орташа мецгеpдiм», 6 (54%) «бастауыш децгейде мецгеpдiм», ал а;паратты; технологияларды «мецгеpмедiм» деген о;ушылар болFан жо;. Орташа 22,6 баллды ^^рады, яFни барлы; респонденттер бойынша орташа мецгеру децгеш болды.
Эр с^ра; бойынша жиналFан балл квpсеткiштеpiнiц орташа децгейiне талдау жасау нэтижелеpi салыстырмалы твмен жэне жоFаpы балл жиналFанына ;арай зерттеуге ;атыс;ан жасвспipiмдеpмен ;ай баFытта ;осымша ж^мыс жYpгiзy ;ажетпгш квpсеттi (1 - кесте).
О;yшылаpFа ¥CынылFан саyалнамадаFы о;у баFдаpламасыныц жоFаpыда аталFан белiмдеpiне ;атысты с^ра;тарына жауап беру нэтижелерш ;арастыратын болса;, жауап н^с;алары эралуан болды. «Толы; мецгеpдiм» деген жауаптардыц орташа квpсеткiшi 1 жэне 2 белiм бойынша 3%-ды ;^раса, 3 - белiм бойынша 0 %^а тец болды. «Жа;сы мецгеpдiм» деген жауап саны орташа есеппен 1 - белiм бойынша 21%, 2 - белiм бойынша 15%, ал 3- белiм бойынша 12%-ды ;^рады. «Орташа мецгеpдiм» деген жауаптардыц орташа ^p^ra^i 1 жэне 2 - белiм бойынша 33 %-ды ;^раса, 3 -бвлiм бойынша 18%-ды ;^рады. Бастауыш децгейде мецгеpдiм деген жауаптыц кездесyi 1 - белiм бойынша 27% квpсеткiшiне тец болса, 2 - белiм бойынша 33%, ал 3 - белiм бойынша 52% керсетюшш ;^рады. Жауаптардыц арасында мецгеpмедiм деген н^с;а 1 жэне 2 - белiм бойынша 16 % жишкпен кездескен болса, 3 - белiм бойынша 18% жиiлiкпен кездестi (1 - сурет).
2 - кесте. Окушылардыц акпараттык; технологияларды мецгеруш eздерi баFалаудаFы орташа кeрсеткiштерi (авторлар кдаастырды)
«Ацпараттыц Yдерiстер» атты 1- бвл\мге цатысты сурацтар Орташа балл
1 А;параттыц эpтYpлi н^с;аларын беру жэне алу тэсiлдеpi 2,9 2,7
2 Компьютеpдi вмipде ;олдану 3,2
3 Windows жYЙесiндегi «Менiц компьютеpiм» папкасы 2
«Компьютерлiк ЖYйелер» атты 2 - бвлiмге цатысты сурацтар: Орташа балл
4 Компьютеpдi ;yаттандыpyFа ;осу жэне ешipy кезектiлiгi 3,4 2,6
5 Дербес компьютеpдiц негiзгi ;^ралдары, олардыц ;ызметтеpi 2,5
6 Дербес компьютердщ косымша к¥рылгыларыныц пайдалану кезектшп 1,9
«Денсаулыц пен цаутаздЫ» атты 3 - бвл\мге цатысты сурацтар: Орташа балл
7 Компьютерлiк сыныптагы тэртiп ережелерiн бiлу 2,6 2,2
8 Компьютерде ж^мыс жасау кезiндегi гигиеналык талаптар 1,7
9 Компьютерден шаршамау Yшiн орындалатын жаттыгулар 2,4
100 90 80 70 60
% 50 40 30 20 10 0
3
0
толык мен,герд!м
жаксы менгредiм
-1-бел1м -
орташа менгердiм
-2-бел1м -
бастама менгердiм
-3-бел1м
18
16
менгермедiм
1 - сурет. Оку баFдарламасыныц бвлiмдерiне катысты с¥рактарFа жауап беру нэтижелерi
(авторлар курастырды)
Байкап отырганымыздай, «Акпараттык YДерiстер» мен «Компьютерлш жYЙелер» бвлiмдершщ с^рактарына жауап бере отырып, зерттеуге катыскан окушылар сэйкес дагдыларды мецгеруде взш-взi багалауында бiркатар ^ксас т^стары бар. Мысалы, толыкканды мецгердiм, орташа мецгердiм жэне мецгермедiм деген жауаптардыц кездесу жиiлiгi бiрдей болганын байкап отырмыз. Сонымен катар калган жауап щскалары бойынша да нэтижелерiнде айтарлыктай айырмашылык жок, ягни кездесу жишп шамалас болып келедi.
«Денсаулык пен каушиздш» бвлiмi бойынша алынган нэтижелерде едэуiр ерекшелiктер аныкталды. Жалпы алганда осы бвлiмге катысты дагдыларды мецгеру децгешн окушылардыц взш-взi багалауына караганда, ец твмен нэтижелер осы бвлiм бойынша байкалып отыр. Сонда алгашкы Yш жауап н^скасы бойынша дагдыны мецгеру кврсеткiшi 1 мен 2 - бвлiммен салыстырганда 3 -бвлiмде твменiрек болган. Баскаша айтканда, дагдыны мецгерудiц салыстырмалы жаксы децгейлерi бойынша кврсеткiштердiц твмен екендтн ацгартады. Керiсiнше, соцгы екi жауап н^скалары, ягни салыстырмалы твмен децгейге сэйкес жауап н^скалары бойынша кврсетюштердщ жогары болганын кврiп отырмыз.
