CC BY
34МАЗМУН ВА МАФХУМИ ПАРЕМИЯ ДАР СО^АИ ПАРЕМИОЛОГИЯ ВА ДАР ФРАЗЕОЛОГИЯИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Толибов И.М.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар айни зaмoн, мyвoфики caiwm инкишoфëбaндaи зaбoншинocй -фархангй, мyхaкк;ик;oн ба acaрхoи caнъaти халкии шифoхй, ба мoнaнди паремия -ба вox,идx,oи ycтyвoри фрaзеoлoгй, ки тaркибхoи таркибии дидактики мебoшaнд, тавачч^^и бештар дoрaнд. Паремия хамчун интикдлдихандаи итгилooти фархангй инчунин тавачч^^и oлимoни зaбoнx,oи хoричирo ба худ чалб намуда, oнx,oрo хамчун яке аз вocитaхoи инкишoфy малака^и кoммyникaтcиoнии дoнишчyëн бaррacй менaмoяд.
Паремияи клaccикй дар дoирaи пaремиoлoгия, зеркдоми фрaзеoлoгизмхo, заминали ташаккули oн хамчун як фанни илмй дар acaрхoи И.A. Бадуеин де Куртен, A.r. Пoл ва дигар му^акки^^ ки дар нут; «гyрyххoи мyхтacaри шифoхй» -рo нoмбaр карданд, ки шмунтазам ва cинтaкcиcтии фаркшаванда мебoшaнд. Aммo вoхидхoи фрaзеoлoгй (мaхcycaн паремия) диккати oлимoни мyхтaлифрo хатто зери шы^и мавчудаи имр^за чалб мекунанд (кaлимaхo, калима^и хyнбoр, aфoризмхo, ма^л^р, мacaлхo ва гайра). Orao дар oхири мaчмyaхo ва лyFaтнoмaхoи гушгун муттахид шудаанд. Aммo ташаккули фрaзеoлoгия хамчун як фанни зaбoншинocй (дар натичаи oн пaремиoлoгия хамчун зербахшии фрaзеoлoгия), ки бар acocи кэр^и oлимoни нoмбyрдa acoc ëфтaacт, тан^ ба coлхoи 1940 дар зaбoншинocии руш acри XX таалук дoрaд.
Фрaзеoлoгия (ибoрaи юнoнй phrases -"ибера", logos -"илм, таълим") хамчун як бахши илми зaбoн фахмида мешавад, ки дар oн мaчмyи ycтyвoри калима^и oмехтa фрaзеoлoгия нoмидa мешавад[1].
Дар навбати худ пaремиoлoгия (калимаи юнoнии кадимй. paroimia -"мacaл, мaк;oл" ва logos -"калима, тaълимoт") зерcyтyни фрaзеoлoгизм мебoшaд, ки ба oмyзиш ва тacнифи паремиа бахшида шудаает -aфoризмхo, мyaммoхoи кугох, маф^ум^, мacaлхo ва ма^ла^и зидди-мaк;oлхo, гyфтyгyхo, шиoрхo ва дигар ибoрaхoе, ки ма^ади acocии orao ифoдaи мyхтacaри рамзии шифoхии aрзишхo ва нуктаи назари анъанавй дар acocи тачрибаи зиндагии гyрyххo, oдaмoн ва Faйрa мебoшaд.
Бaрoи муайян кардани чoйгox,и ма^л^ ва ибoрaхo дар заминаи фрaзеoлoгии зaбoни aнглиcй (фарк кардани oнx,oрo аз дигар намудри вox,идx,oи фрaзеoлoгй) фахмидани мyк;aррaрети acocии фрaзеoлoгизмхo мaънo дoрaд.
Раванди ташаккули фрaзеoлoгия хамчун як фанни ниcбaтaн нави зaбoншинocй дар як кагор тaхкикети фрaзеoлoгй, ки дар acocи мaвoди зaбoнx,oи рycй, aнглиcй ва oлмoнй acoc ëфтaaнд, амик ва ба таври x,aмaчoнибa тaвcиф карда шудаает. №ranox,orn тaмoми фан^и илмй (аз чумла, иcгилoхети фрaзеoлoгй) пайваота такмил меëбaнд, инкишoф меëбaнд ва маъши нав низ пaйдo мекунанд, бишбар ин вoзехaн иcтилoххoи ибтидoии зaбoнрo, ки 6o мафхуми вox,иди фрaзеoлoгй aлoкaмaндaнд, аник кардан лoзим аст.
