Научная статья на тему 'МАВқЕИ ОФАРИНАНДАГӢ, ЗЕҲНИ ОТИФӢ ВА ТАҲАММУЛПАЗИРӢ ДАР РУШДИ МУТАХАССИСИ ОЯНДА'

МАВқЕИ ОФАРИНАНДАГӢ, ЗЕҲНИ ОТИФӢ ВА ТАҲАММУЛПАЗИРӢ ДАР РУШДИ МУТАХАССИСИ ОЯНДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
66
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАФАККУРИ ЭҷОДӢ / ОФАРИНАНДАГӢ / ЗЕҲНИ ОТИФӢ / ХУСУСИЯТҲОИ ИНФИРОДӢ / ТАФАККУР / НАВГОНӢ / ТАФАККУРИ НАВОВАРОНА / ТАФАККУРИ САМАРАНОК / ФАЪОЛИИ ЭҷОДӢ / МАқСАДНОКӢ / ТАҲАММУЛПАЗИРӢ / ХУСУСИЯТҲОИ ИНФИРОДИЮ РАВОНӢ / ОМИЛИ РАФТОР / ҲАМДИЛӢ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бобоева Сайёра Бобораҷабовна

Шароити муосир аз хатмкунандаи макотиби олӣ - мутахассиси оянда, касбиятнокии муҳаррик ва қобилияти босуръат иваз карда тавонистани ихтисоси худ, ки бевосита бо фаъолияти фикрии эҷодӣ ва ғайриоддӣ вобаста аст, талаб мекунад. Хатмкунандаи имрӯза бо як қатор проблемаи хусусияти амалӣ дошта, ки аз сабаби нав буданашон, дар раванди таълими донишгоҳӣ ба ҳисоб гирифта нашуда буданд, вомехӯрад. Чунин муаммоҳоро бо такя ба дастовардҳои навтарини илмӣ, тафаккури навоварона ва муносибати ғайриоддиву эҷодӣ ба касби худ, ҳал намудан мумкин аст. Эҷодиёт бошад, имкони амсиласозии ҳама гуна фаъолиятро медиҳад, ки дар навбати худ бо ҷаҳонбинии навоварона ва татбиқи ҳартарафаи муамммоҳои навин алоқаманд аст. Вобаста ба ин дар мутахассисон бояд, дидгоҳи озод, қобилиятҳои офаринандагӣ, дараҷаи инкишофётаи зеҳни отифӣ ташаккул дода шавад. Зимни талаботи навин ба мутахассисон хислатҳои номбурда то андозае пазируфта мешаванд. Дар заминаи баҳогузории кофӣ ва муносибати некхоҳона ба атрофиён, фаъолиятро самаранок гардонидан аз донишҷӯ қобилиятҳои ҳамдилӣ, дараҷаи баланди коммуникатсионӣ, таҳаммулпазириро талаб мекунад, зеро натиҷаи дилхоҳ ва боздеҳ дар фаъолияти мухталиф бештар аз омилҳои номбурда вобастагӣ дорад. Аз ин рӯ тагйир додани низоми дидгоҳҳо нисбати қобилиятҳои инфиродию равонии мутахассисони оянда, интихоби ҷанбаҳои махсуси шахсие, ки ба рақобатпазирии онҳо мусоидат мекунанд, азнавсозии бунёди илмию амалии таҳқиқи равандҳои маърифатӣ, отифӣ, хусусиятҳои фардӣ, зарурати замон мебошад. Ба дигаргунсозии ин раванд омилҳои гуногун таъсири худро мерасонанд. Пеш аз ҳама сухан дар бораи навсозии ҳаёти ҷомеа меравад, ки аз мақсадҳои миллии стратегияи инкишофи он вобастагӣ дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CREATIVITY, EMOTIONAL INTELLIGENCE AND TOLERANCE ARE KEY FACTORS FOR FORMING A FUTURE SPECIALIST

The article highlights the range of requirements of modern society for today's graduates - future specialists. The formation of a new type of thinking, a creative approach, creative solutions to various problems is a topical problem of our time. In the context of the development of qualitatively different socio-economic, political, ideological relations, scientific justification and adaptation to them of all parts of the education system, in particular higher education, acquires special meaning. Modern higher education, both in theoretical and practical terms, has vast experience in developing creative potential as the most important factor in the process of socialization of the individual, adapting students to the realities of the modern world. It can be said with confidence that the system of higher education in Tajikistan today has a significant potential for the development of creative, creative thinking of students. We should note with satisfaction the emerging trends in improving the quality of education in our republic over the past few years...The article highlights the range of requirements of modern society for today's graduates - future specialists. The formation of a new type of thinking, a creative approach, creative solutions to various problems is a topical problem of our time. In the context of the development of qualitatively different socio-economic, political, ideological relations, scientific justification and adaptation to them of all parts of the education system, in particular higher education, acquires special meaning. Modern higher education, both in theoretical and practical terms, has vast experience in developing creative potential as the most important factor in the process of socialization of the individual, adapting students to the realities of the modern world. It can be said with confidence that the system of higher education in Tajikistan today has a significant potential for the development of creative, creative thinking of students. We should note with satisfaction the emerging trends in improving the quality of education in our republic over the past few years. Favorable conditions are being created for the all-round development of young people and their education in accordance with the latest achievements of science and technology. Innovative thinking, openness to innovations, creative approach to activity, creativity, emotional intelligence, tolerance are the qualities that a specialist needs for success in further professional activity. Their presence ensures its competitiveness in the labor market. The problem of building up intellectual and creative potential, increasing competitiveness is increasingly being put forward in the category of the most urgent tasks of modern society.