Толык мецгредiм деген жауаптар мYлдем кездеспеген. Ец Yлкен алшактык бастауыш децгейде мецгердiм деген жауап н^скасы бойынша аньщталган, содан кейiнгi орында орташа мецгердiм деген жауап н^скасы бойынша бiршама алшактык байкалады. Осылайша «Информатика» пэш оку багдарламасы 3 - бвлiмiнiц мазм^нына байланысты окушылармен косымша тYзету-дамыту ж^мысын жYргiзу кажеттiгiне тагы да квз жеткiздiк.
Зерттеу ж^мысыныц аны;таушы экспеpиментi барысында жина;талFан матеpиалдаpFа талдау жасау нэтижесiнде алышан мэлiметтеpге CYЙене отырып, ;алыптастырушы эксперимент баFыттаpы ай;ындалды. Осыны «Информатика» пэш о;у баFдаpламасы мазм^нына сэйкестендipе отырып, ;осымша сыныптан тыс саба;тар ^йымдастырылды. М^ндай саба;тар 6 ай бойы аптасына 1 рет вткiзiлiп отырды.
«А;паратты; YДеpiстеp» атты 1 - белiм жэне «Компьютеpлiк жYЙелеp» атты 2 - белiм бойынша викториналар жYpгiзiлдi. Викторина жYpгiзгенде жаyаптаpFа толы;;анды мецгеpдiм деп жауап берген о;ушы м¥Fалiммен бipге атсалысты. Мысал кел^ретш болса;:
«Эрmтердi ауыстырып, свз цура»
ЖYpгiзyшi: Сiзге эpiптеp ^сынылады. Тапсырма та;ырыбында квpсетiлген та;ырып;а байланысты сездеpдi алу Yшiн эpiптеpдi ;айта ;ажет. Тапсырма толыFымен квpсетiледi, юм оны тезipек орындайды, оFан 5 ^пай беpiледi.
«Жауабы келтiрiлген суреттерден iзде»
1 - тапсырма. Компьютер элементтеpi
Тиромон Террипн Момед
Скойджит Алатувикра
Д^рыс жауаптар:
Монитор Принтер Модем
Джойстик Клавиатура
2 - тапсырма. Мультимедиа элементтеpi Сыбды Тшмэ Едови Фигарак
Д^рыс жауаптар:
Дыбыс
Видео
Мэтш
Графика
ЖYргiзушi: Келпршген суреттер бойынша компьютерлiк термицщ аныктацдар. Экранда репмен квмекшi сипаттамалар шыгып отырады. Егер терминдi бiрiншi кемектен кейiн тапсацдар, 4 балл аласындар, екiншiден кейiн - 3 балл, Yшiншiсiнен кейiн - 2 балл, ал егер барлык кемекшi сипаттаманы пайдалансацдар, 1 балл аласыцдар. Эр балага с^рактар кезекпен бершедь Соцгы с^рак барлык балага бiр мезгiлде койылады да, юм бiрiншi тапканын аныктайды.
1. Сурет Windows операциялык жYЙесiнiн кай нысанына сэйкес келедi? («Себет» суретi жогарыдан карагандагы ракурста келтiрiлген). Квмекшi сипаттамалар:
Ол жещл болады. Оныц iшiне алма, жидек, сацыраук¥лак жинауга болады. Кажет емес кагазды тастау Yшiн пайдаланылады. Себеттiн жанынан карагандагы ракурстагы суреп бершедь
2. Сурет Windows операциялык жYЙесiнiн кай к¥рамдас бвлiгiне сэйкес келедi? («Ж^мыс YCT^i» суретi жогарыдан карагандагы ракурста кел^ршген. Квмекшi сипаттамалар:
Эр YЙде болады. Эдетте терт аягы болады. Эдетте агаштан жасалган. Оныц бетiнде ж^мыс iстейдi, ал ас Yйде тамактанады. Ж^мыс Yстелiнiн жанынан карагандагы ракурстагы суретi бершедь
Келесi жYргiзiлген сыныптан тыс ж^мыс тYрi экскурсия болды. Зият б^зылысыныц женiл тYрi бар 8 - сынып окушыларымен сандык технологиялар колданылатын к¥рал-жабдыктар орнатылып, пайдаланылатын жерлерге барып, экскурсиялар ^йымдастырылды. Мектеп тэжiрибесiнде карантиндш ережелерге байланысты виртуалды экскурсиялар да етюзшдь Олар компьютер мен Интернет аркылы жYзеге асырылды. Соныц rni^^ жогаргы сынып окушылары жиi пайдаланатын автоматты тYрде сусындар, тэттiлер сататын к¥рылгылардыц ж^мысымен таныстырылды. ДYкендердегi заттарды твлемсiз алып шыгуга тоскауыл ретвде пайдаланылатын к¥рылгылардыц ж^мыс iстеу принцип iс жYзiнде таныстырылды. ДYкендердегi кассалык аппараттардыц барлыгы акпараттык-коммуникациялык технологиялар аркылы ж^мыс iстейтiндiгi мысалга келтiрiлiп, ю жYзiнде кврсетiлдi. Сонымен катар т^рмыстык техника сатылатын бвлiмге кiрiп, ондагы кенiсшiлер цифрлык техниканыц негiзгi тYрлерiмен таныстырды.
