Научная статья на тему 'АУДИТ ДАЛИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲУЖЖАТЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ'

АУДИТ ДАЛИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲУЖЖАТЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1168
134
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
акциядорлик жамияти / аудиторлик ташкилоти / аудиторлик фаолияти / аудиторлик далиллари / таҳлилий амаллар / аудиторлик танлаш. / акционерное общество / аудиторская организация / аудиторская деятельность / аудиторские доказательства / аналитическая деятельность / выбор аудитора

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғаниев Зафар Усанович

Мақолада аудиторлик далилларини олиш, аудиторлик ташкилотининг тўплаган маълумотларининг сифати ҳамда аудит қилинаётган субъектнинг молиявий ҳолатига баҳо бериш, шунингдек, уларни халқаро стандартлар асосида ҳужжатлаштириш бўйича хулосалар, илмий таклиф ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АУДИТОРСКИЕ ДОКАЗАТЕЛЬСТВА И ВАЖНЫЕ АСПЕКТЫ ПРОЦЕССА ИХ ДОКУМЕНТИРОВАНИЯ

В статье представлены выводы, предложения и рекомендации по получению аудиторских доказательств, качеству данных, собранных аудиторской организацией, и финансовому состоянию аудируемого лица, а также их документации на основе международных стандартов.

Текст научной работы на тему «АУДИТ ДАЛИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ҲУЖЖАТЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ»

fаниев Зафар Усанович,

Тошкент молия институти "Бухгалтерия х,исоби" кафедраси катта укитувчи

АУДИТ ДАЛИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ЩЖАТЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИНИНГ 1ЩИМ ЖИ^АТЛАРИ

УДК: 658.11

ГАНИЕВ З.У. АУДИТ ДАЛИЛЛАРИ ВА УЛАРНИ ЦУЖЖАТЛАШТИРИШ ЖАРАЁНИНИНГ МУЦИМ ЖИЦАТЛАРИ

Маколада аудиторлик далилларини олиш, аудиторлик ташкилотининг туплаган маълумотла-рининг сифати х,амда аудит килинаётган субъектнинг молиявий х,олатига бах,о бериш, шунингдек, уларни халкаро стандартлар асосида хужжатлаштириш буйича хулосалар, илмий таклиф ва тавси-ялар берилган.

Таянч иборалар: акциядорлик жамияти, аудиторлик ташкилоти, аудиторлик фаолияти, аудиторлик далиллари, тах,лилий амаллар, аудиторлик танлаш.

ГАНИЕВ З.У. АУДИТОРСКИЕ ДОКАЗАТЕЛЬСТВА И ВАЖНЫЕ АСПЕКТЫ ПРОЦЕССА ИХ ДОКУМЕНТИРОВАНИЯ

В статье представлены выводы, предложения и рекомендации по получению аудиторских доказательств, качеству данных, собранных аудиторской организацией, и финансовому состоянию аудируемого лица, а также их документации на основе международных стандартов.

Ключевые слова: акционерное общество, аудиторская организация, аудиторская деятельность, аудиторские доказательства, аналитическая деятельность, выбор аудитора

GANIYEV Z.U. THE EVIDENCE OF AUDITING AND IMPORTANT ASPECTS OF THEIR DOCUMENTATION PROCESSES

There is presented in the article the findings, sugestions and recommendations for obtaining audit evidence, the quality of the organization's data and the financial condition of the audited entity, as well as their documentation based on international standards.

Key words: joint-stock company, organizations of audit, audit activity, auditor evidence, analytical activities, selection of audit.

Кириш.

Аудиторлик хужжатларининг мухимлиги бир катор омиллар ва, биринчи навбатда, аудитор-нинг фикрини тасдиклайдиган, шунингдек, аудиторлик амалларини бажариш боскичларини очиб берадиган далиллар такдим этилиши зару-рати билан асосланади. Шунингдек, аудиторлик хужжатлари текширувнинг аудит фаолияти сифати ички ва ташки назорати нуктаи назаридан бел-гиланган стандартларга мувофик амалга оши-рилгани хакида маълумотлардан иборат булади. Узбекистонда аудиторлик фаолияти амалиётида ишчи хужжатлар структураси, микдори ва шаклига тааллукли муамолар доимо долзарб булиб кел-ган, чунки аудиторлик фаолияти субъектларининг курсатилаётган хизматлари сифатининг ташки текшируви курсатилган хужжатларда маълумот-ларни очиб бериш туликлигига ва етарли экан-лигига хам каратилган. Бунда меъёрий-хукукий тартибга солиш ва амалга ошириш нуктаи назаридан аудитнинг халкаро стандартларининг кулланилиши хужжатлаштириш жараёнини енгил-лаштирди хамда уни ички ва ташки сифат назо-ратида янада шаффофлаштирди.

