Научная статья на тему 'MEANING OF VERBS IN VERBAL COLLOCATIONS WITH PARATAXIS CONNECTION IN THE POETICS OF XVI -TH CENTURY'

MEANING OF VERBS IN VERBAL COLLOCATIONS WITH PARATAXIS CONNECTION IN THE POETICS OF XVI -TH CENTURY Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРЕДЛОГ / ГРАММАТИЧЕСКАЯ СВЯЗЬ / ОТЕНКИЙ ЗНАЧЕНИЙ / СВЯЗЬ СЛОВ / ЗНАЧЕНИЕ СЛОВА

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Гаффоров Абдушукур Одинашоевич, Сатторов Хабибулло Джабборович

В этой статье всесторони анализируются отенки значений глаголов в глагольных словосочетания с связю примиканыя в поэтике ХVI-ого века. Автор указывая на различные отенки значений глаголов в глагольных словосочетаниях с подобных сочетании одновременно чётко определил количество употребления в поэтике этого времени.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОТТЕНКИ ЗНАЧЕНИЙ ГЛАГОЛОВ В ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ С ПРИМЫКАНИЕ СВЯЗЬ В ПОЭТИКЕ ХVI - ОГО ВЕКА

The meaning of verbs in verbal collocations with parataxis connection in the poetics of XVI th century is reviewed in this article. An author pointing to different meaning of verbs in verbal collocations with such a combination at the same time clearly defined the amount of use in the poetics of this time.

Текст научной работы на тему «MEANING OF VERBS IN VERBAL COLLOCATIONS WITH PARATAXIS CONNECTION IN THE POETICS OF XVI -TH CENTURY»

Ключевые слова: выражение, предлог, грамматические связи, пространственные отношения, значение места.

EXPRESSION OF SPATIAL RELATIONSHIP WITH PREPOSITION

Expression of spatial relationship with preposition in the prose of the 16th century is reviewed in this article. The investigation showed that the use of the preposition "аз" in expressions of spatial relationship in modern Tadjik language, especially in the 16th century was considered one of the multivalued and widely used.

Keywords: expression, preposition, grammatical relationship, spatial relationship, the meaning of the place

Сведения об авторе:

Гаффоров Абдушукур Одинашоевич, кандидат филологических наук, доцент Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, е-mail: gh.abdush@yandex.ru

About the author:

Gaforov Abdushukur Odinaevich, docent of TSPU named after Sadriddin Ayni, е-mail: gh.abdush@yandex.ru

ТОБИШХ,ОИ МАЪНОИИ ФЕЪЛХ,О ДАР ТАРКИБИ ИБОРА^ОИ ФЕЪЛИИ АЛОЦАИ Х,АМРОХ,И ДАР НАСРИ АСРИ XVI

Гаффоров А. О., Сатторов

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Ба воситаи алокаи хамрохй ба феъл тобеъ шудани исмхо дар насри асри XVI аз чихати лугавй нисбатан махдуд аст. Исмхои гуногун ба феълхо, бештар ба феълхои гузаранда тобеъ шуда иборахои феълии алокаи хамрохиро ташаккул медиханд ва муносибати зерини грамматикиро ифода менамоянд.

Муносибати пуркунандаги

Дар иборахои феълии алокаи хамрохй, ки чузъи тобеъ исмхои моддй мебошад, исм объекти бевоситаро нишон медихад, ки амали бо феъли гузаранда ифодашуда ба он нигаронида шудааст. Алокаи чунин феълхо бо исм хатмй буда, мавчудияти он аз маънои лугавии чузъи асосй сар мезанад. Ин кабил иборахои феълй муносибати пуркунандагиро ба таври умумй ва номуайян ифода менамоянд [4, 188].

Дар насри ин давра исми номуайян аксаран бо артикли -е истифода шудааст: мургаке андохта [2, 870], хонае сохта [2, 379], корде талабидан [2, 801], таоме овардан [2, 1046], корде талабидан [2, 801], лаълпорае доштан [2, 1031]:

Еуломи табох мургаке дар дегча андохта [2, 870]. ...хонае сохта буда [2, 379]. Корде талабид [2, 801]. Дофиз таоме овард [2, 1046]. Корде талабид [2, 801]. Модараш лаълпорае дошт [2, 1031].