Текст научной работы на тему «МАВқЕИ ОФАРИНАНДАГӢ, ЗЕҲНИ ОТИФӢ ВА ТАҲАММУЛПАЗИРӢ ДАР РУШДИ МУТАХАССИСИ ОЯНДА»

ТДУ 371.015 ТКБ 74.00

Бобоева Сайёра Боборацабовна, дотсенти кафедраи психологияи ицтимои ва касбии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б^афуров"(Тоцикистон, Хуцанд)

Бобоева Сайёра Боборацабовна, доцент кафедры социальной и профессионалной психологии ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)

Boboeva Sayora Boboradjabovna, Associate Professor of the department of social and professional psychology under the SEI «KhSU named after acad. B.Gafurov» (Tajikistan, Khujand),Е-maü: kpntolerans@mail.ru

Вожа^ои калиди: тафаккури эцоди, офаринандаги, зецни отифи, хусусиятцои инфироди, тафаккур, навгони, тафаккури навоварона, тафаккури самаранок, фаъолии эцоди, мацсадноки, тацаммулпазири, хусусиятцои инфиродию равони, омили рафтор, цамдили

Шароити муосир аз хатмкунандаи макотиби оли - мутахассиси оянда, касбиятнокии муцаррик ва цобилияти босуръат иваз карда тавонистани ихтисоси худ, ки бевосита бо фаъолияти фикрии эцоди ва гайриоддй вобаста аст, талаб мекунад. Хатмкунандаи имруза бо як цатор проблемаи хусусияти амали дошта, ки аз сабаби нав буданашон, дар раванди таълими донишгоци ба цисоб гирифта нашуда буданд, вомехурад. Чунин муаммоцоро бо такя ба дастовардцои навтарини илми, тафаккури навоварона ва муносибати гайриоддиву эцоди ба касби худ, цал намудан мумкин аст. Эцодиёт бошад, имкони амсиласозии цама гуна фаъолиятро медицад, ки дар навбати худ бо цацонбинии навоварона ва татбици цартарафаи муамммоцои навин алоцаманд аст. Вобаста ба ин дар мутахассисон бояд, дидгоци озод, цобилиятцои офаринандаги, дарацаи инкишофётаи зецни отифи ташаккул дода шавад. Зимни талаботи навин ба мутахассисон хислатцои номбурда то андозае пазируфта мешаванд. Дар заминаи бацогузории кофи ва муносибати некхоцона ба атрофиён, фаъолиятро самаранок гардонидан аз донишцу цобилиятцои цамдили, дарацаи баланди коммуникатсиони, тацаммулпазириро талаб мекунад, зеро натицаи дилхоц ва боздец дар фаъолияти мухталиф бештар аз омилцои номбурда вобастаги дорад. Аз ин ру тагйир додани низоми дидгоццо нисбати цобилиятцои инфиродию равонии мутахассисони оянда, интихоби цанбацои махсуси шахсие, ки ба рацобатпазирии онцо мусоидат мекунанд, азнавсозии бунёди илмию амалии таццици равандцои маърифати, отифи, хусусиятцои фарди, зарурати замон мебошад. Ба дигаргунсозии ин раванд омилцои гуногун таъсири худро мерасонанд. Пеш аз цама сухан дар бораи навсозии цаёти цомеа меравад, ки аз мацсадцои миллии стратегияи инкишофи он вобастаги дорад.

