Научная статья на тему 'МЕҲМОНХОНА ХЎЖАЛИКЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАҲЛИЛ ВА АУДИТ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЗАРУРАТЛАРИ'

МЕҲМОНХОНА ХЎЖАЛИКЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАҲЛИЛ ВА АУДИТ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЗАРУРАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
33
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕҲМОНХОНАЛАР / АУДИТ / БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ / ТАҲЛИЛ / МЕҲМОНХОНА МУЛКИ / ФАОЛИЯТ НАТИЖАЛАРИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Алимова Н.К.

Ушбу мақолада меҳмонхона хўжаликлари самарадорлигини оширишда замонавий таҳлил ва аудит усулларидан фойдаланиш заруратлари очиб берилган ҳамда уларни ифодаловчи кўрсаткичлар асосланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE NEED TO USE MODERN ANALYSIS AND AUDIT METHODS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF HOTEL FARMS

This article reveals the need to use modern methods of analysis and audit to improve the efficiency of hotel facilities, there are indexes of expressing them.

Текст научной работы на тему «МЕҲМОНХОНА ХЎЖАЛИКЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАҲЛИЛ ВА АУДИТ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЗАРУРАТЛАРИ»

Алимова Н.К. ассистенты "Бухгалтерия ;исоби " кафедраси

СамИСИ

МЕХМОНХОНА ХУЖАЛИКЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАХДИЛ ВА АУДИТ УСУЛЛАРИДАН

ФОЙДАЛАНИШ ЗАРУРАТЛАРИ

Аннотация: ушбу мацолада меумонхона хужаликлари самарадорлигини оширишда замонавий таулил ва аудит усулларидан фойдаланиш заруратлари очиб берилган уамда уларни ифодаловчи курсаткичлар асосланган.

Калит сузлар: меумонхоналар, аудит, бухгалтерия уисоби, таулил, меумонхона мулки, фаолият натижалари.

Alimova N.K. assistant

department of "Accounting"

SamISI

THE NEED TO USE MODERN ANALYSIS AND AUDIT METHODS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF HOTEL FARMS

Annotation: this article reveals the need to use modern methods of analysis and audit to improve the efficiency of hotel facilities, there are indexes of expressing them.

Key words: hotel, auditing, counting, analyze, hotel's property, results of activity.

Хрзирги пайтда мехмонхона молиявий-иктисодий тараккиётини бахолаш учун турли курсаткичлар тахлилидан ва олинган маълумотлар буйича кабул килинган карорлардан фойдаланилади.

Ушбу курсаткичлар фаолиятнинг куриниши ва сохаси, корхонанинг тури, молиявий хисоботнинг амалдаги юритилиши билангина эмас, шунингдек тахлилчилар ва менежерларнинг уз ишига профессионал ёндашгани билан хам аникланади. Буларнинг барчасини бевосита мехмонхона хужаликлари фаолияти тахлилига хам олиб бориб тенглаштиришимиз мумкин. Мехмонхона хужаликлари молиявий-иктисодий фаолияти мутлок курсаткичларига куйидагилар киради:

• Соф фойда.

• Зарарлар хажмига корректировка килинган хусусий капитал.

• Соф активлар.

• Хусусий айланма маблаглар.

Х,ар кандай корхонанинг, шу билан бир каторда мехмонхона хужалигининг молиявий холатини бахолашда тармоклар хусусиятларидан келиб чиккан холдаги курсаткичлар тизимидан фойдаланилади.

Шуни таъкидлаш керакки, коэффициент куринишидаги тахлил натижаси мехмонхона фаолиятининг кучли ва кучсиз томонлари хакида хулоса чикаришга ёрдам беради ва чукур тахлил килишнинг бошлангич боскичи хисобланади. Кейинчалик эса ушбу курсаткичларнинг динамик узгариши жорий давр билан утган даврларни (ушбу мехмонхона маълумотлари асосида) ёки бошка бир мехмонхоналар маълумотлари билан солиштириш ёрдамида аникланади. Мисол учун, мехмонхона молиявий холатининг динамикасини аниклашда охирги 3 йилдаги курсаткичлар маълумотлари асосида тахлил олиб борилади вамехмохона бизнесининг уртача тармок курсаткичлари билан солиштирилади.