Дар «Забони адабии хозираи точик» [3] кайд шудааст, ки пуркунандаи бевоситаи суратнаёфта хамеша бо хабари феълии чумла хампахлу меояд. Дарвокеъ, ин пуркунандахо хдмеша имконияти хампахлу омадан доранд, вале мувофики талабу мароми сухан ва дигар холатхои услубй онхо дар холати дур низ омада метавонанд:

Сипаре аз пулод сохтанд [2, 797]. Косиде ба чониби Бухоро равона гардид [2, 807].

Муносибати замони

Дар насри ин давра исмхои ифодагари мафхуми замонй бо алокаи хамрохй ба феълхо тобеъ шуда, муносибати замониро ифода кардаанд. Маънои замонии чунин иборахои феълй ба маънои лугавии исми ба вазифаи ба маънои лугавии исми ба вазифаи чузъи тобеъ омада вобаста аст: рузе рафтан [2,840], умрхо парвоз намудан [2,759]:

Рузе хамрохи Мир савора мерафт [2,840]. Умрхо дар хавои фазои салтанату подшохй парвоз менамудам [2,759].

Баъзе ибоpахои ифодагаpи ченаки вакт даp таpкиби ибоpахои феълй яклухт чун чузъи тобеъ истифода шудаанд:

Намози шом... он хасуд ба хонаи ман даpомад [2,747]. Мyносибати макони

Доиpаи ифодаи муносибати маконй даp ибоpахои феълии алокаи хамpохй исму феъл даp насpи ин давpа хеле махдуд аст. Танхо баъзе исмхои макон бо феълхои хаpакат бо pохи алокаи хамpохй имконияти тобеъ шудан доpанд: Табpез pафтан [2, 806], тамоми pабъи маскун сайp каpдан [2, 806]:

Баpхез ва Табpез pав [2, 806]. Xочаpо мусохибе буд, ки тамоми pабъи маскун сайp каpда буд [2, 806].

Ин муносибати маъной даp насpи ин давpа бештаp бо pохи алокахои вобастагии пешояндй сypат мегиpифт. Мyносибати андоза

Даp насpи ин давpа як зyмpа исмхои ифодагаpи андоза ба сифати чузъи тобеи ибоpахои феълй омада, муносибати андоза зохиp каpдаанд:

...шаммае баён фаpмоянд [2, 633]. ...yмpе киpоат фаpмоянд [2, 251]. Иборахои феълии хамрохи бо чонишин

Даp осоpи хаттии асpи XVI баъзе чонишинхои ишоpатию саволй бо pохи алокаи хамpохй ба феълхои гуногунмаъно тобеъ шуда, ибоpахои феълиpо ташкил додаанд, вале теъдоди онхо чандон зиёд нест. Ин кабил ибоpахои феълй аз чихати ифодаи муносибати нахвй хам махдуданд. Даp онхо асосан, муносибатхои холй ва объектй мушохида гаpдид. Мyносибати тарз

Ба сифати чузъи тобеи чунин ибоpахо чонишинхои ишоpатии навъи чунин, ончунон ва саволй ва чун чузъи тобеъ феълхои гуногун омада, муносибати таpзи вокеъ шудани амалpо ишоpа ё савол каpдаанд:

Чунин накл мекунанд...[2, 559]. Ман ончунон нахохам бохт [, 864]. . ..чй гуна донистй [2, 483]. . ..хамчунин ихтилот мекунам [2,552]. Мyносибати микдор

Ба сифати чузъи тобеъ чонишини номуайянии чанд истифода шудаанд: ... аз он мевахо якчанд иpсол намоянд [2, 111]. Мyносибати замон

Чун тобеъшаванда даp насpи ин давpа чонишини саволии кай истифода шудааст: Ту кай аз ман талаб намудй [2, 472]. Мyносибати пyркyнандагй

Ба сифати чузъи тобеъ чонишинхои саволй ва ишоpатии хели ин, он омада, муносибати пypкyнандагиpо ба тавpи умумй нишон додаанд:

Бо ман чй мегуй? [2, 740]. .ин бигуфт [2, 1056]. Чун он бидид [2,815]. Шyмоpо кадом хуш омад? [2, 938].