Ключевые слова: творческий интеллект, креативность, эмоциональный интеллект, познавательная деятельность, эмоциональные реакции, инновационная деятельность, праксические чувства, целеполагание, эмоции, стратегия развития, социальный статус, структура личности, профессиональная успешность эмпатия

Статья освещает круг требований современного общества сегодняшним выпускникам -будущим специалистам. Формирование нового типа мышления, творческого подхода, креативного решения различных задач, является злободневной проблемой современности. В обстановке развития качественно иных социально - экономических, политических, идеологических отношений особый смысл обретает научное обоснование и приспособление к ним всех звеньев системы образования, в частности высшего. Современное высшее образование, как в теоретическом, так и в практическом плане обладает огромным опытом развития творческого потенциала как наиболее важного фактора процесса социализации личности, адаптирования студентов к реалиям современного мира. Можно с уверенностью сказать, что, система высшего образования Таджикистана обладает на сегодняшний день значительным потенциалом развития творческого, креативного мышления студентов. С удовлетворением нужно отметить наметившиеся тенденции улучшения качества образования в нашей республике в последние несколько лет.

МАВЦЕИ ОФАРИНАНДАГИ, ЗЕХЦИ ОТИФИ ВА ТАХАММУЛПАЗИРИ ДАРРУШДИ МУТАХАССИСИ

ОЯНДА

КРЕАТИВНОСТЬ, ЭМОЦИОНАЛЬНЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ И ТОЛЕРАНТНОСТЬ - КЛЮЧЕВЫЕ ФАКТОРЫ ФОРМИРОВАНИЯ БУДУЩЕГО СПЕЦИАЛИСТА

CREATIVITY, EMOTIONAL INTELLIGENCE AND TOLERANCE ARE KEY FACTORS FOR FORMING A FUTURE SPECIALIST

Создаются благоприятные условия для всестороннего развития молодёжи, обучения её согласно последним достижениям науки и техники. Инновационное мышление, открытость нововведениям, творческий подход к деятельности, креативность, эмоциональный интеллект, толерантность -качества, необходимые специалисту для успешности в дальнейшей профессиональной деятельности. Наличие их, обеспечивает его конкурентоспособность на рынке труда. Проблема наращивания интеллектуального и творческого потенциала, повышение конкурентоспособности все настойчивее выдвигается в разряд наиболее актуальных задач современного общества.

Key words: creative intelligence, creativity, emotional intelligence, cognitive activity, emotional reactions, innovative activity, praxic feelings, goal-setting, emotions, development strategy, social status, personality structure, professional success, empathy

The article highlights the range of requirements of modern society for today's graduates - future specialists. The formation of a new type of thinking, a creative approach, creative solutions to various problems is a topical problem of our time. In the context of the development of qualitatively different socio-economic, political, ideological relations, scientific justification and adaptation to them of all parts of the education system, in particular higher education, acquires special meaning. Modern higher education, both in theoretical and practical terms, has vast experience in developing creative potential as the most important factor in the process of socialization of the individual, adapting students to the realities of the modern world. It can be said with confidence that the system of higher education in Tajikistan today has a significant potential for the development of creative, creative thinking of students. We should note with satisfaction the emerging trends in improving the quality of education in our republic over the past few years. Favorable conditions are being created for the all-round development of young people and their education in accordance with the latest achievements of science and technology. Innovative thinking, openness to innovations, creative approach to activity, creativity, emotional intelligence, tolerance are the qualities that a specialist needs for success in further professional activity. Their presence ensures its competitiveness in the labor market. The problem of building up intellectual and creative potential, increasing competitiveness is increasingly being put forward in the category of the most urgent tasks of modern society.

Инсони муосир хамеша дар фазой муаммохо ;арор дорад. Ин масъалахо дар сатху чанбахои мухталифи хаёту фаъолияти вай бо шиддати таъсиррасонии гуногун мушохида мешаванд. Дар ин раванд, хар як шахс вобаста ба хусусиятхои чараёни фикрй, сифатхои тафаккур, ташаккули зехнй, дарачаи донишу махорат, истеъдоду тавоной ва боз як ;атор вижагихои равониро-инфиродии худ роххои гуногуни халли ин масоилро истифода мебарад.

Барои ноил гаштан ба муваффа;ият дар бартараф намудани муаммохои замони муосир шахс бояд сохиби ;обилиятхои эчодй бошад - танхо халло;ият ба маънои нихоят фарохи ин мафхум, метавонад комёбй, устуворй, суботи уро таъмин намояд. Ин омил на танхо ба пешравии одами алохида, балки ба пешрафти тамоми чомеа, сохторхои гуногунсохаи он, билохира ба ташаккули миллату давлат таллу; дорад, зеро равандхои чахонишавй стандартисозии хаётро, ки бо хамгироии маданиятхо ва кишвархои гуногун ба манти;и ягонаи бозоргонй вобаста аст, дар назар доранд.

Бошандаи асри навин - шахси озод, эчодкор, сохиби тафаккури чандир, дидгохи кушода ба навоварихои илмиву техникй, дарачаи баланди офаринандагй (креативнокй), дилёбй (коммуникатсионй),хамдилй (эмпатиянокй), тахаммулпазирй мебошад, ки шартхои калидии ра;обатпазирй ва дархосташавии у дар бозори чахонии мехнат махсуб меёбанд.