Объекти oмyзиши фрaзеoлoгизм вox,идx,oи фрaзеoлoгй мебoшaнд. Вox,идx,oи фрaзеoлoгй пaхлУхoи гушгун oмyхтaшaвaндa дoрaд. СaмIхoи мухими та^ки^т инx,oянд: ycгyвoрии вoхидхoи фрaзеoлoгй, cиcтемaхoи фрaзеoлoгй, coхтoри cемaнтикии вoхидхoи фрaзеoлoгй, вaзифaхo ва пaйдoиши вoхидхoи фрaзеoлoгй. Тарчумаи вoхидхoи фрaзеoлoгй, ки дар oмyзиши ин фан тачрибаи кaлoн талаб мекунад, caмги мaхcycaн мураккаби фрaзеoлoгизм мебoшaд.
Дар айни зaмoн рушди фрaзеoлoгизм на тaнx,o дар фaрoгирии oн, балки дар на^р^баи тaхкикет низ рушд мекунад. Мyшкилoте, ки айни зaмoн дар маркази диккати му^^ки^н кaрoр дoрaнд, oмyзиши накши вox,идx,oи фрaзеoлoгй дар раванди кoммyникaтcия, вазифа^и вox,идx,oи фрaзеoлoгй дар рушди нер^и прагматикии матни адабй, тахлили рoбитaхoи фрaзеoлoгй ва маъши нутки вox,идx,oи фрaзеoлoгй ва Faйрa мебoшaд. Aммo на хама мушкишг, ки 6o cемaнтикa ва фа^лияти вoхидхoи фрaзеoлoгй aлoкaмaндaнд, oлимoн тахкик карда иcгoдaaнд. Дар байни зaбoншинocoн тo хoл дар бoрaи мoхияти вoхидхoи фрaзеoлoгй хамфикр неcт. Ин на тaнхo 6o фaркиятхoи назариявй дар coхaи фрaзеoлoгизмхo, балки 6o набудани таърифи мукаммали фрaзеoлoгизмхo низ шaхoдaт медихад. Гузашта аз ин, биcëр му^д^и^ни фрaзеoлoгия, ки нaмyдхo ва нaмyдхoи вoхидхoи фрaзеoлoгирo муфагсал oмyхтaaнд, аз таърифи фрaзеoлoгй дар мaчмyъ хyддoрй мекунанд.
Дар бoрaи таърифи вoхидхoи фрaзеoлoгй cyхaн рoндa, бигyем, ки мo ба мавкеи фрaзеoлoгии A.В.Кyнин наздиктарем, ки вoхиди фрaзеoлoгй мaчмyи ycтyвoри вoхидхoи лекоткй 6o мaънoи
кисман ё пурра тарчумашуда астнавишта шудааст[5, с.160]. Ин мафхум бо таърифи олими забоншинос академик Н.М. Шанский зич алокаманд аст, ки таркибхои устувори калимахоро барои вохидхои фразеологй медонад, ба калимахо шабех аст, аз чихати имкони такрории онхо хамчун вохидхои омода ва таксимнашаванда. Тавре Н.М. Шанский таъкид мекунад, таъини як ибора ба зухуроти фразеологй ё баръакс пайдоиши он аз вохидхои фразеологй ба он вобаста аст, ки оё он аз як хотира дар як порча гирифта шудааст ё дар чараёни иртибот такрор шудааст[7, с.5].
Мушкилоти гурухбандии вохидхои фразеологй бо кадом вохидхои забонй ба вохидхои фразеологй бояд алокаманд бошанд ва он чи асоси чунин таснифот шуда метавонад. Н.М. Шанский, муайянкунандаи вохидхои фразеологй мегуяд, ки онхо дорои хусусиятхои хеле мушаххасе хастанд, ки танхо ба онхо хосанд:
-ин шаклхои «анчомёфта» мебошанд, ки дар мачмуъ аз хотира гирифта мешаванд (ба тавре ки ВФ rara avis -«зоги сафед» -ин вазъиятро бомуваффакият инъикос мекунад, зеро он холо истифода бурда намешавад);
-вохидхои забоние мебошанд, ки бо вобастагии калимахои инфиродй бо таркиб, сохтор ва маънои онхо шабохат доранд (аммо, якчанд намунахои дуплекс барои чузъхои онхо вучуд доранд: act the fool/ play the fool/ play the ass/ act the ass «фиреб додан»);
-ба маънои аксентологй, яъне. аз нуктаи назари системаи стресс хамеша чунин «мачмуахои садой» мавчуданд, ки дар он порахо (чузъхои) онхоро ташкил медиханд, якчанд стрессхои асосй доранд (to be busy as bee -«захмат кашидан монанди занбури асал»).
