Научная статья на тему 'МЕҲНАТ БОЗОРИНИ ЎРГАНИШ ВА ТАДҚИҚОТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ'

МЕҲНАТ БОЗОРИНИ ЎРГАНИШ ВА ТАДҚИҚОТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат бозори / тадбиркорлик / кичик бизнес / маркетинг / талаб / таклиф / бандлик. / рынок труда / предпринимательство / малый бизнес / маркетинг / спрос / предложение / занятость.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умурзакова И.

Ушбу мақолада меҳнат бозорини ўрганиш,эҳтиёжни аниқлаш, топиш ва уни қондириш, тадқиқот қилиш йўллари кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В этой статье показано, как изучить рынок труда, выявить, найти и удовлетворить потребности, исследовать.

Текст научной работы на тему «МЕҲНАТ БОЗОРИНИ ЎРГАНИШ ВА ТАДҚИҚОТ ҚИЛИШ ЙЎЛЛАРИ»

МЕХНАТ бозорини УРГАНИШ ВА ТАДКЩОТ КИЛИШ йуллари

Умурзакова И.

СамИСИ Маркетинг кафедраси ассистенти

Аннотация. Ушбу маколада мехнат бозорини урганиш,эхтиёжни аникдаш, топиш ва уни кондириш, тадкикот килиш йуллари курсатиб берилган.

Калит сузлар: мехнат бозори, тадбиркорлик, кичик бизнес, маркетинг, талаб, таклиф, бандлик.

Аннотация. В этой статье показано, как изучить рынок труда, выявить, найти и удовлетворить потребности, исследовать.

Ключевые слова: рынок труда, предпринимательство, малый бизнес, маркетинг, спрос, предложение, занятость.

Ахолининг ишга лаёкатли кисмини иш билан таъминлаш ва унинг бандлик даражасини кутариш хар бир мамлакат ижтимоий сиёсатининг асосини ташкил килади. Шу билан биргаликда ахолининг иш билан таъминланганлик даражаси мамлакат иктисодиёти ривожланганлигини ифодаловчи курсаткичлардан бири хисобланади.

Узбекистон Республикаси Конституцияси 37-моддасида "Х,ар бир шахс мехнат килиш, эркин касб танлаш, адолатли мехнат шароитида ва конунда курсатилган тартибда ишсизликдан химояланиш хукукига эгадир" дейилган.

Ишга ёлловчи турли (жисмоний ва юридик) субъектлар, ишга ёлланувчилар ва улар уртасидаги турли воситачилар мехнат бозорининг иштирокчилари хисобланади. Турли воситачи фирмалар, ташкилотлар ва агентликлар мехнат бозорининг инфратузилмасини ташкил этади.Хдракатлар стратегиясида мехнат бозори талабларига асосан, профессионал кадрларни кайта тайёрлаш юзасидан киска муддатли тренинг ва укув курсларини утказиш буйича нодавлат таълим муассасалари фаолиятини рагбатлантириш, нодавлат таълим муассасалари фаолиятини лицензиялаш тартибини соддалаштириш, давлат аккредитациясига эга булган нодавлат таълим муассасалари учун давлат намунасидаги хужжатларни бериш буйича чекловларни бартараф этиш назарда тутилган.

Мамлакатимизнинг бозор иктисодиётига утиши билан боглик тарзда, унга мос равишда шаклланаётган мехнат бозори инфратузилмасининг самарали фаолият олиб бориши учун инфратузилма таркибига мехнат бозорини ривожланиши, унинг кенгайишида асосий уринни эгалловчи объект сифатида турли мутахассислар хамда касб-хунар эгаларини тайёрлаб берувчи манба-Олий ва касб-хунар таълими тизими асосий урин эгаллайди. Чунки мехнат бозорининг усиб янги юкори сифат даражага кутарилиши хамда микдор жихатдан кенгайиши айнан ушбу тизимга богликдир. Бу тизим муассасалари мамлакатимиз мехнат бозорига хар йили етук мутахассисларни етказиб бермокда. Иш билан таъминлаш, бандлик даражасини кутариш борасида

уларнинг ролини ошириш максадга мувофик хисобланади. Мехнат бозори тизимида иш кучи махсус товар сифатида унинг сохиби томонидан бозорга таклиф этилади. Иш берувчилар ёки ишга ёлловчилар мехнат бозорига талаб билан чикади. Иш кучининг олди-сотдиси бевосита харидор билан сотувчи уртасида тугридан-тугри ёки воситачилар иштирокида юз бериши мумкин. Иш кучининг олди-сотдиси мехнат битими шаклида расмийлаштирилади. Мехнат бозорида иш кучининг сотувчиси билан унинг харидори уртасидаги мехнат буйича келишилган нарх иш хакини ташкил килади.