Чрмеаи имруза ба мутахассисоне ниёз дорад, ки дорои тафаккури навоварона, эчодй ва офаринандагй бошанд, зеро дар оянда махз ;обилиятхои номбурда муваффа;ияти онхоро дар фаъолияти гуногунсоха таъмин менамоянд. Ин талаботи чиддии асри XXI - асри техника ва фановарихои навин, хамзамон талаби чамъияти ояндаи дарачаи баланди салохиятнокй ва самаранокй ба мутахассис мебошад.

Шароити муосир аз хатмкунандаи макотиби олй - мутахассиси оянда, касбиятнокии мухаррик ва ;обилияти босуръат иваз карда тавонистани ихтисоси худ, ки бевосита бо фаъолияти фикрии эчодй ва гайриоддй вобаста аст, талаб мекунад. Хатмкунандаи имруза бо як ;атор мушкилихои хусусияти амалй дошта, ки аз сабаби нав буданашон, дар раванди таълими донишгохй ба хисоб гирифта нашуда буданд, вомехурад. Чунин муаммохоро бо такя ба дастовардхои навтарини илмй, тафаккури навоварона ва муносибати гайриоддиву эчодй ба касби худ, хал намудан мумкин аст. Эчодиёт - имконияти амсиласозии хама гуна фаъолиятро

медихад, ки дар навбати худ бо чахонбинии навоварона ва татби;и хаматарафаи муамммохои навин ало;аманд аст.

А.Маслоу ;айд менамояд: "Азбаски мо дар оламе зиндагй мекунем, ки нисбат ба пешина хеле тезтар тагйир меёбад, хамон амалхоеро,ки одамон пештар ичро мекарданд, карда наметавонем" [3,с. 403].

Хдмаи ин дар мачмуъ дар донишчуён мавчуд будани ;обилиятхои офаринандагй, дарачаи баланди зехни отифй (эмотсионалй) ва тахаммулгароии ташаккулёфтаро дар назар дорад.

Мафхуми офаринандагй (креативнокй) ба истифодаи фаъол дар илми равоншиносй ба ;арибй ворид гардидааст. Дар "Лугати мухтасари истилохоти психология ва тавсифи баъзе мафхумхо" - и Р.Атахонов он чунин маънидод карда шудааст - ;обилияти умумй ба эчодкорй, ки шахсро ба таври том тавсиф медихад; дар сохахои гуногуни фаъолй зохир мешавад ва хамчун омили нисбатан новобастаи лаё;ат муоина карда мешавад. Ба креативнокй аз муносибати тан;идй ба чизи нав аз мав;еи тачрибаи мавчудбуда не, балки аз назари ба фикру таклифхои нав хассос мондан бахо дода мешавад. Ин чо маънои истилохи "креатив" низ оварда шудааст - одами эчодкоре, ки ба тарзхои ;олабии халли масъала майл надорад; ;обилият дорад, ки аз амалхои ачиб ва гайри;олабй истифода барад, кашфиёти нав кунад, махсулоти бехамто ба вучуд оварад [2,с.64].

Хдмзамон истилохи зехни отифй низ шархи худро металабад. Аз солхои 90 асри ХХ дар илми психология истилохи зехни отифй ("интеллектиэмотсионалй") ба таври расмй чорй гардид, Онро олимони амрикой Питер Саловей ва Ч,он Майер (1993) ворид намуданд. Ба а;идаи онхо "зехни отифй" - ин як навъи зехни ичтимой мебошад, ки ;обилияти назорат (мониторинг)-й хиссиёти худ ва одамони дигарро барои муайян намудани фар;ияти онхо истифода мебарад ва ин маълумотро дар идораи тафаккур ва амалхои худ татби; менамояд [1,с.198]. Мувофи; ба тах;и;отхои Майер ва Саловей, одамони дорои дарачаи баланди зехни эмотсионалй ;обилияти рушди босуръат дар сохахои муайян, истифодаи самараноктари ;обилиятхои худро сохибанд [7, 134]. Дар ин радиф нисбат ба донишчуён - мутахассисони оянда низоми нави талаботхои ичтимой - равонй гузошта шуд, ки асоси онро унсурхои зерин ташкил медиханд:

> дар шароитхои доимо тагйирёбанадаи ичтимоиву и;тисодй, маданиву гоявй, илмиву техникй хаёту фаъолият бурда тавонистан;

> ба олами чахонишавии муосир ба зудй мутоби;шаванда будан;

> нисбат ба ашё ва ходисоти мухити гирду атроф диди нав ва гайримаъмулй доштан;

> дар заминаи бахогузории ба андозаи кофй ва муносибати некхохона ба атрофиён, фаъолиятро самаранок гардонидан;

Талаботи номбурда дар мачмуъ, заминаи ;обилияти офаринандагй, зехни отифй ва тахаммулпазириро ташкил медиханд, ки барои рохандозии гояхои офаринандагй, дидгоххои навоварона, муносибати мусбат ва самаранок бо атрофиён, мусоидат мекунад (расми 1).