Иктисодий усиш коэффициенты 3 та омил асосида ташкил топади:

• Хусусий капитал рентабеллиги

• Реинвестиция коэффициенты

• Х,исобот даври якуни буйича хусусий капитал усиши.

Мехмонхоналар ишининг солиштирма тахлили куйидаги 3 та

йуналиш буйича олиб борилади:

• Турли мехмонхоналарнинг географик жойлашуви, тури ва категорияларидан келиб чиккан холда, уларнинг фаолиятлари буйича солиштирма тахлилий маълумотларни олиш.

• Бюджетлаштириш олдига куйилган вазифаларни бажарилганлик даражасини билиш максадида мехмонхоналар фаолияти якунининг аник маълумотлари билан режалаштирилган маълумотларни солиштириш ёрдамида солиштирма (сравнительной) маълумотларни олиш.

• Самарадорлик курсаткичларининг динамик таснифининг солиштирма тахлили

Мехмонхоналар фаолиятини иктисодий ва молиявий бахолашда хамда унинг молиявий ва иктисодий холатини акс эттирувчи умум белгиланган курсаткичларни хисоблашда асосий курсаткичлар ишлатилади:

• Хоналарни сотишдан даромад (Room Revenue) ревенью

• Фойдаланишда булган (доступного) хонадан даромад (RevPAR)

• Уртача сотув таърифи (ADR)

• Уртача бир мехмонга тугри келувчи даромад (RevPAC) ва бошкалар.

Мехмонхоналарнинг фойда ва даромадлари шаклланишининг курсаткичлари булиб рентабеллик хисобланади. Рентабеллик курсаткичлари молиявий натижа ва мехмонхона фаолияти самарадорлигини характерловчи нисбий курсаткич хисобланади.

Рентабелликни хисоблаганда фойда курсаткичи сифатида хизматлар реализациясидан олинган фойда ёки балансдаги фойда, соликка солинадиган фойда, солик тулангандан кейин корхона ихтиёрида колган соф фойда олиниши мумкин. Шуни белгилаш зарурки мехмонхона воситалари ёки улар манбаларининг фойдалилиги корхона нарх шакллантириш сиёсати билан ва сотилган хизматларни ишлаб чикаришга харажатлар даражаси билан хам, воситалар ва улар манбаларининг айланувчанлиги билан улчанадиган иш фаоллиги билан хам белгиланади.

Мехмонхона хизматларининг таннархига моддий харажатлар, иш хаки, энергия, устама харажатлар, амортизация ва бошка харажатлар таъсир этади. Хизматлар таннархи тахлилини энг куп кийматли ва тез усувчи харажатлар буйича амалга ошириш керак. Бунда харажатлар доимий ва узгарувчан харажатларга булинади. Бу эса уз навбатида барча харажатларни коплайдиган минимал хизматлар сотиш хажмини хисоблаш имконини беради. Яъни бу "зарарсизлик нуктаси"ни топишни такозо этади. Моддий харажатларни камайтиришга эътибор бериш керак, чунки уларнинг 1 % га камайиши хам мухим харажатларни тежаш имконини беради. Хизматлар таннархини тушириш учун харажатларни бошкаришнинг турли услублардан фойдаланиш мумкин:

> Таннархнинг энг мухим кисмлари ажратиб олинади.

> Зарарсизлик нуктаси хисобланади.

> Алохида турдаги хизматларнинг кушган хиссасига караб фойдалилиги тахлил этилади, хизматлар номенклатурасини узгартириш зарурати ва имконияти урганилади.

Соф активлар рентабеллиги куйидагича аникланади: Хизматларни сотиш хажми/соф активлар (узок муддатли капитал).

Ушбу курсаткич соф активларнинг сони билан заифлашиши мумкин буладиган сотилган хизматлар хажмини ифодалайди. У бир томондан, соф активлардан накадар самарали фойдаланилаётганини, иккинчи томондан эса, узок муддатли (асосий) капиталдан канчалик самарали фойдаланилаётганлигини курсатади. Шу билан бирга соф активлар рентабеллиги бизнесда фойдаланиладиган ишлаб чикариладиган фондларнинг (хусусий капитал ва банк кредитлари) кайтишини курсатади. 43 бет

Шу тарика, соф активлар рентабеллиги бирламчи курсаткич хисобланади, кайсики:

> Бизнес самарадорлиги назоратини олиб боришга рухсат беради.