«Денсаулык пен каушиздш» белiмi бойынша сыныптан тыс сабактар етюзщдь Ми кан айналымын жаксартатын жаттыгулар, мысалы: орындыкта отырып 1 - 2 дегенде басты шалкайтып, жаймен артка созады. 3 - 4 дегенде басты алга карай ецкейтед^ бiрак иыкты квтермейдi. Осыны 4 - 5 рет кайталайды, ыргагы - баяу. Иык белдеуi мен кол шаршаганын басатын жаттыгулар, мысалы: колдарын бYЙiрiне таянады: 1. Оц колын алга, сол колын жогары квтередi. 2. Колдарыныц калпын ауыстырады, 3-4 рет кайталайды, содан соц колдарын твмен тYсiрiп, босацсытады, алакандарын сiлкидi, басын енкейтедi, ыргагы - орташа. Квздщ шаршаганын жэне кернелуш басуга арналган жаттыгулар, мысалы: орташа ыргакпен квзiн оц жакка шецбер жасап, 3-4 рет айналдыру, содан соц тура солай сол жакка айналдыру; алыска карап, квзiн 1-ден 6-га дейiн санай отырып, дем алдыру, осыны 1 - 2 рет кайталау.
Денсаулык такырыбындагы тэрбие сагаттары жYргiзiлдi: «Дэрумендер мен олардыц адам вмiрi Yшiн мацызы», «Денщ сау болып вс!». Сабактыц сценарийiне ертеп персонаждарын (Алдар квсе, Кожа Насыр, Тазша бала т.б.) косып втюздш.
Сонымен, калыптастырушы эксперимент жYргiзу аякталганнан кейiн бастапкы аныктаушы эксперимент жYргiзу кезiнде пайдаланылган эдiстеме бойынша бакылау экспериментi вткiзiлдi. Оны вткiзудiн максаты ^йымдастырылган тYзету-дамыту ж^мысыныц тиiмдiлiгiн багалау болып табылды. Бакылау экспериментiнде аныктаушы экспериментте колданылган эдiстемелер колданылды.
Кайта сауалнама жYргiзу нэтижелерi бойынша келес нэтижелер алынды. Барлык окушылардыц арасында 9% мжетiк менгердiмм нэтижесi болды, 3 окушыда (27%) жаксы дагдылар болды, 5 окушыда (46%) орташа дагдылар болды, ал бастапкы дагдылар б^рынгысынша акпараттык технологияларды мецгермеген респонденттердщ 3-еуiнде (27%) байкалды. Орташа балл 25,7-ш к^рады, б^л калыптастырушы экспериментке караганда 3,1 баллга квп, бiрак барлык респонденттер Yшiн б^л керсетюш орташа дагдыларга сэйкес келедi. Осылайша, аздаган оц взгерiстер байкалады.
Эр с^рак бойынша жиналган балл кврсетюштершщ орташа денгейiне талдау жасап етешк. «Компьютерде ж^мыс жасау кезiндегi гигиеналык талаптар» атты 8 - с^ракка берiлген жауаптардыц орташа кврсеткiшi 0,6 баллга арткан. Б^л осы дагдыны калыптастыру бойынша жYргiзiлген
ж^мыстыц тиiмдi болганын керсетедь
«Дербес компьютердщ ;осымша ;^рылгыларын пайдалану кезектшп» деген 6 - с^ра;;а жэне «Windows жYЙесiндегi «Менщ компьютерiм» папкасы» деген 3 - с^ра;;а берiлген жауаптардыц орташа балл керсеткiшi аны;таушы экспериментте едэуiр темен болган. Калыптастырушы эксперименттен кешн оныц арт;анын бай;аймыз, 6 - с^ра; бойынша 0,4 баллга, ал 3 - с^ра; бойынша 1,4 баллга кебейген. Осындай керсеткiштер о;ушылардыц б^л дагдыны мецгерушде аны;талган ;иыншылы;тарды жецуге багытталып жYргiзiлген ;осымша тYзету-дамыту ж^мысы оц нэтиже бергендiгiн айга;тайды. Сонымен ;атар «Денсаулы; пен каушиздш» атты 3 - белiмге ;атысты «Компьютерден шаршамау Yшiн орындалатын жаттыгулар» деген 9-с^ра;;а да берiлген жауаптардыц орташа керсетк^ 0,5 баллга жогарылаган. Ал ;алган с^ра;тар бойынша орташа керсетюштердщ 0,10,2 баллга гана арт;аны тiркелдi.
Ба;ылау экспериментiнде о;ушыларга ^сынылган сауалнамадагы о;у багдарламасыныц жогарыда аталган белiмдерiне ;атысты с^ра;тарына жауап беру нэтижелерш ;айтадан ;арастыратын болса;, эртYрлi жауап н^с;аларыныц кездесу жшлш бiршама езгердi (2 - сурет).