Асосхон и чти мой -психологии низоми ни в и талаййцо 6а донишчуён -мутадавшсоии оянда

тар шарипгЗкОИ мвио тагйнрёбанадан и чти мойву и ктиодй, мадаииву идеологи, ее л м [I в у тег ее и кй цат фаъ о л ее ят бурда пншош

ба ОЛаМЕЕ глодал ЕЕ ЕЕ МуОСЕф 5а АуДН и) I иПиии—1—ци будан

ннсбатн ашёхо ва ходисоти мукнтк гарту аграф дидт<исн н ав ва гаЛрпмаыЕ^л доштан

Омнлхон оо низоми ни в и ллабоп^о вобасл

тафаккурЕ! чантир, ко 5 ее лепят ее ¿чодн. ьачци шузщртим ^ и авоварй, дарк ва кабулн 1пчйати дп гаргуишда, зяее да ДЕ1 л й

КОбИЛНЯТИ баЛЭЕЕДЕЕ гтутобнкшавй, А ЕЛ.ЕЕ Е| ОТСЕ10 ЕЕ а Л ЕЕ ГЕ ташаккулёфта,сатз;н о а л а ее ДЕ1 рефлексиям ЕЕ чти мой

н

тидтощ К1И1 од ба и авоварн хо, креативнокй. финцшиин 5е;меесл, гайрно.ддй, нотакрор

дар ¿амннан батогу ¿ори и адекватй ва мдиосибати н ешо^ои а ба атрофЕ1 ей, фаъ ол н ятро самаран ок гардойидан

аштшип,дарачан баландЕЕ коммун и катсн он й. тщашпм п азврв

Тафсири расм нишон медицад, ки цар як талаботи нисбат ба донишчуён гузошташаванда бо кобилиятцо, хусусиятцои равониву-инфиродии онцо вобастагй дорад. Чунончй агар аз донишчу даьр» шароитцои доимо тагйирёбанадаи ичтимоиву иктисодй, маданиву гоявй, илмиву техникй, цаёту фаъолият бурда тавонистан талаб карад шавад, пас у бояд социби тафаккури чандиру моцир, цобилияти эчодй ва эчодкорй, вачци азхудкунии навоварицои гуногун дар илму техника, иктисодиёту ичтимоиёт, дарк ва кабули мусбати дигаргуницое, ки дар соцацои мухталифи цаёти чомеа мунтазам ба амал меоянд, зиндадилй, некхоцй бошад.

Талаби ба олами чацонишавии муосир ба зудй мутобикшаванда будан бо цобилияти баланди мутобикшавй ба ца;и;ати айнй, зецни отифии ташаккулёфта, сатци баланди рефлексияи ичтимой алокаманд аст. Ин талабот ба яке аз вазифацои муцимтарини зецн - мутобикгардонии одам ба муцити гирду атроф, такя мекунад. Хамзамон дарачаи баланди зецни отифй имконият медицад, ки муаммоцои мураккаби цаётй ба таври мусбат кабул ва цал карда шаванд.

Талаботи нисбат ба ашё ва цодисоти муцити гарду атроф дидгоци нав ва гайримаъмул доштан бо дидгоци кушод ба навоварицо, офаринандагй, фикрронии бемисл, гайриоддй, нотакрор вобастагй дорад, зеро хусусияти муцимтарини офаринандагй, омили цалкунандаи зоциршавии он - нуктаи назари фарккунанда ва гайри маъмул ба ашё ва цодисоти муцит мацсуб меёбад.Дар заминаи арзёбии кофй ва муносибати некхоцона ба атрофиён, фаъолиятро самаранок гардонидан, аз донишчу кобилиятцои цамдилй, дарачаи баланди дилёбй, тацаммулпазириро талаб мекунад, зеро натичаи дилхоц ва боздец дар фаъолияти мухталиф бештар аз омилцои номбурда вобастагй дорад.

Хусусиятцои нодиру инфиродии шахс мацз дар муцити ичтимой ташаккул меёбанд, мацз чомеа бо низоми меъёру арзишцо, бо талаботи ба фард гузоштааш, симои чамъиятии вай, мав;еи уро муайян мекунад. Хамзамон чомеаи муайян бо хусусиятцои хоси таърихй-маданй, мачрои фаъолияти касбии худ, боиси ташаккули фардият ва нотакрории шахс, аз чумла кобилиятцои эчодии вай - андешаронии пешкадам, фикрронии бемисл, чустучуи роццои гайриоддии цалли муаммоцо, муоширати босамар, цамдилй, мавкеи озод ва кушода ба цама гуна навоварй мегардад. Дар ин радиф талаботи чомеа бо талаботи шахс ба вачци ягонаи эчодкорй, созандагарой, офаринандагй, муносибати мусбат, тацаммулпазирй пайваст мешавад.