Иборахои феълии хамрохи бо феъли хол

Даp насpи асpи XVI феъли хол бо pохи алокаи хамpохй бо феълхои гуногун тобеъ шуда, ибоpахои феълиpо ташаккул додаанд. Даp ин кабил ибоpахои феълй, асосан, муносибати холи таpз мебошад ва вобаста ба хусусияти лугавию ^амматикии чузъхо тобишхои зайли маъной зохиp каpдаанд: Мyносибати тарзи вукуъи амал:

...наззоpакyнон ба каноpаи хавзаи даpс истод [2,705]. ...галивожи дигаp паpвозкyнон баp pyйи хаво пайдо шуд [, 583]. Миpзо хандазанон ба бог даpомад [, 1171]. Муносибати тарз бо тобиши восита ва холату вазъият:

Афтону хезон хyдpо ба ин чо pасонидем [2, 488]. Зан-занон ва каш-кашон ...pасидем[2, 1036]. Маpдyм хама гиpёнy нолон ...pафтанд [2, 932]. Таpсон даp кунчи хона нишаст[2, 321].

Иборахои феълии алокаи хамрохи

Ба феъл гypyххои гуногуни лугавии калимахо бо pохи алокаи хамpохй алокаманд гаpдида ибоpахои феълиpо ташкил медиханд. Ибоpахои феълии алокаи хамpохй «яке аз

гypyххои калош^ини нахвиpо ташкил мекунанд» [1,176]. Калима ва ибоpахое, ки бе нишондихандаи шаклии гpамматикй ба феъл тобеъ мешаванд, хеле зиёданд.

Даp насpи асpи XVI вобаста ба хусусияти гpамматикии феъл бештаp заpф, исм, сифат, шyмоpа, чонишин, сифати феълй ва феъли хол ва таpкибхои гуногун бо алокаи хамpохй тобеъ гаpдида, муносибатхои гуногуни нахвиpо ифода каpдаанд. Иборахои феълии алокаи хамрохи бо зарф

Бо феъл даp алокаи хамpохй аз хама бештаp заpфхо тобеъ мешаванд ва ин ба хусусияти ^амматикии заpф вобаста аст, зеpо заpф тагйиpёбанда буда изофат ва пешоянду пасоянд гиpифта наметавонад ва аз ин py, бо калимахои дигаp аксаp даp алокаи хамpохй меояд [3, 266].

Ба феълхои гуногунмаъно заpфхо тобеъ шуда, вобаста ба маънои чузъхои ибоpа муносибатхои гyногyнpо бо тобишхои иловагии маъной ифода каpдаанд. Муносибати замони

Ба сифати чузъи тобеъ заpфхои замон омада, замони ба вукуъ омадани амалpо ифода каpдаанд: имpyз фаpмyдан [2,819], пештаp хондан [2, 861], имpyз pафтан [2, 795]:

...имpyз ичозат фаpмой [2, 819]. ...пештаp бо мо хондай [2, 861]. Шумо имpyз аз он даp...беpyн хохад pа'фт [2,795].

Ба сифати чузъи тобеъ даp насpи ин давpа заpфхое низ ба феълхо тобеъ шудаанд, ки муносибати замониpо бо тобиши таpз ифода каpдаанд:

...гох-гох он ду мypг минкоpхои хyдpо месоиданд [2, 891]. ...замон-замон баp худ сихат зиёда меёфт [2, 804]. Fyлом замон-замон табассум менамуд [2, 77].

Даp насpи ин давpа заpфхои навъи ногох, хамеша ва амсоли инхо бо алокаи хамpохй ба феълхо тобеъ шуда муносибати замонии амали гайpичашмдошт ва ё доимиpо ифода каpдаанд:

Ногох Мавлоно Халил аз даpи хона даpомад [2, 923]. Факиp беихтиёp хандон шудам

[2,60].....алалдавом...мебypданд [2, 869].

Муносибати микдору дарача

Заpфхои микдоpy даpача ба сифати чузъи тобеъ омада, чун чузъи асосй, асосан, феълхои таpкибии номй коpбаст мешаванд. Ч,узъи тобеъ афзунй ё камии андозаи амалу XOлатpо нишон медиханд. Даp ин навъи ибоpахои феълй чузъи тобеъ бештаp даp холати хамшафат меояд, вале даp холати дистантй (дyp) вокеъ гаpдидани чузъхо низ мушохида мегаpдад:

..^raëp дашном дод [2, 1023]. ... бисёp деp каpд [2,818]. Хдтулгоят муболага мабдул нашуданд [2, 277]. ... бештаp майл менамояд [2, 772]. Аминуддала тамом ба вай мутаваччех гаpдид [2, 790].