«А;паратты; Yдерiстер» атты 1 - белiм бойынша нэтижелердiц ец жа;сы езгерiстерге ^шыраганын бай;ай аламыз. «Толы; мецгердiм» жэне «жа;сы мецгердiм» деген жауаптардыц Yлесi эжептеуiр арт;ан, ал «мецгермедiм» деген жауаптардыц Yлесi азайган. «Компьютерлiк жYЙелер» деген 3 - белiмнiц с^ра;тарына берiлген жауаптарды талдай отырып, «орташа мецгердiм» деген н^с;аныц Yлесi едэуiр арт;анын керiп отырмыз.
«Денсаулы; пен ;ауiпсiздiк» белiмiне ;атысты дагдыларды мецгеру децгейiнде аны;таушы экспериментте ец темен нэтижелер бай;алган болатын. Ба;ылау экспериментiнде «орташа мецгердiм» деген жауаптар Yлесi артып, «бастауыш децгейде» мецгердiм деген жауаптар Yлесi азайгандыгын керiп отырмыз. Ал ;алган н^с;алар бойынша айтарлы;тай езгерiс жо;.
100 90 80 70 60
% 50 40 30
20 10 0
3 ■ 3 толык, менгердiм
жак,сы менгредiм
орташа менгердiм
43
бастама мен,герд!м
менгермедiм
1-бел1м
■2-бел1м
-3-бел1м
2 - сурет. Ба;ылау экспериментiнде о;у багдарламасыныц белiмдерiне ;атысты с^ра;тарга жауап
беру нэтижелерi (авторлар ;^растырды)
Жалпы алганда барлык бeлiмдер бойынша оц динамиканы байкай аламыз. Б^л «Информатика» пэш оку багдарламасы осы Yш бeлiмiшц мазм^нына байланысты окушылармен косымша тYзету-дамыту ж^мысын eткiзу жаксы нэтижеге кол жетюзуге мYмкiндiк бергендiгiн бiлдiредi. Баскаша айтканда, жецш дэрежелi зият б^зылысы бар 8 - сынып окушылары сандык, акпараттык к¥зыреттшгшщ бiршама болсын артуы олардыц зияткерлiк эрекеттерiн калыптастыруга, элеуметтенуiне тигiзген жагымды эсер болды.
^орытынды. Зияты закымдалган балалармен эртYрлi сабактарда акпараттык-коммуникациялык технологияны пайдалану окушылардыц коршаган элем акпараттык агындарында багдарлану кабiлетiн дамытуына, акпаратпен ж^мыс ютеудщ практикалык тэсiлдерiн игеруiне, заманауи техникалык к¥ралдар кeмегiмен акпарат алмасуына, дагдыларын дамытуына мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, АКТ-ны колдану сабакты тартымды, заманауи етуге, окуды дараландыруга жэне саралауга мYмкiндiк бередi [21; 27]
Осылайша, акпараттык-коммуникациялык технологияны колдана отырып, тYзету сабактарында жалпы жэне арнайы педагогика кагидаларын ^стана отырып, балалардыц дамуына барынша жагымды ыкпал етуге болады. АКТ колдану аркылы ^йымдастырылган оку процесi кызыкты жэне кeцiлдi болады, балалардыц кeцiл-кYЙiн калыптастырады, сабакка деген кызыгушылыгы артады, оку материалын игерудегi киындыктарды жецуге кeмектеседi. втюзшген зерттеу бойынша зияты закымдалган жогары сынып окушыларымен накты багытта косымша ж^мыс жYргiздiк, б^л АКТ-ны оку YДерiсiне кiрiктiрудi жаксарту кажетпгш айкындауга мYмкiндiк бердi.