Халкаро аудит стандартлари турли вазиятларда маълумот туплаш ва аудиторлик хужжатларини акс эттириш, бошка стандартлар бандлари билан боFлаш хусусиятларини аник ва батаф-сил очиб беради, бу эса уларнинг яккол афзал-лиги хисобланади. Бунда аудитнинг халкаро стандартларида ишчи хужжатлар хажми ва мазмунини белгилашда узининг профессионал мулохазаларига караб иш тутиш борасида туFридан-туFри курсатма бор.

Мавзуга оид адабиётлар тацлили.

Узбекистан Республикасида иктисодиётни модернизациялаштириш шароитида акциядор-лик жамиятларининг молиявий хисоботларни ташки аудит томонидан аудиторлик текшируви-нинг утказилиши масаласи долзарб хисобланади. Шу сабабли мамлакатимизда ташки аудит хизмати натижаларини расмийлаштириш ва уни тегишли халкаро стандартларга мос холда тузиш зарурати пайдо булади.

Аудиторлик текширувларини халкаро стандартларга мослаш, аудиторлик хисоботлари ва хуло-сасининг сифатини ошириш бевосита аудиторлик далилларига боFликдир. Аудиторлик далил-ларининг етарлилиги ва мослиги текширув сифатининг ошишини таъминлайди.

Замонавий адабиётларда «аудит далиллари» тушунчасига турли хил ёндашувлар мавжуд.

Биринчи ёндашув. С.М.Бычкованинг фикрича, аудит далиллари «факт» ва «жараён» сифатида куриб чикилади. Далиллар - бу бошка бир факт ёки жараён борлигини тасдиклаш ёки рад этиш учун хизмат килиши, молиявий хисоботнинг ишончлилиги туFрисида хулосани шакллан-тиришга имкон берадиган аник бир хакикат туFрисида маълумот олиши мумкинлигини англа-тади1.

Иккинчи ёндашув - аудит далиллари маълумот манбаи хисобланади. В.Б.Ивашкевич фикрига кура, "аудит далиллари бухгалтерия хисобининг текшируви натижасида олинган маълумотларнинг хужжатлаштирилган манбалари"2.

Учинчи ёндашув. J.Robertson куйидаги таъ-рифини беради: "аудит далиллари - бу ауди-торнинг маълумот олишдаги харакатларини белгилайдиган, яъни, аудиторларнинг фикрига таъсир киладиган ва уларнинг карорларини аниклайдиган маълумотдир"3.

500-сонли "Аудиторлик далиллари" номли аудитнинг халкаро стандартида аудиторлик далилларига куйидагича таъриф берилган: "Аудиторлик далили - бу аудиторлик фикри учун асос булган хулосаларга эришишда аудитор томонидан фойдаланилган маълумот. Аудиторлик далили молиявий хисоботлар учун асос булган бухгалтерия ёзувлари ва бошка маълумотлардан таш-кил топади"4.

Иктисодчи олим И.Кузиевнинг фикрича, "Аудиторлик далиллари - бу аудиторлик ташки-лоти томонидан аудиторлик текшируви вактида йиFилган ва аудиторлик хулосасини асословчи бухгалтерия хисоби маълумотлари, аналитик счёт-лар к,олдик,лари, бошланFич хужжатлар ва йиFма регистрлар, бошк,а аудитор томонидан тупланган ахборотлар хисобланади"5.

1 Бычкова С.М. Доказательства в аудите / С.М. Бычкова. - М.: Финансы и статистика, 1999. - 176 с

2 Ивашкевич В.Б. Завершающая стадия аудиторской проверки / В.Б. Ивашкевич // Аудиторские ведомости - 2007. -№11. - С. 3-7

3 Робертсон Дж. Аудит / Дж. Робертсон. - М.: KPMG, Аудиторская фирма «Контакт», 1993. - 496 с

4 Аудитнинг халкаро стандарти 500 - "Аудиторлик далиллари".

