Научная статья на тему 'МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИ ЖОРИЙ ФАОЛИЯТ НАТИЖАВИЙЛИГИ БЎЙИЧА АУДИТОРЛИК ТАҲЛИЛИ'

МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИ ЖОРИЙ ФАОЛИЯТ НАТИЖАВИЙЛИГИ БЎЙИЧА АУДИТОРЛИК ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
40
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕҲМОНХОНАЛАР / АУДИТ / БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ / ТАҲЛИЛ / МЕҲМОНХОНА МУЛКИ / ФАОЛИЯТ НАТИЖАЛАРИ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Алимова Н.К.

Ушбу мақолада меҳмонхоналарнинг мулкдан фойдаланиши ва фаолият натижавийлиги аудиторлик таҳлилининг моҳияти очиб берилган ҳамда уларни ифодаловчи кўрсаткичлар асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AUDIT ANALYSIS ON THE EFFICIENCY OF CURRENT ACTIVITIES OF HOTEL PACKAGES

It is given essentials of auditing activity results and using properties of hotels in this article. Furthermore, there are indexes of expressing them.

Текст научной работы на тему «МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИ ЖОРИЙ ФАОЛИЯТ НАТИЖАВИЙЛИГИ БЎЙИЧА АУДИТОРЛИК ТАҲЛИЛИ»

Алимова Н.К. ассистенты "Бухгалтерия щсоби" кафедраси

СамИСИ

МЕХМОНХОНА МАЖМУАЛАРИ ЖОРИЙ ФАОЛИЯТ

НАТИЖАВИЙЛИГИ БУЙИЧА АУДИТОРЛИК ТАХЛИЛИ

Аннотация: ушбу мацолада меумонхоналарнинг мулкдан фойдаланиши ва фаолият натижавийлиги аудиторлик таулилининг моуияти очиб берилган уамда уларни ифодаловчи курсаткичлар асосланган.

Калит сузлар: меумонхоналар, аудит, бухгалтерия уисоби, таулил, меумонхона мулки, фаолият натижалари.

Alimova N.K. assistant

department of "Accounting"

SamISI

AUDIT ANALYSIS ON THE EFFICIENCY OF CURRENT ACTIVITIES

OF HOTEL PACKAGES

Annotation: it is given essentials of auditing activity results and using properties of hotels in this article. Furthermore, there are indexes of expressing them.

Key words: hotel, auditing, counting, analyze, hotel's property, results of activity.

Мехмонхоналар ташки мухитнинг узлуксиз узгариши шароитида уз фаолиятини олиб боради, буларга: конуний тартибни белгиловчи меъёрий -хукукий база, иктисодий муносабатдаги барча субъектлар уртасида алока, солик назорати, хизматларга талаб ва таклиф, хизматлар, хом ашё, материаллар бахоларининг узгаришлари киради. Мехмонхоналардаги ички мухит, яъни улардаги кабул килинаётган карорлар корхона фаолиятининг узгаришига олиб келади, бунга: технологияларнинг ишлатилиши, мижозларнинг таркиби, сони ва бошкалар мисол булади.

Юкоридаги ташки ва ички узгаришлар мехмонхона фаолиятининг натижавийлигига таъсир курсатади.

Мехмонхона фаолияти натижавийлигини ифодоловчи курсаткичларни иккита катта гурухга булишимиз мумкин:

1. Мехмонхона мулкидан фойдаланиш натижавийлиги курсаткичлари;

2. Жорий фаолият натижавийлиги курсаткичлари.

Мехмонхона мулкидан фойдаланиш ва жорий фаолият натижавийлиги курсаткичларини аниклашнинг мухимлиги ушбу долзарб муаммони хал этилишида ички ва ташки аудит имкониятларидан хам кенг фойдаланишни объектив зарурат килиб куймокда. Х,ам ички, хам ташки аудиторлар холис экспертлар сифатида ушбу долзарб муаммоларни хал этишда фаол рол уйнашлари лозим. Аммо амалиётда ички ва ташки аудиторлар бу ролни тулигича адо этаяптилар, деб булмайди. Изланишлар шуни курсатмокдаки, утказилаётган аудиторлик текширувларида аудиторлар мехмонхоналар мулкий холатига факат баланс моддалари асосида бахо бериш билан чегараланмокдалар. Бинобарин, бундай аудиторлик бахоси алохида олинган мулк турлари суммаларининг балансда реал акс эттирилганлигини аниклаш билан чекланмокда. Айрим аудиторлик хисоботларини урганиш уларда мехмонхоналар алохида олинган мулк турларининг баланс валютаси умумий суммасидаги хиссаси, бу курсаткичлардаги хам узгаришлар тенденциясини аниклаш каби муолажаларни хам ичига олаётганлигини курсатмокда, холос. Аудиторлар томонидан амалга оширилаётган ушбу ишларни, табиий равишда, етарли деб булмайди. Холис экспертлар сифатида аудиторлар хозирги пайтда мехмонхона бизнеси субъектлари мулкий холати хамда мавжуд мулкдан самарали фойдаланиш даражасини ифодаловчи барча курсаткичларни аниклашлари, улардаги узгаришларга аудиторлик бахосини беришлари, шунингдек ушбу курсаткичларни янада яхшилашга каратилган аудиторлик тавсияларини ишлаб чикишлари хамда амалиётга жорий этишлари лозим. Айнан шундай ёндашишгина аудиторлик хизматлари ролини ошишига, ички ва ташки аудиторларни фойдали экспертлар сифатидаги мавкеини мустахкамлашга имкон беради.