Заpфи бисëp даp насpи ин давpа баъди чузъи номии феъл низ омадааст: .муболага бисëp менамуданд [2, 912]. Тахсину офаpин бисëp каpданд [2, 923]. Муносибати холи тарз

Даp насpи ин давpа заpфхои таpз ба феълхо вобаста шуда муносибати таpзи pyй додани амалpо ифода каpдаанд. Вобаста ба маънои лугавии чузъхо ин кабил ибоpахои феълй муносибати холи таpзpо бо тобишхои дигаpи маъной ифода каpдаанд.

Заpфхои навъи зоp-зоp, охиста ва амсоли инхо бо феълхои амалу хаpакат вобаста шуда, таpзи ба вучуд омадани амалpо бо тобиши вазъият нишон додаанд:

... зоp-зоp гиpистанд [2, 933]. ... саpосема аз даpахт афтоданд [2, 855]. ...бисëpеpо ба дУш бехуш аз масчид беpyн бypданд [2, 86].

Гypyхи муайяни сифатхои заpфшyда бо алокаи хамpохй ба феълхо тобеъ шуда муносибати холи таpзpо бо тобиши муайянкунандагй ифода каpдаанд:

Нек нигох каpдан [2, 815]. Хуб бохтан [2, 805]. Бад бозй каpдан [2, 866]. ...гамгину малол нишастан [2, 872]. Абуалй малол ба хона pафт [2, 799]. Саpбаpахна савоp шавед [2, 172].

Заpфхои навъи дафъа-дафъа ба феълхои хаpакатy амал тобеъ шуда, ибоpахои феълиеpо сypат додаанд, ки муносибати таpзpо бо тобиши таpтиби вокеъ шудани амал ифода мекунанд:

...як-як аз наздики он саг бигзаранд [2, 855]. Чук-чук ва гурух-гурух расида [2, 43]. ...дафъа-дафъа дар когази харири хитой печида [2, 387].

Зарфхои навъи савора, дуаспа ва амсоли инхо ба феълхои харакат тобеъ гашта иборахои феълии хамрохии тарзро бо тобиши воситаи ичрои амал ташкил додаанд:

Рузе хамрохи Мир савора мерафт [2, 840]. ...аспсавор аз дарвоза даромад [2, 1213]. .дуаспа бар сари ман тохтанд[2, 750]. Муносибати х,олии монанди

Дар ин гуна иборахои феълй ба сифати чузъи тобеъ зарфхое корбаст шуданд, ки ба воситаи пасвандхои -вор, -сон, -осо, сохта шудаанд:

гаввосавор даромадан [2, 886], соявор шитофтан [2, 1323], узбаквор омадан [2, 333]: .. ..ломалидвор бар сафхаи авзои худ ...зохир сохтанд [2, 885]. Обосо рутубати авзои худ.зохир сохтанд [2, 885]. Обосо рутубати хар чй тамомтар бахшидй [2, 868]. Кабксон майл ба кухсори адам намуда [2, 673].

Дар насри ин давра чун чузъи тобеъ зарфхои навъи «килксифат» хеле зиёд истеъмол шудаанд. Ин навъи зарфхо бо алокаи хамрохй бештар ба феъл тобеъ шуда, муносибати монандиро ифода кардаанд:

Шиками уро консифат шикофтанд [2, 853]. Онро камонсифат хам гардонида [2, 880]. ...парисифат аз назари мардум гоиб гардид [2, 195]. Муносибати масох,ави

Дар насри ин давра зарфхои макон бо рохи алокаи хамрохй тобеъ шуда, муносибати холиро бо тобиши макону масоха ифода кардаанд:

Хдрчанд пештар меомад [2, 857]. ... берун рафт [2, 833]. ... берун давид [2, 817]. ... аз равзан боло меравад [2, 519].

Муносибати сабабию ма^садй

Ба сифати чузъи тобеи чунин иборахои феълй дар насри ин давра зарфхои иктибосии арабй корбаст шудаанд:

Иттифокан бар дари ахтахона мегузаштам [2, 905]. Лочарам он подшохи сохибкарамро ба хотир гарон омада [2, 830]. Тавъан ва рагбатан кабул намуд [2, 800]. ... эчобан... фармон дод [2, 824].

Мавриди зикр аст, ки иборахои феълии алокаи хамрохии колаби зарф+феъл дар насри асри XVI барои ифодаи муносибатхои гуногуни нахвй, аз чумла муносибатхои гуногуни холй: замонй, микдору дарача, тарз, масохаву макон, монандй, сабабу максад сурат гирифтааст. Дар иборахои феълии алокаи хамрохии колаби исм+феъл асосан муносибати пуркунандагй ифода гардидааст.