5 К,узиев И.Н. Аудиторлик хисоботларини тузиш ва уларни умумлаштириш: назария ва методологик масалалар. Монография. -Т.: "IQTISOD-MOLIYA", 2015. 58-бет

С.М.Бычкова. Е.Ю.Итыгилова томонидан куйидагича фикр билдиришган: "Аудиторлик далиллари етарли ва максадга мувофик булиши мухим хисобланади. Чунки ушбу курсаткичлар канчалик тупланиши аудитнинг режаси ва аудиторлик текширувларининг суммасига хам таъ-сир килади. Чунки аудиторлик далиллари етарли булиши аудит хулосасни кандай булиши керакли-гига бевосита боFлик хисобланади"1.

Демак, шундай килиб, бизнинг фикримизча, аудиторлик далиллари - бу аудиторлик хулоса-сини ифода этиш учун асос буладиган бухгалтерия хисобини ташкил этиш, бошлантич хисоб ва умум-лаштирувчи ахборотлар, молиявий хисоботни тузиш учун асос булган маълумотлар ва счёт-ларнинг колдиклари, бизнес-режа ахборотлари, ташки ахборот манбаларидан олинган маълумотлар ва бухгалтерия хисобига таллукли булмаган ахборотлар хисобланади. Тацлил ва натижалар. Аудиторлик далиллар х,акида халкаро стан-дартларда батафсил тухталиб утилган. Аудитнинг халкаро стандартлари - АХС (International Standarts of Auditing - ISAS) да стандартлаш объ-екти сифатида V- "Аудиторлик далиллар" (500-599) номли махсус булим ажратилган. Ушбу булим 9 та стандартни уз ичига олади.

Узбекистан Республикасида эса шу вактгача кабул килинган аудиторлик фаолияти миллий стандартларидан 6 та стандарт ишлаб чик,арилган.

Аудиторлик далилларини олишда молиявий хисоботнинг асоси булган бошланFич хужжатлар ва бухгалтерлик ёзувлари, шунингдек, бошк,а ман-балардан олинган тасдик,ловчи маълумотлардан фойдаланилади. Аудиторлик далиллари етарли ва мос булиши керак.

Аудиторлик ташкилоти етарли ва асосланган холда хулоса бериш учун аудиторлик далилларини туплаш жараёнида бизнинг фикримизча, куйидаги омилларга асосий эътиборни к,аратиши лозим деб уйлаймиз:

- акциядорлик жамиятининг бухгалтерия хисоби, молиявий хисоботи ва жамиятда ташкил этилган ички аудит ва ички назорат тизими харак-тери, шунингдек, ички аудитнинг мустак,иллиги ва назорат рискини бахолаш жараёнига бахо бериш;

1 Бычкова С.М., Итыгилова Е.Ю. Международные стандарты аудита. М.:ТК Велби, Изд-во Проспект, 2008. 432с. С.202

- аудиторлик ташкилоти томонидан бажа-риладиган аудиторлик амаллари ва аудит ишла-рининг хажми;

- аудиторлар томонидан тупланган аудиторлик далилларининг маълумот манбаси ва улар-нинг ишончлилигини далиллар билан исботла-ниши.

"Аудиторлик далиллари" номли аудиторлик фаолияти миллий стандарти 4-бандида келти-рилган коидага кура: аудиторлик далилларини олишда молиявий хисоботнинг асоси булган бошланFич хужжатлар ва бухгалтерия ёзувлари, шунингдек, бошка манбалардан олинган тасдикловчи маълумотлардан фойдаланилади.

Аудиторлик амаллари аудиторлик ташкилоти-нинг молиявий хисоботида хато ва камчиликлар мавжуд ёки мавжуд эмаслигини аниклаш учун аудиторлик далиллари олиш мак,садида бажара-диган амалларни ифодалайди.