Замонавий мехнат бозори иккита мухим ижтимоий-иктисодий вазифани хал килиши лозим. Биринчидан киши (мехнат килувчи)лар уз мехнати эвазига узларининг бирламчи табиий эхтиёжларини кондира оладиган даражада даромадга эга булишлари лозим. Бу даромад сарфланган куч ва энергияни кайта тиклашга, бошка иктисодий-ижтимоий эхтиёжларни кондиришга етарли булиши керак. Иккинчидан, мехнат бозори тизими мамлакат ахолисининг мехнат салохиятидан самарали фойдаланиш имкониятини бериши лозим. Бу тизим иш кучини мамлакат иктисодиёти тармоклари ва сохалари, унинг худудий бирликлари хамда улардаги бизнес субъектлари уртасида максадга мувофик таксимлай олиши керак. Фикримизча, мамлакатимизда мехнат бозорини юкорида зикр этилган вазифаларни тулик бажара оладиган тизим тарзида ишлаб чикиш ва амалиётга жорий килиш долзарб вазифа хисобланади.

Мехнат бозорида эхтиёжни аниклаш, топиш ва уни кондириш бошка бозорлардагидек маркетинг фаолиятнинг асосини, узагини ташкил килади. Мехнат (иш кучи)га булган эхтиёжни аниклаш мураккаб жараён булиб, у микро ва макро даражаларда хамда жорий холат ва истикбол учун алохида-алохида аникланиши керак. Мехнатга булган жорий талабни микро даражада аниклаш учун бизнес субъектининг жорий ишлаб чикариш дастури ва ассортименти асос килиб олинади. Бу хол учун мехнатга булган талабнинг хисоб- китоби бирмунча оддий хисобланади. Бунда ишлаб чикариш дастурига асосан жонли мехнат сарфи хажми мехнат сарфи меёрларига биноан хисоб китоб килинади. Шунингдек корхонадаги кадрлар кунимсизлиги ва табиий харакати коэфициентлари хисобга олинади. Истикбол учун мехнатга булган талаб бизнес субъектининг стратегик режасига асосан ишлаб чикилиши лозим. Афсуски баъзи бир йирик компанияларни хисобга олмаганда аксарият бизнес субъектлари стратегик режалаштириш билан умуман шугулланмайдилар.

Макро даражада эса, мехнатга булган жорий талаб биснес субъектлари ва объектлари жорий талабини иктисодиёт тармоклари, сохалар ва худудий бирликлар буйича умумлаштириш асосида аникланади. Истикболда керак буладиган талабни аниклаш анча мураккаб ва кийин жараён хисобланиб, унинг таркиби ва микдори макро стратегик режалар асосида, махсус маркетинг тадкикотларни утказган холда аникланади.

Мехнат бозорининг холатини курсатувчи хамда мамлакат ахолисининг турмуш даражасини белгиловчи омил ва энг мухим макроиктисодий курсаткичлардан бири бу-ахолининг иш билан бандлик даражасидир. Бандлик

деганда ун олти ёшдан юкори ёшдаги, ишга эга булган мехнатга лаёкатли ахоли сони тушунилади. Ахоли бандлиги муаммоси-кишиларни мехнат фаолиятига жалб этиш билан боглик булиб, уларнинг мехнатга булган эхтиёжини ишчи уринлари билан кондиришни назарда тутади. Мехнатга лаёкатли булган барча ахоли ишга эга булмай, хар кандай жамиятда хам ишсизлар мавжуддир. Ишсизлик-ишга эга булмаган ва иш ахтариб юрган мехнатга лаёкатли ахоли микдорини билдиради. Иш уринлари билан банд булганлар ва ишсизларнинг умумий микдори ишчи кучини ташкил этади. Ишчи кучига мехнат килишга кодир ва мехнат килаётганлар, уй хужалиги билан шугулланаётганлар, мустакил уз ишини олиб бораётганлар, иш кидираётганларнинг барчаси киритилади. Табиийки, мехнат фаолияти билан машгул булмаган, ёши нуктаи назаридан (болалар) балогатга етмаган ёки кекса инсонлар-нафакахурлар, шунингдек, таълим олаётган ёшлар (мактаб укувчилари, талабалар), ногиронлар ва харбий хизматни утаётганлар улар таркибига кирмайди. Бир суз билан айтганда, ким ишлай олмаса ва ишламаслиги керак булса, шунингдек, ким иш кидирмаган булса ишчи кучи хисобланмайди. Бундан шундай хулоса килиш мумкин: мехнатга лаёкатли ахолининг ялпи бандлигини таъминлаш мумкин эмас. Чунки, кимдир ишчи кучига кушилади, кимдир унинг таркибидан чикади, учинчиларини ишдан бушатадилар ёки уларнинг узи ишдан бушайди, туртинчилар иш ахтариб юрган булади, яъни ишчи кучининг харакати юз беради, бунда унинг бир кисми кандайдир вакт оралигида ишсиз колади.