Бо вучуди пешравии куллии чомеа, тараккиёти бемисли илму техника дар замони муосир ва дар робита ба ин дигаргуншавии цадафцои инкишофу ташаккули цамачонибаи шахсият, арзишцои умумибашарй бо;й мемонанд ва бунёди низоми омодасозии мутахассисони ояндаро дар тамоми чацон ташкил медицанд. Аз ин ру тагйир додани низоми дидгоццо нисбат ба кобилиятцои инфиродию равонии мутахассисони оянда, интихоби чанбацои махсуси шахсие, ки ба ракобатпазирии онцо мусоидат мекунанд, азнавсозии бунёди илмию амалии тац;и;и равандцои маърифатй, отифй, хусусиятцои фардй, зарурати замон мебошад. Ба дигаргунсозии ин раванд омилцои гуногун таъсири худро мерасонанд. Пеш аз цама - навсозии цаёти чомеа, ки аз максадцои миллии стратегияи инкишофи он вобастагй доранд, ташаккули пай дар пайи шароитцои ичтимоии чамъиятй, ки дастрасии фановари навинро барои чавонон дар назар доранд, таъмини фаъолияти навоварона барои мутахассисони оянда, ки пешравии соцацои мухталифи иктисодиётро муайян мекунанд, дастгирии цамачонибаи мутахассисони чавони лаёкатманд ва монанди инцо. Ин цадафцо аз талаботи чомеа дар давраи муайяни инкишофи он вобастаанд ва як навъ "фармоиши ичтимой" мацсуб ёфта, цам мутахассис, цам шахси алоцидаро водор мекунанд, ки ба меъёр ва талабцои чамъияти оянда мувофикат намояд.

Дар ин радиф, бояд ;айд намоем, ки сиёсати давлатии инкишоф ва дастгирии чавонони боистеъдод дар мачрои сиёсати рушди цамачонибаи захирацои инсонй, коркард ва роцандозии тадбирцо оиди дастгирй ва цавасмандкунии шацрвандони болаёкати чавон дар соцаи маориф, илм, техника ва маданият ба амал оварда мешавад. [9].

Хукумати кишвар бацри татбики амалии имкониятцои эчодии чавонон дар ташкил ва гузаронидани озмунцо, олимпиадацо, фестивалцои гуногунсоца, аз чумла фаъолияти касбиву социбкорй сацми арзанларо мегузорад. Татбики консепсияи миллии сиёсати давлатии чавонон аз рузцои аввали социбистиклол гардидани кишвари мо дар зери диккати махсуси Хукумат карор дорад. Хукумат бо дарки моцияти махсуси чамъиятии шахси лаёкатманд, фароцам овардани шароитцои мусоидро бацри ошкор намудан, ташаккул додани кобилиятцои вай зарур мешуморад. Бо максади нигоцдорй ва инкишофи захирацои зецнии, ба вучуд овардани шарту шароитцои худтатбиккунии эчодии чавонон, коркарди мачмуаи тадбирцо дар назар дошта шудааст:

> хавасмандкунии модии муассисахо, иттиходияхои чамъиятй, фондхои хайриявй, шахрвандони алохидае, ки чавонони боистеъдодро дастгирй менамоянд;

> муайян намудани мукофотхо, идрорпулй, кумакпулихо барои чавонони болаёкат;

> дастгирии давлатии фаъолияти эчодй ва инноватсионии чавонон.

Бешубха, далелхои дар боло овардашуда ташаккули захирахои эчодии чавононро кувват мебахшанд, ба чустучуи роххои навоварона, бемисл, офаринандагии муаммохои пешомада водор месозанд. Барои суръатбахшии дигаргунсозихо дар сохахои гуногуни хаёти чомеа, аз хатмкунандагони имрузаи макотиби олй, мутахассисони оянда, пеш аз хама потенсиали эчодй, тафаккури навоварона, офаринандагй, дарачаи баланди зехни отифй ва дидгохи ботахаммул талаб карда мешавад. Хатмкунандае,ки дорои чунин сифатхо мебошад, навгонихоро ба осонй аз худ мекунад, ракобатпазир аст, ба хайси мутахассис бештар дархост карда мешавад.Аз ин лихоз - офаринандагй, зехни отифй ва тахаммулпазирй, ки унсурхои таркибии потенсиали шахсии донишчуро ташкил медиханд ва хамчун мачмуи кобилиятхои калидии мутахассиси оянда баромад мекунанд, дар низоми омодасозии онхо бояд ба сифати стратегияи асосии рушд кабул гарданд [8].