Демек, ОЕК бар балаларды окытудагы акпараттык-коммуникациялык технологиялардыц мацызы eте зор. Компьютерлiк технологиялар окушыныц шыгармашылык элеуетiн дамытуга кец мYмкiндiктер бередi. ОЕК бар балаларда акпараттык технологияларды колдану оку-тэрбие, тYзету жэне дамыту YPДiстерiнiц нэтижелiлiгi мен тшмдшгш арттыруга, соныц аркасында балалардыц элеуметке бешмделуше, болашак eмiрде eз орнын тауып, когамга пайдалы iс-эрекет жасауга кажеттi дагдыларды мецгеруге колайлы жагдай жасайды.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Казахстан Республикасы Yкiметiнiц 2021 жылгы 12 казандагы № 726 каулысы "Бшмд1 ^лт" сапалы бшм беру" ^лттык жобасын бек1ту туралы каулысы. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000726#z3
2. Панзабек Б.Т. (2021) Пандемия жагдайында кашыктыктан окытудыц киындыктары мен мумшнджгер^/ Казак ¥лттык Кыздар Педагогикалык Университетiнiц Хабаршысы. №1(85). 25-32бб. https://vestnik.kazmkpu.kz/iour/article/view/258/244
3. Буслаева Е.Н. (2019). Особенности применения цифровых технологий в инклюзивной образовательной среде// В сборнике: Научные труды Калужского государственного университета имени К.Э. Циолковского. Материалы региональной университетской научно-практической конференции. Сер. "Психолого-педагогические науки". С. 268-274. https://www.elibrary.ru/download/elibrary 43021358 63086984.pdf
4. Бегалиева С. (2020). Информационные-коммуникационные технологии как ресурсы инклюзивного образования // Педагогика и психология. № 2(43). С.56-62. https://iournal-pedpsy.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/53/399
5. Легкая Е.Ф. (2022). Влияние информационно-коммуникативных технологий на развитие предметно-манипулятивной деятельности у больных детским церебральным параличом: Автореф.дисс...к.б.н. -Москва.-23с. - https://www.dissercat.com/content/vliyanie-informatsionno-kommunikativnykh-tekhnologii-na-razvitie-predmetno-manipulyativnoi
6. Гусейнова А. А. (2021). Особенности дистанционного обучения детей с нарушениями опорно-двигательного аппарата// Вестник Московского городского педагогического университета. Серия: Педагогика и психология. №1(55). С.147-158. https://www.elibrary.ru/download/elibrary 45541740 61695840.pdf
7. Кремер О.Б. (2003) Разработка объектно-ориентированного математического и программного обеспечения информационных технологий управления индивидуализированным обучением в коррекционной школе: Дисс...к.т.н. Воронеж. -242с. http://www.dslib.net/mat-obespechenie/razrabotka-obektno-orientirovannogo-matematicheskogo-i-programmnogo-obespecheniia.html
8. Глазкова Н.Н. (2007). Обучение элементам информатики старших школьников с недоразвитием интеллекта: Автореф.дисс...к.п.н. Санкт-Петербург, 23с. https://www.dissercat.com/content/obuchenie-elementam-informatiki-starshikh-shkolnikov-s-nedorazvitiem-intellekta
9. Кутепова Е.Н. (2002). Совершенствование процесса обучения умственно отсталых учащихся с применением программно-методических средств: Дисс...к.п.н. Санкт-Петербург, 184с.
https://www.dissercat.com/content/sovershenstvovanie-protsessa-obucheniYa-umstvenno-otstalYkh-uchashchikhsYa-s-primeneniem-pro
10. Ларина А.Б., Бельтюгова М.Г. (2020) Дистанционное обучение детей с особыми образовательными потребностями: ресурсы и трудности// Образование лиц с особыми образовательными потребностями: методология, теория, практика. Сб. науч. статей Межд. науч.-прак.конф. Минск. С. 219-227. https://www.elibrary.ru/download/elibrary 44637744 26980416.pdf
11. Седышев В.В. (2018) Дистанционные технологии как эффективное средство обучения детей с ООП (на примере деятельности регионального ресурсного центра дистанционного обучения Новосибирской области) // Вопросы педагогики. №3. С.90-93. https://www.elibrarY.ru/download/elibrary 32712477 78829018.pdf
12. Шадиев К. (2006) Компьютердi колданудыц педагогикальщ мэселелер^/ Казакстан мектебг- №5.- 7-8б.
13. Н^ргалиева Г.К. (2002) Электрондык окулыктар-м¥Fалiммен окушы арасындагы эрекеттестiктi гуманизациялау к¥ралы // «Информатика непздерЬ). №2. 2-3б.
14. Эжiбекова Ж. (2003) Оку процеанде гипермэтiндiк электрондык окулыктарды енпзу. // «Информатика непздерЬ» №3. 5-7б.
15. Информатика. Задачник-практикум в 2т./ под редакцией И.Г.Семакина, Е.К.Хеннера (2004). М.: Бином. Лаборатория знаний.
16. Абыканова Б.Т. (2005) Компьютерлiк технологияны пайдалану аркылы окушылардын танымдык белсендшпн арттырудыц дидактикалык шарттары. Алматы. - 29б.
17. Смаг^лова Л.А. (2002) Орта мектептеп информатика курсында компьютерлж модельдеудi окыту эдiстемесiн жетiлдiру: п.г.к. ... дисс. Алматы. - 101 бет.
18. Yngve, M., Ekladh, E., Lidstrom, H., Hemmingsson, H. (2021). Information and communication technology to improve school participation among upper secondary school students with special educational needs. Scandinavian Journal of Occupational Therapy. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/11038128.2021.1998610
19. Burt, C., Graham, L., Hoang, T.. (2020). Effectiveness of Computer-assisted Vocabulary Instruction for Secondary Students with Mild Intellectual Disability. International Journal of Disability, Development and Education. Pp.1-22. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1034912X.2020.1776849
20. Yarimkaya, D., Toman, U. (2021). Exploring Turkish parents' lived experiences on online science lessons of their children with mild intellectual disability amid the COVID-19 pandemic. International Journal of Developmental Disabilities, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/20473869.2021.1922242
21. Байдыбекова А.0. (2004) Бастауыш сыныптардагы математиканы окытуда компьютердi пайдалану: п.г.к. ... дисс. Шымкент. - 147 б.