Мехнат бозори таркибий кисмининг асосий элементларига куйидагилар киради: ишчи кучига булган талаб ва унинг таклифи, киймати, бахоси, иш кучини ёлловчилар уртасидаги, иш кучи эгалари уртасидаги ва иш кучини тайёрлаб берувчилар уртасидаги ракобат. Иш кучига булган талаб ишлаб чикариш ижтимоий инфратузилмаси ва халк хужалигининг барча тармок ва сохалари томонидан мехнат бозорига буюртма килинган иш хаки фонди, шахсий ёрдамчи хужаликлар ва уй мехнати томонидан даромадлар ва бошка хаётий воситалар билан таъминланган эхтиёжнинг хажми ва таркибини акс эттиради. Таклиф эса, ёлланма ишга эга булишдан манфаатдор булган ишчи кучининг микдор ва сифат (сони, жинси, ёши, маълумоти, касби, малакаси, миллати, ишлаб чикиши, даромади ва бошкалар буйича) таркибини ифодалайди. Шуни таъкидлаш жоизки, мехнат бозори тушунчасининг ижтимоий-иктисодий мазмунини ва унинг таркибий кисмларини тизимли тадкик килиш мазкур бозор бажарадиган асосий функция ва вазифаларни тугри аниклаш имконини беради. Бу вазифаларга ишчи кучига талаб ва таклифнинг хажмини, уларнинг таркибини аниклаш, талаб ва таклифнинг узаро мувофиклигини таъминлаш, бозор шароитида хужалик юритишининг иктисодий, ижтимоий ва хукукий механизмлари ёрдамида ишчи кучига талаб ва таклифни тартибга солиш; мехнат ресурсларининг окилона бандлигини таъминлашга бевосита таъсир курсатиш; ишсизларнинг иш топишига, уларнинг малакаси ва ракобат кобилиятини ошишига кумаклашиш; ишлаб чикариш харажатларини кискартириш ва мехнат таксимотини узгартириш кабилар киради.

HfflHH KyHHHHHr Hapxu TanaS Ba TaKnu^ xa^MH xaMga TapKuSuHHHr y3rapumH Tatcupuga y3rapagu. Hm KyHHHHHr Hapxura um KyHH эгaпapн ypTacugarH Ba umra ënnoBHHnap ypTacugaru paKoSar xaM Tatcup KH^agu. YMyMaH onraHga, ManaKanu MexHaT Hapxu ycum тeнgeнцнacнгa эгa Synagu. EyHgañ xonaraap MexHaT So3opuHHHr y3-y3HHH TapTuSra conum TaMonunura acocnaHagu. MexHaT So3opuHHHr xapaKTepnu xycycuaTH myHgaKH, yHga caBgonamum oSteKTH SynuS HHCOH эмac, yHHHr MexHaT Kunum KoSunuaTH Ba MexHargaH ^oñganaHHmHHHr gaBOMHHnurH xH3Mar Kunagu. YHHHr «Ha Sup xycycuaTH myHgaKH, umHH KyHH SyTyHnañ эмac, SanKH BaKTHHHanuK MyañaH Myggarra coranagu xaMga um xaKH umHH KyHH ucTetMon kh^hs SynuHraHgaH KeñHH lynaHagu. PecnySnHKaMH3HHHr geapnu SapHa xygyg^apuga axonuHHHr MexHaTra naëKarau khcmh MHKgopuHHHr ycumu Ty^añnu umHH ypuHnapu SunaH MexHaT pecypcnapu HOMyBO^HKnHrHHHHr By^ygra KenaëTraHnuruHH xaM yHyTMacnHK KepaK. Ey xonar umHH ypuHnapura HucSaraH MexHaTra naëKarau Kumunap cohh ycaëraHH, HKTHcoguëT TapMoK^apuga umHH KynnapuHHHr xaggaH 3Hëg Kynanumu xucoSura ynapHHHr MexHaT So3opura Kupumu, 6o3op KanuTanu eTapnu gapa^aga puBO^naHMaraH Sup mapourga MexHaT 6o3opuHHHr maxnnaHa Sopumu Ba SyHHHr OKHÖarnga umHH KyHura SynraH TanaÖHHHr TaKnu^gaH y3unuS Konumu Ba umHH KynnapuHHHr KacSun Ba xygyguñ ^uxargaH xapaKaTHaHnuruHHHr nacT gapa^aga экaнпнгн xaMga SomKa OMunnap öunaH y3BHH SoraHKgup.