> Баланс билан фойда ва зарарлар тугрисидаги хисоботни боглайди.

> Бизнесни нафакат олинадиган фойда билан, балким бошка курсаткичлар билан бахолашга ёрдам беради.

Купинча активлар рентабеллигини аниклашда куйидаги формуладан фойдаланилади:

Ар = Операцион фойда / соф активлар ёки Ар = (операцион фойда / реализациядан тушум) х(реализациядан

тушум/соф активлар)

Мисол учун, мехмонхона куйидаги курсаткичларга эга ва шу билан бирга уларнинг активлари куйидагича микдорлардан иборат:_

№ Активлар ва пассивлар курсаткичлари микдор

Активлар

1. Жорий активлар (пул маблаглари+дебиторлик карзлари+захиралар) 7609

2 Асосий активлар (номоддий активлар+асосий воситалар+айланмас активлар) 78869

Пассивлар

1. Жорий мажбуриятлар (киска муддатли активлар+кредиторлик карзлар) 9283

2. Узок муддатли мажбуриятлар 200

3. Хусусия капитал (устав капитали+кушилган капитал+кайта инвестицияланган фойда) 76995

Ушбу мисол учун: Ар = 0.235 х 0.082 = 1.9 %.

Шуни айтиш лозимки, ушбу мутлок курсаткичлар корхона молиявий самарадорлиги тахлили учун маржинал ёки нисбий курсаткичларга кура камрок даражада ахборот беради. Шунга карамай, молиявий холатни ва бизнес кийматини бахолаш нуктаи назаридан, мутлок курсаткичлар акционерлар учун хам, ташки фойдаланувчилари учун хам устун хисобланади.

Шуни яна таъкидлаш керакки, компаниялар ишининг натижавийлигини бахолашда факатгина молиявий курсаткичлардан фойдаланиш купгина муаммоларга ташхис куя олмайди, мисол учун, ишлаб чикарилган махсулот сифатини тушиши, мижозларга хизмат курсатиш даражаси, ходимлар бошкаруви самарадорлиги кабиларга. Шундан келиб чикиб, корхонанинг асосий вазифаси, акционерлик капиталининг кийматини ошириш булганлиги сабабли, куйидагиларни хисобга олиш лозим:

1. Корхона фаолиятининг молиявий курсаткичлари кенг камровли булиши ва мос равишда уз ичига даромадларнинг усишини, пул окимларини ва инвестициялар буйича фойдани олиши керак.

2. Компаниянинг "хаётий цикли" давомида хар бир усиш погонасида турли молиявий курсаткичлар хар хил мухимлилик даражасига эгадирлар. Шундай килиб, на соф фойда, на пул окимлари, на инвестицияларга даромад (ни доход на инвестиции) бошка бир мухим курсаткичларни "тусиб" куймасликлари лозим.

3. Молиявий курсаткичлар мажмуаси ёрдамида мехмонхона ишининг самарадорлигини улчашни кенгайтириш учун бюджет буйича кутилаётган курсаткичлардан фойдаланиб уларни хакдкдй маълумотлар билан солиштириш керак.

4. Эски нархлар билан килинган хисоб-китобларни, айникса юкори инфляция даврида реал нархларга асосланган холда кайта хисоб-китоб килиш лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. Филипповский Е.Е., Умарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: Финансы и статистика, 2008. - 176 с., Чудновский А.Д.

2. Менеджмент в туризме и гостиничном хозяйстве. - М.: кнорус, 2007. -320 с.; Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник /под ред. А.Д. Чудновского. - М., экмос, 2001. - 400 с.; Кудратов ГД-, Тухлиев И.С. Туризм иктисодиёти. - Самарканд, СамИСИ, 2007.

3. Холикулов А. Н. Мехмонхоналарда сервис сифати ва самарадорлигини ошириш имкониятлари. Икт. Фанлари номзоди дараасини олиш учун диссертация автореферати, самарканд, СамИСИ, 2011.

4. Пардаев М. К^., Холикулов А. Н., Рахимов Х. А. Мехмонхона хужаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Т.: "Иктисодиёт", 2013 йил.

5. www.lex.uz

6. www.mf.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.