АДАБИЁТ

1. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. Ч,илди дувум. Ибора ва синтаксиси чумлахои сода. -Душанбе: Дониш, 1986.

2. Восифй Зайниддин Махмуд. «Бадоеъ-ул-вакоеъ». Ч,. 1-2. (чопи интикодй бо мукаддима ва тавзехоти А.Н. Болдирев). М.,1961.

3. Забони адабии хозираи точик.^исми 2. Синтаксис. Китоби дарсй барои факултетхои филологияи мактабхои олй. - Душанбе: Дониш, 1984.

4. Мирзоев А. Масъалахои ибора дар забони точикй. - Душанбе: Деваштич, 2002.

ОТТЕНКИ ЗНАЧЕНИЙ ГЛАГОЛОВ В ГЛАГОЛЬНЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ С ПРИМЫКАНИЕ СВЯЗЬ В ПОЭТИКЕ XVI - ОГО ВЕКА

В этой статье всесторони анализируются отенки значений глаголов в глагольных словосочетания с связю примиканыя в поэтике ХVI-ого века.

Автор указывая на различные отенки значений глаголов в глагольных словосочетаниях с подобных сочетании одновременно чётко определил количество употребления в поэтике этого времени.

Ключевые слова: предлог, грамматическая связь, примыкание связь, отенкий значений, глагольные словосочетания, связь слов, значение слова.

MEANING OF VERBS IN VERBAL COLLOCATIONS WITH PARATAXIS CONNECTION IN THE POETICS OF XVI -TH CENTURY

The meaning of verbs in verbal collocations with parataxis connection in the poetics of XVI th century is reviewed in this article.

An author pointing to different meaning of verbs in verbal collocations with such a combination at the same time clearly defined the amount of use in the poetics of this time.

Keywords: preposition, grammatical connection, adjunction of connection, otenky values, verbal word-combinations, connection of words, and meaning of a word.

Сведения об авторе:

Раффоров Абдушукур Одинашоевич, кандидат филологических наук, доцент Таджикского государственного педагогичекого университета имени С. Айни, e-mail; gh.abdush@yandex.ru

Сатторов Хабибулло Джабборович, аспирант и руководитель гранты и проекты Таджикского Педагогического университета имени С.Айни. Е-mail: sattori1990@mail. ru

About authors:

Ghafforov Abdushukur Odinaevich, candidate of philology, Associate Professor of the Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni, е-mail: gh.abdush@yandex.ru

Sattorov Habibullo Jabborovich, post-graduate student and the head of grants and projects of the Tajik Pedagogical University named after S. Ayni, е-mail: sattori1990@mail.ru

ТЕХНОЛОГИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ИНОЯЗЫЧНОЙ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ В УСЛОВИЯХ МОДЕРНИЗАЦИИ ВЫСШЕЙ

ШКОЛЫ

Муллоев А., Сайфуллоева З. Х., Сайфуллаев Х. Г.

Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни

Стратегия модернизации образования в Республике Таджикистан (РТ) является главным направлением обновления и развития учебных заведений страны. Основной фигурой модернизируемой системы образования является учитель - творец педагогического процесса, носитель и субъект общей и профессиональной культуры. Для учебного процесса существенную роль играет личность учителя. В процессе реформирования образовательной системы стало очевидно, что основным недостатком обучения является то, что кругозор узкопрофильного преподавателя, был недостаточно широким для применения практической деятельности в условиях современности, хотя эти преподаватели очень хорошо разбирались в своей работе.

Многие образовательные проблемы, в первую очередь в регионах, могут найти своё разрешения путем многоуровневой профессиональной системы подготовки кадров. Следовательно, бакалавр в такой образовательной системе, может выступать как базовый уровень образования учителя и начальная ступень в высшем профессиональном образовании. Мобильность современной системы образования, ее ориентации для подготовки учителей в сравнительно короткое время (4 года) способствует для обеспечения учебных заведений учителями с высшим профессиональным образованием. Данная мировая тенденция зарекомендовала себя в большинстве евроазиатских государств. Переход, на многоуровневую профессиональную систему подготовки кадров, способствует этим странам интегрироваться в образовательную систему Европы. Тем самим, повышаются

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.