Чи хеле ки Б.С.Гершунский кайд мекунад, тамаддуни нав дар назди инсон масъалахои гайримаъмул ва нисбатан мураккабро мегузорад. Онхо аз чорчубахои сиёсй ва иктисодй мебароянд. Хамин тавр, баробари то андозае каноатманд намудани талаботи моддй, ба мадди аввал низоми каноатманд гардонидани талаботи равонй мебарояд. Дар ин маврид одам бо муаммои интихоби афзун бар мехурад. У мачбур мешавад, ки бо фармони аз боло омада амал накарда, балки масъулиятро ба зиммаи худ гирад, барои интихоби кардааш чавобгу бошад [4,с.458].Интихоби сершумор ба шахс имкони интихоби озодро медихад, ки шарти мухимтарини эчодиёту навоварй мебошад. Дар чунин вазъият барои эчодкории у монеа вучуд надорад, вай гояхои навро озодона пешниход менамояд, зеро мохияти гояи пешкадам, гайримаъмул, нотакрор - худ як навъ вайрон кардани меъёрхои устуворшуда, кабулшуда, одатшуда мебошад. Танхо дар холати "шикастан", "вайрон кардан"-и тарзи пештара, услуби кухнаи кору фаъолият, навигарй, инноватсия ба он ворид мегардад. Аз хамин сабаб кулли навоварихо дар чомеа се зинаи воридшавиро дар бар мегиранд:

> инкор намудан, кабул накардан;

> одат кардан;

> кабули навоварй.

Ин низом ба шахсияти навовар низ таъсири худро мерасонад. Аксаран нисбати ашхоси эчодкор дар чомеа муносибати "сард"-ро мушохида менамоем, зеро тарзу усули маъмулу одатшуда ба мо бештар кулай аст ва тагйир додани он малол меояд. Махз чунин муносибат ба пешравии инсони алохида ва дар умум ба ташаккули чомеа монеаи чиддй барпо мекунад. Маъмулан - калиди инкишофи устувору бемайлони хар як чамъият дар эчодиёти мунтазаму доимо пешрав аст. Андешахои дар боло гуфташуда на танхо ба муаммохои умумибашарию глобалии тараккиёти ичтимой-иктисодй, сиёсй, технологй, балки ба проблемахои инкишофи миллй, минтакавй низ дахл доранд. Агар солхои пешин таваччухи асосй ба тараккиёт ва такмили пешарвии техникй, ворид намудани фановарихои навин, мукаммалгардонии сохторхои ташкилотхо дода мешуд, дар замони муосир тамоюли диккат ба омили инсонй мушохида мешавад. Муаммо дар он аст, ки дар шароити ракобати шадид барои истеъмолкунанда ва бозори фуруш, бо мавчуд будани таъминоти баробари техникй ва технологй, муваффакият аз они касе мешавад, ки захираи инсониро бехтар истифода барад.

Мафхумхои "захираи инсонй", "омили инсонй", "иктидори инсонй" бештар макулахои иктисодй мебошанд ва бо дарки мавкеи мутахассисон, меъёри фоидаворй, муаммохои мутобикат ва омодасозии онхо дар бозори мехнат алокаманданд. Хамзамон, хусусиятхои раванди фаъолияти инсон, бахисобгирии кобилиятхои у дар чараёни муваффак шудан дар ин фаъолият, омилхои мусоид ва гайримусоид, ки ба комёб гаштани одам вобастаанд, бештар проблемахои илми психология мебошанд, яъне категорияхои "захираи инсонй", "омили инсонй", "иктидори инсонй" метавонанд аз нуктаи назари равоншиносй низ баррасй гарданд. Зери ин мафхумхо кобилиятхои зехнй, маърифатй, эчодй, махсусиятхои эхсосу идрок, диккату хотир, хислатхои фардии хос, хусусиятхои сохаи эмотсионалй-иродавй, дарачаи муоширату муносибат ба атрофиён ва монанди инхо дар назар дошта мешаванд.

Аз ин ру, гуфтан мумкин аст, ки шарти татбики идоракунии ташаккулёбанда, инкишофи бунёди захиравй мебошад, механизми тараккиёти он - рефлексия ба шумор меравад, яъне

ко б илиятхои о фаринандагй, дарачаи баланди зехни отифй ва тахаммулпазирй дар мачмуъ заминаи комёбии мутахассисро таъмин менамоянд. Дар навбати худ, идоракунии ташаккули захирахои инсонй бо категорияхои иктидори зехнии шахсй, афзалиятнокии сифати омодасозии касбй, нигаронидани у ба оянда муайян карда мешавад [5,с.152].