22. Ястребов Л.И. (2007) Определение уровня базовой ИКТ-компетентности// Вопросы интернет-образования. №52. https://vio.uchim.info/Vio 52/cd site/articles/art 3 6.htm
References
1. Kazakhstan Respublikasy Ukimetining 2021 zhylgy 12 qazandagy № 726 qaulysy "Bilimdi ult" sapaly
bilim beru" ulttyq zhobasyn bekitu turaly qaulysy. [Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated October 12, 2021 № 726 on approval of the national project "Quality education" Educated Nation".] -https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000726#z3 [in Kazakh]
2. Panzabek, B.T. (2021) Pandemiya zhagdajynda qashyqtyqtan oqytudyng qiyndyqtary men mumkindikteri// Kazakh Ulttyq Qyzdar Pedagogikalyq Universitetining Habarshysy. [Difficulties and opportunities for distance learning in a pandemic // Bulletin of the Kazakh National Women's Teacher Training University]. -№1(85).-25-32.-https://vestnik.kazmkpu.kz/iour/article/view/258/244 [in Kazakh]
3. Buslaeva, E.N. (2019) Osobennosti primeneniya cifrovyh tekhnologij v inklyuzivnoj obrazovatel'noj srede// V sbornike: Nauchnye trudy Kaluzhskogo gosudarstvennogo universiteta imeni K.E. Ciolkovskogo. Materialy regional'noj universitetskoj nauchno-prakticheskoj konferencii. Ser. "Psihologo-pedagogicheskie nauki" [Features of the use of digital technology in inclusive education // In the collection: Scientific works of Kaluga State University named after K.E. Tsiolkovsky. Materials of the regional university scientific-practical conference. Series "Psychological and pedagogical sciences"]. Pp. 268-274. https://www.eПbrarv.ru/download/eПbrarY 43021358 63086984.pdf [in Russ.]
4. Begalieva, S. (2020) Informacionnye-kommunikacionnye tekhnologii kak resursy inklyuzivnogo obrazovaniya // Pedagogika i psihologiya. [Information-communication technologies as a resource for inclusive education // Pedagogy and psychology]. № 2(43). Pp.56-62. https://iournal-pedpsY.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/53/399 [in Russ.]
5. Legkaya, E.F. (2022) Vliyanie informacionno-kommunikativnyh tekhnologij na razvitie predmetno-manipulyativnoj deyatel'nosti u bol'nyh detskim cerebral'nym paralichom: Avtoref.diss...k.b.n.-Moskva.-23s. [The influence of information and communication technologies on the development of subject-manipulative activity in patients with cerebral palsy: Abstract...PhD. Moscow. 23p.] - https://www.dissercat.com/content/vliYanie-informatsionno-kommunikativnykh-tekhnologii-na-razvitie-predmetno-manipulyativnoi [in Russ.]
6. Gusejnova, A. A. (2021) Osobennosti distancionnogo obucheniya detej s narusheniyami oporno-dvigatel'nogo apparata// Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta. Seriya: Pedagogika i psihologiya. [Features of distance learning for children with musculoskeletal disorders// Bulletin of the Moscow City Pedagogical University.
Series: Pedagogy and Psychology]. No.1(55). pp.147-158.]
https://www.elibrary.ru/download/elibrarv 45541740 61695840.pdf [in Russ.]
7. Kremer, O.B. (2003) Razrabotka ob"ektno-orientirovannogo matematicheskogo i programmnogo obespecheniya informacionnyh tekhnologij upravleniya individualizirovannym obucheniem v korrekcionnoj shkole: Diss...k.t.n.-Voronezh, 2003.-242s. [Development of object-oriented mathematical and software for information technology management of individualized learning in a correctional school: Dissertation Candidate of Technical Sciences. Voronezh. 242p.] - http://www.dshb.net/mat-obespechenie/razrabotka-obektno-orientirovannogo-matematicheskogo-i-programmnogo-obespechenija.html [in Russ.]
8. Glazkova, N.N. (2007). Obuchenie elementam informatiki starshih shkol'nikov s nedorazvitiem intellekta: Avtoref.diss...k.p.n.- Sankt-Peterburg.-23s. [Teaching elements of computer science to senior schoolchildren with underdevelopment of intelligence: Abstract...PhD. St. Petersburg, 23p.] https://www.dissercat.com/content/obuchenie-elementam-informatiki-starshikh-shkolnikov-s-nedorazvitiem-intellekta [in Russ.]
9. Kutepova, E.N. (2002). Sovershenstvovanie processa obucheniya umstvenno otstalyh uchashchihsya s primeneniem programmno-metodicheskih sredstv: Diss...k.p.n.[Improving the learning process of mentally retarded students with the use of software and methodological tools: Diss....Ph.D]. St.Petersburg, 184p.] https://www.dissercat.com/content/sovershenstvovanie-protsessa-obucheniya-umstvenno-otstalykh-uchashchikhsya-s-primeneniem-pro [in Russ.]
10. Larin, A.B., Bel'tyugova, M.G. (2020). Distancionnoe obuchenie detej s osobymi obrazovatel'nymi potrebnostyami: resursy i trudnosti// V sbornike: Obrazovanie lic s osobymi obrazovatel'nymi potrebnostyami: metodologiya, teoriya, praktika. Sb.nauch.statej Mezhd.nauch.-prak.konf. [Distance learning for children with special educational needs: resources and difficulties// In the collection: Education of persons with special educational needs: methodology, theory, practice. International scientific and practical conf. Minsk], pp. 219-227. https^/www.elibrary.ru/download/elibrary 44637744 26980416.pdf [in Russ.]