Мехмонхона мулкидан фойдаланиш ва жорий фаолият натижавийлиги курсаткичларига аудиторлик бахосини бериш ушбу курсаткичларнинг илмий асосланган тизими хамда уларни аниклаш методологиясининг мавжудлигига боглик. Шунингдек, ушбу курсаткичларни аниклаш ва уларга аудиторлик бахосини бериш учун мехмонхоналардаги хисоб ва хисобот тизими унга зарур булган атрофлича ахборотларни бера олиши лозим.

Хуш, ушбу долзарб назарий ва методологик масалалар хозирги кунда кай даражада уз ечимини топган? Мехмонхоналардаги хисоб ва хисобот тизими улар мулкий холати ва мулкдан фойдаланиш самарадорлигини хамда жорий фаолият натижавийлигини ифодаловчи курсаткичларга аудиторлик бахосини бериш учун зарур булган атрофлича ахборотларни бера оладими?

Таъкидлаш жоизки, мехмонхоналар фаолиятининг иктисодий асослари, шу жумладан улар фаолияти самарадорлиги курсаткичларини тизимлаш ва аниклаш тартиблари хорижда ва республикамизда чоп

этилган айрим ишларда хам аксини топган. Чунончи, А.Н. Холикулов томонидан мехмонхоналарда сервис сифати ва самарадорлигини ифодаловчи турли курсаткичлар тизими хамда уларни аниклаш тартиблари тавсия этилган. Проф. МД.Пардаев рахбарлигида чоп этилган "Мехмонхона хужаликларида самарадорликни ошириш муаммолари"28 номли монографияда мехмонхоналар мулкий холати ва улардан фойдаланиш самарадорлиги курсаткичлари иккита гурухга ажратилган:

(1) мехмонхона хужалигининг моддий-техника базаси ва ташкилий-техник холатини ифодаловчи курсаткичлар;

(2) мехмонхона хужалиги иктисодий салохияти билан боглик курсаткичлар.

Мос равишда, ушбу олимлар 1 -гурух курсаткичларни ташкилий холатни (бошкариш бугинлари, таркиби, ихтисослигини) ифодаловчи курсаткичлар, моддий-техника таъминоти даражасини ифодаловчи курсаткичлар ва хизмат курсатиш жараёнининг технологик холатини ифодаловчи курсаткичлар каби куйи гурухларга ажратганлар.

2-гурухга кирувчи курсаткичлар тизимида улар мехмонхона хужаликлари мулкий холати ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи

курсаткичларни куйидаги алохида куйи гурухлар сифатида эътироф этганлар:

(а)асосий воситалар билан боглик курсаткичлар;

(б)айланма маблаглар билан боглик курсаткичлар;

(в)номоддий активлар билан боглик курсаткичлар.

Бирок, тавсия этилган хар бир гурух ва куйи гурух таркибига айнан кандай курсаткичларни киритиш лозимлиги бу ишда тулигича уз ифодасини топмаган.

Юкоридагилар мехмонхоналар мулкий холати ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи курсаткичлар тизими хамда уларни аниклашнинг назарий хамда методологик асосларини тулигича ишлаб чикилмаганлигидан дарак беради. Шунингдек, таъкидлаш жоизки, мехмонхоналардаги хисоб ва хисоботнинг хозирда амалда булган тизими ушбу курсаткичларни аниклаш ва уларга аудиторлик бахосини бериш учун зарур булган атрофлича ахборотларни тулигича бера олади, деб булмайди.