Бо назардошти хамаи ин, мо таъкид менамоем, ки вохиди фразеологй дар шакли тайёр як вохиди такрории забони якчанд компонентно аст, ки бо таркиб, сохтор ва семантикааш мустахкам карда шудааст.
Фразеология вобаста ба хусусиятхои вохидхои фразеологй ва усулхои омузиши онхо намудхои гуногуни таснифоти таркиби фразеологии забонро пешкаш мекунад.
Таснифи машхуртаринро В.В. Виноградов пешниход кардааст, ки ба дарачаи муттафикии семантикии чузъхои фразеологй асос ёфтааст[2, с.78].
Мо худ хадафи баррасии хамачонибаи масъалаи таснифоти вохидхои фразеологй нестем, аммо намудхои асосии семантикии онхоро мо мувофики яке аз таснифоти бештар номбаршуда, мувофики таснифи А.В.Кунин муайян менамоем, ки ин имкон медихад, ки макол ва иборахоро дар заминаи фразеологии забони англисй муайян кунем.
Муаллифи лугати бузурги фразеологии англисй-русй А.В. Кунин баррасии фразеологизмро аз мавкеи семантика мувофики мачмуи се намуди асосй мувофики максад мешуморад: -идиофразеоматика; -идиоматика; -фразеоматика;
Шуъбаи пешниходкардаи А.В. Кунин ба намудхои гуногуни маънохои фразеологй асос ёфтааст: аз мураккабтар то ба маънои камтар мураккаб, ки дар он хадди поёнии фразеологизм ташаккули ду калима аст, ки дар он як чузъи калимаи хидматй шуда метавонад (масалан: ба зону -«дар зону, гулом» на колене -«на коленях, рабский»"). Худуди болой ин чумларо (масалан: "Ин мохияти масъала аст" «Это суть дела») ва як чумлаи мураккаб аст (мургро пеш аз чукур шудан ба хисоб нагиред, не считайте цыплят, прежде чем они вылупляются). Тибки гуфтаи А.В. Кунин, фразеологизм, ки дорои сохтори чумлаи мураккаб аст, танхо метавонад хамчун масали исм амал кунад. Шаклхое, ки аз хад гузаштаанд (чумлахои мураккаб) вохиди забон нестанд ва аз ин ру наметавонанд фразеологизм бошанд[4, с.27].
Охирин, ба назари мо ба мухаккик барои фарк кардани вохидхои фразеологй кумак мекунад (масалхо, иборахо, масалан: Deep will call to deep «Рыбак рыбака видит издалека, аз дигар жанрхои хурди фолклорй -шухихо, табассумхо, хисобкунакхо ва гайра.
Шуъбаи пешниходкардаи А.В.Кунин ба намудхои гуногуни маънохои фразеологй асос ёфтааст: аз мураккабтар то ба маънои камтар мураккаб, ки дар он хадди поёнии фразеологизм ташаккули ду калима аст, ки дар он як чузъи калимаи хидматй шуда метавонад. Худуди болой ин чумларо (масалан: "Ин мохияти масъала аст") ва як чумлаи мураккаб аст (мургро пеш аз пуроб шудан ба хисоб нагиред). Тибки гуфтаи А.В. Кунин, фразеологизм, ки дорои сохтори чумлаи мураккаб аст, танхо метавонад хдмчун масали исм амал кунад. Шаклхое, ки аз хад гузаштаанд (хукми мураккаб) вохиди забон нестанд ва аз ин ру наметавонанд фразеологизм бошанд[5, с.27].
Масалхо ва гуфтахо вохидхои махсус, аломатхои забон мебошанд, ки хамчун унсури мухими муошират амал мекунанд. Онхо маълумоти махсусро интикол медиханд, холатхои маъмулии рухй ва зиндагй, инчунин робитаи байни объектхои мушаххасро нишон медихандмебошад[6, с.26]. Масалхо ва изхороти тамоми одамони дунё вазъияти якхеларо, ки мазмуни мантики наздик доранд, тавсиф мекунанд, вале дар суратхо (вокеият, чузъиёт) фарк мекунанд, ки онхо ин мундаричаи мантикиро интикол медиханд (онро мукоиса кардан мумкин аст: East or West -home is best и «Везде хорошо, а дома лучше» «дар мехмони будан хубаст, аммо дар хонаи худ бехтар аст»).