11. Sedyshev, V.V. (2018). Distancionnye tekhnologii kak effektivnoe sredstvo obucheniya detej s OOP (na primere deyatel'nosti regional'nogo resursnogo centra distancionnogo obucheniya Novosibirskoj oblasti [Distance technologies as an effective means of teaching children with SEN (on the example of the activities of the regional resource center for Distance Learning of the Novosibirsk region)] Voprosy pedagogiki. No. 3, pp.90-93. https://www.elibrary.ru/download/elibrary 32712477 78829018.pdf [in Russ.]
12. Shadiev, K. (2006). Komp'yuterdi qoldanudyng pedagogikalyq maseleleri// Kazakhstan mektebi. [Pedagogical problems of computer use // School of Kazakhstan. №5. pp.7-8] [in Kazakh]
13. Nurgalieva, G.K. (2002). Elektrondyq oqulyqtar-mugalimmen oqushy arasyndagy arekettestikti gumanizaciyalau quraly // «Informatika negizderi». №2. 2-3b. [Electronic textbooks-a tool for humanizing interaction between teachers and students // "Fundamentals of Computer Science". №2. Pp.2-3] [in Kazakh]
14. Azhibekova, Zh. (2003). Oqu procesinde gipermatindik elektrondyq oqulyqtardy engizu // «Informatika negizderi», №3. 5-7b. [Introduction of hypertext electronic textbooks in the educational process. Fundamentals of Computer Science] [in Kazakh]
15. Informatika (2004). Zadachnik-praktikum v 2t. [Computer science. Practical task book in 2 volumes] Ed. I.G.Semakin, E.K.Henner M.: Binom. Laboratoriya znanij. [in Russ.]
16. Abykanova, B.T. (2005). Komp'yuterlik tekhnologiyany pajdalanu arqyly oqushylardyng tanymdyq belsendiligin arttyrudyng didaktikalyq sharttary. [Didactic conditions for increasing students cognitive activity using computer technology]. Almaty. 29p. [in Kazakh]
17. Smagulova, L.A. (2002). Orta mekteptegi informatika kursynda komp'yuterlik model'deudi oqytu adistemesin zhetildiru [Improving the methodology of teaching computer modeling in a computer science course in secondary school] : p.g.k. ... diss. Almaty. 101p. [in Kazakh]
18. Yngve, M., Ekladh, E., Lidstrom, H., Hemmingsson, H. (2021). Information and communication technology to improve school participation among upper secondary school students with special educational needs. Scandinavian Journal of Occupational Therapy. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/11038128.2021.1998610
19. Burt, C., Graham, L., Hoang, T. (2020). Effectiveness of Computer-assisted Vocabulary Instruction for Secondary Students with Mild Intellectual Disability. International Journal of Disability, Development and Education. Pp.1-22. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/1034912X.2020.1776849
20. Yarimkaya, D., Toman, U. (2021). Exploring Turkish parents' lived experiences on online science lessons of their children with mild intellectual disability amid the COVID-19 pandemic. International Journal of Developmental Disabilities, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/20473869.2021.1922242
21. Baidybekova, A.O. (2004). Bastauysh synyptardagy matematikany oqytuda komp'yuterdi pajdalanu [Using a computer in teaching mathematics in primary schools]: p.g.k. ... diss. Shymkent. 147 bet. [in Kazakh
22. Yastrebov, L.I. (2007). Opredelenie urovnya bazovoj IKT-kompetentnosti. Voprosy internet-obrazovaniya. [Determination of the level of basic ICT competence. Internet education issues]. №52. https://vio.uchim.info/Vio 52/cd site/articles/art 3 6.htm [in Russ.]
ВОЗМОЖНОСТИ ПОВЫШЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ СТАРШИХ КЛАССОВ С НАРУШЕНИЯМИ ИНТЕЛЛЕКТА
М.И. Кабделдаева, Г.С. Шубаева , Л.Т. Исаева Казахский национальный женский педагогический университет, г. Алматы, Казахстан
galiya.shub@gmail.com
Аннотация
В работе проведен анализ научных литературных данных последних лет по теме исследования. В исследовании приняли участие учащиеся 8-класса с легкой степенью интеллектуальных нарушений. Цель исследования: выявить информационно-коммуникационную компетентность (ИКТ) детей с нарушениями интеллекта и выборочно принять меры по ее улучшению. Констатирующий эксперимент включал следующие направления исследования: 1) проблемы и результаты использования учителями цифровых технологий; 2) определение основных ИКТ-компетенций учащихся. Среди обучающихся с легкой умственной отсталостью был проведен опрос, составленный в соответствии с содержанием типовой учебной программы по предмету «Информатика» для 8 класса обновленного содержания. В соответствии с вариантами ответов в зависимости от суммарного количества баллов выделено 4 степени самооценки усвоения учащимися информационных технологий: «не освоил», «освоил только начальные навыки», «освоил средне», «освоил хорошо», «освоил полноценно». Вопросы были сгруппированы в соответствии с разделами под названиями «Информационные процессы», «Компьютерные системы» и «Здоровье и безопасность». Встречаемость ответа " освоил только начальные навыки " составила 27% по 1-му разделу, 33%-по 2-му разделу и 52% - по 3-му разделу. А ответ «не освоил» был равен 16%, 16% и 18% соответственно. В соответсвии с полученными результатами с учащимися был проведен формирующий эксперимент, организованы внеклассные занятия: викторины, экскурсии, игры, физические и глазные упражнения, тематические воспитательные часы. Такие занятия проводились 1 раз в неделю в течение 6 месяцев. Отмечена эффективность проводимой работы: повышены показатели по всем разделам учебной программы. Частота встречаемости ответа "освоил только начальные навыки " по 1-й части осталась на прежнем уровне 27%, однако по 2-й части снизилась до 31%, а по 3-й части - до 43%. А ответ «не освоил», соответствующий низкому уровню, значительно снизился по всем разделам и был равен 6%. Соответсвенно увеличилась доля ответов «освоил хорошо», «освоил полноценно».