Бизнинг фикримизча, мехмонхоналар мулкий холатига доир хамда мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи барча курсаткичларни иккита гурухга, яъни микдор ва сифат курсаткичларга ажратиш максадга мувофикдир. Бизнингча, бунда:

* мехмонхоналар мулкий холати хамда бу мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи микдор курсаткичлар деганда,

28 Пардаев М. К. Холикулов А. Н., Рахимов Х. А. Мехмонхона хужаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Т.: "иктисодиёт", 2013 йил. 64-67 бетлар.

мехмонхоналар мулки алохида турларининг пул бирлиги ва натурал бирликлардаги холати хамда мехмонхоналар томонидан олинган жами даромад, килинган харажат ва эришилган якуний молиявий натижаларни ифодаловчи курсаткичлар;

• мехмонхоналар мулкий холати хамда бу мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи сифат курсаткичлар деганда, мехмонхоналар мулки алохида турларидан фойдаланиш даражаларининг пул бирлиги ва натурал бирликлардаги холати хамда уларнинг бир бирлигига тугри келувчи уртача даромад, харажат ва якуний молиявий натижаларни ифодаловчи курсаткичлар тушунилиши лозим.

Мехмонхоналар мулкий холати хамда мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи микдор ва сифат курсаткичлари таркиби бу турдаги субъектларнинг барчаси учун яхлит тартибда белгиланиши лозим, деб хисоблаймиз. Чунки, айнан шундай яхлит тартибнинг мавжудлиги мехмонхоналарнинг микдор ва сифат курсаткичларини солиштирма урганиш, улар рейтингини холис бахолаш, илгор ва колок корхоналарни аниклаш, юкори сервисга эга булган мехмонхоналар тажрибаларини таргиб килиш имконини беради. Ушбу максадга эришиш учун хамда юкоридаги таърифларга асосланган холда, бизнингча, мехмонхоналар мулкий холати хамда мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи курсаткичларнинг хар иккала гурухлари яхлит таркибига куйидаги хусусий курсаткичларни киритишни максадга мувофик, деб биламиз:

1. Микдор курсаткичлари:

• Мехмонхоналардаги жами хоналар, шу жумладан алохида макомдаги хоналар сони.

2. Сифат курсаткичлари:

• Мехмонхоналардаги жами хоналар, шу жумладан алохида макомдаги хоналарнинг уртача бандлик даражаси;

• Мехмонхонадаги жами уринлардан фойдаланиш коэффициенти.

Мехмонхоналар мулкий холати хамда мулкдан фойдаланиш

самарадорлигини ва жорий фаолият натижаларини ифодаловчи курсаткичларни аниклаш ва бахолашни юкорида келтирилган яхлит тартибларда амалга оширилиши, бу тартибларга утказиладиган ички ва ташки аудитда тулигича асосланиши, бизнингча, хозирда мавжуд булган бир катор назарий ва амалий муаммоларни хал килишга имкон беради. Буларнинг асосийлари сирасига, чунончи, куйидагиларни киритиш мумкин:

(1) мехмонхоналар мулкий холати хамда мулкдан фойдаланиш самарадорлигини ва жорий фаолият натижаларини ифодаловчи курсаткичларни тугри тизимлаш, уларни аниклаш ва бахолашнинг яхлит илмий асосини белгилаш хамда амалиётда бир хилда куллашга эришиш;

(2) утказиладиган аудиторлик текширувларида мехмонхоналар рахбарларини эришилган ва эришилмасдан колинган натижалар,

йукотилган имкониятлар, эътибор берилиши лозим булган холатлар тугрисидаги ахборотлар билан таъминлаш, шу асосда аудиторларнинг холис экспертлар сифатида мижозлар олдидаги мовкеи, масъулияти ва жавобгарликларини оширишга эришиш;

(3) аудиторларнинг узлари учун мухим булган аудиторлик муолажаларини тугри белгилаш имкониятига эришиш.

Использованные источники:

1. Филипповский Е.Е., Умарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: Финансы и статистика, 2008. - 176 с., Чудновский А.Д.

2. Менеджмент в туризме и гостиничном хозяйстве. - М.: кнорус, 2007. -320 с.; Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник /под ред. А.Д. Чудновского. - М., экмос, 2001. - 400 с.; Кудратов ГД-, Тухлиев И.С. Туризм иктисодиёти. - Самарканд, СамИСИ, 2007.

3. Холикулов А. Н. Мехмонхоналарда сервис сифати ва самарадорлигини ошириш имкониятлари. Икт. Фанлари номзоди дараасини олиш учун диссертация автореферати, самарканд, СамИСИ, 2011.

4. Пардаев М. К^., Холикулов А. Н., Рахимов Х. А. Мехмонхона хужаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Т.: "Иктисодиёт", 2013 йил.

5. www.lex.uz

6. www.mf.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.