Акциядорлик жамиятларида аудиторлик амал-ларини бажаришда куйидаги масалаларга алохида эътибор берилиши лозим деб уйлаймиз:

• текширилаётган молиявий хисоботларда хисобот даври якунланган санада мажбуриятлар ва активларнинг мавжудлигини назорат килиш;

• акциядорлик жамияти молиявий хисоботида молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари асосида активлар, мажбуриятлар, хужалик операциялари ва ходисаларнинг тулик акс этилишини куриб чикиш;

• акциядорлик жамияти молиявий холатида активлар ва капитал, мажбуриятларнинг мос кийматларда акс эттирилиши;

• молиявий хисобот шаклида акциядорлик жамиятининг хисобот даврида содир булган хужалик операцияларини уз ифодасини топган-лиги ва ходисаларнинг аник суммаларини акс эттирилганлигини назоратини ташкил килиниши;

• молиявий хисоботнинг халк,аро стандартлари асосида даромад ва харажатларни тегишли даврларда акс эттирилиши текширилади.

Аудиторлик далилларининг етарлилиги аудиторлик ташкилотига фикр билдириш учун зарур булган аудиторлик далилларининг микдорий улчамини (чегарасини) ифодалайди.

Аудиторлик далилларининг мослиги аудиторлик ташкилотининг фикр билдиришида аудиторлик далилларининг ахамияти ва ишончлилигини (аниклигини) билдирувчи аудиторлик далилларининг сифати улчамини ифодалайди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Аудиторлик далиллари, агарда хужжатлар ва активлар, хусусий капитал ва мажбуриятларнинг хакикий холати билан тасдикланганда, ишончли хисобланади.

230-сон "Аудитни хужжатлаштириш" номли аудитнинг халкаро стандартининг 6-бандида бел-гилаб куйилганки, аудитор хужжатлари - бажа-рилган аудиторлик амаллари, олинган тегишли аудиторлик далиллари ва аудитор эришган хулосаларининг ёзма шаклда кайд килиниши (айрим холларда "иш хужжатлари" ёки "иш KOFозлари" каби атамалар хам ишлатилиши мумкин)1.

1. Иш хужжатлари куйидаги холатларда кулланади:

• аудитни режалаштириш ва бевосита утказишда;

• бажарилган ишни жорий назорат килиш жараёнида;

• аудиторнинг фикрини тасдиклайдиган далилларни кайд килишда.

Муайян аудиторлик топшириFи буйича иш хужжатлари «аудит файли» да бирлаштирилиши мумкин.

"Аудит файли" бу "муайян келишувга тегишли аудит хужжатларини уз ичига оладиган ёзма маъ-лумотлардан ташкил топган бир ёки бир нечта папкалар электрон ёки бошка шаклдаги маълу-мот саклаш воситасидир".

Иш хужжатларига талаблар аудитни тулик тушунишни таъминлаш учун етарлича тулик ва батафсил шаклда ифодаланган булиши лозим.

Бунда иш хужжатлари куйидаги масалаларни хал килади:

• келгуси аудиторлик текширувлари учун узлуксиз ахамиятли булган масалалар буйича хужжатларни саклаш;

• аудитни самарали режалаштиришга ёрдам бериши;

• аудиторлик гурухи азоларининг хисобдорлигини таъминлаши;

• аудиторлар иш сифатининг ички ва ташки назоратини утказиш учун имконият яратиш2.

АСХга мувофик иш хужжатларига куйиладиган талаблар 1-жадвалда тизимлаштирилган ва акс эттирилган.

1 230-сон "Аудитни хужжатлаштириш" аудитнинг халкаро стандартининг 6 банди.

2 230-сон "Аудитни хужжатлаштириш" аудитнинг халкаро стандартининг 2-3 бандлари.

Аудит халкаро стандарти куйидагиларни хужжатлаштириш зарурлигини белгилаб беради:

• куриб чикилган моддалар ва масалалар-нинг асосий хусусиятлари;

• аудит давомида урганилган мухим масалалар ва аудитор томонидан килинган хулосалар;

• текширув давомида килинган стандартлар тамойилларидан чекиниш;

• аудит хужжатларини шакллантирган ва текширган шахслар хакида маълумот.

Бундан ташкари, 230-сон АХС нинг 3 бан-дида айтилганки, аудитор тадбиркорлик субъ-екти ёзувларининг (масалан, ахамиятли ва узига хос шартномалар ва келишувларнинг) кучирмаси ёки нусхаларини аудитни хужжатлаштиришнинг кисми сифатида келтириши мумкин. Бунда иш хужжатлари тадбиркорлик субъекти бухгалтерия ёзувларининг урнини босмайди.