Масал як шакли хурди эчодиёти фолклорй ва шоирона аст, ки дар номутобикатии ритми либос пушида, фикри умумй, хулоса, масалро бо инхирофи дидактикй ифода мекунад[1].
Чунин шуморида шудааст, ки зарбулмасал бо таъсири семантикй, ки аз омезиши махсуси шаклхои синтаксикй ва лексикй, ки барои мустахкам кардани баъзе мундаричахо ба вучуд меояд, кувваи худро дорад. Барои ноил шудан ба ин натича усулхои зерин истифода мешаванд:
-чумлахои кутохшуда, омезиши зуд-зуд шакли шахсият ва феълхои номуайян дар замони хозира ё дар холати рухонй
-аллитератсия (In for a penny, in for a pound), ассосия, кофия (East or West -home is best) ва дигар механизмхои садо, ки баёнияро ба таври ритми фишурда мекунанд мебошад [3, с.24].
Хама усулхои дар боло тавсифшуда имкон медиханд, ки изхоротро умумй карда, онро ба сатхи метафорахо табдил дихед ва онро ба эквивалента маъмулии шумораи бенихоят вазъ табдил дихед. Мачмуи дар масалхои якчанд чунин дастгоххо барои шунаванда як сигнали сабти чизе ба монанди "изотопсияи дискурсй" амал мекунад. Шумо метавонед дар бораи «услуби нодаркор» сухан гуед, ки гуё он вакт аз байн рафтааст: анъана чунон муттахид шудааст, ки шяи «манбаъхо»-и масал то хадде ихтилофангез менамояд[5, с.28].
Макол -ин ибора (гардиши нутк) мебошад, ки баъзе зухуроти вокеияти гирду атрофро инъикос мекунад. Аксар вакт бо хисси тарона ва ё шеър сухан мегуянд [2, с.123].
Тавре ки шумо аз таърифхо мебинед, дар забони англисй фаркияти возех дар байни масал ва изхорот вучуд надорад, аммо калимахои калидй ба забони русй шабех мебошанд.
Хамин тарик, масалхо ва маколахо кисми системаи фразеологии забони англисй мебошанд, аммо онхо аз дигар намудхои вохидхои фразеологй як катор фаркиятхо доранд. Дар айни замон, аксари мухаккикон (Э.И. Пасов, Е.Н. Соловова, И.Л. Бим) бо имконоти ташаккули салохияти коммуникатсионии хонандагони мактаб дар заминаи фолклор ва алалхусус дар маводи бунёди Paremic English мувофиканд. Ин ба он вобаста аст, ки масалхо ва маколхо интиколдихандагони аслии маълумоти аз чихати фархангй мухим мебошанд. Онхо дар бораи фарханг, урфу одат ва анъанахои забони омузиши забони давлатй тасаввурот медиханд.
АДАБИЁТ
1. Виноградов В.В. Русский язык. Грамматическое учение о слове. -М.: Изд-во МГУ: 1986. -188 с.
2. Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка: учеб. для ин-тов и фак. иностр. яз. 2-е изд., пере-раб. М.: -Изд-во МГУ: 1996. -232 с.
3. Мачидов Х. Фразеологияи забони адабии точикй. -Душанбе: 1982. -57 с.
4. Маманазаров А. фарханги англисй-точикй (standart English Tajik dictionaiy). -Душанбе: Эр-Граф 2015. -1016 с.
5. Матлуба Н.А. Таснифоти семантикии вохидхои фразеологй дар забони точикй ва англисй. -Хучанд. -1988.
6. Матлуба Н.А. Сопостовительное типологическое иследование фразеологической системы таджикоского и английкого языков. -Душанбе: 2006.
7. Фозилов М. Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик. -Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон: 1963, -952с.
СОДЕРЖАНИЕ И ПОНЯТИЕ ПАРЕМИИ В ОБЛАСТИ ПАРЕМИОЛОГИИ В ФРАЗЕОЛОГИИ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА
В статье дается определение значения и значения слова «паремия» в контексте паремиологии, составляющей фразеологию. В статье объясняются термины языка, которые связанны с фразеологизмом. Авторы собрались для изучения фразеологизмов -паремий (пословицы и поговорки), которые имеют общие и отличительные черты. В статье освещаются возможности развития коммуникативной компетенции студентов на основе английской языковой паремии в виде пословицы и поговорки, а фразы не содержащие эквивалентных словарных фраз, также дают представление о культуры и обычаях традициях изучаемого языка.