Ключевые слова: информационно-коммуникационные технологии, компьютерная грамотность, цифровое развитие, интеллектуальные нарушения, дети.
OPPORTUNITIES TO IMPROVE INFORMATION AND COMMUNICATION SKILLS OF HIGH SCHOOL
STUDENTS WITH INTELLECTUAL DISABILITIES
M.I. Kabdeldayeva, G.S. Shubayeva*, L.T. Issayeva Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan
galiya. shub @gmail. com
Abstract
The paper analyzes the scientific literature data of recent years on the topic of the study. The study involved 8th grade students with mild intellectual disabilities. The purpose of the study: to identify the information and communication competence (ICT) of children with intellectual disabilities and selectively take measures to improve it. The ascertaining experiment included the following research directions: 1) problems and results of teachers' use of digital technologies; 2) definition of the main ICT competencies of students. A survey was conducted among students with mild mental retardation, compiled in accordance with the content of the standard curriculum on the subject "Computer Science" for the 8th grade of updated content. In accordance with the answer options, depending on the total number of points, 4 degrees of self-assessment of students' assimilation of information technology were allocated: "did not master", "mastered only initial skills", "mastered average", "mastered well", "mastered fully". The questions were grouped according to the sections titled "Information Processes", "Computer Systems" and "Health and Safety". The occurrence of the answer "mastered only basic skills" was 27% for the 1st section, 33% for the 2nd section and 52% for the 3rd section. And the answer "not mastered" was equal to 16%, 16% and 18%, respectively. In accordance with the results obtained, a formative experiment was conducted with the students, extracurricular activities were organized: quizzes, excursions, games, physical and eye exercises, thematic educational hours. Such classes were held once a week for 6 months. The effectiveness of the work carried out was noted: indicators for all sections of the curriculum were increased. The frequency of occurrence of the answer "mastered only basic skills" in the 1st part remained at the same level of 27%, but in the 2nd part it decreased to 31%, and in the 3rd part - to 43%. And the answer "not mastered", corresponding to the low level, significantly decreased in all sections and was equal to 6%. Correspondingly, the proportion of responses "mastered well", "mastered fully" increased.
Keywords: information and communication technologies, computer literacy, digital development, intellectual disabilities, children.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
Кабделдаева Мольдир Исламовна - 2-курс магистранты, Казак улттык кыздар педагогикалык университета, Казакстан, Алматы к., Гоголь к-ti, 161, kabdeldaeva.moldir@mail.ru
Шубаева Галия Сабыржановна - медицина гылымдарыныц кандидата:, кауымдастырылган профессор, Казак улттык кыздар педагогикалык университета, Казакстан, Алматы к., Гоголь к-ri, 161, galiya. shub@gmail.com
Исаева Лаура Тлеужановна - педагогика гылымдарыныц магистр^ ага окытушы, Казак улттык кыздар педагогикалык университета, Казакстан, Алматы к., Гоголь к-d, 161, isaeva.laura@qYzpu.edu.kz
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Кабделдаева Мольдир Исламовна - магистрант 2-курса, Казахский национальный женский педагогический университет, Казахстан, г.Алматы, ул.Гоголя, 161, kabdeldaeva.moldir@mail.ru
Шубаева Галия Сабыржановна - кандидат медицинских наук, ассоциированный профессор, Казахский национальный женский педагогический университет, Казахстан, г.Алматы, ул.Гоголя, 161, galiYa.shub@gmail.com
Исаева Лаура Тлеужановна - магистр педагогических наук, старший преподаватель, Казахский национальный женский педагогический университет, Казахстан, г.Алматы, ул.Гоголя, 161, isaeva.laura@qYzpu.edu.kz
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Kabdeldayeva Moldir - 2-year master's student, the Kazakh National Women's Teacher Training University, Kazakhstan, Almaty, Gogol street, 161, kabdeldaeva.moldir@mail.ru
Shubayeva Galiya Sabyrzhanovna - Candidate of medical sciences, Associate Professor, the Kazakh National Women's Teacher Training University, Kazakhstan, Almaty, Gogol street, 161, galiya. shub@gmail.com
Issayeva Laura - Master of pedagogical sciences, senior lecturer, the Kazakh National Women's Teacher Training University, Kazakhstan, Almaty city, Gogol street, 16, isaeva.laura@qyzpu.edu.kz
Редакцияга тYCтi / Поступила в редакцию / Received 16.01.2022 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 15.06.2022