Масалан, иш хужжатлари таркибига хатосиз булган бирламчи хужжатлар нусхаларини кири-тишдан маъно йук. Иш хужжатларини тайёрлаш ва текшириш самарадорлигини ошириш максадида аудиторлик ташкилотида намунавий хужжатлар шаклларини ишлаб чикиш тавсия этилади (масалан, иш хужжатлари аудит файли (папка) стандарт структураси, бланклар, суровномалар, намунавий хатлар ва мурожаатлар ва х.к.).

Таъкидлаш жоизки, хорижий мамлакатларда иш хужжатларининг унификация килинган шак-ллари кузда тутилмаган, шу сабабли хар бир аудит компаниясининг хужжатлар руйхати мустакил равишда белгиланади, лекин шу билан бир пайтда халкаро стандартларга риоя килиш аудитга ёнда-шувни, мос равишда, иш хужжатлари таркиби ва структурасига ёндашувни унификация килишга имкон беради.

АХС га мувофик аудит файлини шакллантириш тартибини батафсилрок куриб чикиб, бир катор афзалликларни кайд этиш зарур. Хусусан, куплаб стандартлар "Аудит хужжатлари" алохида банди-дан иборат булиб, унда муайян масала буйича аудитор кайси иш хужжатларини шакллантириши зарур эканлиги батафсил баён килинган. Халкаро стандартларда куриб чикилган текширувларнинг асосий боскичлари буйича иш хужжатларини тизимлаштириш 2-жадвалда акс эттирилган.

Шунга эътибор каратиш керакки, аудиторлик текширувининг асосий боскичлари шартли равишда ажратилган, масалан, стандартларга мувофик аудит жараёнларини режалаштириш бутун аудит давомида амалга оширилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

1-жадвал. Аудиторнинг иш х,ужжатларига к,уйиладиган талаблар1

Иш хужжатларига талаб Талаб мазмуни

Замонавийлик Иш хужжати уз вактида, яъни бевосита аудит тартиб-таомиллари якун топиши билан тузилган булиши лозим. Сифат назорати халкаро стандарти (СНХС) 12 аудит файлини уз вактида шакллантириш тартиб-таомиллари ва сиёсати белгилаш буйича аудиторлик ташкилотларига талаблардан иборат. Курсатилган стандартга мувофик, аудиторлик хулосаси тузилган санадан кейин 60 кунлик давр одатда унинг давомида якуний аудит файли шакллантириш мумкин булган якуний муддат хисобланади. Гарчи СНХС1 талаби императив булмасада, аудит файли шакллантиришни уз вактида якунлаш учун курсатилган муддатдан утиб кетмагани маъкул. Иш хужжатларини иш тугагандан сунг тайёрлаш тавсия этилади, чунки бу уларнинг аниклиги ва туликлигига таъсир килиши мумкин. Ушбу коида нафакат аудиторлар интизомини кучайтиради, балки топширикни бажариш сифатини яхшилайди.

Етарлилик ва туликлик Иш хужжатлари аудитнинг барча тафсилотларини тулик ошкор этмаслиги керак. Уларнинг бошка аудиторлар ва текширувчилар учун тушунарли булиши ва бажарилган ишлар тутрисида тасаввур хосил килиши жуда мухимдир.

Расмийлаштириш тартиби Иш хужжатлари котоз ва электрон шаклда топширилиши мумкин. Иш хужжатларини такдим этишни танлаш аудиторларга ботлик. Коидага кура, аудиторлик ташкилотларида аудиторнинг иш хужжатлари текшириш боскичлари ва объектларига мувофик типологизация килинади ва кодланади, бу эса керакли хужжатларни топишда кулайликни таъминлайди.