Б.Ф.Ломов шахсро хамчун низоми кушода, максаднок, мухаррик, муттасил ва мураккаб тавсиф дода, мохият ва сохтори сифатхои касбии уро ба се зерсистемаи функсионалии асосй чудо намудааст: 1. Когнитивй - равандхои маърифатиро дар бар мегирад - идрок, хотир, тафаккур, тасаввурот.2. Танзимй - равандхои эмотисоналй-иродавиро дар бар мегирад ва кобилияти худтанзимкунии фаъолият ва худтахлилкунии субъектро таъмин менамояд.

3. Коммуникативй, ки дар муносибат ва муошират бо одамони дигар татбик мегардад [6,с.16]. Таснифоти пешниходшударо дар вобастагй бо хусусиятхои инфиродй-психологии шахс тавсиф додан мумкин аст, чунончи, зерсистемаи когнитивй, бештар заминаи кобилияти креативиро ташкил медихад, танзимй бо кисматхои зехни отифй алокаманд аст, коммуникативй бо хислатхои тахаммулгароёнаи шахс робита дорад.Аз ин мебарояд, ки захираи асосии чамъияти муосир сармояи инсонй бо донишхо, махоратхо ва сифатхои шахсй мебошад. Бинобар ин тахкики махсусиятхо, чанбахои мухталиф, заминахои равонию -ичтимоии кобилияти офаринандагй дар робита бо зехни отифй ва тахаммулпазирй нихоят мухим аст.

ПАЙНАВИШТ:

1. Андреева, И. Н. Азбука эмоционального интеллекта/И.Н. Андреева.-СПб.: БХВ-Петербург, 2012. - 288 с.

2. Атохонов Р, Лугати мухтасари истилохоти психология ва тавсифи баъзе мафхумхо/ Р. Атохонов. Душанбе. ДДОТ. 2017.260с.

3. Батлер-Боудон, Т. 50 великих книг по психологии / Т. Батлер-Боудон; пер. с англ. : В. Д. Соколова. - М.: Эксмо, 2012. - 608 с.

4. Гершунский, Б.С. Философия образования для XXI века (в поисках практико-ориентированных образовательных концепций). - М.: Изд-во «Совершенство», 1998. - 608 с.

5. Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов. КГУ им Н.А.Некрасова, Крестьянский государственный университет им. Кирилла и Мефодия. - М.: СПб, 2001. - 182 с.

6. Ломов, Б.Ф. Методологические и теоретические проблемы психологии //Отвеств. ред. Ю.М.Забродин. - М.: Наука, 1984. - 28 с.

7. Сергиенко, Е.А. Тест Дж. Мэйера, П. Сэловея, Д. Карузо «Эмоциональный интеллект» (MSCEIT v. 2.0): Руководство / Е.А. Сергиенко, И.И. Ветрова. - М.: Изд-во «Институт психологии РАН», 2010. - С. 176.

8. Толерантность. Энциклопедия Кругосвет. Универсальная научно - популярная онлайн -энциклопедия [Электронный ресурс]. Режим доступа:http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/

9. Электронный ресурс]. Режим доступа: info @ erasmusplus. tj. neo. tadjikistan @gmail. com

REFERENCES:

1. Andreeva, I.N. ABC of emotional intelligence / I.N. Andreeva. - St. Petersburg: BHV-Petersburg, 2012. - 288 p.

2. Atokhonov R, Lugati mukhtasari istilohoti psychology va tavsifi baze mafhumho., / R. Atokhonov. Dushanbe. DDOT. 2017.260s.

3. Butler-Bowdon, T. 50 great books on psychology / T. Butler-Bowdon; per. from English: V. D. Sokolova. - M.: Eksmo, 2012. - 608 p.

4. Gershunsky, B.S. Philosophy of education for the XXI century (in search of practice-oriented educational concepts). - M.: Publishing House "Perfection", 1998. - 608 p.

5. Research Center for Quality Problems in Specialist Training. KSU named after N.A. Nekrasov, Peasant State University named after N.A. Cyril and Methodius. - M.: SPb, 2001. - 182 p.

6. Lomov, B.F. Methodological and theoretical problems of psychology // Answer. ed. Yu.M.Zabrodin. - M.: Nauka, 1984. - 28 p.

7. Sergienko, E.A. Test J. Mayer, P. Salovey, D. Caruso "Emotional Intelligence" (MSCEIT v. 2.0): Manual / E.A. Sergienko, I.I. Vetrov. - M .: Publishing house "Institute of Psychology of the Russian Academy of Sciences", 2010. - P. 176.

8. Tolerance. Encyclopedia Around the World. Universal scientifically popular online encyclopedia [Electronic resource]. Access mode: http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/fllosoilya/

9. Electronic resource]. Access mode: info @ erasmusplus. tj. neo. tajikistan @gmail. com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.