Pecny6nHKaMH3ga MexHaT So3opuHH TapTuSra conumHHHr xyKyKHH-MetëpuH TH3HMHHH Sapno этнm acocaH TyrarnaHgu. Hm SunaH TatMHHnam gaBnar xroMara TamKun этнпgн. äxohhhh um SunaH TatMHHnam Ba h^thmohh xuMoanamra KyMaKnamyBHH ^aMrapMa Sapno этнпgн. 3Hguru Ba3H$a MexHaT So3opH SyruHnapuHH ypraHum acocuga SaHgnuKHHHr WKopu gapa^acuHH TatMHHnoBHH TH3HMHH maKmaHTupumgaH uSopargup. Eu3HHHr $HKpuMH3Ha aparnnaguraH ymSy TH3HMga MexHaT 6o3opuHHHr hkkh acocuH эпeмeнтнгa: SupuHHugaH um KyHu(MexHar) TaKnu^u, atHH umHH KyHHHH TaKpop umnaS HHKapum Macanacu Ba yHHHr HH$pary3HnMacHra; HKKHHHugaH MexHaTra TanaS, atHH aHru 3aMoHaBHH um ypuHnapura эгa SynraH Su3Hec cyöteKTnapHH TamKun Kunumra эtтн6opнн KapaTum MaKcagra MyBo^HK xucoônaHagu. Tu3HMnunHK Ba th3hmhh ëHgomyB HyKTaH Ha3apugaH KaparaHga umHH KyHHHH TaKpop umnaö HHKapum ^apaëHHHHHr y3HHH xaM TH3HM CH^araga ypraHum, noñuxanam, apaTum Ba TaKoMunnamTupum no3HM. ^yHKH Sy ^apaëH y3apo anoKaga öynraH SomKapyB oöteKTnapu Ba SomKapyB cyöteKTH CHHTe3ugaH TamKun TonraH MypaKKaS H^THMouH-HKTHcogHH ^apaëH xucoSnaHagu. YmSy TH3HMHUHr oSteKTnapuHH Y36eKHCTOH PecnySnuKacu ohhh Ba ypTa Maxcyc TatnuM Ba3HpnurHHHHr TatnuM Myaccacanapu TamKun KH^agu. Ey TH3HM MypaKKaS uepapxuK CTpyKTypara эгa SynuS, Ty3unMaHHHr xap Sup эпeмeнтн umHH KyHHHH Tanëpnam ëKH KañTa Tanëpnam Syauna yHra SupuKTupunraH ^yнкцнa Ba Ba3H^anapHH Sa^apagu.

EupuHHugaH Sy TH3HMga umHH KyHHHH Tanëpnam Ba KañTa Tanëpnam umHH KyHura SynraH ®;opHH Ba Kenrycu TanaSHH xucoSra onraH xonga ñynra KyfiunumH KepaK. HmHH KyHura SynraH ®;opHH Ba Kenrycu TanaS ymSy TH3HM

муассасаларининг маркетинг булимлари томонидан аникланиши шарт. Турли тоифадаги юкори малакали мутахассислар ва касб-хунар эгаларига булган талаб турли усуллар ёрдамида аникланади. Х,ар бир холат учун маркетингнинг турли усул ва воситаларидан фойдаланилади. Иккинчидан маркетинг хизмати томонидан аникланган таркиб ва микдордаги иш кучини тайёрлашнинг моддий, укув-услубий, тажриба-амалий ва кадрлар таъминоти яратилиши ва доимий ривожлантириб борилиши лозим.

Список использованной литературы:

1. Usmanova Z. TOURIST AND RECREATIONAL COMPLEX OF UZBEKISTAN: MAIN INDICATORS AND DEVELOPMENT FORECAST //" Экономика и туризм" международный научно-инновационной журнал. - 2022. -Т. 3. - №. 5.

2. Пугина Лариса Ивановна, Родионова Елена Викторовна Современные аспекты стратегического управления на предприятии // СЭПТП. 2019. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennye-aspekty-strategicheskogo-upravleniya-na-predpriyatii.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.