Иерархия Иш хужжатлари аудиторлик гурухи аъзоларининг хисобдорлигини таъминлаши керак

Муайян аудит топширитига мувофиклик Иш хужжатлари гурухланган ва хар бир аудитнинг ёки аудиторлик мажбуриятининг хусусиятларини очадиган тарзда такдим этилиши керак, шунинг учун хар бир аудиторлик ташкилотида тасдикланган шаблонларни ишлатиш хар доим хам узини оклайвермайди. Эхтимол, муайян вазифаларнинг хусусиятлари (аудит топширитининг предмети, ташки фойдаланувчиларнинг ахборот-тахлилий эхтиёжлари, аудитнинг мухим масалаларини ошкор этиш ва бошкалар) аник хужжатларни ишлаб чикишни талаб килиши мумкин.

Хорижий олимлар аудиторлик компаниялари ва аудиторларига жорий ва доимий аудит файл-ларини тузишни тавсия этадилар.

Жорий аудит билан боFликl янгиланган ёки дастлабки маълумотларни саклаш учун аудитор томонидан шакллантирилган доимий файл керак. Ушбу файл деярли узгармас маълумотларни уз ичига олади ва узок вакт давомида уз ахамиятини йукотмайдиган тегишли маълумот манбаи хисобланади.

1 230-сон "Аудитни хужжатлаштириш" аудитнинг халкаро стандартига асосан муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

2Сифат назоратининг халкаро стандарти (СНХС) 1 "Молиявий хисоботлар аудити ва уларни куриб чикиш, ишонч билдириш ва турдош хизматлар курсатиш буйича бошка келишувларни бажарувчи аудиторлик ташкилотларида сифат назорати". URL: http://minfin.ru/ ru/perfomance/audit/standarts/ international/documents

Доимий файлга куйидаги иш хужжатлари кири-тилиши мумкин:

• иктисодиёт субъекти фаолиятининг конунийлигини тавсифловчи хужжатлар (давлат руйхатидан утганлиги туFрисидаги гувохнома, устав ва унга киритилган узгартиришлар, фаолият-нинг айрим турлари билан шуFулланиш хукукини берадиган лицензиялар ва бошкалар);

• иктисодиёт субъекти туFрисидаги маълу-мотлар (молия-хужалик фаолияти тарихи, уму-мий структураси, бошланFич капитал манбалари ва бошкалар);

• хисоб ва ички назоратни ташкил этиш жараёни туFрисидаги маълумотлар (хисоб сиё-сати буйича буйруклар, хисоб ва тахлилни авто-матлаштириш туFрисидаги умумий маълумотлар, счетлар ишчи режаси, ички назорат тизи-мини ташкил этиш туFрисидаги маълумотлар);

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

2-жадвал. Аудит файлида мавжуд асосий маълумотлар (АХСга мувофик,)

Шартномадан олдинги боскич ва аудитни режалаштириш боскичи

Аудиторлик далиллари туплаш боскичи

Аудиторлик фикрни шакллантириш ва аудиторлик хулоса тайёрлаш боскичи

1. Аудиторлик шартномаси буйича келишув хати (ISA 210)

1. Мухим бузиб курсатишлар, бахоланган рискга жавобан умумий характерли аудиторлик амаллари, шунингдек, бажарилган кушимча аудиторлик амаллар характери, муддати ва хажми (АХС 330)

1. Аудит утказиш жараёнида аникланган бузиб курсатишни тахлил килиш. Муайян турдаги операциялар, хисоблардаги колдиклар ёки агар мавжуд булса, уларни очиш учун ахамиятлилик даражаси ёки даражаларидан ошганлигини бахолаш. Тузатилмаган бузиб курсатишларнинг асосий коэффициентларга ёки тенденцияларга ва конунчилик талабларига риоя килинишига таъсирини бахолаш (АХС 450)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Тегишли ахлокий талабларга риоя этилиши муносабати билан аникланган муаммолар ва уларни ечиш йуллари Муайян аудит топшириFи буйича мустакиллик талабларига риоя килиниши масаласи буйича хулосалар. Мижозни кабул килиш, мижоз билан муносабатларни ва аудит келишувлари устида ишни давом эттириш хусусида чикарилган хулосалар. Аудит келишувини бажариш жараёнида олинган маслахатлар хусусияти ва кулами, шунингдек бундай маслахатлар асосида чикарилган хулосалар_

2. Аудит стратегияси, режаси ва дастурига киритиладиган узгаришлар (АХС 300)

2. Корпоратив бошкарув учун жавобгар маълум бир масалалар хакида шахсларни ёзма равишда хабардор килиш (АХС260, 265)

3. Аудит стратегияси, аудит режаси, аудит дастурлари (АХС 300)

3. Аудитор томонидан энг мухим аудит масалалари буйича килинган хулосалар, шу жумладан хатолар ва ноанъанавий холатлар ва бу билан боFлик аудитор томонидан курилган харакатлар туFрисида маълумот (АХС 540, 550, 600, 610 ва б.)