Ключевые слова, лингво-культурология; фразеология; паремиология; поговорки; пословицы; фразы; паремиология; идиома; загадка; афоризмы; пазлы; фразеологические термины; понятие фразеологизмов.
THE CONTENT AND DEFINITIONS OF PAROEMIAS IN THE FIELD OF PAREMIOLOGY IN THE ENGLISH PHRASEOLOGY
The article defines the meaning and meaning of the word "paremia" in the context ofparemiology that makes up the phraseology. Terms are explained in terms of linguistic terms associated with idiom. The authors gathered to study phraseological units -paremias (proverbs), which have common and distinctive features. The article highlights the possibilities of developing students' communicative competence based on the English language paramme in the form of parables and proverbs, and phrases that do not contain equivalent vocabulary phrases also give an idea of the culture, customs and traditions of the language being studied.
Keywords: cultural-linguistics; phraseology; phraseological units; paremiology; phrases; proverb; idioms; aphorisms; puzzles; phraseological terms; the concept of phraseological units.
Сведения об авторе:
Толибов И.М. -ассистент кафедры английского языка, Таджикского государственного педагогического Университета имени Садриддин Айни Тел. (+992) 987378756. Email-ikromiddin. 94@mail. ru
About the author:
Tolibov I.M. - assistant of English chair, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Тел. (+992) 987378756. E-mail: ikromiddin.94@mail.ru
УДК: 491.550+891.550-1
МАФЪУЛИ мутлае; дар осори забоншиносони арабу ачам ва
МУШКИЛОТИ ТАРЧУМАИ ОН ДАР ЗАБОНИ ТОЧДКЙ
Исмонов К.
Донишгохц миллии Тоцикистон
Вокеан, байни забони точикй ва забони арабй дар ростои иктибосгузинй робитаи зичу ногусастание вучуд дорад, ки хар пажухандаро мабхут менамояд. Х,арчанд зиёда аз 40% калимоти забони точикй аз забони арабй иктибос шуда [7, с.101] ва бархе падидахои грамматикй, хусусан морфологй аз арабй ба точикй мавриди корбурд карор гирифта шуда бошад хам [5, с.112-129], вале боз арабшиноси точик хангоми тарчумаи мутуни арабй ба душворй рубару мешавад. Ин бошад, пеш аз хама, ба оилахои забонии алохида тааллук доштани ин ду забон бастагй дорад.
Яке аз мавридхое, ки хангоми тарчумаи матни арабй ба точикй тарчумон дучори мушкилй мешавад, ин тарчумаи мафъули мутлак мебошад. Азбаски мафъули мутлак дар забони арабй корбурди зиёд мешавад ва гохе дар чумла накши калидии маъноро ба душ дорад, атрофи он фикру андешахои зиёде ворид гаштааст, ки онхоро метавон аз нахустин дастури забони арабй—<ал-Китоб»-и Сибавайх то тозатарин дастури арабй пайдо намуд. Дар арабшиносии точик бошад, мафъули мутлак ба гунае ношинохта бокй мондааст ва агар дар китобхои точикии ба грамматикаи арабй бахшидашуда аз он ёд шуда бошад хам, бисёр ночиз ва аз доираи як таърифи коида берун нест. Аз ин ру, ба хато нарафтаем, агар иддао намоем, ки ин макола кушиши аввалине дар арабшиносии точик чихати шинохти мафъули мутлаки арабй ва ошно шудан ба рохкорхое дар ростои тарчумаи он ба забони точикй ба шумор меравад.
Мафъули мутлак аз истилохоти нахвиест, ки дар таърихи ин илм яке аз мавридхои хилофи мактабхои забоншиносии Басраву Куфа унвон мешавад. Истилохи мазкур зодаи намояндагони мутааххири мактаби забоншиносии Басра буда, намояндагони мактаби забоншиносии Куфа аз он хамчун шибхи мафъул ёд менамоянд, зеро ба акидаи эшон: «феъл хамагй як мафъул дорад, ки он хам мафъулун бих аст ва мафъулхои бокимонда аслан мафъул нестанд, балки шибхи мафъул (мафъулвора)-анд» [15, с.5-6]. Аввалин нахвие, ки истилохи мафъули мутлакро дар баробари истилоххои масдару хадас ва хадасон истифода кардааст, Ибни Сироч мебошад. Донишманди мазкур барои равшану возех намудани маънои мафъули мутлак аз истилохоти пешиниён масдар ва хадас ёд намудааст ва дар ин росто ба гуфтахои Сибавайх низ такя намудааст [1, с.159-160].