3. Аудиторлик хулосаси (АХС 700-810)

4. Ташкилот ва унинг мухити хакида, шунингдек ички назорат тизимининг хар бир таркибий кисми хакида олинган билимнинг энг мухим элементлари. Рискларни бахолаш тартиб-таомиллари, мухим бузиб курсатишнинг аникланган ва бахолашнган рисклари (АХС 315)

5. Мухимлик даражасини хисоб-китоб килиш ва уни таксимлаш (АХС 320)

• олдинги давр учун аудиторлик хулосалар. Аудит хужжатларига якуний боск,ичда кирити-лиши мумкин булган узгаришлар факат маъмурий характерга эга булиши мумкин, масалан, эскирган хужжатлаштиришни учириш ёки ташлаб юбориш, аудиторнинг иш хужжатларини саралаш, тарти-блаштириш ва кесишган-мурожаатлаш ва х.к. (АХС 230 нинг А22-банди). Аудитор иш хужжатларини умумий файлга туплайди. Якуний файлни ярати-лиши маъмурий жараённинг хулосаси санаси-дан кейин белгиланади. Аудиторлик хужжатининг якуний шаклланишининг тугатиш муддати, аудит хулосаси олинган санадан кейин 60 кунни таш-кил килади. (СНХС1 нинг А54 банди). Аудит файли тулик, шакллантириб булгандан кейин то сак,лаш муддати якунлангунга кадар ундан биронта хужжатни учириш такикланади. Хулоса ва таклифлар. Хулоса килиб айтганда, аудиторлик далиллари аудиторлик хулосасини ифода этиш учун асос

буладиган бухгалтерия хисобини ташкил этиш, бошланFич хисоб ва умумлаштирувчи ахборот-лар, молиявий хисоботни тузиш учун асос булган маълумотлар ва счётларнинг к,олдик,лари, бизнес режа ахборотлари, ташки ахборот манбаларидан олинган маълумотлар ва бухгалтерия хисобига тааллукли булмаган ахборотлар хисобланади. Ушбу маълумотлар аудиторлик хулосасини ифода килиш учун етарлича асос булиб хизмат килиши лозим. Албатта ушбу далилларни туплаш билан бирга уларга аналитик ишлов бериш, уларни тахлил килиш ва тегишли хулоса килиш керак. Шу максадда аудиторлик амалларини куриб чикиш зарурияти вужудга келади.

Аудит келишувларининг муайян холатида, саклаш муддати одатда аудитор хисоботи сана-сидан кечрок булганда, тармокнинг аудитор хисоботи санасидан сунг беш йилдан кам булмайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Аудитнинг халкаро стандарти 500 - "Аудиторлик далиллари".

2. Аудитнинг халкаро стандарти 230 - "Аудитни хужжатлаштириш".

3. Бычкова С.М. Доказательства в аудите / С.М. Бычкова. - М.: Финансы и статистика, 19- 176 с.

4. Бычкова С.М., Итыгилова Е.Ю. Международные стандарты аудита. М.:ТК Велби, Изд-во Проспект, 20432с. С.202.

5. Ивашкевич В.Б. Завершающая стадия аудиторской проверки / В.Б. Ивашкевич // Аудиторские ведомости. - 20-№- С. 3-7.

6. Робертсон Дж. Аудит / Дж. Робертсон. - М.: KPMG, Аудиторская фирма "Контакт", 19496 с.

7. Сифат назоратининг халкаро стандарти (СНХС) 1 "Молиявий хисоботлар аудити ва уларни куриб чикиш, ишонч билдириш ва турдош хизматлар курсатиш буйича бошка кели-шувларни бажарувчи аудиторлик ташкилотларида сифат назорати".

8. Кузиев И.Н. Аудиторлик хисоботларини тузиш ва уларни умумлаштириш: назария ва методологик масалалар. Монография. -Т.: "IQTISOD-MOLIYA", 2058-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.